Naar een snelle en grootschalige introductie van de elektrische auto in Nederland

Transcriptie

1 Naar een snelle en grootschalige introductie van de elektrische auto in Nederland HOOFDLIJNEN VOOR EEN NATIONAAL PROGRAMMA ELEKTRISCHE VOERTUIGEN

2 Naar een snelle en grootschalige introductie van de elektrische auto in Nederland HOOFDLIJNEN VOOR EEN NATIONAAL PROGRAMMA ELEKTRISCHE VOERTUIGEN Zoetermeer, 10 april 2009

3 De Federatie Holland Automotive staat voor de automotive industrie in Nederland. Zij behartigt de belangen van de betrokken bedrijven en organisaties op alle niveaus met het doel de positie van de automotive industrie in Nederland te versterken. In de Federatie Holland Automotive zijn de navolgende partijen vertegenwoordigd: Stichting Automotive Technology Centre (ATC), N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, Corus Nederland B.V., DAF Trucks N.V., DSM Engineering Plastics B.V., Helvoet Holding B.V., Inalfa Roof Systems B.V., NV Industriebank LIOF, Ministerie van Economische Zaken, Mitsubishi Motors Europe B.V. / Netherlands Car B.V., Koninklijke Nedschroef Holding N.V., NEVAT Holland Automotive, NXP Semiconductors, PDE Automotive B.V., Voestalpine Polynorm N.V., RAI Industrie Platform, N.V. Rede, Siemens VDO Trading B.V., Syntens Nederland, Technische Universiteit Eindhoven, TNO Automotive, Vakbond De Unie, VDL BOVA B.V., Vredestein Banden B.V., Vereniging FME-CWM. Secretariaat / informatie Federatie Holland Automotive Postbus AD Zoetermeer Tel.: Fax: fha@fme.nl Web: Rapport opgesteld in opdracht van de Federatie Holland Automotive Redactie: Rups Adviseurs voor Innovatie 10 april

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding en toelichting op dit Masterplan Doelen van de automotive industrie Overwegingen en kansen voor elektrische auto s in Nederland Overwegingen Kansen Nog te overwinnen uitdagingen Voertuigen Infrastructuur Marktontwikkeling Stappen die nodig zijn Benodigde organisatie en samenwerking Proeftuinen, inktvlekwerking en grootschalige roll-out Toelating en veiligheidsprotocollen Energiedistributie en oplaadfaciliteiten Het versterken van automotive sector (auto s en componenten) Pro-aktieve rol en maatregelen van de overheid Ambitieniveau, benodigde transities, tijdpaden en actoren Vervolgstappen...26 Bijlage 1: Overzicht van het speelveld en de actoren...28 Bijlage 2: Uitdagingen en stappen (periode ) april

5 1 Inleiding en toelichting op dit Masterplan Er zijn maatschappelijke en economische motieven om juist in Nederland een voorsprong te nemen met een snelle en grootschalige introductie van de elektrische auto. 1. Maatschappelijke motieven zijn: De verbetering van het milieu en het leefklimaat o.a. door de reductie van de emissie van CO2, geluid en fijnstof Het verminderen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen in verband met de eindigheid van de voorraden en geopolitieke argumenten 2. Het Economische motief heeft betrekking op: De versterking van de Nederlandse automotive sector en de energiebedrijven en de economische spin-off, die dit met zich mee brengt voor de structuur van de Nederlandse economie in termen van Innovatie, Investeringen en Werkgelegenheid. Internationaal lijkt de weg naar de snelle en grootschalige introductie van elektrische auto s definitief te zijn ingeslagen. De voordelen van de elektrische auto boven de huidige brandstofauto worden algemeen erkend. De afgelopen drie jaar is de ontwikkeling van de elektrische auto ook bij de grote automerken in een stroomversnelling gekomen; er is in 3 jaar een ontwikkeling gerealiseerd die normaal een jaar of 15 kost. In feite is de elektrische auto al grotendeels uitontwikkeld en getest en worden voertuigen op zeer korte termijn in productie genomen. Dan zullen de grote autoproducenten keuzes maken ten aanzien van testmarkten, toeleveranciers, productielocaties etc. in de verdere uitwerking van hun strategische plannen. Voor de Nederlandse automotive industrie is daarom een cruciaal moment ontstaan om haar activiteiten op het gebied van de elektrische auto uit te bouwen. De Federatie Holland Automotive en met haar vele andere maatschappelijke partijen zien de bestaande ontwikkelingen als een majeure kans voor Nederland om een grote stap te maken en de productie van een of meerdere al ontwikkelde en geteste elektrische personenwagens evenals de strategische componenten daarvoor, naar Nederland te halen en de kennis- en researchindustrie op dit vlak nieuwe activiteiten te laten ontwikkelen. De FHA ziet bovendien een belangrijke spin-off uitgaan naar andere delen van de autoindustrie, de toeleveranciers en de kennisinstellingen. De activiteiten van de automotive sector kunnen echter niet alleen staan. Met een ontwikkeling van het gebruik, gekoppeld aan de productie en ontwikkeling van de techniek kan Nederland zich ontwikkelen tot een gidsland op het gebied van elektrische auto s. De spin-off van de activiteiten van de automotive sector zal dan ook neerdalen in de sector van elektriciteitsleveranciers, infrastructuurbeheerders en opleidingsinstituten. 10 april

