KIJK zo kan t wel! OVER CASEMANAGEMENT EN DRAAGVLAKVERSTERKING. Fontys hogescholen en christelijke hogeschool Windesheim

Transcriptie

1 KIJK zo kan t wel! OVER CASEMANAGEMENT EN DRAAGVLAKVERSTERKING Fontys hogescholen en christelijke hogeschool Windesheim

2 Over het ESF-EQUALproject Kijk zo kan t wel!

3 UIT ONDERZOEK BLIJKT DAT STUDENTEN MET FUNCTIEBEPERKINGEN IN HET HOGER ONDERWIJS RUIM TWEE MAAL MEER KANS HEBBEN OM TIJDENS DE EERSTE TWEE JAREN VAN HUN STUDIE UIT TE VALLEN DAN STUDENTEN ZONDER FUNCTIEBEPERKING (UITVALPERCENTAGES 47% VERSUS 22%). 1 DEZE STUDENTEN MET FUNCTIEBEPERKINGEN VERLATEN HET HOGER ONDERWIJS ZONDER DIPLOMA EN HEBBEN ZO EEN EXTRA ONGUNSTIGE UITGANGSPOSITIE OP DE ARBEIDSMARKT. DE KANS DAT ZIJ NIET AAN HET WERK KOMEN EN ALS GEVOLG DAARVAN EEN BEROEP (BLIJVEN) DOEN OP EEN WAJONG-UITKERING EN/OF WAO-/ BIJSTANDUITKERING IS REËEL. Deze bevindingen waren voor handicap + studie, expertise centrum voor onderwijs en handicap, aanleiding om het ESF-EQUAL-project 2 Kijk zo kan t wel! te starten. In het kader van dit project is een kwalitatief onderzoek naar de oorzaken van voortijdige studie-uitval onder studenten met een functie beperking uitgevoerd en is een vijftal mogelijke oplossingen getest in de vorm van pilots. Vier partners In dit project Kijk zo kan t wel! heeft handicap + studie samengewerkt met vier partners: Christelijke Hogeschool Windesheim, Hogeschool INHOLLAND, Saxion Hogescholen en Fontys Hogescholen. De partners hebben elk zelfstandig gewerkt aan verschillende pilots. De werkverdeling en korte inhoud van de pilots zijn als volgt: Pilot 1: Beroepskwalificaties en handicap, door Hogeschool INHOLLAND In deze pilot is de mogelijke relatie tussen de aanwezigheid van een functie beperking en via gekozen opleidingen te bereiken competenties voor studenten in het hoger onderwijs onder de loep genomen. Om in aanmerking te komen voor diplomering dient een student aan alle door de opleiding gestelde vereisten voor het betreffende beroepsprofiel te voldoen. Voor studenten met functie beperkingen kan dit barrières oproepen. Bezien wordt in hoeverre er ruimte kan zijn voor mogelijke oplossingen. De opbrengsten van deze pilot zijn gebundeld in een rapport. Dit rapport is op te vragen bij INHOLLAND, Ben Steltman (project leider), ben.steltman@inholland.nl. 1 De Graaf e.a. Nadere analyses studentenmonitor 2002; studeren met een handicap en Studieverloop in het algemeen, Beleidsgerichte studies Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek 101, SCO- Kohnstamm Instituut en Stichting voor Economische Onderzoek, november ESF-EQUAL is het programma van de Europese Unie dat is gericht op het creëren van gelijke kansen en het bestrijden van discriminatie op de arbeidsmarkt. 3

4 Pilot 2: Alternatieve leerroutes, door Saxion Hogescholen. Nagegaan is hoe het inzetten van alternatieve leerroutes oplos singen kan bieden voor het voorkomen van voortijdige studie-uitval. Dit behelst het creëren van ruimte voor studenten met een functiebeperking om de eindkwalificaties van een hbo-opleiding te kunnen bereiken via een op hun specifieke situatie toegesneden leerroute, met extra ondersteuning. In de pilot zijn mogelijkheden verkend en is voorbeeldmateriaal verzameld. Het eindrapport (met bijbehorende cd-rom) is op te vragen bij Saxion Hogescholen, Ilse-Marie Hambruch (projectleider), Pilot 3: Digitale Studiemaatjes, door handicap + studie m.m.v. de overige vier partnerinstellingen. Via een speciaal daartoe ingerichte website kan een student met een handicap in contact komen met een digitaal studiemaatje en wel op een laagdrempelige en doelgerichte manier om nadere informatie te vragen die van belang is voor succesvol studeren met de handicap. Dat is de opzet van deze pilot. De aanpak en resultaten van deze pilot zijn beschreven in een verslag, dat is op te vragen bij handicap + studie, Jan Westgeest (projectleider), jan.westgeest@handicap-studie.nl Pilot 4: Casemanagement door Fontys Hogescholen in samenwerking met Christelijke Hogeschool Windesheim. Het steeds opnieuw moeten regelen van allerhande zaken om goed te kunnen studeren kost nogal wat studenten met een functiebeperking veel energie, die beter aan de studie zelf besteed zou kunnen worden. In deze pilot is ervaring opgedaan met het inzetten van casemanagers die het regelen van allerlei randvoorwaarden om te kunnen studeren van de studenten overnamen. De uitkomsten van deze pilot zijn gebundeld in een eindverslag met dvd (gecombineerd met het eindverslag van pilot 5), op te vragen bij Fontys Hogescholen, Chris van Ommeren (project leider), c.vanommeren@fontys.nl. Pilot 5: Draagvlakverbreding door Christelijke Hogeschool Windesheim in samenwerking met Fontys Hogescholen. In deze pilot is gewerkt aan het wegnemen van onbegrip en aan het bevorderen van een adequate bejegening van studenten met functiebeperkingen door de docenten/medewerkers aan de onderwijsinstelling. De bevindingen uit deze pilot zijn beschreven in een eindverslag (gecombineerd met het eindverslag van pilot 4) dat is op te vragen bij Christelijke Hogeschool Windesheim, Jacqueline van Lieshout (projectleider), jac.van.lieshout@windesheim.nl Het project Kijk zo kan t wel! startte in november 2005 en is afgerond in december

5 5

6 Inhoud 1. Casemanagement en draagvlakversterking 2. Pilot Casemanagement Verkenning van het begrip casemanagement Ervaringen van de casemanager Soorten acties per functiebeperking De geïnvesteerde tijd per case Minder uitval, beter studierendement en meer studievreugde Opsporen onzichtbare studenten Ervaringen van studenten: - Enquête opleiding ICT Fontys - Interviews Windesheim - Video-opnamen (zie bijgevoegde DVD) opleiding Pedagogiek Fontys Ervaringen met het onderhouden van een intern- en extern netwerk Eindconclusies en aanbevelingen 3. Pilot Draagvlakversterking Inleiding Verloop van de pilot Resultaten Conclusie 4. Bijlagen: Voorbeeld van een inschrijfformulier Logboek, definitieve versie Logboek concepten Toelichting beperkingen, gehanteerde begrippenlijst Deelnemende studenten Fontys Deelnemende studenten Windesheim HOOFDSTUK 1 PAG. 08

