De sterke kanten van dyslexie

Transcriptie

1 zwaar op zijn tenen was getrapt, was duidelijk. Hij heeft me nooit meer iets gevraagd. lijk kunnen lezen en schrijven maar één kwaliteit is waarmee je door de wereld komt en dat er vele andere wegen zijn. De sterke kanten van dyslexie door Nel Hofmeester Tijd om de knop om te zetten Toen ik als achtjarige vroeg: Mam, hoe schrijf je gefeliciteerd? liep mijn moeder naar het dressoir en haalde uit een laatje een zorgvuldig opgeborgen ansichtkaart met bloemen met daaronder de tekst: Hartelijk Gefeliciteerd. Zó, was haar antwoord. Twaalf jaar later stonden we op de markt en kochten we gordijnen voor mijn huis. Zoals gebruikelijk rekende ze zonder haperen hardop uit hoeveel stof we nodig hadden en hoeveel dat kostte. Klopt toch? vroeg ze me met gefronste wenkbrauwen. Als jij het zegt, dan is het zo, probeerde ik te verbloemen dat ik bij de berekening van zoveel maal de breedte en dan zoveel maal de hoogte zoals altijd na twee zinnen zwetend van ellende was afgehaakt. Ze deed het nog eens over langzaam want tenslotte waren het míjn gordijnen. Toen ze halverwege was en zag dat ik het alweer helemaal kwijt was, keek ze de verkoopster die haar berekening bevestigend knikkend op een rekenmachine controleerde - met opgetrokken wenkbrauwen aan. Ze zei gelukkig niets, maar ik hoorde het haar denken: En dat zit op de universiteit En dan mijn jongere broer. Hij zat op de LTS ik ga echt niet met mijn hoofd in de boeken zitten! - en werd gek van de Engelse les. Zo n rijtje als : I am you are he, she, it is hoe ging hij dat begrijpen, hoe moest hij dat onthouden? Ik denk dat ik in mijn jeugdige overmoed iets te gemakkelijk heb gezegd dat het echt eenvoudig was, want hij stuurde me heel beslist zijn kamer uit. Waarschijnlijk was het dankzij zijn zachtaardige karakter dat hij het boek niet achter me aan gooide, want dat hij Een paar jaar later zag ik dat hij een groot blad met een schema erop over zijn bed had gedrapeerd. Hiermee heb ik een zender gebouwd, legde hij uit. Het zag er gecompliceerd uit en: alle termen waren in het Engels! Ik dacht dat je geen Engels kende? vroeg ik verbaasd. Ken ik ook niet, zei de jonge zendamateur achteloos. Maar dit is gemakkelijk. Na een IKON-documentaire Wie schrijft die blijft over analfabetisme en laaggeletterdheid onder Nederlandstalige volwassenen (1979) werden in het hele land alfabetiseringscursussen opgezet. Ik studeerde taalbeheersing aan de Universiteit van Amsterdam en werd daar met medestudenten ingezet om les te geven. Onze cursisten waren voor het overgrote deel mensen met een baan: hovenier, bouwvakker, aannemer, schoonmaker, conciërge. Een wereld ging voor me open. Een wereld met talloze manieren om te functioneren zonder te lezen of te schrijven. En ook: hoe gemakkelijk je dat voor anderen kunt verbergen. Zonder uitzondering ging het om mensen uit het minder gefortuneerde deel van de samenleving. Voor hen was er geen test en geen ondersteuning geweest. Op school hadden ze de boodschap meegekregen dat ze gewoon dom of lui waren. Nu zou de diagnose luiden: dyslexie. Waarschijnlijk zijn het deze ervaringen geweest, waardoor ik altijd de sterke kanten van mensen heb kunnen zien en nooit aan iemands kwaliteiten heb getwijfeld alleen vanwege onverwachte spelfouten. Ik had ervaren dat gemakke- Daardoor zag ik ook de kwaliteiten bij de studenten die ik op de Hogeschool Rotterdam bij de Helpdesk Dyslexie aan mijn tafel kreeg. De problemen waar ze tegenaan liepen werden meestal veroorzaakt doordat ze nooit vanuit hun sterke kanten hadden leren studeren of doordat de opleidingen niet wisten welke voorzieningen ze deze studenten konden bieden. Het oriënterend onderzoek dat ik in 2007 samen met geneeskundestudente Louke Flieringa deed naar Medici met dyslexie bevestigde dit beeld alleen maar. De studie bleek heel lastig, totdat de stof in de