6 Om het plan voor de actieve ontwikkeling en bouw van elektrische auto s en haar componenten tot een succes te maken en ook de grootschalige introductie van elektrische auto s te bevorderen, zoekt de Federatie Holland Automotive (de gezamenlijke Nederlandse automotive industrie) de samenwerking met de andere bij dit onderwerp betrokken sectoren inclusief de overheid om met elkaar de juiste stappen te zetten. Dan zal elektro- automobiliteit ook leiden tot: Schonere lucht, een stillere leefomgeving en minder CO2-uitstoot Een minder grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen Een economische versterking van de Nederlandse economie onder andere voor de automotive sector en de energiebedrijven 10 april

7 2 Doelen van de automotive industrie Dit Masterplan van de Federatie Holland Automotive is opgesteld om haar initiatieven voor het grootschalige bouwen van en ontwikkelen aan elektrische auto s, componenten daarvoor en aanverwante activiteiten kenbaar te maken. Maar vooral om draagvlak en samenwerking te vinden bij de overheid en de andere betrokken sectoren. De FHA is overtuigd dat er sprake is van een drieluik: 1. Het bevorderen van een grootschalig gebruik van elektrische auto s in Nederland 2. Ontwikkeling van Nederland tot gidsland door interactie van produktie en gebruik, met toevoeging van research en ontwikkeling (kennis- en opleidingsinstituten), 3. De grootschalige en actieve produktie van elektrische auto s en haar strategische componenten en onderdelen in Nederland Door het bedrijfsleven, vertegenwoordigd in de Federatie Holland is daarbij de volgende set van doelstellingen geformuleerd: Het stimuleren van het grootschalig gebruik van elektrische auto s in de eerste introductiefase vooral via grote launching customers uit het bedrijfsleven en de overheid Het nemen van een actieve rol in ontwikkeling van kennis en research. Dat betekent meesturen, coördineren en werken in de kennis- en researchindustrie programma s op dit gebied (ook in Europees verband) Het stimuleren van aanwezige leveranciers in Nederland, vooral de reeds aanwezige leveranciers van strategische componenten in de sector elektrische voertuigen, zodat de al aanwezige automotive sector tijdig en goed in kan spelen op de nieuwe marktontwikkeling met innovatieve producten Het aantrekken van grote (buitenlandse) leveranciers van sleuteltechnologieën en auto s. Dit betekent o.a. het naar Nederland halen van enkele (buitenlandse) leveranciers van sleuteltechnologieën en strategische componenten met hun ontwikkel en productieprocessen op het gebied van elektrische auto s. Het plaats laten vinden van de grootschalige productie van elektrische auto s en componenten in Nederland Om deze doelstellingen te kunnen bereiken is medewerking van de overheid en een groot aantal andere partners onontbeerlijk. Met het opstellen van dit Masterplan op hoofdlijnen wil de FHA tevens een bijdrage te leveren aan landelijk plan voor de benodigde samenwerking op het gebied van elektrische auto s tussen de hierbij betrokken sectoren en overheden. Dit Masterplan beschrijft daarom op hoofdlijnen de intenties, mogelijkheden en stappen die nodig zijn om vanuit de huidige situatie te komen tot een gewenste situatie over 5 jaar. 10 april

8 Het doel is dat in 2015: de schaal van het gebruik van elektrische auto s uit de opstartperikelen is het aandeel van elektrische auto s in het totale Nederlandse wagenpark tussen de 2% à 5% bedraagt ( voertuigen) de prijs van elektrische auto s, mede door het bereiken van schaalgrootte en variabilisatie van de investeringskosten tenminste vergelijkbaar of zelfs goedkoper is dan die van huidige brandstofauto s 1 Nederland gidsland is in Europa op het gebied van elektrische automobiliteit 1 Waar een normale middenklasser brandstofauto thans ,- kost, vergt een vergelijkbare elektrische auto nog altijd een bedrag van ,-. 10 april