7 HOOFDSTUK 2 PAG. 10 HOOFDSTUK 3 PAG. 38 HOOFDSTUK 4 PAG. 42 7

8 1 Casemanagement en DRAAGvlakversterking 8

9 TIJDENS HET WERKEN AAN DE PILOTS CASEMANAGEMENT EN DRAAG- VLAKVERSTERKING BLEEK DAT BEIDE PILOTS VEEL MET ELKAAR TE MAKEN HEBBEN. CASEMANAGEMENT KAN EEN BIJDRAGE LEVEREN AAN DRAAGVLAKVERSTERKING. GOED BESCHOUWD DRAAGT NATUUR- LIJK ELKE GERICHTE ACTIE VOOR STUDEREN MET EEN FUNCTIEBEPER- KING BIJ AAN DRAAGVLAKVERSTERKING, IN DE ZIN VAN AGENDA- SETTING EN WETEN WAAR ABRAHAM DE MOSTERD HAALT. Casemanagers zijn niet alleen actief in de begeleiding van studenten, zij zijn ook actief in de opleiding, hebben met veel collega s binnen en buiten het onderwijs contact. Dat maakte het denkbaar dat met name casemanagement een belangrijke rol zou kunnen spelen bij het versterken van de sensibiliteit onder docenten en begeleiders voor het thema studeren met een functiebeperking en daarmee aan draagvlakversterking. Aangezien de resultaten van case management en draagvlakversterking uiteindelijk met elkaar te vervlechten zijn hebben we voor dit verslag ervoor gekozen om de twee projecten samen te beschrijven. 9

10 2 PILOT Casemanagement

11 IN DEZE PILOT WAS DE ALGEMENE DOELSTELLING: BETER INZICHT KRIJ- GEN IN DE OORZAKEN VAN- EN HET ZOVEEL MOGELIJK VOORKOMEN VAN VROEGTIJDIGE STUDIE-UITVAL EN STUDIEVERTRAGING BIJ STU- DENTEN MET EEN FUNCTIEBEPERKING EN DAARBIJ ERVARING OP DOEN MET CASEMANAGEMENT GEDURENDE 2 STUDIEJAREN( ). Beoogde resultaten 1. Ervaringen opdoen met het werken in een nieuwe rol 2. Inschatting van de geïnvesteerde tijd per case 3. De soorten acties per beperking 4. Minder uitval, beter studierendement en meer studievreugde bij deelnemers (ervaringen) 5. Format voor logboeken en analyse van gegevens 6. Het opsporen van onzichtbare, zich niet kenbaar makende studenten 7. Ervaringen met het onderhouden van een intern- en extern netwerk 8. Aanbevelingen ten aanzien van de begeleidingsketen in de instelling Uitwerking van de pilot Het uitgangspunt was om per hogeschool 8 studenten (4-1e jaars en 4-2e jaars) te volgen. In toaal zou dat neerkomen op 32 studenten. In de praktijk bleek dat niet volledig te realiseren vanwege beschikbaarheid van studenten, zodat er voor gekozen is om ook 3e jaars studenten te betrekken. Bij de start van het cursusjaar is aan de studenten met een functiebeperking informatie over dit project gegeven in de vorm van een leeswijzer of zijn de studenten rechtstreeks benaderd. Hierbij is getracht zoveel mogelijk studenten met verschillende functiebeperkingen in de groep op te nemen. Deelname gebeurde op vrijwillige basis. Een deel van de studenten die in het eerste projectjaar deelnamen kon in het tweede projectjaar zelfstandig verder. De opengevallen plekken zijn opgevuld met nieuwe studenten uit het eerste of tweede jaar die behoefte hadden aan intensieve begeleiding. Ook zij werden vooraf geïnformeerd over de doelen van het project en de vrijwillige deelname. In totaal hebben 50 studenten meegedaan. 11

12 De studenten zijn opgrond van drie categorieën ingedeeld om inzicht te verkrijgen of er specifieke vragen uit voortkomen: - Een psychische beperking - Een lichamelijke beperking - Leerstoornissen Soms was er sprake van meerdere beperkingen maar is de student op 1 beperking in onderstaande tabel opgenomen: Overzicht van deelnemende studenten PSYCHISCHE BEPERKINGEN LICHAMELIJKE BEPERKINGEN Psychische problemen/psychotisch Borderline Obsessief/compulsief Gilles de la Tourette Autistieform Depressief ADHD/ADD X-ald\Aldison (stofwis. ziekte) NAH Slechtziend/verlamd Retro patellaire chondromalacie Astma ME/Fybromyalgie Osteagenesa inperfecta (broze botten) Bewegingsbeperking Posttraumatisch dystrofie CRPS Slechthorend/doof Slecht ziend Diabetes Hartpro blemen Fontys scholen Windesheim scholen Totaal LEERSTOORNISSEN TOTAALGEGEVENS Dyslexie Psychisch Lichamelijk leerstoornissen Man/vrouw Vrouw Allochtoon autochtoon Totaal aantal studenten Fontys scholen Windesheim scholen Totaal Zie gedetailleerde tabellen in de bijlagen. 12

13 Verkenning van het begrip casemanagement Een zoektocht naar een definiëring van Casemanagement levert allereerst resultaten op uit de disciplines van welzijn/zorg en van re-integratie. Casemanagement is een Engels woord voor het oplossen van problemen op het gebied van werk of gezondheid, waarbij (veel) personen hun werkzaamheden op elkaar moeten afstemmen, en iemand die met de daarvoor benodigde vaardigheden erop let of dat ook gebeurt. De kern in de omschrijvingen is 3 : - Er is sprake van een case, d.w.z. een cliënt(student) of een cliëntsysteem (groep studenten). - Er moet gemanaged worden; er moet iets geregeld, gecoördineerd of georganiseerd worden. - Het casemanagementtraject wordt alleen toegepast in geval van complexe problematiek of continuïteitsproblematiek. - De positie van de casemanager tegenover de hulpvrager en hulpverlener dient een onafhankelijke te zijn. - Casemanagement is geen beroepgebonden activiteit. 3 Casemanagement, Van Riet en Wouters 2003, pagina Globaal zijn drie vormen van casemanagement te onderscheiden Het coördinatie- of makelaarsmodel (regelen en coördineren van hulp); voor deze vorm van casemanagement wordt ook wel de term zorgcoördinatie gebruikt. 2. Het coördinatie-plus model (regelen en coördineren van hulp plus directe begeleiding,belangenbehartiging of motivering van cliënten). 3. Het intensieve model (regelen en coördineren van hulp alsmede veel directe bemoeienis van de casemanager met de cliënt, bijvoorbeeld in de vorm van dagelijks contact, training van vaardigheden van de cliënt en ondersteuning bij het ontwikkelen en onderhouden van een sociaal netwerk). 4 Transact 2005, Handreiking Casemanagement, Landelijk expertisecentrum, Utrecht In de huidige (school)praktijk is casemanagement soms een rol, een onderdeel van het werk van een medewerker, soms ook wordt iemand vrijgemaakt voor de functie van casemanager. De inhoud van het casemanagement in het onderzoek blijkt soms zeer vraag- en cliëntgericht (de casemanager als belangenbehartiger van de cliënt, student) en soms meer aanbodgericht. Behalve de vraag van de student kan ook het niveau van ontwikkeling van de school bepalend zijn voor de mogelijkheid van uitvoering van een van de drie bovenstaande modellen. 13