praktijk gebracht kon worden. Ineens bleken deze studenten met dyslexie uitstekend functionerende co-assistenten! (Flieringa en Hofmeester 2007) In 2004 publiceerde een gerenommeerde Business School in Engeland een artikel waarin stond dat ondernemers vijf keer vaker dyslexie hebben dan mensen in andere beroepen. In het onderzoek Ondernemerschap en dyslexie Successen en hindernissen werd dit gegeven voor Nederland verder uitgewerkt. (Shardra Nandram, 2012) Dat er naast dyslectische problemen ook kwaliteiten zijn, is dus duidelijk. Maar wat zijn die kwaliteiten dan? In dit Bewaarnummer geven interviews meer zicht op hoe die sterke kanten van dyslexie er nu concreet uitzien. In dit artikel zet ik op een rijtje wat we daarover kunnen terugvinden in de (wetenschappelijke) literatuur. Achtereenvolgens komt aan de orde: De wetenschap over dyslexie. Dyslectische onderzoekers: dyslexie is meer dan een taalprobleem. Van beelddenken naar conceptueel denken. 2 3

2 Neurodiversiteit: het standaardbrein bestaat niet. Dyslexie als variant van informatieverwerking. Conceptueel denken en Mind - kwaliteiten. De knop omzetten. De wetenschap over dyslexie In Xx de reguliere dyslexiewetenschap wordt dyslexie gezien als een taalstoornis. Volgens de Double Deficit theorie van Wolff en Bowers (1999) zijn er bij dyslexie twee aspecten aan te wijzen: Problemen met de fonologische verwerking de verwarring die ontstaat bij opdrachten als: zeg stuur zonder st wat is kruiwagen zonder krui? Problemen met het snel benoemen van plaatjes, kleuren, cijfers, letters nu of vroeger. Je kunt één van deze problemen hebben, maar ook alletwee. Maar ook als je last hebt van één van deze problemen, red je het in het onderwijs niet zonder extra ondersteuning. Als we kijken naar nieuwe opvattingen binnen de dyslexiewetenschap, dan ziet het ernaar uit dat de Double Deficit theorie zal worden uitgebreid met een aspect uit de praktijk dat we maar al te goed kennen: Visuele problemen bij het lezen: de letters gaan dansen, hebben ineens een verschillende grootte, lopen van het papier af, enzovoort. De allerlaatste onderzoeken wijzen erop dat dyslexie niet zozeer een probleem is van de taalcentra in de hersenen zelf, als wel van de verbindingen tussen die centra. Met andere woorden: het transport van talige informatie tussen de hersencentra verloopt moeizamer dan bij mensen zonder dyslexie. Als je zoekt naar sterke kanten van Van de dyslexie, bestuurstafel dan ben je bij de officiele dyslexiewetenschap aan het verkeerde adres; die kijkt bij dyslexie alleen naar taalaspecten en naar problemen. Dyslectische onderzoekers: dyslexie is meer dan een taalprobleem In Nederland kennen we een aantal dyslectische publicisten die vanuit hun ervaringsdeskundigheid anders tegen dyslexie aankijken dan andere onderzoekers. Hun observaties en conclusies zijn voor de meeste mensen met Boudi dyslexie van Vlijmen erg herkenbaar. We zetten een aantal van hen hieronder op een rijtje. Piet Buis is TU-natuurkundige en ontwikkelingspsycholoog. In 1996 publiceerde hij de map Dyslexie in het voortgezet onderwijs, theorie, signalering, begeleiding en beleid, waarvan veel scholen nog steeds dankbaar gebruik maken. (Buis en Charles 1996) Buis beschrijft dyslexie vooral als een andere vorm van informatieverwerking. Dyslexie is een relatieve storing in de opname en verwerking van seriële informatie, die problemen veroorzaakt bij het snel verwerken, op volgorde houden, automatiseren en onthouden van die informatie, waardoor het intellectuele functioneren ernstig kan worden belemmerd, terwijl de problemen niet verklaard kunnen worden vanuit een intelligentietekort. De problemen ontstaan omdat het onderwijs hier onvoldoende kennis van heeft en er dus ook geen rekening mee houdt. Door natuurlijke beroepsselectie zijn er nauwelijks dyslectische theorie-docenten. Dit heeft mogelijk, ongewild, tot