9 3 Overwegingen en kansen voor elektrische auto s in Nederland 3.1 Overwegingen Er zijn op dit moment 3 belangrijke overwegingen om het gebruik van de elektrische auto in Nederland te bevorderen en grootschalig in te zetten op industriële activiteiten voor elektrische auto s en wel vanuit het oogpunt van: 1. innovatie, bedrijvigheid en werkgelegenheid 2. energie en milieu 3. thematische inzet voor de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en burgers Bovendien is snelheid cruciaal om voor Nederland internationaal een vooraanstaande positie te veroveren. De vraag kan daarbij gesteld worden: Waarom juist in Nederland? Hierop zijn de volgende antwoorden te geven: 1. Nederland heeft een grote kennis- en toepassingsindustrie voor auto s, systemen, componenten en ICT die benodigd is in en voor de Elektrische Auto en haar stroomvoorziening 2 2. Nederland kan als voorloper en proeftuin fungeren voor elektrische mobiliteit in Europa want Nederland is een ideaal land voor de introductie van elektrische auto s, die nu nog een beperkte actieradius hebben: a. het is een land met kleine afstanden, men is gewend kleine afstanden zonder pauze te rijden (vrijwel altijd <100km) b. er wordt met matige tot gematigde snelheid ( km / uur) gereden c. er is een fijn vertakt ondergronds elektriciteit netwerk 3. Duurzame energievoorziening is een centraal thema achter elektrische auto s, Nederland streeft naar CO2- en fijnstof vermindering: a. Nederland is actief in ontwikkelen van stroom uit windenergie en zonnecellen b. Er is een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid voor energiebesparing bij overheid, bedrijfsleven en burger 3.2 Kansen De kansen voor elektrische auto s in Nederland zijn hierna beschreven aan de hand van een 3-tal veel gestelde vragen: Wat heeft Nederland te bieden voor het vervaardigen elektrische auto s? Een uitstekend vestigingsklimaat met: Productie- en assemblagemogelijkheden voor auto s, geschikt om kleinere series auto s in geavanceerde assemblagestraten te vervaardigen Ontwikkelings en productiefaciliteiten van Body en Chassis (PDE Automotive) Know how van tractietechnologie en vermogens electronica (o.a. Philips) 2 Zie ook het HTAS Visie document Hybride en elektrische aandrijvingen (2009) 10 april

10 Diverse industrieën die actief zijn op het gebied van toepasbare technologieën (Epyon, Evisol, DTI etc.) Partijen met toonaangevende kennis van batterij technologie en de productie hiervan (Philips) Bedrijven die al vele jaren met succes elektrische voertuigen voor speciaalmarkten produceren (Spijkstaal) Bedrijven die bestaande auto s ombouwen tot elektrische auto s Kennisinstituten zoals TNO, TU-Delft, TU-Eindhoven, Hogeschool Arnhem Nijmegen die een bijdrage kunnen leveren aan de verbeteren van de technologische ontwikkeling en bevordering van de marktintroductie van elektrische auto s Beschikbaarheid van hoogwaardige en goed opgeleide arbeidskrachten Beschikbaarheid van competatieve technologie Een goed georganiseerde en vooruitstrevende automotive sector, die bewezen heeft goed met elkaar te kunnen samenwerken o.a in FHA- en HTAS-verband Geen gebondenheid aan OEM-fabrikanten, maar juist goede ervaringen op het vlak van systeemintegratie Wat is er op korte termijn nodig om de ontwikkeling te versnellen? Om de productie en het gebruik van elektrische auto s in Nederland snel een aantal stappen verder te brengen dienen de volgende zaken snel beschikbaar te komen: Overheden (nationaal, provinciaal en lokaal) die de komst van elektrische auto s willen bevorderen en op een rol willen nemen Launching Customers bij overheid, bedrijfsleven en het grote publiek Beschermde proefomgevingen met kennis en verstand van zaken, in een infrastructuur voor het gebruik parkeren en opladen van elektrische auto s, waar ervaringen en ontwikkelingen worden begeleid Een technologische omgeving waar met aanwezigheid van kennis van sleutel technologie en strategische componenten de ontwikkeling en begeleiding van elektrische auto s ter hand genomen kan worden Flexibele fabricageplants, waar de bouw van elektrische auto s kan plaatsvinden Waarom zijn elektrische auto s aantrekkelijk voor Nederland? Elektrische auto s beloven een grote nieuwe ontwikkeling te worden. Het biedt nieuwe kansen voor de automotive industrie in Nederland om haar positie te versterken. De aard van elektrisch mobiliteit vragen om andere kennis en ervaring dan de traditionele automobiel industrie nu biedt Elektrisch rijden en elektrische voertuigen vragen om een andere business concept en verdienmodel Elektrisch rijden is meer dan inzet van een elektrisch voertuig. Dat betekent meer en ten dele andere stake-holders dan voor de traditionele automotive In het druk bevolkte en kleine Nederland is het terugbrengen van de milieuoverlast van mobiliteit van groot belang. Door de combinatie van industriële aktiviteiten en het daadwerkelijk gebruik van elektrische mobiliteit bestaat de kans om kennis en ervaring te op te doen en daarmee in de ontwikkeling van elektrische mobiliteit een vooraanstaande rol te bereiken Het zijn de hoge verkeersdichtheid, de korte reisafstanden, de grote bevolkingsdichtheid en de te grote milieubelasting, die het toepassen van de elektrische auto in Nederland interessant maken 10 april