14 Welke vorm van casemanagement dus gevraagd wordt en/of wenselijk is en/of haalbaar is, hangt van meerdere factoren af: 1. de inschatting van de casemanager van de vraag van de student 2. de inschatting van de persoonlijke ontwikkeling van de student als adolescent/jong volwassene met een eigen verantwoordelijkheid, 3. maar wordt ook bepaald door de mogelijkheden die de casemanager krijgt vanuit zijn school en dus de keuze voor de vorm van het casemanagement en de mate van begeleiding. De ontwikkelingsfase van de school speelt hierbij een rol. Ervaringen van de casemanager De casemanager (lees decaan of SLB-er) blijkt in het onderzoek iemand te zijn die oprecht geïnteresseerd is in de student en bereid is het maximale haalbare uit de student en/of organisatie te halen door begeleiding en ondersteuning. Er is sprake van betrokkenheid; iemand die het aandurft om het recht van de student te vertalen in mogelijkheden en die binnen de organisatie uit te werken, ook daar waar dat nog niet gedragen wordt door teams of individuen. Casemanagement integreert individuele begeleiding en draagvlakversterking en is in die zin een verzwaring van het reguliere werk van decaan of SLB-er. De verzwaring zit voornamelijk in het grotere aantal contacten, de intensiviteit van de begeleiding en de complexiteit van de problematiek. Elke case is weer anders en vraagt andere interventies en acties, maar wat opvallend hetzelfde blijkt te zijn is de intensiviteit en de pro-activiteit die gevraagd wordt. In hun rol als casemanager zijn decanen en SLB-ers proactiever dan gebruikelijk is voor hen, bijvoorbeeld in de zin van volharden in contact zoeken als de student daar geen initiatief in neemt of als dat contact zonder opgaaf van reden verbroken wordt. Daarnaast zijn zij zich nog meer dan gebruikelijk bewust van de noodzaak om het netwerk van betrokkenen (opleidingsteam, begeleiders, management) op de opleiding EN daarbuiten (eerste- en tweedelijns zorg) in kaart te brengen en zo nodig te raadplegen. Wat opvalt is dat door de grote verscheidenheid aan casuïstiek, casemanagers buitengewoon sterk moeten zijn in situationeel coachen (= sensitief op verschillen maar zonder ze te benadrukken, individuele studenten met maatwerk zodanig begeleiden dat de leef, leer en werkwereld van deze studenten bijdraagt aan succesvol studeren). De start van het Competentie Gericht Opleiden (CGO) als grootschalige operatie van onderwijsvernieuwing tijdens de projectjaren heeft veel activiteiten met zich meegebracht. Dit ging voor de studenten soms gepaard met strubbelingen en onduidelijkheden. Door de reguliere bege- 14

15 leiding van de SLB-ers en de extra begeleiding vanuit het casemanagement werden vragen en zorgpunten tijdig gesignaleerd en opgelost. Positie Zowel de studentendecanen als SLB-ers van beide Hogescholen hebben met zeer veel elan gewerkt in een voor hen nieuwe rol. De bezetting van de rol van casemanager was verschillend op beide instellingen. Op hogeschool Windesheim waren het de twee studentendecanen van de betrokken Schools die de taak van casemanager op zich namen, ingegeven door het feit dat zij over de meeste kennis en ervaring beschikten. Bij Fontys Pedagogiek was het de studieadviseur (als direct uitvoerende) in samenwerking met de studentendecaan en bij Fontys ICT de SLB-er, eveneens in samenwerking met de studentendecaan. De decanen van Windesheim voerden de begeleiding uit en onderhielden nauwe contacten met docenten en SLB-ers in de eerste lijn. Bij de opleiding Pedagogiek was de studieadviseur zowel zelf betrokken in de begeleiding als coördinator van andere SLB-ers in zijn opleiding. De casemanager bij de opleiding Fontys ICT vervulde gedurende het project als het ware ook een dubbelfunctie : als SLB-er begeleidde zij zelf een groep studenten en als casemanager onderhield zij de noodzakelijke contacten met de overige betrokken SLB-ers, zorgde voor afstemming met het studentendecanaat en de projectgroep. De ervaring van beide instellingen na twee jaar is dat de grenzen tussen casemanager, SLB-er (eerstelijn) en studentendecaan, studenten psycholoog of adviseur loopbaanbegeleiding (tweede lijn) steeds meer zijn vervaagd en eigenlijk zijn vervangen door gedeelde aandacht voor het belang van de student. Overigens zonder daarbij ieders onderscheiden eigen rol en positie te ontkennen. Hetzelfde geldt voor de relatie met de betrokken SLB-ers. Periodiek ontstonden bilaterale contacten tussen SLB-ers en studentendecanaat naar aanleiding van overstijgende hulpvragen of informatiebehoefte. Een enkele keer werd een gemeenschappelijk overleg gepland. De ervaringen van de casemanagers zijn samengevat in een aantal do s en don ts: Do s 1. Zorg dat je bekend bent met de inhouden en het curriculum van de opleiding van de student en dat je ervaringsdeskundige daarin bent. 2. Zorg dat je betrokken bent bij de voorlichting aan aankomende studenten. 3. Wees pro-actief. Spreek studenten aan, bel of mail ze achterna. 4. Wees een spin in het web: combineer in je rol activiteiten die gericht zijn op zowel begeleiding, als advisering als draagvlakversterking. 15

16 5. Werk samen met docenten en begeleiders(o.m./ studentendecaan/ psycholoog) in de opleiding. 6. Wees de luis in de pels van het management. 7. Wees expliciet over je rol, je functie, je verantwoordelijkheden in de begeleidingsketen naar studenten en docenten. 8. Maak verwijzingsformats naar alle andere betrokkenen in de begeleidingsketen EN neem mogelijke externe eerste en tweede- lijns hulpverlening er ook in op. 9. Zorg voor teamleren door ervaringen en deskundigheid te delen in het opleidingsteam. 10. Zorg voor hands-on collegiale consultatie. Don ts Word niet ongeduldig of gefrustreerd. 1. Voorkom heldengedrag. 2. Stap niet in een vader of moederrol. 3. Neem de verantwoordelijkheid van de student niet over. 4. Word niet de absolute expert, maar werk aan kennisdeling. De geïnvesteerde tijd per case De geïnvesteerde tijd per case is afhankelijk van vele factoren. De aard en zwaarte van de beperking, de fase van de begeleiding/behandeling, de fase in de studie, de persoonlijkheid van de student, zijn/haar thuissituatie, het sociale netwerk waarin hij/zij verkeert en de klik met de begeleider bepaalt de frequentie en de duur van het contact. Op basis van al deze factoren samen is de begeleiding intensiever, de frequentie van het aantal contactmomenten en de duur ervan hoger. Helaas is er geen kengetal in aantal uren te geven door de verscheidenheid van de eerder genoemde factoren, maar de SLB-ers gaven allemaal aan dat de geïnvesteerde tijd uit gaat boven het reguliere aantal uren dat men buiten het project ter beschikking heeft. Eindelijk kon men de hulp geven die noodzakelijk was. De geïnvesteerde tijd per case varieerde van dagelijks, wekelijks, tot op afroep. 16

