Meertaligheid binnen de gezinscontexten is een belangrijk element binnen deze diversiteit.

Transcriptie

1 Advieswerking Meertalig Kind september 2015 tot augustus 2016 Vooraf: De focus ligt op kinderen uit kansarme gezinnen en de problemen die ze kunnen ondervinden bij een meertaligheid die hen op verwarrende wijze aangereikt wordt, waarbij kansarmoede als gevolg heeft, en dus betekent dat de ouders zich spontaan niet snel op professionele ondersteuning richten. Er wordt vanuit gegaan dat het van meet af aan mee zijn van de kinderen met het onderwijs en het er geen achterstand in opbouwen heel belangrijk is bij het bestrijden van kansarmoede in landen met een migratiegeschiedenis zoals België die kent, zie een bevinding conform de recente publicatie van OECD/European Union (2015), Indicators of Immigrant Integration 2015: Settling In, OECD Publishing, Paris. Een derde inleidende opmerking is dat we sterk professioneel onderbouwd met het thema willen bezig zijn en ook pionier-matig, dit wil zeggen dat we ons op een terrein begeven dat onderontwikkeld is gebleven tot op vandaag. We bespreken hier achtereenvolgens de verschillende acties: het werken met taalanalyses, de oudersessies, sessies voor professionelen en andere initiatieven. 1. Taalanalyse De diversiteit en heterogeniteit tussen mensen neemt alsmaar toe, zeker te Brussel. Mede daardoor is de tweerelatie (alleen optredende hulpverlener tegenover individuele cliënt) vandaag geëvolueerd naar een multilaterale verhouding (hulpverlening in teamverband). De cliënt wordt in zijn sociale context gezien. (uit: Nota ronde tafel: beroepsgeheim en ambtsgeheim in het onderwijs. Oktober 2007) Meertaligheid binnen de gezinscontexten is een belangrijk element binnen deze diversiteit. Het team intercultureel bemiddelaars ontwikkelde een nieuw, bijkomend luik binnen hun expertise dat hulpverleners helpt om dit aspect op te nemen in hun screening en diagnostiek bij een vermoeden van storende taalproblemen. Dit luik ontplooit zich binnen de paramedische en medische context en vanuit een zeer specifieke nood. Het gaat om de doelgroep meertalige kinderen waarbij er vragen worden gesteld over het al dan niet normaal verloop van de taalontwikkeling en de nood om hen door te verwijzen. Er stellen zich verschillende problemen: - Over-diagnose: meertalige kinderen krijgen ten onrechte het label taalgestoord en worden doorverwezen naar hulpverlenende instanties terwijl het gaat om een normaal eventueel vertraagd proces waarbij de aanpak op school en in het gezin centraal staat. - Onder-diagnose: meertalige kinderen worden te laat doorverwezen omdat problemen te lang worden beschouwd als tijdelijk en als een eigenschap van bijvoorbeeld het tweede-taal leren.