een a-dyslectische onderwijscultuur geleid met een overschatting van de talig vlotte leerling, die gemakkelijk uit het hoofd leert en een onderschatting van de lange termijn mogelijkheden van de wat meer dyslectische leerlingen die alles rustig moeten verwerken, maar die qua (ruimtelijk) inzicht en overzicht zeker niet onderdoen voor hun klasgenoten. (Buis 1996) Leon Biezeman liet ruim 500 mensen met dyslexie een enquête invullen met vragen naar de manier waarop zij het beste leerden en studeerden. Hierover publiceerde hij in Leren met dyslexie, deel 1 en 2 (Biezeman 2007). Hieronder een aantal belangrijke uitkomsten. Bij dyslectici is een even grote variatie in leerstijlen te zien als bij mensen zonder dyslexie. Ondersteuning moet dus toegespitst zijn op het individu. Leg spelling uit met heldere, logische regels. Leg bij het ondersteunen van het lezen en schrijven niet de nadruk op automatiseren, maar op het bewust leren toepassen van lees- en schrijfstrategieën. Ga bij het schrijven en lezen eerst uit van de inhoud van de tekst en daarna van de vorm (de spelling). Dwingen wekt weerstand op en dat leidt uiteindelijk tot achterstand. Geef kinderen met dyslexie voldoende ruimte om te spelen. Op basis van dit onderzoek publiceerde Léon Biezeman ook het Handboek Dyslexie compenseren waarin hij de lezer laat ontdekken welke leerstrategie hij/zij hanteert en hoe die het beste in te zetten is. (Biezeman ) Ook publiceerde hij Schrijven met dyslexie - Kinderen doen hun verhaal ; een boek vol met niet-gecorrigeerde spannende, ontroerende en diepzinnige verhalen, gedichten en brieven van kinderen met dyslexie (Biezeman ) Zie ook: Uit Engelse wetenschappelijke literatuur was al bekend dat mensen met dyslexie meer kenmerken gemeen hebben dan het taalprobleem alleen. In Nederland publiceerde Dirk Vollenhoven in 2003 het hoofdstuk Werk en dyslexie in het SDN-Congresboek Leven met dyslexie. Op grond van zijn eigen ervaringen en naar aanleiding van een onderzoek onder leden van de belangenorganisatie Woortblind komt hij tot dezelfde conclusie als Piet Buis, namelijk dat dyslexie meer omvat dan alleen een taalprobleem. (Vollenhoven 2003) Sjan Verhoeven en Jan van Nuland sluiten daar in hun boek Slimmer dan je baas Dyslexie op het werk bij aan (Verhoeven en Van Nuland 2008). Ook zij beschrijven een groot aantal kenmerken die samen te vatten zijn onder de noemer informatieverwerking. Lastig zijn kenmerken als: Het tempo van talige informatieverwerking; De werking van het korte termijn geheugen; In volgorde kunnen denken; Last van achtergrondgeluiden bij telefoongesprekken of in grote gezelschappen; Motorische vaardigheden; Navertellen van informatie. Kwaliteiten die samengaan met dyslexie: De grote lijnen zien; Associatief vermogen; Deductief denken (vanuit het geheel naar de details); Een goed oriëntatiegevoel. Op verzoek van Vollenhoven, Verhoeven en Van Nuland deed professor Ruijssenaars van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar deze kenmerken van dyslexie bij volwassenen. Ook hij stelde - nu wetenschappelijk verantwoord! - vast, dat dyslexie bij volwassenen meer omvat dan alleen een probleem met lezen en schrijven. (Ruijssenaars 2008) 4 4 5

3 Van beelddenken naar conceptueel zou gebaat zijn bij een meer visuele film aan het maken om de inhoud overeenkomsten en de patronen. Ze zijn denken aanpak van de leerstof! van de tekst te begrijpen en te goed in snel handelen en improviseren. Uiteraard zijn ook buiten Nederland Silverman stelt dat scholen op dit onthouden. (De Becker 2008) Zij zijn de mensen die als het ware met dyslectische publicisten actief geweest. moment hun leerlingen voorbereiden een groothoeklens naar dingen kijken. De bekendste is wel Ronald Davis uit op succes in hun loopbaan, gebaseerd In 2012 verscheen het boek Dyslexie: (Blz. 120) de VS. In 1995 publiceerde hij zijn boek: op vaardigheden