17 UITSPRAKEN VAN DEELNEMENDE STUDENTEN: HOE MIJN TOEKOMST ERUIT ZIET, QUA ONTWIKKELING VAN DEZE AAN- DOENING IS ONZEKER. IK PROBEER ALLES ERUIT TE HALEN WAT ERIN ZIT. IK BEN POSITIEF. ER ZIJN NATUURLIJK OOK DAGEN DAT IK HET MINDER ZONNIG IN ZIE, MAAR DAN STAAN ER GELUKKIG LIEVE FAMILIELEDEN EN VRIENDEN KLAAR, WAARDOOR IK WEER SNEL OVER DAT VERVELENDE GEVOEL HEEN BEN! L. N. JULI 2007 JE KUNT ZEGGEN: IK HEB EEN BEPERKING EN DAARNAAST MIJN LEVEN. JE KUNT OOK ZEGGEN: IK HEB MIJN LEVEN EN IK BEN IK EN DAARNAAST HEB IK EEN BEPERKING. E. H. JULI

18 Soorten acties per functiebeperking Veel studenten met functiebeperkingen lopen tegen dezelfde type studiebeperkingen op: energie en vermoeidheidproblemen, concentratie, pijn, beperking in beweging en de afgeleide problematiek daarvan. In deze pilot is echter gekeken naar specifieke vragen per functiebeperking. Bij alle oplossingen is het van groot belang de communicatie intern goed uit te voeren door het tijdig verstrekken van informatie aan relevante personen en/of zonodig door te verwijzen. Daarnaast geldt voor alle studenten dat, met name voor stages, aanpassingen mogelijk moeten zijn. Afhankelijk van de beperking kan gedacht worden aan kortere werkdagen, aangepaste taken, ondersteunende begeleiding, enz. In onderstaande opsomming zijn de acties ontleend aan de analyse van de logboeken: Autisme: het aanbrengen van structuren en het maken van concrete afspraken met een korte doorlooptijd, veel overleg, het scheppen van duidelijkheid. Planning speelt een grote rol. Persoonlijke problemen spelen vooral een rol bij autisme; in zo n situatie is professionele thuisbegeleiding ook belangrijk. - Individuele begeleiding bij het opstellen en volgen van een aangepasteen haalbare studieplanning. Belangrijk aandachtspunt: het organiseren van een laagdrempelig aanspreekpunt en het vastleggen van vaste tussentijdse evaluatiemomenten (studievoortgang, knelpunten e.d.) met een vaste studieloopbaanbegeleider. - Het vastleggen van een afwezigheidsregeling indien het volgen van onderwijsactiviteiten (lessen, colleges, tentamens e.d.) zou leiden tot (te) lange studiedagen in verband met een lange reisafstand. Belangrijk aandachtspunt: het aanbieden van mogelijkheden voor herkansingen op gunstige (= haalbare) tijdstippen. - Het toepassen van flexibele (= verruiming van) inleverdata/deadlines in verband met het afronden van studieonderdelen (projectverslagen, portfolio e.d.). - In direct overleg met de betrokken docent/studieloopbaanbegeleider aanbieden van herkansingen op gunstige (= haalbare) tijdstippen. - Met betrekking tot projectgroepen/werkgroepen: het tijdig- en in overleg met de betrokken docent/studieloopbaanbegeleider informeren van medestudenten over de functiebeperking. - Extra toets-/tentamentijd. - Het tijdig en waar mogelijk, b.v. aan onderwijsleersituaties, beschikbaar stellen van onderwijsmateriaal zoals PowerPoint Presentaties, samenvattingen, afdrukken transparanten, overzichten e.d. - Het waar mogelijk vervangen van onderwijsleersituaties zoals colleges 18

19 door het aanbieden van alternatieve onderwijsvormen zoals begeleide zelfstudie, contacten alsook telefonische contacten ten behoeve van het beantwoorden van studievragen. Hieronder valt ook het vervangen van schriftelijke opdrachten door mondelinge of omgekeerd. - Het in overleg met de betrokken SLB-er bieden van hulp bij de werkzaamheden t.b.v. projectgroepen alsook het duidelijk afbakenen en vastleggen van taken/rollen in projectgroepen. - Het waar mogelijk voorzien in een aangepaste uitvoering van practica. Bijvoorbeeld door het organiseren van samenwerking met een medestudent ( vast studiemaatje ) gedurende de uitvoering van de opdracht. - Het vastleggen van een meewerkende i.p.v. een leidinggevende rol t.b.v. project- en werkgroepen. In het bijzonder gaat het hierbij om het voorkomen van problemen bij het organiseren van werk-en taakverdelingen. - Het gebruiken van een (eigen) laptop tijdens situaties (colleges, lessen, eventueel tentamens) waarin langdurig en geconcentreerd schrijven (aantekeningen maken, antwoorden noteren) aan de orde is. - Het beschikbaar stellen van een aangepaste bureaustoel t.b.v. situaties (met name in collegezalen), waarin de student zijn lichaamshouding regelmatig moet veranderen i.v.m. overprikkeling. - Het in overleg met de betrokken SLB-er duidelijk afbakenen en vastleggen van taken/rollen in project- en werkgroepen. - Het beschikbaar stellen van een toegankelijke- en herkenbare prikkelarme ruimte. X-ald\Addison: aangepaste studieplanning, evaluaties, overleg met docenten. Tijdgebrek / vermoeidheid speelt bij X-ald\Addison een belangrijke rol. De betreffende student kon maximaal 6 uren actief zijn op een dag. Hierdoor ontstaat vanzelf tijdgebrek bij het uitvoeren van onderwijsverplichtingen. De oplossing: het opstellen, uitvoeren en bewaken van een aangepaste studieplanning. De planning werd vervolgens per twee weken (in elk geval voldoende vaak) geëvalueerd. Bij andere studenten speelt tijdgebrek / vermoeidheid geen relevante rol. Planning speelt bij zowel autisme als bij X-ald\Addison een zeer belangrijke rol. ADHD: coaching (bemoedigen en plannen en structureren), tentamenplanning maken, nulmeting(waar sta ik en waar moet ik naar toe?), tentamenvoorzieningen, (zeer) intensieve begeleiding, strak schema van ontmoetingen, planning speelt ook hier een zeer belangrijke rol. Bewegingsbeperking (Disfunctionerende linkerarm): bij student met een disfunctionerende linkerarm speelde het ontbreken van een voldoende pijnprikkel een rol. Hij heeft soms te laat in de gaten dat hij bijvoorbeeld zijn arm overbelast. De beperking speelde verder nauwelijks een rol bij de studie. 19