2 - Kinderen missen de juiste ondersteuning en de eventueel noodzakelijke hulpverlening wordt niet erkend (ouders krijgen geen tussenkomst voor noodzakelijke taaltherapie). Binnen de hulpverleningscontext is dit probleem reeds langer gekend. Tot nu toe was er echter geen geschikte werkwijze voorhanden. Recent waren er echter een aantal belangrijke ontwikkelingen: - Internationaal ontstonden er een aantal projecten waarbij een nieuwe werkwijze werd uitgetest en geëvalueerd. Het gaat hier om spontane taalanalyse door gebruik te maken van narratieve instrumenten. Hierdoor kwamen er een aantal instrumenten ter beschikking. - Eveneens internationaal werden er een aantal specifieke oudervragenlijsten ontwikkeld die kunnen worden gebruikt om de talige gezinscontext in meertalige families in kaart te brengen. - Het expertisecentrum Code verbonden aan de Thomas More Hogeschool organiseerde in 2014 voor de eerste keer een opleiding tot taalanalisten. Het gaat hier dus duidelijk om moedertaalsprekers die een specifieke brugfunctie zullen vervullen tussen het meertalige kind (en gezin) en de onderzoekers en therapeuten. Zij brengen voor de hulpverleners de taalontwikkeling van het kind in kaart, beschrijven de gezinscontext met aandacht voor de taalstimulering en de cultureel-etnische factoren die hierbij een invloed kunnen uitoefenen. Op die wijze kunnen hulpverleners tot een snellere en betere onderbouwde diagnose komen. De cursus werd geëvalueerd, aangepast en opnieuw georganiseerd in 2015 en Het gegeven dat de beschrijving van de vaardigheden en problemen in de moedertaal deel uitmaakt van een verantwoorde diagnostiek zien we recent ook terug komen binnen de betrokken instanties en zelfs regelgeving: - Binnen de Centra voor Ambulante Revalidatie en meer specifiek groep 4 (complexe ontwikkelingsstoornissen) heeft het RIZIV de aanwezigheid van een taalstoornis in de moedertaal opgenomen als voorwaarde tot erkenning. Ook binnen de nomenclatuur (zelfstandige logopedisten) vragen adviserend geneesheren steeds vaker naar dergelijk verslag. - In het kader van GON-begeleiding (geïntegreerd onderwijs) moet er een diagnose worden gesteld dat er een spraak- of taalprobleem aanwezig is. Bij anderstaligheid moet uit het multidisciplinair verslag blijken dat er ook een taalstoornis is in de moedertaal. Door de wijzigingen in het Bijzonder Onderwijs neemt de vraag naar GON toe. Het team intercultureel bemiddelaars volgde de opleiding om met de nodige expertise dit thema te kunnen opnemen. De eerste keer (2014) nam het hele team Intercultureel bemiddelaars deel en de tweede keer (2015) een nieuwe bemiddelaar voor Turks, in 2016 een nieuwe bemiddelaar voor Urdu/Punjabi. Ondertussen ontwikkelde zich binnen het team van de intercultureel bemiddelaars, naast haar courante praktijk, een concrete werkwijze onder begeleiding van een logopedist. Het hieronder beschreven stappenplan wordt hierbij gevolgd: 1. Kind wordt aangemeld (oproepdocument wordt ingevuld)

3 2. Logopedist geeft aan welke instrumenten de aangeduide ICB/taalanalist best gebruikt 3. Taalanalist nodigt ouders en kind uit 4. Taalanalist houdt een gesprek met ouders en neemt een taalstaal af bij het kind 5. Taalanalist bereidt de analyse voor en bespreekt die met logopedist Foyer. De ICB (intercultureel bemiddelaar) kadert het geheel hierbij binnen de specifieke cultureel-etnische context. 6. De logopedist maakt een verslag dat wordt doorgegeven aan de verwijzende instantie met schriftelijke toestemming van de ouders en/of naar de ouders zelf. 7. Verdere opvolgingsmogelijkheden: - resultaatsbespreking (met alle betrokkenen) - verdere toelichtingen verstrekken 2. Overzicht van de analyses Vorige keer gaven we een overzicht van de start in januari 2014 tot eind augustus Er werden toen 154 analyses uitgevoerd in een periode van 20 maanden. Deze keer belichten we de periode september 2015 tot augustus Er werden 128 analyses uitgevoerd dit keer in een periode van 10 maanden. We merkten inderdaad een gestage stijging van het aantal aanvragen. Nieuwe scholen en hulpverleners vinden hun weg naar dit aanbod. We bespreken dit hier verder in detail. De gevraagde talen Net zoals bij vorige evaluatie liggen de aanvragen voor Turks ruim het hoogst (52/128). Turkse kinderen blijken in erg veel onderzoeken een wat moeilijker start te maken bij het leren van de tweede taal. Hypothesen verwijzen vooral naar het feit dat men binnen deze gezinnen traditioneel zeer sterk op één taal is gericht. Dit gegeven wordt vaak gecombineerd met kansarmoede en daardoor weinig stimulans van de thuistaal en talige ontwikkeling in het algemeen. Het is dus niet te verbazen dat het bij deze groep moeilijker is het onderscheid te maken tussen stoornis en vertraging. Arabisch is de twee grootste groep met daarin een toename van klassiek Arabisch (uit Syrië, Egypte e.d.). Deze aantallen hebben natuurlijk ook te maken met de grootte van de groepen in Brussel.