die in het verleden stoornis of intelligentie! Faalangst en De gave van dyslexie - Waarom zelfs noodzakelijk waren voor succes: prestatiedrang omzetten in succes De term conceptueel denken die heel slimme mensen soms niet kunnen Richtlijnen opvolgen, opgegeven werk (Verhoeven en Boersen 2012). Zij be- Verhoeven en Boersen gebruiken geeft lezen en hoe ze het kunnen leren. op tijd indienen, feiten onthouden, schrijven helder de verschillen in infor- ruimte voor een bredere invulling van snel reproduceren, stapsgewijs werk matieverwerking tussen mensen met en die andere manier van denken. Hierin beschrijft Davis uit eigen ervaring tonen, een net en leesbaar handschrift, zonder dyslexie. het ruimtelijk bewustzijn van mensen juiste spelling, op tijd zijn, goede Neurodiversiteit: met dyslexie en ook hoe dit bij het organisatie en netheid. De meeste mensen zijn lijndenkers: het standaardbrein bestaat niet lezen en schrijven kan leiden tot ze denken van begin naar einde, van De visie van Verhoeven en Boersen sluit desoriëntatie. (Davis en Braun 1995). Dit zijn de kwaliteiten die taaldenkers oorzaak naar gevolg, van hoofdletters aan bij het boek van Thomas Armstrong vaak in sterke mate laten zien. naar punten. Zij maken gebruik van Neurodiversity (Armstrong 2010). Zijn waarnemingen sluiten naadloos aan De wereld verandert echter zeer snel analyses en logica in hun denken, Armstrong stelt dat hoe meer we weten bij wat de Nederlandse logopediste en het onderwijssysteem houdt dat niet brengen daar een volgorde in aan, van dyslexie, ADHD en autisme, hoe Maria Krabbe in de jaren 30 van de bij. Leerlingen worden niet voorbereid knippen informatie in kleine stukjes meer we moeten toegeven dat het vorige eeuw ontdekte, namelijk dat een op wat van burgers wordt verwacht in om zo tot een overzicht te komen. standaardbrein niet bestaat. aantal kinderen in haar praktijk zeer de 21e eeuw: Lijn-denkers zijn erg goed in het Helaas doen we alsof dat wel zo is intelligent was en toch opliep tegen Het geheel kunnen overzien, flexibi - bewaken van hun tijd, in het ordenen en daardoor wordt alles wat daarvan grote problemen op school. liteit, kunnen denken buiten een vast van zaken en zijn heel precies. afwijkt problematisch. Haar conclusie was: deze kinderen stramien, identificeren van problemen Zij denken in structuren, zien de Armstrong illustreert dit met het verwerken informatie op een andere en het oplossen ervan, toekomstige verschillen tussen dingen en werken volgende voorbeeld: manier dan op school vereist wordt. ontwikkelingen kunnen voorspellen, heel planmatig. In 1951 schreef ze hierover het boek risico s durven nemen, kunnen omgaan Zij zijn de mensen die als het ware Stel dat de psychiater een roos is. Beelddenken en Woordblindheid. met de computer. met een telelens naar dingen kijken. Tegen de zonnebloem zegt hij: Je lijdt aan kolossaliteit. Dat is te behandelen Ronald Davis ontwikkelde op grond van Dit zijn kwaliteiten waar veel Dyslectici en andere conceptueel als je er snel genoeg bij bent, maar zijn theorie een aanpak om mensen met beelddenkers goed in zijn. Volgens denkers denken anders. Zij denken in helaas kunnen we er in dit stadium van dyslexie greep te laten krijgen op dit Silverman zou het goed zijn deze grote gehelen, in concepten en ideeën. je ontwikkeling niets aan doen. Maar we probleem. Zijn boek was voor veel vaardigheden bij alle leerlingen te Zij hebben veel associaties en zien kunnen je wel wat strategieën aanleren volwassenen met dyslexie een eyeopener. ontwikkelen. (Silverman 2002) daar de verbanden tussen. om met je handicap te leren omgaan. Zij herkennen zichzelf in het feit dat Als zij een verhaal horen, weten zij De zonnebloem verlaat de spreekkamer zij niet in taal, maar in beelden of In het Nederlandse taalgebied gelijk wat de essentie daarvan is, zij met zijn stralende geel-met-bruine patronen