11 4 Nog te overwinnen uitdagingen Er zijn op het gebied van elektrische auto s nog een aantal uitdagingen (bottlenecks) te overwinnen, vooraleer tot een grootschalige introductie in Nederland kan worden overgegaan Deze uitdagingen hebben ondermeer betrekking op 1. de voertuigen en de nog aan te brengen verbeteringen daarin 2. de infrastructuur en de aanleg en standaardisatie hiervan 3. de ontwikkeling en stimulering van de markt Deze uitdagingen horen thuis in een Nationaal Programma en dienen in hun onderlinge samenhang en in nauwe samenwerking met de direct daarbij betrokken partijen 4.1 Voertuigen Op het gebied van de voertuigen liggen er de volgende uitdagingen: De veiligheid, certificering, keuring homologatie van voertuigen en componenten regelen en versnellen Rij-eigenschappen, comfort en de actieradius vergroten van elektrische voertuigen (o.a. door verbetering van batterijen en de inzet range extenders etc.) Het accumanagement en de software voor energie-efficiency in de auto verbeteren. De productiecapaciteit voor voertuigen en componenten vergroten De standaardisatie van voertuigen, componenten, accu s en de aansluiting op laadpunten bevorderen 4.2 Infrastructuur Met betrekking tot de infrastructuur die nodig is om de accu s van de auto van energie te voorzien zijn er de volgende uitdagingen: De mogelijkheden van efficiënte energieleverantie en opslag (smart grid) vergroten. De financiering en betaalwijzen van elektrisch tanken en accu s efficiënt en effectief organiseren (al dan niet in combinatie met uitspraken over de vraag wie de eigenaar van de accu moet zijn) Voldoende parkeerplaatsen i.c.m. oplaadpunten thuis, op het werk en onderweg organiseren Standaardisatie, veiligheid, certificering, keuring van laadstations, laadpalen en batterijen bevorderen c.q. afdwingen 4.3 Marktontwikkeling Ook het stimuleren van de markt, zowel in de eerste fase (van de grootschalige proeftuinen) als in de tweede fase voor de landelijke roll-out zal nog de nodige aandacht en inspanningen vergen. De markt komt namelijk niet van zelf naar ons toe. 10 april

12 Uitdagingen die er op dit vlak zijn hebben ondermeer betrekking op: De prijs (in feite de Total Cost of Ownership) van elektrische auto s die tenminste gelijk of moet zijn dan die van brandstofauto s Het contracteren van launching customers en early adopters Het vergroten van het aanbod van elektrische auto s en componenten De acceptatie door het grote publiek De duidelijkheid van het fiscale regime m.b.t. elektrische auto s op korte en lange termijn In het hier navolgende hoofdstuk worden de stappen beschreven die nodig zijn om deze uitdagingen te overwinnen. 10 april

