Kwakkeel by ooie ná dosering. Dr. FAFFA MALAN

Transcriptie

1 Kwakkeel by ooie ná dosering Dr. FAFFA MALAN Vraag: Ek het al my ooie in die eerste week van Januarie gedoseer met n albendasool/klosantel-kombinasie asook ook my "geharde" ooie (ooie wat ek volgens die Famacha-stelsel doseer). Die middag het van die "geharde" ooie begin om kwakkele te toon, maar nie die teelramme of enige ander ooie nie. Die kwakkeel het aangebly vir omtrent 2-3 dae en was hulle slymvliese bleek. Wat kan die rede daarvoor wees en moet ek hul weer doseer met 'n ander middel? - Fourie (Fourbou@telkomsa.net) Antwoord: Kwakkeel of bottle jaw is n aansameling van n waterige vloeistof onder die kakebeen van veral skape en beeste. Die aansameling word veroorsaak deurdat n proteïen tekort in die bloedvate onstaan, veral weens parasietbesmettings (haarwurms en lewerslakke wat groot hoeveelhede bloed inneem). Proteïen is nodig om die waterige gedeelte van bloed in die are te hou en as daar n tekort ontstaan beweeg die vloeistof deur die wande. By mense swel die voete en bene op en by skape en beeste die area onder die kakebeen (kwakkeel, bottle jaw ) en laer gedeelte van die buik. Boere vereenselwig hierdie toestand dus veral met diere wat n erge haarwurm (Haemonchus contortus) OF lewerslakwurm (Fasciola hepatica of F. gigantica) besmetting opgedoen het. Hierdie besmettings kan ook gelyktydig voorkom. Albei hierdie parasiete veroorsaak bloedarmoede sodat gepaardgaande met die kwakkeel, daar gewoonlik wit slymvliese (anemie) sigbaar is. n Maklike manier om hierdie bloedarmoede waar te neem, is om die oog liggies met die duim toe te druk en die onderste ooglid af te trek sodat die binnekant van die onderste ooglid sigbaar word. Die kleur van die onderste ooglid van rooi tot pienk tot wit kan dan met die FAMACHA kleurkaart beoordeel word. As n kwakkeel gesien word, is daar gewoonlik al erge bloedarmoede teenwoordig en loop die diere gevaar om te vrek as hulle aangejaag of hanteer word. Daar moet dan so gou as moonlik n diagnose gemaak word om vas te stel wat die oorsaak van die kwakkeel is. n Nadoodse ondersoek sal baie gou aantoon watter parasiete teenwoordig is. Andersins kan n mismonster ondersoek word om die aantal eiers te tel en daar kan ook n kweking (kulture) van die eiertjies in die mis gedoen word om te bepaal watter parasiete teenwoordig is. Die kweking neem ongeveer n week. n Hematokrit bepaling kan ook gedoen word om die persentasie van rooiselle in die bloed te bepaal. As die persentasie onder 20% is, (slymvliese word pienk) is dit n aanduiding dat moeilikheid op pad is! Dr Jan van Wyk deel my mee dat hy al kwakkele in skape raakgeloop het selfs waar die hematokritte hoog was. In hierdie gevalle is dit moeilik om n korrekte diagnose te maak. Hier moet aan ander toestande gedink word waar daar ook n proteïenverlies kon plaasvind, soos bv n onvolwasse Peervormige maagslak besmetting. Let daarop dat sekere individuele skape lyk asof hulle n sakkie onder die keel het, maar by nadere ondersoek vind n mens dat die swelsel nie waterig is nie maar eerder voel soos vet. Vroeër jare was bykans al die wurmmiddels baie effektief (meer as 90%) teen haarwurms in skape, maar deesdae moet n boer wetenskaplik te werk gaan om vas te stel watter wurmmiddel nog genoegsame wurmbeheer beheer in die kudde uitoefen. Baie boere neem waar dat daar na behandeling steeds diere vrek en ander steeds bleek bly. Die nawerking van middels teen haarwurm verdwyn, kwakkele mag verdwyn maar verskyn na n kort periode net weer. Dit dui daarop dat die betrokke wurmmiddelgroep wat gebruik is, nie meer in hierdie kudde effektief is nie.