denken. In Nederland houdt beschrijven de volgende dyslectische dringen door tot de kern, omdat ze het hoofd hangend op zijn stam. de Maria Krabbestichting zich bezig met onderzoekers en publicisten de relatie geheel in één keer kunnen overzien. beelddenken, maar verder is hier tot op tussen dyslexie en beelddenken: Zij kunnen bij problemen gemakkelijker Dan komt het grasklokje binnen. Na een heden nauwelijks serieus onderzoek naar Dirk Vollenhoven: Alle informatie is ontdekken waarom het mis gaat en zien paar diagnostische tests en een medisch gedaan. In de Verenigde Staten wel. gelijktijdig beschikbaar en voortdurend sneller een oplossing voor ingewikkelde onderzoek luidt het oordeel: Sorry in beweging. Er zijn meerdere perspec- kwesties. grasklokje, maar je hebt GH, oftewel De Amerikaanse psychologe en onder- tieven mogelijk en je kunt de zaken op Zij zijn goed in het ontwikkelen van een een groeihandicap. Waarschijnlijk is het zoekster Linda Kreger Silverman deed verschillende manieren zien. Het is om visie op vernieuwingen die noodzakelijk genetisch. Maar maak je geen zorgen. tijdens een langlopend onderzoek op met Johan Cruijff te spreken: zijn in hun omgeving. Met de juiste behandeling kun je best twee Amerikaanse basisscholen de Allemaal allang duidelijk maar dan Conceptuele denkers zijn creatieve leren een productief en succesvol leven verrassende ontdekking dat 1/3 van de moet je het alleen nog even zeggen. mensen met een grote verbeeldings- te hebben op een plek met veel zanderig leerlingen sterk visueel-ruimtelijk bleek (Vollenhoven 2007) kracht. Het zijn mensen die ook wat leem. Het grasklokje verlaat de spreek- te denken en nog eens 30% gematigd Bieke de Becker zegt erover in haar weg kunnen dromen en die geen gevoel kamer en voelt zich veel kleiner dan visueel-ruimtelijk. Met andere woorden: boek: Wanneer ik een tekst lees, voor tijd hebben. Ze kunnen veel din- toen ze binnenkwam. de meerderheid van de schoolpopulatie ben ik ondertussen in mijn hoofd een gen tegelijk doen, letten vooral op de Als laatste komt de tijgerlelie de 6 7

4 spreekkamer in en de psychiater heeft maar vijf minuten nodig om te beslissen wat het probleem is. Je hebt BS, of bloemblaadjesstoornis. Dit kan wel onder controle worden gebracht, maar niet genezen worden. Mijn plaatselijke onkruidbestrijder heeft me toevallig wat gratis monsters meegegeven, mocht je dat willen proberen. Armstrong stelt dat zoals we biodiversiteit en culturele en raciale diversiteit hebben, er ook sprake is van neurodiversiteit. Diversiteit in breinen is waarschijnlijk van cruciaal belang voor het overleven van de mens als soort. Eenzelfde opvatting over ADHD vinden we terug bij Thomas Hartmann in zijn boek: ADHD. De complete gids voor kinderen en volwassenen. Toen bleek dat zijn zoon ADHD had, ging hij op zoek in de literatuur. Hij kwam tot de conclusie dat kenmerken van mensen met ADHD overeenkomen met het jagertype, dat er in vroeger tijden voor zorgde dat er vlees op tafel kwam. Als ADHD overeenkomt met het jagerstype in de evolutie, welk evolutionair type binnen de samenleving zou dyslexie dan zijn? Dyslexie als variant van informatieverwerking Twee belangrijke boeken op het gebied van de relatie tussen dyslexie en kwaliteiten zijn (nog) niet in het Nederlands vertaald. Het eerste is van Thomas West (West 2009): In the Mind s Eye, waarin hij voorbeelden beschrijft van de sterke kanten van dyslexie en hoe die een voordeel zullen zijn in de samenleving van de toekomst die veel visueler zal zijn ingesteld dan de huidige. Het tweede boek is van het echtpaar Brock en Fernette Eide: The Dyslexic Advantage Unlocking the Hidden Potential of the Dyslexic Brain. (Eide en Eide 2011) Beiden studeerden neurologie, verdiepten zich in leer- en gedragsproblemen en runnen de Eide Neurolearning Clinic. Ze spreken dus vanuit de wetenschap en vanuit een brede