4 De aanvrager We merken hier een evolutie. Vorige periode waren scholen de meest frequente aanvrager nu zijn dat de ouders. Ouders vinden zelf hun weg tot bij ons of worden doorverwezen. Doorverwijzende instanties vinden vaak dat ouders zelf de stap moeten zetten. Dit is zeker positief maar wij dringen er toch op aan om bij de meest kansarme gezinnen ons rechtstreeks te contacteren. Voor hen is de drempel om zelf te bellen de eerste keer soms erg hoog. We kunnen dit dan zelf opnemen en hen zo beter ondersteunen. Geboortejaar De grootste groep is tussen 5 en 8 jaar oud. We merken dat er steeds vaker vrij jonge kinderen van 3 à 4 naar ons worden doorverwezen. In het kader van vroegtijdige hulpverlening is dit zeker belangrijk. Zeker bij kansarme gezinnen geeft ons dit de kans reeds gezinnen te detecteren waar extra opvoedingsondersteuning nodig is. We pasten onze werkwijze reeds aan voor de 4-5 jarigen door meer met speltechnieken te werken. Voor 2016 plannen we een verdere aanpassing i.f.v. de

5 jongste kinderen. Bij deze kinderen gaat het immers vaak meer om het observeren van de communicatieve intentie dan verbaal taalgebruik. Besluiten In de vorige periode bevestigden we bij 44% van de kinderen het vermoeden van een taalstoornis. In deze periode bij 56% van de kinderen. Dit komt mogelijk omdat hulpverleners die langer met ons samenwerken via de info die ze krijgen gerichter kunnen gaan doorverwijzen. Bovendien is er ook een lichte toename van het aantal doorverwijzende logopedisten. Hier gaat het vaak om kinderen die reeds een tijd therapie kregen maar die toch met hardnekkige problemen blijven kampen. Dit verhoogt de kans op een achterliggende stoornis. We hoeden ons ervoor te snel een kind te labelen. Onder de noemer taalstoornis vallen die kinderen waarbij de problematiek zich duidelijk aflijnt en soms ook iets jongere kinderen voor wie hulpverlening op basis van vermoeden van een taalstoornis aangeraden is. Een ontwikkelingsdysfasie zal pas met zekerheid worden vastgesteld als na een periode van therapie de hardnekkigheid duidelijk wordt. Dit betekent echter dat we in de andere situaties over-diagnose kunnen vermijden of het probleem duidelijker kunnen aflijnen als zijnde ten gronde een vertraging vaak omwille van aanbodfactoren of specifieke spraakproblemen (vloeiendheid, articulatie, klank/foneem koppeling). Vorige periode stelden we bij 13,5% van de kinderen vast dat de moedertaal zich normaal ontwikkelt, in de laatste periode is dit zelfs 18,75%. Dit laatste heeft mogelijk te maken met het sensibiliserend effect van onze werking. Bij twijfel verwijst men sneller door. Bij 21/128 dus ongeveer 1 op 6 stellen we eerder een vertraging vast. Vaak is dit aanbod gebonden zeker in een context van kansarmoede. In deze situatie investeren we vooral in tips aan de ouders aan de school. Soms stellen we ook een herevaluatie voor na zes maanden.