20 Rolstoel: bespreken van oplossingen m.b.t. toegankelijkheid van gebouw / liften / toilet; extra aandacht wanneer verbouwingen plaatsvinden, zonodig overleg met verantwoordelijken. Partiële dwarslaesie: onderzoek naar instanties voor extra financiële ondersteuning (fondsen). CRPS: complex regionaal pijnsyndroom (posttraumatische dystrofie): Voor de betreffende student, in de rolstoel is gerealiseerd dat er in de hal van het lesgebouw lopers worden gelegd waardoor het voor haar minder pijnlijk is om over de leistenen vloer te moeten rijden. Deze leistenen vloer is erg ongelijk qua structuur. De student geeft aan dat, ondanks haar nieuwe rolstoel, het voortbewegen over deze vloer voor haar nog steeds veel pijn veroorzaakt vanwege het schudden van de rolstoel. Door het plaatsen van de lopers wordt het oppervlak gelijkmatiger waardoor het voor minder pijnlijk is om met haar rolstoel de lift te bereiken. Dyslexie: dyslexieverklaring, tentamentijdverlenging / A3-formaat aanbieden / vergroten van lettertype / extra begeleiding / uitwerking van het dyslexieprotocol / extra begeleiding op spelling door de vakdocent, gebruik van spraaksoftware. Doofheid: tolken bij tentamens, overleg met examencommissie over mogelijke aanpassingen. Fibromyalgie (chronisch benige pijnsyndroom): Voor deze studente is geregeld dat ze bij een tentamen met open vragen een laptop mag gebruiken. De aanvraag hiervoor doet zij zelf via de instituutsstaf. De surveillant brengt een laptop en diskette of memorystick met de tentamenvragen mee. Haar groepsgenoten zijn van haar handicap op de hoogte en weten dat zij de laptop (die soms wel wat geluid veroorzaakt) nodigt heeft om het tentamen te kunnen maken. Wanneer bij een tentamen erg veel schrijfwerk bij komt kijken, mag de student een afspraak maken voor een mondeling tentamen. Hartproblemen: beperkt programma aanbieden, regelmatig afstemmen met interne betrokkenen (casus was complex met aanvullende problematiek). NAH (Niet aangeboren hersenletsel): informatie en advisering docenten uitwerken, periodieke voortgangsgesprekken houden, tentamenverlenging bespreken, afspraken over medicatie maken, verlenging studiefinanciering regelen. Coaching bij planning (handheld geregeld) en voorbereiding (buitenlandse) excursies. 20

21 Osteogenesa imperfecta: lokaalroostering op de begane grond bewerkstelligen, liftknoppen zijn aangepast. Psychische problematiek: SmF-contract opstellen, verlengde toetstijd aanvragen, veel aandacht geven, betrokkenheid tonen, contact onderhouden, contacten met externen onderhouden, doorverwijzen bij zware psychische problematiek (blijkt zeer moeizaam in deze casus), studiemaatje organiseren, trachten stabiele situatie te creëren. Slechthorendheid: vooral ondersteuning bij realisatie van technische voorzieningen. Verslaving: professionele betrokkenheid tonen, casemanager hielp om de positieve kant van het leven te zien, verwijzing naar verslavingszog realiseren. Minder uitval, beter studierendement en meer studievreugde In alle gevallen waren studenten blij met de begeleiding die het casemanagement hen bood. Het effect ervan staat of valt echter met de motivatie van de student om te willen studeren, te willen samenwerken, openheid te willen betrachten en het hangt af van de eerder genoemde factoren in hun samenhang. Daarbij moet worden gezegd dat de studie motivatie van studenten met een functiebeperking meestal sterker is dan die van de gemiddelde student. Ten aanzien van studierendement en uitval kunnen we constateren dat casemanagement positief heef bijgedragen aan succesvol studeren. Intensieve- en proactieve begeleiding zorgt ervoor dat studenten met een functiebeperking binnenboord blijven. Casemanagement draagt ertoe bij dat studenten met meer gemak aanspraak konden maken op maatwerk en daarmee makkelijker en met meer succes hebben kunnen studeren. Zelfs van studenten die na een intensieve begeleidingsperiode zelfstandig verder gingen kregen we te horen dat de aandacht, het even kunnen binnenlopen om je verhaal te doen, motiverend werkt. Analyse van de logboeken leert ons dat m.n. voor studenten met een psychische stoornis de noodzakelijke structuur in het onderwijs onvoldoende aanwezig is en dat er niet altijd voldoende intensieve begeleiding op het gebied van studieplanning en organisatie voorhanden is. Alleen met het 21

22 intensieve model van casemanagement is hier mogelijk een meerwaarde te bereiken in het studieresultaat van deze studenten. Het opleidingscommittent lijkt lager naarmate de handicap minder zichtbaar is of meer complex (bij psychische stoornissen). Bij een fysieke beperking geldt over het algemeen dat het gaat om het op gang brengen van studieritme en tempo en om het regelen van faciliteiten. Vervolgens kunnen deze studenten vaak zelfstandig verder met de opleiding. Opsporen onzichtbare studenten Verborgen studenten zijn studenten die zich noch bij de start van de studie noch later kenbaar maken. Als studenten zich later in het jaar melden, kunnen begeleiding en faciliteiten niet gegarandeerd worden. Dat betekent dat de studenten die het noodzakelijk vonden zich tijdig bij de opleiding hebben gemeld, bijvoorbeeld door gebruik te maken van het inschrijfformulier. Mogelijk zijn er wel studenten met een beperking zijn geweest die geen begeleiding hebben gekregen, maar onze conclusie is dat er geen aanleiding toe was (de student wist zichzelf te helpen) of er waren motieven bij de student om zich niet bekend te maken. In de intakefase zijn er voldoende mogelijkheden om zich kenbaar te maken: Hoe eerder de beperking bekend is, des te eerder voorzieningen en begeleiding mogelijk zijn. De intake formulieren (zie de bijlage) / intakegesprekken/ informatieoverdracht/docentenoverleg zijn kennelijk voldoende om de behoefte van de student aan begeleiding op te vangen. Bij latere verzoeken om begeleiding wordt de uitwerking wel moeilijker en is niet altijd te garanderen dat de optimale begeleiding gegeven kan worden. Door de gezamenlijke inzet van casemanager, decaan en SLB-er wordt deskundigheid gebundeld. Dit komt de ondersteuning van deze groep studenten ten goede. Ervaringen van studenten Hierna volgen ervaringen van studenten met casemanagement uit alle betrokken opleidingen. Ze zijn op drie manieren opgetekend: 22

23 1) Enquête opleiding ICT, Fontys 2) Interviews Windesheim (School of Social Work en School of business & Economics) 3) Video-opnamen opleiding Pedagogiek, Fontys (DVD) 1) Conclusies studenten enquête opleiding ICT, Fontys positieve (belangrijkste) ervaring(-en): - Ik heb goede gesprekken gehad met mijn SLB-er en ben steeds gerustgesteld. - Er bestaat een grote bereidwilligheid om tegemoet te komen aan de wensen van studenten met functiebeperking. - De extra begeleiding met name bij afstuderen was fijn en vooral ook nodig! - De hulp/begeleiding bij knelpunten tijdens mijn stage. - De mogelijkheden om mijn lesprogramma aan te passen, waren voor mij zeer belangrijk. - Ik heb veel duidelijke informatie gekregen door deze begeleiding. - Ik hoefde geen gebruik te maken van extra begeleiding, maar het is wel goed dat dit project er is. Fijn, dat er is gedacht aan studenten met een handicap, dat geeft die studenten meer houvast! negatieve ervaringen: - Ik maakte me eerst nogal zorgen, maar achteraf bleek dat dat voor niets was. - Ik zou zo niet echt iets weten; ik heb hierover echt niets te melden. - Misschien tussentijds wat meer feedback/info geven over de voortgang van het project. studievertraging: - Ik heb sinds dit project geen studievertraging opgelopen. - Studievertraging is pas 1x opgetreden en dat was tijdens mijn behandeling fysiotherapie. - Studievertraging is vooral ontstaan door problemen bij projectgroepen en onduidelijkheden m.b.t. het rooster. Maar dat was beperkt. - Dat kwam door verkeerde inschatting/informatie m.b.t. minor die ik wilde volgen en gelijktijdigheid van twee projecten. - Ja, er is enige vertraging ontstaan, maar dat had echter niets te maken met mijn beperking. verbetersuggesties: - Blijf die vrijwillige melding Studeren met een Handicap voor een intake doen! - Jullie (de school) zouden misschien beter/méér rekening kunnen houden met het lesprogramma voor chronisch zieken door bijvoorbeeld de beginen eindtijden aan te passen. - Niet twee projecten gelijktijdig aanbieden. 23