praktijkervaring. Zij stellen dat hun boek niet gaat over dyslexie, maar over het soort individuen die als dyslectisch zijn gediagnosticeerd. Het gaat niet om wat ze hebben, maar wie ze zijn. Als je probeert te begrijpen wat dyslexie is terwijl je de talenten over het hoofd ziet, dan probeer je te begrijpen wat een rups is, terwijl je over het hoofd ziet dat de rups zich later tot vlinder ontwikkelt. Hun boek bevat twee grote verschillen tussen de traditionele visie op dyslexie en hun eigen visie. Het eerste verschil is dat dyslexie niet een gevolg is van een tekort of een ziekte, maar een gevolg van een verschillend patroon van de organisatie van het brein. Het echtpaar baseert zich bij deze stelling op hersenonderzoek van Manuel Casanova aan de University of Kentucky School of Medicine. (Williams en Casanova 2011). Hij ontdekte dat cellen in de cortex het redenerende deel van ons brein - zijn georganiseerd in mini-kolommen. Deze kolommen van cellen zijn met elkaar verbonden via axonen en vormen zo circuits. In breinen is een grote variatie te zien in hoe deze minikolommen gerangschikt zijn. Personen met celkolommen die dicht op elkaar zijn gepakt, hebben kortere axonen die heel erg sterk verbonden zijn met de kolommen in de buurt. Zij zijn goed in het verwerken van detailinformatie. Aan de andere kant van het spectrum zijn er personen met minikolommen die verder van elkaar afstaan, met langere axonen die verbindingen leggen over grotere afstand en met verdere kolommen. Deze personen zijn beter in het herkennen van grotere gehelen en concepten. Mensen met dyslexie hebben over het algemeen minikolommen die verder uit elkaar staan en langere verbindingen hebben. Met andere woorden: het dyslectische brein is op een andere manier georganiseerd dan breinen zonder dyslexie, niet omdat er iets mis mee is, maar omdat ze georganiseerd zijn voor andere kwaliteiten. Onderstaand overzicht geeft daar een beeld van. Kwaliteiten van personen met en zonder dyslexie Dyslexie # De essentie van dingen doorzien # De grotere context zien achter een situatie of idee # Iets van meerdere kanten kunnen bekijken # Nieuwe, ongewone, of verre verbindingen zien # Concluderend redeneren en tegenstrijdigheden ontdekken # Dingen op een vernieuwende manier combineren # Inventiviteit # Grotere aandacht en focus voor taken die anderen als iets vanzelfsprekend zien. # Expert in de meest geschikte oplossing vinden en in het oplossen van ad hoc problemen. # Ontdekken van interessante verbanden en relaties. # Herkennen van overeenkomsten. # Precisie # Accuraatheid # Efficiëntie # Snelheid Geen dyslexie # Automatisering # Betrouwbaarheid # Herhaalbaarheid # Focus # Beknoptheid # Gedetailleerde kennis # Expert in regels en procedures efficiënt toepassen. # Vinden van de precieze betekenis en correcte antwoorden. # Ontdekken van verschillen en onderscheidingen. 8 9

5 Dit is de oorzaak waarom leerlingen met dyslexie het moeilijk hebben op school. Daar ligt de nadruk vooral op die vaardigheden waar ze zwak in zijn. Conceptueel denken en Mind -kwaliteiten Het tweede verschil tussen de visie van Eide en Eide en de reguliere dyslexie wetenschap is dat de focus niet alleen gericht is op het doel om van mensen met dyslexie betere lezers te maken. De focus is dat ze beter worden in het dyslectisch zijn door hen te helpen herkennen welke voordelen hun brein heeft. Dat betekent allereerst dat ze breder moeten gaan kijken naar wat het betekent om dyslectisch te zijn. Voor die bredere blik kijken we vooral naar succesvolle individuen met dyslexie. Al zal niet iedereen dit succes evenaren, toch kan iedereen met de dyslectische informatieverwerkingsstijl profiteren van deze inzichten en strategieën. Eide en Eide onderscheiden in de sterke kanten van individuen met dyslexie vier patronen: de MIND kwaliteiten. Niemand met dyslexie heeft al deze patronen en hoe ze