2 Om die geheue te verfris: Op elke kan met wurmmiddel is daar n nommer wat omkring is of wat n sterretjie by het. Die nommer dui die aktiewe bestanddeel se groep aan bv Groep Aktiewe bestanddeel Voorbeelde 1 Makrosikliese laktone (ML s) ivermektien, abamektien, doramektien, eprinomektien, moksidektien 2 Bensimidasole fenbendasool, rikobendasool, albendasool Ivotan G2858 Ivotan oral G3393 Panacur BS G1481 Gardal 1.9% G Imidatiasole levamisool, pirantel, morantel Nemasol NF G3312 4Salisielanaliede klosantel, rafoksanied, niklosamied, resorantel Tri-dose G3103 Nasalcur G Fenole nitroksaniel Trodax G Sulfonamiede klorsulon 7 Organofosfore trichloorfon Unidose G Isokinoliene prasikwantel Rid-A-Lint G Ander piperasien Daar is ook kombinasies van aktiewes beskikbaar soos bv 1+2 Fluxacur NF G Nem-A-Fluke G Nem-A-Rid G3548 Elke boer moet vasstel watter groep nog op sy/haar plaas effektief is teen haarwurms en lewerslakke. U plaaslike veearts kan u daarmee help deur n METRED-toets (Mis Eier Telling Reduksie Toets) of n nadoodse ondersoek een week ná behandeling uit te voer. n Beskrywing van die toets word volledigheidshalwe hieronder gegee sodat boere n idee kan kry wat dit behels. METRED-toets Die miseiertellingreduksietoets (METRED) gee n aanduiding van die effektiwiteit van die wurmmiddelgroepe. Dit word gedoen deur miseiertellings voor en na behandeling met mekaar te vergelyk en dan die persentasie afname in die miseiertellings te bereken. n Onbehandelde kontrolegroep word ingesluit om enige natuurlike veranderinge in rondewurmeiertellings te moniteer. (Lees METRED-formule onder-aan.) Proefdiere: Aantal: Verkieslik 15, maar n minimum van 10 diere word per METRED-groep benodig: dit gee n totaal van as al die kommersieel beskikbare rondewurmmiddelgroepe getoets word. (Boere wat minder skape tot hulle beskikking het, kan minder diere per groep gebruik of selfs minder wurmmiddelgroepe toets- die resultate sal net minder akkuraat wees) Tipe: Verkieslik moet ongedoseerde, jong diere van 3-6 maande gebruik word. Indien die diere wel voorheen ontwurm is, behoort 2-3 maande te verloop alvorens die METREDtoets uitgevoer word. Hierdie tydperk verseker dat die proefdiere n verteenwoordigende, normale wurmpopulasie huisves,aangesien vorige behandelings vir weerstandige wurmstamme of verskillende wurmspesies kan selekteer. Diere wat op die proefperseel geteel is, word verkies bo diere wat van elders ingebring is, om sodoende n inheemse wurmpopulasie te verseker. Volwasse diere kan wel gebruik word, maar immuniteit kan