24 opmerkingen - De ondersteunende en begeleidende medewerkers van Fontys zijn goed bezig. - Ik heb niet echt veel gebruik gemaakt van extra begeleiding en het is op zich allemaal wel goed te doen. - Misschien kunnen speciale bijeenkomsten worden georganiseerd voor studenten met een handicap en kunnen zij hun ervaringen m.b.t. hun handicap met elkaar uitwisselen. 2) Interviews Windesheim (School of Social Work en School of business & Economics) Stefan van Rijs (20 jaar) eerste jaars communicatie Diagnose Osteogenesis Imperfecta (OI) Ik ben 20 jaar en ik ben 1e jaars communicatie student bij Windesheim. Ik woon in Hollandscheveld, een plaats bij Hoogeveen. Ik heb de HAVO afgerond en daarna heb ik hier eerst 1,5 maand Informatica gedaan. Daarmee ben ik gestopt, want dat beviel niet. Vervolgens heb ik een MBO-opleiding Internationale Handel en Groothandel gedaan. En afgelopen jaar ben ik hier gestart met Communicatie. Dus een beetje een omweg. Ziektebeeld in relatie tot beperkingen studeren en werken Ik heb Osteogenesis Imperfecta. De kwaliteit van mijn botten is niet goed genoeg voor mijn skelet. Daar ben ik mee geboren. De lijm die in je botten zit, het bindweefsel dat het bij elkaar houdt, dat is bij mij van slechte kwaliteit. Daarom breek ik snel mijn botten. Dat heeft wel zijn beperkingen. Maar ik kan er goed mee omgaan. Ik zit vanaf mijn 3e of 4e jaar in een rolstoel en daar was ik toen blij mee. Ik kon namelijk niet lopen, ik kroop al die jaren. In het algemeen is de school goed toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Maar er zijn een aantal verbeterpunten. Zoals de lift in het C-gebouw, daar zitten de knoppen op hoogte van een persoon die kan staan. In het D&E gebouw hebben ze dat al aangepast. Ik kan gelukkig wel bij de hoge knoppen, omdat ik mijn rolstoel omhoog kan doen. Sommige deuren gaan niet automatisch open. Sommige lokalen zijn onhandig. De gangpaden zijn smal en de deurpost niet breed genoeg. Collegezalen zijn ook vaak onhandig ingedeeld. De nieuwe hoofdingang is goed en de buitendeuren en de loopbrug zijn goed geregeld. De oprijdmogelijkheden voor de rolstoel op de stoep liggen ver uit elkaar. Maar dat vind ik niet erg, ik kan wel een stukje omrijden. Ik ben communicatief erg vaardig en ik heb daardoor nog nooit problemen ondervonden op school, in de omgang met anderen. Begeleiding Windesheim Ik wordt begeleid door een studieloopbaanbegeleider. Zij is op onze School sinds kort aangesteld als casemanager. Verder heb ik gesprekken 24

25 gehad met de decaan. Toen ik mij voor de 2e keer inschreef bij Windesheim, kreeg ik een brief met een uitnodiging voor een gesprek met de decaan. Dit was bij de 1e aanmelding nog niet zo. Ik had op het inschrijfformulier aangegeven dat ik in een rolstoel zit. Toen heb ik een gesprek gehad met de decaan en voordat het studiejaar zou beginnen, hebben we al doorgesproken of ik mij goed zou kunnen bewegen door de school. Zo heb ik ook een tentamenpas gekregen, die recht geeft op extra tijd, een laptop van school en een plek bij de deur in het lokaal. Dat is allemaal toen al geregeld. Al voor de introductiedag is er met mijn SLB-docent contact opgenomen, die wist er dus al vanaf. Mijn auto kan ik altijd parkeren op een algemene invalidenparkeerplaats. Bij de tentamens blijken de surveillanten reeds van mijn situatie op de hoogte te zijn. Meestal komen ze uit zichzelf naar mij toe of ze nog iets voor mij kunnen betekenen, dat is goed. Het belangrijkste voor mij is geregeld. Het verloopt allemaal prima zo. Na 2 maanden heb ik een evaluatiegesprek gehad met de decaan waarin we een studieovereenkomst hebben opgemaakt. Daarin stond dat ik de aanpassingen op dat moment goed vond en als ik meer nodig zou hebben, dat bij hem zou aangeven. Verder spraken we af dat ik 1x per jaar een gesprek zou hebben. Dat doe ik dan in het vervolg met de casemanager. Ik heb geen studieverlenging nodig. Aan lotgenotencontact binnen Windesheim heb ik geen behoefte. Ik houd ook niet van het woord lotgenoten. Ik zie mijn aandoening niet als een ziekte. Ik ben niet ziek, ik heb een ongemak. Ik wil er niet teveel ophef over maken. Het heeft zijn nadelen maar ook zijn voordelen. Stel er zou iemand in mijn klas zitten die ook in een rolstoel zitten. Dan zou ik daar niet expres bij gaan zitten, omdat ik daarbij zou horen en ik zou mij er ook niet toe aangetrokken voelen. Toekomst Voor volgend jaar heb ik de minor Interne Communicatie gekozen. Later wil ik PR doen. Eerst maar eens stage lopen en mijn opleiding afmaken. Ik wil later liever niet aan de slag in het bedrijfsleven, vanwege de druk en de stress. Ik wil liever werken bij een overheidsinstantie, bij de politie of een ziekenhuis. In het ziekenhuis ben ik natuurlijk bekend en het lijkt mij leuk om daar later te gaan werken. Op het MBO heb ik ook al stage gelopen. Het wordt waarschijnlijk een stageplaats in een grote onderneming of instantie. Bij een klein bedrijf is het gebouw kleiner, de aanpassingen minder voorhanden. Zo werkt het ook bij scholen. Een grote school heeft meer voorzieningen. Daar moet ik rekening mee houden. En daar moet ik dan t.z.t. over praten met de mensen van de stageplek. Dan kunnen ze merken dat ik verder normaal ben, op een klein ongemakje na. 25