uitpakken verschilt per persoon. Ze helpen om over dyslectische talenten na te denken en ze te begrijpen. Als je dyslexie hebt, zul je een aantal ervan herkennen als kwaliteiten die bij jou horen. (zie tabel hierna) De knop omzetten Wanneer je dyslexie niet beschouwt als een stoornis, maar als een andere manier van met informatie omgaan, dan kun je gaan ontdekken hoe dat voor jou werkt. Wat zijn je sterke kanten, vertrouw je daarop en zet je die wel voldoende in? Het betekent ook dat we anders moeten kijken naar onderwijs. We moeten helaas constateren dat er op alle niveau s van onderwijs een tendens is om zoveel mogelijk te standaardiseren. Het gaat steeds minder om de ontwikkeling van talenten, maar om het scoren op voorgeprogrammeerde, eenvormige toetsen. Leerlingen en studenten worden niet aangemoedigd hun talenten te exploreren, ze worden afgerekend op wat ze niet kunnen. Dit is een desastreuze ontwikkeling en niet alleen voor leerlingen en studenten met dyslexie. Het onderwijs kan niet langer uitgaan van de standaardleerling. Die bestaat niet. Er moet ruimte komen voor keuzemogelijkheden als het gaat om het overbrengen van kennis, instructie, leerstofverwerking, toetsvormen en toetsmomenten. Het onderwijs moet meer kennis krijgen van en gaan aansluiten op de verschillende vormen van informatieverwerking. Het is niet te verwachten dat lijndenkende beleidsmakers, werkgevers, docenten en leerkrachten dit gaan organiseren. Dat gaan ze niet doen, omdat ze daar vanuit zichzelf de noodzaak niet toe voelen. En als ze het doen, doen ze het niet op de juiste manier, daarin zit dan weer hun tekort. Ik zou dan ook alle volwassenen met dyslexie en ouders van dyslectische kinderen willen oproepen dit inzicht actief over te brengen. Overhandig bijvoorbeeld dit Bewaarnummer aan een beleidsmaker, werkgever, docent of leerkracht en maak een afspraak om hierover het gesprek aan te gaan. En houd daar niet mee op tot er echt iets ten goede verandert! (zie voor de genoemde literatuurlijst de achterzijde van dit blad) Materieel redeneren Ontwerpers, ingenieurs, chirurgen, loodgieters, timmerlui, tandartsen, chauffeurs van bussen en taxi s, computerspecialisten, enzovoort. Ínterconnected redeneren Advocaten, uitvinders, bouwers, beeldhouwers, wetenschappers, ondernemers, economen, enzovoort. Narrative reasoning (Verhalend redeneren) Schrijvers (van romans en scripts), misdaadonderzoekers, historici, wetenschappers, advocaten, enzovoort. Dynamisch redeneren Geologen, paleontologen, ondernemers, sf- en fantasyschrijvers, teamsporters, sportcoaches, schakers, macroeconomen, alle beroepen die strategisch denken vereisen. Overzicht van MIND-kwaliteiten Het 3D-voordeel: ruimtelijk redeneren. Het voorstellingsvermogen om voorwerpen te manipuleren door ze te laten roteren, bewegen of van plaats te laten verwisselen met andere objecten. Samenhangen en relaties tussen objecten, concepten of visies overzien. Vanuit verschillende, ongebruikelijke perspectieven kunnen redeneren. Verschillende soorten informatiebronnen combineren tot een algemeen overzicht. De essentie kunnen halen uit verschillende soorten informatie. De vaardigheid om een gedachtegang te ontwikkelen uit fragmenten van persoonlijke ervaringen die zijn opgeslagen in het beeldgeheugen. Verhalend redeneren kan nuttig zijn in alle situaties waar persoonlijke ervaringen kunnen worden gebruikt om problemen op te lossen, te verklaren, te overtuigen, te onderhandelen, te begeleiden of om het perspectief van jezelf te vormen of te veranderen. Het voorstellingsvermogen om accuraat situaties uit het verleden of in de toekomst te voorspellen, vooral waar het gaat om situaties waarvan de onderdelen variabel of niet helemaal bekend zijn of voor meerdere interpretaties vatbaar. Werkt ook goed bij het formuleren van werkhypothesen in settings waar precieze antwoorden (nog) niet mogelijk zijn