3 objektiewe beoordeling van die resultate bemoeilik. Die gemiddelde eiertelling van die proefdiere moet voor behandeling groter as 800 eiers per gram wees; laer tellings verlaag die betroubaarheid van die resultate. Eerste been in die veld: Proefdiere word lotstoevallig ewekansig (tabelle is beskikbaar) in die kontrole- en behandelingsgroepe van diere elk ingedeel. Sorg moet geneem word dat elke dier behoorlik identifiseerbaar is, sodat hulle weer maklik tydens die tweede been uitgeken kan word. Kleurkodes kan gebruik word om die verskillende groepe te onderskei, maar dit is verkieslik dat die diere individueel uitkenbaar is. Vir navorsingsdoeleindes word elke dier individueel geweeg en akkuraat volgens die vervaardiger se aanbevelings gedoseer. Vir veeartsenykundige diagnose hoef slegs die swaarste diere in n eenvormige trop geweeg, en almal dan hiervolgens gedoseer te word. Individuele mismonsters word direk uit die rektum van elke dier versamel. n Minimum van 5 gram mis (teelepel) word van elke skaap geneem en in n afsonderlike, duidelik en behoorlik gemerkte, goed verseëlde houer (plastiese sakkie) geplaas, en so spoedig as moontlik na die laboratorium vervoer. Indien lang afstande en tyd n probleem kan veroorsaak voordat die monsters die laboratorium bereik, moet dit by n temperatuur van ± 4 C koel gehou word. Temperature van laer as 4 C mag die uitbroeibaarheid van haarwurmeiers benadeel. Wurmmiddels moet met n plastiese spuit of n doseerspuit toegedien word. Dit is belangrik om die skaap se bek skuins bo die horisontale vlak te lig en in die geval van n plastiese spuit n kaaksper te gebruik. Nadat die middel in die skaap se bek gespuit is, moet dit nog vir n kort rukkie in dieselfde posisie toegehou word, om vermorsing van die middel te voorkom. Eerste been: Laboratorium: Individuele eiertellings word volgens die McMaster metode gedoen, maar vir veeartsenykundige diagnose kan gepoelde eiertellings oorweeg word. Die gepoelde tellings kan egter misleidende resultate gee wanneer groot variasies in die eiertellings van individuele skape binne n proefgroep voorkom. Mislarfkulture word van die oorblywende mis gemaak. Vir miskulture word die mis altyd gepoel: Slegs een kultuur voor dosering. Die verskillende rondewurmspesies word op grond van óf die besmetlike larwes (derde larfstadium), óf die eerste larfstadium gedoen. Lg het die voordeel dat die resultate gouer beskikbaar is. Tweede been: Veld: Individuele mismonsters word net soos tydens die eerste been versamel en hanteer. Die tweede been vind minstens 7, maar verkieslik dae na dosering plaas. Indien die interval tussen die 2 bene van die METRED-toets korter as 7-10 dae is, kan die onderdrukkende effek van veral die bensimidasole en levamisole op die wurm se eierproduksie vals hoë doeltreffendheid gee. Weerhouding van voer veroorsaak n konsentrasie van diere se mis en dus n vals styging in wurmeiertelling. Dus, om veranderinge in miseiertellings weens buitefaktore tot die minimum te beperk, moet die diere vir dieselfde tydperk as vir die eerste been gekraal word. Tweede been: Laboratorium: Individuele of gepoelde eiertellings geskied soos vir die eerste been. n Afsonderlike larfkultuur word per METRED- proefgroep van die oorblywende mis gemaak, en larfidentifikasie soos tevore, maar vir elke groep afsonderlik gedoen. Analise en beoordeling:i Om veranderlikes te stabiliseer word die meetkundige gemiddelde van die eiertellings gebruik. Die persentasie doeltreffendheid word gekorrigeer vir veranderings wat in die kontrolegroep plaasvind:

4 Waar B en K respektiewelik die meetkundige gemiddeldes van die behandelde en kontrolegroepe is en die omskrywing 1 en 2 respektiewelik die eiertelings voor en na behandeling voorstel. N WURMSTAM WORD AS WEERSTANDBIEDEND BESKOU INDIEN N MIDDEL MINDER AS 95% DOELTREFFEND IS Die FAMACHA kaart: Die kaart kan ook gebruik word om vas te stel of n wurmmiddelgroep nog werk. Behandelde skape se bleek slymvliese moet binne n paar dae na rooi verkleur. Daar moet ook seker gemaak word dat AL die bleek skape gedoseer word (m a w diere met pienk en wit slymvliese), met die korrekte dosis van n effektiewe middel. Korrekte dosis: Weeg n paar skape en doseer volgens die swaarste gewig. Maak seker dat die doseerspuit gekalibreer is en in goeie werkende toestand is. Middel: Maak seker van die vervaldatum. Lees die etiket sorgvuldig deur. Skud die bottel goed. Skape: Indien n middel uitgespoeg word, doseer die dier weer. Indien die doseerspuit se punt deur die bekslymvlies gesteek word en die wurmmiddel in die weefsel gespuit word, kan daar ook n swelsel onder die kakebeen onstaan met gevolglike ontsteking. Die swelsel is egter harder. Hierdie gebeur dikwels as die skaap skielik vorentoe spring tydens dosering of as n onervare persoon skape doseer. Daar moet ook seker gemaak word dat die doseerspuit se punt nie te skerp word weens slytasie nie. Tel al die diere en maak seker dat geen diere agtergelaat is nie. Boere word sterk aangeraai om op hoogte te bly met die nuwe strategieë vir wurmbeheer. GROOT probleme kan ingekoop ( stoetwurms ) word, wat skaapboerdery in die toekoms onmoontlik mag maak. U word aangeraai om die volgende artikels, wat reeds op Vra vir Faffa op verskyn het, weer deur te lees: Sakkie onder skape se keel 27/3/ Wurmweerstand ingevoer 21/11/ Wat van n doeltreffende middel 22/11/ So werk FAMACHA-sisteem 02/09/ Dosering aan begin van somer 03/10/ Dosering van lammers op aangeplante weiding 27/10/2006

5 Bron: WurmWerksWinkel (Studiegroep van die VGPG), Aanbevelings oor Wurmbeheer, Maart Redakteurs: Van Schalkwyk PC, Van Wyk JA en Viljoen PG. Geskryf deur dr. Faffa Malan, Intervet 7 Februarie 2007