26 Op de stageplek van het MBO heb ik erg naar mijn zin gehad. Het was een groothandel in zoetwaren. Maar, het was een klein bedrijf, ik had beperkte ruimte. Het is fijner als ik meer bewegingsvrijheid heb. Wat dat betreft is een ziekenhuis ideaal. Ik denk dat als ik genoeg ruimte heb om mij te bewegen, ik ook beter functioneer in mijn werk. Ik heb logistiek gezien gewoon meer ruimte nodig om inhoudelijk werk te verrichten. Het werkt ook door in mijn contact met collega s als ik de ruimte heb om hen op te zoeken en dat het niet altijd andersom hoeft te zijn. Ik ben optimistisch van aard en ik zie de toekomst met vertrouwen tegemoet! Interview met Linda Nieuwenhuis (21 jaar) derde jaars SPH Diagnose posttraumatische spierdystrofie Ik ben 21 jaar en woon in Zeewolde. Ik ben na het eindexamen HAVO gestart met de opleiding Sociaal Pedagogische hulpverlening op Windesheim. Ik ben nu 3e jaars en loop stage bij de crisisopvang in Amsterdam- Noord. Dit maakt deel uit van het Leger des Heils. De crisisopvang is voor vrouwen met hun kinderen in Amsterdam-Noord. Ik woon nog thuis, maar heb sinds kort een woning in Amsterdam waar ik verblijf als ik stage loop, het reizen is me te vermoeiend. Ik heb al een baan aangeboden gekregen en dat lijkt me wel wat, ik voel mij erg op mijn plaats in deze functie. Ziektebeeld in relatie tot beperkingen studeren en werken Na een val tijdens een korfbalwedstrijd is er spierdystrofie ontstaan. Ik was toen 17 jaar en ik zat in het eindexamenjaar van de HAVO. Over het ontstaan en de ontwikkeling van deze ziekte is nog weinig bekend. Ik heb deze posttraumatische spierdystrofie in mijn ledematen. Bij mij houdt het in dat ik verkrampingen heb in beide armen en benen, waardoor ik daarin snel functieverlies heb. Dat beperkt mij in het lopen en het gebruik van benen en armen. Ik krijg vaak rode en blauwe plekken op mijn ledematen. Als de verkleuringen hevig zijn, heb ik ook vaak last van aanrakingspijnen. Dat houdt in dat ik de lichtste aanraking, zoals van een veertje, nog niet kan verdragen. Verder heb ik verdikkingen in benen en armen doordat ik vocht vasthoud. In mijn rechterbeen heb ik altijd vocht en dat merk ik ook met lopen. Al met al heb ik chronische pijnklachten en dat is heel vermoeiend. Dat maakt dat ik geen hele dagen kan werken. Mijn lichaam heeft na inspanning steeds tijd nodig om te herstellen. Op mijn 18e ben ik begonnen met de studie aan Windesheim. In het 1e studiejaar heb ik 3 van de 4 blokken kunnen afmaken en toen moest ik geopereerd worden. De verwachting was dat ik na de zomervakantie kon starten met het 2e studiejaar. Dit is niet gelukt, ik heb uiteindelijk één jaar gemist. Na een opname in een revalidatiecentrum heb ik mijn studie opgepakt op het punt waar ik ben gestopt. Dit is steeds in overleg gegaan met de decaan, in haar rol van casemanager en de coördinator van de SPH- 26

27 opleiding. Met hen maakte ik een planning en afspraken. Er is besloten om het 2e jaar over twee studiejaren uit te smeren. Daarna werd het echt lastig, omdat ik moest solliciteren voor een stageplaats. Helaas werd ik vaak afgewezen op grond van mijn aandoening. Veel stageaanbieders durven de onzekerheid niet aan. Door bemiddeling van een studiegenoot, wiens moeder zorgcoördinator is bij het Leger des Heils, heb ik deze stageplaats gekregen. Zij hebben gekeken naar mijn cijfers en het studieverloop en zij hebben mij de kans wel gegeven. Ze bieden me nu zelfs een baan aan en ik hoop er tijdens mijn stage af te studeren. Alles bij elkaar doe ik een half jaar langer over mijn studie. Bij de crisisopvang werk ik als kinderwerker met veel jonge kinderen en dat valt mij lichamelijk zwaar. Telkens kinderen optillen, dat kan ik niet opbrengen. En als je graag met een klein kind wilt praten, moet je toch door de hurken. Dat kost mij veel moeite. Ik ben nu manieren aan het zoeken waardoor ik toch met de kinderen kan omgaan. Ook het vele lopen is best zwaar, want het is een groot gebouw. Maar, tot nu toe heb ik mij vanwege mijn aandoening nog maar eenmaal moeten afmelden, omdat ik spierkrampen had. Het vraagt vertrouwen en flexibiliteit van de organisatie waar ik werk, gelukkig gaat dat goed. Begeleiding Windesheim Ik word begeleid door de casemanager en de coördinator van de SPHopleiding. Zij maken in overleg met mij een planning. Vooral de casemanager vervult een belangrijke functie. Zij regelt praktische zaken zoals een parkeerplaats en zij bemiddelt bij strubbelingen. Bij haar vind ik altijd een luisterend oor. Verder is het contact met de docenten overwegend goed, waardoor ik ook op hen kan terugvallen. Deze contacten verlopen meestal positief. Vorig jaar was er een studieloopbaanbegeleider voor een bepaald vak die geen rekening wilde houden met mijn functiebeperking, dat was vervelend. De casemanager heeft hierin bemiddeld en dat is opgelost. Inmiddels heb ik veel te stellen met een studiecoördinator van het 3e jaar. Ik heb bijvoorbeeld recht op voorrang bij het solliciteren op stageplaatsen, maar zij werkt op geen enkele manier mee. De casemanager is hier mee bezig geweest, helaas nog zonder succes. Doordat ik op eigen initiatief een stageplaats heb gevonden, is dat probleem nu opgelost. Het traject met die studiecoördinator loopt nog. Aanbod Windesheim aan studenten met een functiebeperking De casemanager heeft mij benaderd voor een maatjesproject. Daar heb ik geen behoefte aan, omdat ik het zelf uiteindelijk wel redelijk. Ik ben wel lid geweest van het studentenplatform SCHIB, dat was leuk. Verder speelt Windesheim met de gedachte om contact met lotgenoten binnen de Hoge- 27

28 school te bevorderen. Ik heb eens aan een patiëntendag deelgenomen. Dit vond ik niet prettig. Maar misschien is het voor anderen een goed initiatief. Toekomst Hoe mijn toekomst eruit ziet, qua ontwikkeling van deze aandoening is onzeker. Ik probeer alles eruit te halen wat erin zit. Ik ben positief. Er zijn natuurlijk ook dagen dat ik het minder zonnig in zie, maar dan staan er gelukkig lieve familieleden en vrienden klaar, waardoor ik weer snel over dat vervelende gevoel heen ben! Interview met Nienke Borrel (25 jaar), tweede jaars SPH Diagnose ADHD Ik heb ADHD en ik ben daar op mijn 20e achtergekomen, dat is nu vijf jaar geleden. Ik heb al meerdere opleidingen gedaan en niet afgemaakt. Ik heb geen HAVO gedaan, maar een toelatingsexamen voor het HBO. Nu doe ik de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening en ik zit in het 2e jaar. Ziektebeeld in relatie tot beperkingen studeren en werken Op de basisschool voelde ik mij een buitenbeentje. Ik weet nog wel dat ik in groep 4 sommen moest maken op de gang. Ik ben heel langzaam, dat komt door alle informatie, dan wil het niet zo snel en daardoor heb ik langer nodig. Als ik destijds medicijnen had gehad, dan had ik naar de HAVO gekund. Ik kon het qua intelligentie wel aan, maar omdat ik dus veel langzamer ben, kon ik het tempo niet aan. Daarom ben ik toen naar de MAVO gegaan. Anders had ik nu misschien wel afgestudeerd kunnen zijn. Maar met een kleine omweg zit ik nu op het goede spoor. Na de MAVO volgde ik een jaar de opleiding voor doktersassistente. Dat bleek niets voor mij te zijn. Ik kwam er in dat jaar achter dat ik de psyche van de mens interessanter vond dan het lichamelijke aspect. Zodoende ben ik Sociaal Pedagogisch Werk gaan doen. Toen ging het niet zo goed met mezelf. Qua school kon ik alles wel redden, omdat ik makkelijk kan leren. Maar, ik deed veel op het laatste moment, was niet zo erg goed bezig met school. Toen ben ik gestopt omdat ik vond ik dat ik er iets aan moest doen. Ik dacht na het tweede studiejaar SPW door te stromen naar het HBO, voor SPH. Ik heb gesprekken met mijn broer gehad, die loopt tegen hetzelfde probleem aan. Hij zei: straks ben je 30 jaar en heb je bij wijze van spreken een studieschuld en een kind en dan ben je er nog steeds niet uit. Daarom ben ik dus gestopt met school en naar de GGZ gegaan. Na een aantal intakes stelden zij me voor om groepstherapie te doen. Dat wilde ik niet. Toen ben ik via mijn broer bij een psychiater gekomen, die gespecialiseerd is in ADHD. Die diagnose was ook bij mij snel gesteld. Toen heb ik mijn moeder ook meegenomen, zij was toen 59 jaar, en zij kreeg dezelfde diagnose. 28