6 3. Inhoudelijke evaluatie van werkwijze Eind juni 2015 hielden we een evaluatieoverleg binnen het team. De opmerkingen werden samengelegd met een recente publicatie die zeer nauw aansluit bij onze werking namelijk Assessing Multilingual Children. Disentangling Bilingualism from Language Impairment van Sharon Armon-Lotem, Jan De Jong en Natalia Meir uitgegeven bij Multilingual Matters in mei Op basis hiervan werden de volgende aanpassingen doorgevoerd: - Nieuwe vragenlijst voor ouders - Nieuw werkblad emoties kinderen - Evaluatiewijze vanaf 5 à 6 jaar: uitbreiding met begripstaak - Testen van kleuters: indien nodig thuisopname vragen Juni 2016 was er een tweede evaluatieoverleg. Hieruit kwamen de volgende zaken: - Tijd tussen afname, verwerking en bespreking proberen in te korten door al van bij de aanmelding data in te plannen. - Vragenlijst voor ouders kort aanvullen met eigen eerste indruk, dit kan waardevolle observaties bevatten. - Bij de jongste groep (3-4 jaar) zijn er soms kinderen die niet of nauwelijks spreken. Zeker daar waar een mogelijk taal- of ontwikkelingsprobleem voorkomt in combinatie mat kansarmode factoren. Er wordt een nieuwe werkwijze uitgewerkt waarbij wordt gepeild naar de communicatieve intentie. Hierbij baseren we ons op het werk: Speuren naar ontluikende intentionele communicatie (Guido Lichtert). Een werkwijze die zich richt op het observeren van niet-talige en vroeg-talige intentionele communicatie. Er wordt nagegaan hoe het kind reageert op situaties die worden aangeboden. 4. De oudersessies Op vraag van scholen en/of sociale organisaties verzorgen we laagdrempelige sessies over meertalige opvoeding. Het doelpubliek zijn kansarme meertalige gezinnen. Deze ouders hebben weinig toegang tot informatie en literatuur en voelen zich onzeker over de wijze waarop ze de meertalige opvoeding best ondersteunen. Men heeft minder de traditie om de kinderen talig te stimuleren. De thuisomgeving, vaak zonder boekjes en speelgoed, lokt weinig interactie uit. De stap naar individueel advies ligt vaak moeilijk. De sessie die we geven, zijn om verschillende redenen laagdrempelig: - De werkvormen zijn visueel en zetten aan tot gesprek - Er wordt een eenvoudige taal gehanteerd en waar nodig worden interculturele bemiddelaars ingeschakeld - Er is een goed evenwicht tussen groepsgericht werken en ruimte voor individuele vragen - Er wordt niet uitgegaan van voorkennis We verzorgden in deze periodes 4 sessies op aanvraag (twee voor scholen, twee voor andere organisaties) met in totaal 64 deelnemers. In onze eigen vrouwenwerking organiseerden we

7 twee maal een ouder/kind activiteit (rond taal stimulerend bezig zijn met je kind) met telkens een twintigtal deelnemers. 5. Sessies voor professionelen We willen de ervaringen en professionaliteit die we uitbouwen in het werken met deze kansarme groepen delen met anderen. Ook hier staat het thema meertaligheid centraal. We doen dit vanuit de idee dat het belangrijk is om alle professionelen die betrokken zijn bij de opvoeding van kinderen en bij het functioneren van gezinnen te versterken in hun aanpak. In deze periode hadden 13 sessie plaats rond verschillende thema s: - Algemene aanpak van meertalig opvoeden met accent op multiculturele en kansarme gezinnen: 2 sessies / 35 deelnemers - Meertalige taalontwikkeling ondersteunen in de schoolse context: 9 sessies / 262 deelnemers - Het bieden van de juiste hulpverlening bij moeilijkheden in de taalontwikkeling: 2 sessies / 60 deelnemers. Eén ervan voor een zelfhulpgroep met ouders en hulpverleners samen. 6. Talen ons gedacht! In 2008 ontwikkelden we de interactieve tentoonstelling Talen, mijn gedacht! (TMG). Deze geeft kinderen van 9 tot 12 jaar de kans om uit te drukken hoe ze zich voelen bij het opgroeien in een meertalige context. Ze worden ook aangezet hierover in gesprek te gaan met hun omgeving. In 2014 ontwikkelden we de tentoonstelling Talen, ons gedacht! (TOG). Het is een tentoonstelling die volwassenen laat nadenken over hoe zijzelf en eventueel hun kinderen zich voelen bij de verschillende talen die ze spreken en horen en die hen uitnodigt om hierover in gesprek te gaan met elkaar en hun omgeving. In de hier besproken periode reisden beide tentoonstellingen door Brussel en Vlaanderen. Wij verzorgen daarbij opbouw en afbraak en ondersteunen de plaatselijke organisatoren via vorming en ook wat betreft promo en praktische organisatie. Dit is de reisroute: 2015 TOG - Brussel: 16 november tot 30 november 2016 TMG/TOG - Heusden Zolder: 15 februari tot 4 maart TMG/TOG - Hasselt: 4 maart tot 29 maart TOG - Antwerpen: 11 april tot 29 april TMG - Brussel: 9 mei tot 24 mei