13 5 Stappen die nodig zijn Om de onderstaande doelen in 2015 te bereiken 1. De grootschalige introductie en het gebruik van elektrische auto s in Nederland 2. Nederland tot gidsland maken op het gebied van elektrische automobiliteit en 3. De bouw van elektrische auto s en componenten/onderdelen in Nederland op grote schaal ter hand te kunnen nemen en te profiteren van de economische spinn- off zijn vijf belangrijke stappen nodig. Deze stappen zijn: 1. Het organiseren van de benodigde samenwerking door het inrichten van een Nationale Taskforce en een Nationaal Programma voor elektrische auto s, dat onder regie van deze taskforce wordt uitgevoerd 2. Het onder regie van deze Taskforce inrichten van grootschalige proeftuinen om kennis en ervaring op te doen en opmaat te zijn voor de nationale roll-out 3. Het ontwikkelen van toelatings- / veiligheids- en onderhoudsprotocollen voor elektrische auto s in Nederland (want deze zijn er nog in onvoldoende mate) 4. Het organiseren en standaardiseren van een efficiënte energielevering, energie distributie en oplaadfaciliteiten 5. Het versterken van de automotive sector (autoproductie en toeleverantie) in Nederland In de paragrafen 5.1 tot en met 5.5 worden deze stappen nader toegelicht. Gelet op de ontwikkelingen in een aantal belangrijke EU-landen (Duitsland, Frankrijk, Noorwegen, Portugal, Denemarken) moet de komende maanden de nodige snelheid worden betracht met het zetten van de eerste stap. 3 Deze stap is immers richtinggevend en voorwaardenscheppend voor de daaraanvolgende stappen en de kansen om met succes de gestelde doelen te behalen. Het is van eminent belang, dat de Nationale overheid, bij het zetten van deze eerste stap een pro-aktieve rol gaat spelen en daarbij de belangrijkste actoren betrekt die met elkaar de markt voor elektrische auto s kunnen maken en borg kunnen staan voor de snelle opschaling ervan. 5.1 Benodigde organisatie en samenwerking De eerste stap betreft het organiseren van samenwerking. De grootschalige introductie van elektrische auto s en het proces, dat hiervoor nodig is, kan niet door een enkele groep getrokken worden. 3 Vergelijk Frankrijk: 6 grote bedrijven en 6 overheden hebben zeer recent een akkoord gesloten om binnen nu en 5 jaar gezamenlijk elektrische auto s af te nemen. 10 april

14 De Federatie Holland Automotive kan en zal het initiatief nemen in de ontwikkeling en productie van elektrische auto s, componenten daarvoor en andere aspecten rond de productie. Maar de ontwikkeling en productie van elektrische auto s kan niet alleen staan. Om de impuls van de vele nieuwe initiatieven die worden ontplooid te versterken, om een verduurzaming van de Nederlandse economie te bereiken, om tegelijkertijd een gunstig effect te hebben op de werkgelegenheid, is het noodzakelijk dat ook andere groepen, een belangrijke rol meespelen. Er lopen al verschillende initiatieven, maar nog naast elkaar. Samenhang, gerichte samenwerking en een geconcerteerde actie van bedrijfsleven en overheid samen vraagt een strakke regierol op nationaal niveau en de nodige flexibiliteit van partijen en organisaties om op de juiste momenten te schakelen en zich aan die landelijke regie te onderwerpen. De FHA ziet graag de Taskforce Nationaal Programma Elektrische Voertuigen ontstaan. In deze zin zal FHA ook graag het initiatief nemen met de potentiële partijen die aan de Taskforce willen deelnemen. De Taskforce zal worden opgebouwd uit deskundige vertegenwoordigers van: de automotive sector (producenten en leveranciers) importeurs en distributeurs van de grote automerken elektriciteitsbedrijven rijksoverheid (Ministeries EZ, V&W, Fin, VROM) launching customers (overheid en bedrijven) kennis en opleidingsinstituten, groepen die kunnen optreden voor gebruikers, zoals: o regio s die als proeftuin zullen optreden o leasemaatschappijen en banken o launching customers In Bijlage 1 is een overzicht gegeven van de spelers, die een rol kunnen spelen in het Nationaal Programma. Onderwerpen die in de Taskforce moeten worden bepaald, zijn: hoe de elektrische auto industrie naar Nederland te halen en in Nederland te activeren toeleverantie versterken en mobiliseren elektriciteitsdistributie in de loop der tijd organiseren accu en energielevering regelen met elektriciteitsbedrijven en leasemaatschappijen proeftuin ontwikkeling en roll-out van de vraag 5.2 Proeftuinen, inktvlekwerking en grootschalige roll out Op dit moment rijden er iets meer dan 70 elektrische auto s in Nederland met een bij de RDW geregistreerd kenteken. Het aantal bij de RDW geregistreerde elektrische auto s groeit op dit moment langzaam (met minder dan 10 elektrische auto s per maand). Toch wordt algemeen verwacht dat het aantal en het gebruik van elektrische auto s snel gaat groeien. 10 april