29 UITSPRAKEN OVER CASEMANAGEMENT DEELNEMENDE SLB-ERS EN DECANEN EEN BEVESTIGING OPNIEUW VAN DE KRACHT EN DE WIL VAN DEZE STUDENTEN OM IETS TE BEREIKEN. DAT HEEFT DIT PROJECT MIJ GEBRACHT. IK BEWONDER HUN DOORZETTINGSVERMOGEN ONDANKS DE KUILEN, WAAR ZE SOMS IN DREIGEN TE VALLEN. ZIJ HEBBEN RECHT OP BEGRIP EN ONDERSTEUNING DOOR DE OPLEIDING. HET IS GEEN KWESTIE VAN UITZONDERINGEN MAKEN MAAR VAN GELIJKE BEHANDELING EN WEGNEMEN VAN BELEMMERINGEN. EEN VAST AANSPREEKPUNT BIJ DE STUDIE GEEFT HOUVAST, NIET WEER ELKE KEER JOUW VERHAAL HOEVEN VERTELLEN, DE CASE MANAGER DUS. JEANNETTE VAN HOEK, STUDENTENDECAAN, FONTYS HOGESCHOLEN CASEMANAGEMENT BINNEN HET HOGER ONDERWIJS BETEKENT VOOR DE STUDENT DAT WE HET STUDEREN MET EEN HANDICAP HÉÉL SERIEUS NEMEN. MIJN ERVARING VAN DE AFGELOPEN JAREN IS DAT DEZE STUDENT ER EXTRA HARD VOOR WERKT OM ZIJN BACHELOR GETUIGSCHRIFT TE BEHALEN. BIJ ALLE ASPECTEN BINNEN EN BUITEN DE OPLEIDING BLIJFT DE HANDICAP EEN ROL SPELEN: BIJ COLLEGES, TRAININGEN, STAGES EN COMPETENTIEVERWERVING. IN FEITE ZOUDEN ALLE HOGESCHOLEN EEN CASEMANAGER MOETEN BENOEMEN. DEZE DRAAGT ZEKER BIJ AAN HET WELBEVINDEN VAN DE STUDENT MET EEN HANDICAP. CASEMANAGEMENT IN HET HOGER ONDERWIJS EEN MUST!! TINI MULDERS, STUDIEADVISEUR FONTYS HOGESCHOOL PEDAGOGIEK CASEMANAGEMENT HEEFT VOOR MIJ VOORAL TE MAKEN TE MAKEN MET PERSOONSKENMERKEN VAN EEN CASEMANAGER. HET VRAAGT VAAK COMPLEXE- EN INTENSIEVE BEGELEIDING EN DE BEREIDHEID VAN DEZE FUNCTIONARIS ZICH BINNEN EN BUITEN DE SCHOOL IN TE ZETTEN OM STUDENTEN DE MAXIMALE KANSEN TE BIEDEN EN TE REDENEREN IN TERMEN VAN MOGELIJKHEDEN(ONTWIKKELINGSGERICHT) EN NIET VAN O NMOGELIJKHEDEN(STOORNISGERICHT). C.J. VAN OMMEREN, FONTYS OSO, PROJECTLEIDER 29

30 Ik voel mij op mijn plaats in deze opleiding. Ik weet nog niet precies met welke doelgroepen en in welke setting ik wil werken. Ik kom wel steeds dichterbij wat ik wil. Ik wil graag met mensen werken die op mij lijken, jongeren of jongvolwassenen die het moeilijk hebben. In de psychiatrie misschien, maar niet zo zwaar. In elk geval niet met ouderen, mensen met een verstandelijke handicap of jonge kinderen. Door de stages kom je er steeds meer achter wat bij je past. Studeren is moeilijk voor mij omdat ik chaotisch ben en moeilijk overzicht kan houden. Ik kan bijvoorbeeld moeilijk een samenvatting maken, omdat ik de hoofd- en bijzaken niet goed kan scheiden. En in een les met veel lawaai kan ik mij niet concentreren. Het lijkt allemaal heel veel en ik ben vrij onzeker, dat zie je vaak bij deze doelgroep, om het zo maar te noemen. Door de minderwaardigheidsgevoelens, het gebrek aan overzicht en het chaotische kost het meer tijd om dingen te doen. Als ik meer structuur zou hebben zou het beter te doen zijn. De therapie helpt me nu om beter te leren plannen en te structureren. Verder ben ik 10 jaar verslaafd geweest aan blowen en met hulp van verslavingszorg ben ik afgekickt. Ze hebben daar een psychiater, maatschappelijk werk en een ADHD-coach. Daar loop ik nu dus nog steeds bij en ook bij een psychiater. We maken telkens planningen, waarin ook tijd voor mezelf wordt opgenomen. Als de week beter is georganiseerd kan ik mijn dingen sneller doen en houd ik ook eens wat tijd over. Beroepskeuze in relatie tot eigen levensgeschiedenis Ik weet dat ik vanaf mijn 17e à 18e jaar de psyche van de mens heel interessant vind en daar wil ik wat mee doen. Daar gaat mijn hart gewoon naar uit. Dat was dus al zo, voordat mijn eigen diagnose gesteld is. Begeleiding Windesheim Ik weet niet meer precies wanneer ik begeleiding heb aangevraagd. Ik denk wel in het 1e jaar. Ik kwam op een gegeven moment via de lessen van de studieloopbaanbegeleider bij de decaan terecht en ik heb toen in het kader van het project casemanagement begeleiding gekregen. Tijdens een hoorcollege moet je schrijven en luisteren. Maar als ik veel moet schrijven kan ik het niet bijhouden. Het luisteren is dan voor mij onmogelijk. Ik heb met de casemanager afgesproken dat ik de aantekeningen van iemand anders mag kopiëren en dat ik gewoon meeluister. Zij wees mij op ruimtes waar ik rustig kan leren. Ik heb mijn 1e studiejaar mijn propedeuse gehaald met maar 1 herkansing. Met werkstukken maken heb ik veel moeite, met leren niet. Ik leer gewoon door begrijpend te lezen. Ik kan geen samenvatting maken. Heel vaak werden die wel gemaakt en verspreid door leerlingen. Die hulp was er wel, maar die was niet heel erg nodig. De casemanager maakt zaken voor mij overzichtelijk. Dan weet ik waar ik 30