8 TMG/TOG - Machelen: 30 mei 17 juni Verder werd de meest recent ontwikkelde tentoonstelling (TOG) geëvalueerd en de volgende aanpassingen werden doorgevoerd: - Enkele opdrachten werden aangepast om volwassenen die Nederlands leren maar nog geen kinderen hebben voldoende aan te spreken - Formuleringen werden hier en daar vereenvoudigd en aangepast om de toegankelijkheid voor kansarme groepen te verhogen. We kregen tenslotte de kans om dit initiatief voor te stellen op de Research Network Conference: Social and Affective Factors in Home Language Maintenance and Development (HOLM) in Berlijn op 12 en 13 februari Het was de eerste internationale conferentie georganiseerd door het Research Network (ReN) - "Social and Affective Factors in Home Language Maintenance and Development" van AILA (Association Internationale de Linguistique Appliquée). Nadien werd de medewerker van Foyer als praktijkdeskundige opgenomen in dit netwerk dat momenteel nog vooral bestaat uit onderzoekers. 7. Erasmus + In maart 2016 beoogden we het indienen van een Europees project, namelijk een strategisch partnerschap in het kader van Erasmus+. In 2014 hadden de eerste gesprekken plaats met het Europees Kenniscentrum, werd de basis uitgeschreven en werden de partners gezocht. In 2015 werd het project samen met de partners inhoudelijke uitgewerkt. Foyer schreef het geheel uit en het werd ingediend in maart Recent kregen we bericht dat het project werd goedgekeurd en de volgende twee jaar onder leiding van Foyer zal worden uitgevoerd. Titel: TALES@home (Talking About Language and EmotionS at home) Samenvatting: Het is een project met Europese partners uit Litouwen, Engeland en Italië. Centraal staat het taalgebruik in meertalige gezinnen en meer bepaald hoe alle gezinsleden zich daarbij voelen. Dit vanuit de idee dat je gevoelens m.b.t. taal je welbevinden mee bepalen ook de wijze waarop je deze talen al dan niet leert. We willen gezinnen versterken om dit thema op te nemen. Centraal staat de ontwikkeling van een app. Het project zal over twee jaar lopen. In het project staan meertalige gezinnen centraal en dan vooral die gezinnen waar kansarmoede en het gebruik van een minderheidstaal deel uitmaken van de context. 8. Adviesgroep De adviesgroep die werd samengesteld buigt zich vooral over het project taalanalyse.

9 De deelnemers komen uit de Brusselse CLB s, daarnaast zijn er twee logopedisten met een privé praktijk en werkzaam binnen GON, een zorgleerkracht en twee logopedisten die meer vanuit opleiding/onderzoek het project volgen. Deze periode kwam de adviesgroep samen op 26 oktober 2015 en 18 april De besproken topics: - Evaluatie van de afgewerkte analyses - Bespreken van de aangepaste werkwijze en documenten - Stand van zaken GON en M-decreet en (mogelijke) rol van het adviescentrum. - Korte voorstelling van andere initiatieven: vormingen en tentoonstelling. - Werkwijze bij aanmelding Afsluitende bedenking Wie het verloop van dit project over deze twee jaren bekijkt, moet wel tot de vaststelling komen dat dit project inhoudelijk aan een zeer reële, niet ingevulde behoefte voldoet, die ook internationaal erkend wordt.