15 Door de ontwikkeling op te starten in nauwkeurig vastgestelde omgevingen kan extra aandacht worden gegeven aan introductieproblemen en kinderziekten van voertuigen en accupakketten De meest in het oog springende en de te verwachten bottlenecks zijn op dat vlak: de beperkte actieradius van de elektrische auto (100 à 200 km) de benodigde voorzieningen om het accupakket op te laden. Zeker in de eerste jaren is extra aandacht nodig voor het ontwikkelen, het opbouwen van kennis en ervaring en voor begeleiding van onderhoud en ontwikkeling om alle aspecten van het nieuwe fenomeen elektrische auto s te ontdekken. Hier liggen kansen en mogelijkheden voor de sectoren van de automotive producenten, distributeurs en onderhoud, voor instituten als TNO, hogescholen en universiteiten en het technische onderwijs. De FHA ziet graag dat een beperkt aantal maar grote proeftuinen ontstaat. Daarbij is het verstandig om zoveel mogelijk aan te sluiten bij reeds aangekondigde initiatieven, zoals bijvoorbeeld in Amsterdam Delft/Den Haag Den Bosch Eindhoven/Helmond Leeuwarden Rotterdam Om de proeftuinen groot en in aantal overzichtelijk te houden kan een voorwaarde voor nationale steun in de proeftuinen zijn dat de launching customers per proeftuin kans zien eind elektrische auto s in te zetten en te hebben rondrijden. In de proeftuinen kan kennis en ervaring worden opgedaan die daarna kan worden gebruikt om een inktvlekwerking tot stand te brengen en de roll-out te starten waardoor het verspreidingsgebied van de elektrische auto s gaat groeien. In de proeftuinen zal ook worden gewerkt aan ontwikkeling van nieuwe innovaties en het daar mee leren om te gaan. De ervaringen, kansen en bedreigingen, voor- en nadelen kunnen worden gevolgd en beschreven. Zij kunnen in termen van maatschappelijke businesscases worden uitgewerkt. Ook alle kosten en opbrengsten van de ontwikkeling voor de verschillende partijen kunnen dan duidelijk aan de orde komen. Binnen de HTAS focus Efficient Vehicle kan een programmalijn Electric Vehicles innovaties stimuleren waar TNO en andere kennisinstituten en ook de opleidingsinstituten een coördinerende rol vervullen om de kennis en ervaring terug te koppelen naar de industrie en naar de gebruikers. Bij de invulling en inrichting van de proeftuinen en de daarop volgende roll-out zijn een 5-tal aspecten van groot belang, omdat ze prohibitief zijn voor een grootschalige marktintroductie en opschaling. Dat zijn: 1. De prijs van de voertuigen (TCO) 2. De beperkte actieradius 3. Het aanbod van auto s 4. De categorieën van gebruikers 5. De motivatie, voorlichting, marketing voor grootschalige roll-out van de voertuigen Op deze aspecten wordt hierna ingegaan. 10 april

16 5.2.1 Aanschafprijs van de voertuigen (Total Cost of Ownership) Elektrisch aangedreven voertuigen worden aangedreven door een elektromotor en niet door een verbrandingsmotor. Daarom beschouwen we serieel hybride auto s wel als elektrische voertuigen en parallel hybride voertuigen niet. Een gewone middenklasser auto met verbrandingsmotor (in het B/C-segment) kost ca ,-. Een vergelijkbare elektrische auto kost thans nog ca ,- De belangrijkste oorzaken daarvan zijn: hoge kosten van het accupakket kleine schaalgrootte leercurve-effecten Met de juiste opzet en organisatie is het mogelijk is dat de elektrische auto in vergelijking met een brandstofauto goedkoper wordt in: aanschaf het dagelijks brandstofgebruik onderhoud Maatregelen als: belasting op aanschaf en gebruik van elektrische auto s en het rijden er mee minimaliseren komen tot grootschalige produktie tegen lagere kosten inzetten van innovatie en ervaring voor componenten en onderdelen vaste lasten van het accupakket integreren in het elektriciteitsgebruik zullen leiden tot een elektrische auto die goedkoper is in aanschaf, gebruik en onderhoud. Dan wordt de gebruiker geïnteresseerd en zal de autonome groei van de vraag worden gestimuleerd Beperkte actieradius Elektrische auto s zijn vooral interessant als in hoofdzaak op de accu kan worden gereden. Met de range van 100 à 200 kilometer kan de Nederlander het overgrote deel van zijn ritten elektrisch uitvoeren. Het accupakket wordt dan tussen de ritten met de stekker in het stopcontact opgeladen. Om de acceptatie bij het grote publiek te vergroten en de huidige brandstof auto s met veel grotere actieradius door elektrische auto s te kunnen vervangen zal gewerkt moeten worden aan oplossingen die de huidige actieradius vergroten. Hiervoor zijn meerdere oplossingen beschikbaar, zoals het vergroten van de accu-capaciteit en het toevoegen van een kleine op een constant toerental draaiende verbrandingsmotor (range extender) die als er langere ritten worden gemaakt de accu onderweg van stroom voorzien. Daardoor kan een belangrijke drempel worden genomen om de elektrische auto interessant te maken voor de gemiddelde gebruiker. 10 april

17 5.2.3 Ontwikkeling van het aanbod van auto s De aanbodzijde van elektrische auto s kan in 3 segmenten worden ingedeeld: 1. de traditionele kleine fabrikanten van elektrische auto s 2. de bedrijven die bestaande o brandstof auto s ombouwen tot elektrische auto s en/of o half geleverde auto s afbouwen tot elektrische auto s 3. complete elektrische auto s gebouwd door grote producenten Categorieën van gebruikers Gebruikers kunnen in 4 segmenten worden ingedeeld: 1. individuele bewoners in huizen en wijken waar opladen thuis geen probleem vormt (bewoners met een eigen parkeerplek in tuin of garage, of vaste plek in al of niet gemeenschappelijke parkeergarage). Kortom bewoners met de beschikking over een eigen parkeerplek met een eigen stopcontact 2. werknemers (forensen) in woon-werkverkeer die op het terrein van de werkgever onder het werken kunnen opladen. Op het parkeerterrein van het bedrijf zijn dan stopcontacten nodig 3. bedrijfswagens die op het bedrijf kunnen worden opgeladen. Dat zullen auto s zijn die niet particulier worden gebruikt (serviceauto s, taxi s, koeriersdiensten etc.). Ook in dit geval worden de auto s op de zaak opgeladen 4. bewoners in wijken waar collectieve voorzieningen worden aangelegd voor opladen van elektrische auto s De eerste drie groepen zullen zeker in de eerste jaren doelgroepen zijn waarvoor het regulier opladen van de accu geen probleem vormt. De laatste groep komt pas tot ontwikkeling als een netwerk van oplaadpunten is aangelegd. Op den duur zal een situatie ontstaan waarbij alle gebruikers ook bij bestaande benzinepompen, op transferia, in openbare parkeergarages etc. de accu zullen kunnen opladen. Om het proces van productie en gebruik van elektrische auto s op gang te brengen is het van belang te zoeken naar een methode die juist in het begin de minste drempels heeft. Dan is het bijvoorbeeld belangrijk dat rond de proeftuinen bedrijven en lokale overheden (de launching customers) waar mogelijk overgaan tot aanschaf van elektrische auto s of hun werknemers in een positie brengen waardoor de keuze van een elektrische auto gemakkelijker wordt. Om snel grote aantallen elektrische auto s te kunnen kopen (Mitsubishi, Renault etc. helpt het zeer als de nationale overheid als centraal inkoper optreedt en daar over afspraken maakt. Dan kunnen de eerste duizenden elektrische auto s snel in de markt gezet worden. Naarmate de eerste introductieperikelen worden opgelost en het gebruik algemeen wordt geaccepteerd ontstaat de markt waarin steeds meer gebruikers kunnen inspringen (roll-out). 10 april

18 5.2.5 Motivatie, voorlichting, marketing voor grootschalige roll-out In de eerste jaren zal voorlichting en ontwikkelen van motivatie vooral gericht zijn op het identificeren, stimuleren en ontwikkelen van doelgroepen van early adopters. De automotive sector (producenten importeurs en distributeurs van auto s en componenten, en ook de onderhoudsbedrijven) kunnen daar een belangrijke rol in spelen, maar omdat ook andere sectoren (overheden en elektriciteitsbedrijven ) in de ontwikkeling van de elektrische auto deelnemen, is een goede onderlinge afstemming tussen deze partijen zeer gewenst. Na de introductie van de elektrische auto bij de early adopters komt de uitrol naar grotere groepen gebruikers in beeld. Ook dan zal ondermeer de ontwikkeling van accupakketten, de distributie van elektriciteit en de ontwikkeling van oplaadpunten weer een grote rol gaan spelen. Qua marktontwikkeling zien we een volgend ontwikkelingsbeeld voor ons: vaststellen en inzetten van mogelijke product-markt combinaties afgestemd op doelgroepen, in proeftuinen en maakbare omstandigheden op korte termijn beschikbaarheid en kleinschalige productie van elektrische auto s van verschillende voertuigen op middellange ( ) ontwikkeling en productie van nieuwe en strategische componenten voor de elektrische auto vanaf 2013 opstarten van grootschalige productie van elektrische auto s van al ontwikkelde merken/typen in Nederland brede productie van elektrische auto s, componenten en onderdelen voor diverse fabrikanten van elektrische auto s, groeiend gebruik en ontwikkeling van het oplaadnetwerk van en voor elektrische auto s (lange termijn, na 2014) In de marktontwikkeling zal zeker in de eerste jaren aan de orde zijn hoe de dynamiek van de markt het beste ontwikkeld kan worden. Dan komen ook keuzes aan de orde zoals: richten op kleine en/of middenklasse auto s, bestelauto s, vrachtauto s etc. bedienen van het type en functionaliteit van vervoersbehoefte in de professionele markt: hoogfrequent gebruikte bestelauto s, taxi s, markt van speciale auto s. Dat alles vraagt een uitgebreide marketing met: verbeelden van de toekomstige situatie inzichtelijk maken van het ontwikkelpad geven van achtergrondinformatie opzetten van reclamecampagnes om de aandacht te verkrijgen en te behouden 5.3 Toelating en veiligheidsprotocollen Veiligheid van voertuigen, accu s oplaadpunten en de logistiek daarom heen is een belangrijk aspect waarvoor de nodige aandacht dient te bestaan. Noch de industrie, noch de overheid (als toezichthouder), noch de kennisindustrie zijn op dit moment goed ingericht om een goed afgewogen en in de praktijk beproefde veiligheidsvoorschriften op te stellen en deze in de praktijk te handhaven. 10 april

19 Als de veiligheid van het voertuig, de weggebruiker, de accu s en de energielevering niet goed geregeld zijn en in de praktijk zou blijken, dat elektrische auto s toch nog een aantal tekortkomingen kleven op het gebied van veiligheid, dan werkt dat prohibitief op een verdere uitrol en acceptatie door het grote publiek en kan dat een enorme imago-schade opleveren voor de industrie en de energiemaatschappijen. Zonder hier dramatisch over te willen doen, want de auto-industrie, de energieleveranciers en ook overheid denken wel goed na en bouwen de nodige veiligheidskleppen in, voor dat auto s op de openbare weg worden toegelaten, zijn hier toch nog een aantal uitdagingen te overwinnen. Vooral als door de wat grotere schaal in de praktijkomgevingen zou blijken dat bepaalde zaken niet zo goed functioneren als wel wordt gedacht en vragen om aanvullende acties en/of oplossingen Om de kans op risico s zo klein mogelijk te maken en de veiligheid van bestuurders, inzittenden, overige weggebruikers, maar ook onderhoudspersoneel te kunnen garanderen zal dus van meet af aan de nodige aandacht aan het onderwerp veiligheid moeten worden besteed. o.a. door de overheid, het bedrijfsleven en de kennisinstituten. De RDW is de instantie die ook voor elektrische auto s goedkeuring moet geven om er mee op de openbare weg te rijden. Thans gebeurt dat nog in alle gevallen 1 voor 1. In de nabije toekomst is een situatie benodigd waarin de RDW voor gehele series auto s goedkeuring geeft. De homologatie (vaststellen van de set van regels) van de elektrische auto s en het bevorderen van standaardisaties voor elektrische auto s in de wereld zijn activiteiten die aparte en extra aandacht vragen. Zij dienen door de overheid, de industrie en keuringsinstanties zoals RDW en KEMA zeker in internationaal verband te worden opgepakt. Daarom zal met name ook door de Nederlandse overheid in goed overleg met de industrie, het bedrijfsleven en de kennisinstituten gewerkt moeten worden aan: Het monitoren van veiligheid en gebruik van elektrische auto s (te beginnen in de proeftuinen) De ontwikkeling van veiligheidsprotocollen voor elektrische auto s, componenten en accu s Het introduceren van type-goedkeuringen bij RDW em KEMA en het bevorderen van standaardisatie op dit gebied Het in overleg met de industrie en automobielbedrijven (garages) opzetten van een effectief service netwerk voor voertuigonderhoud en periodieke keuringen Het tijdig aanpassen van wetgeving op dit gebied 5.4 Energiedistributie en oplaadfaciliteiten Distributienetwerk Door de komst van de elektrische auto ontstaan er voor de elektriciteitsbedrijven nieuwe en andere mogelijkheden om elektriciteit te leveren. De elektrische auto biedt kansen om decentraal opgewekte elektriciteit in en nabij stedelijke omgevingen direct te gebruiken en een beter evenwicht in het energieverbruik in wijken te ontwikkelen door het gebruik van warmte/krachtkoppelingen. 10 april

20 Het evenwicht in energieverbruik verbetert in twee opzichten: 1. de verhouding in het gebruik van warmte en kracht in de wijken 2. bij het s nachts opladen van de autoaccu s ook de verhouding dag en nachtgebruik Voor het opladen van accu s kunnen twee verschillende opties ontstaan: 1. snelladen, een aantrekkelijke optie voor mobilisten die onderweg willen (bij)laden 2. langzaam laden, een goede optie voor thuis of op de werkplek, zonder dat het elektriciteitsnetwerk onevenredig belast wordt De elektriciteitsbedrijven spelen de belangrijkste rol in het uitrollen van het netwerk van oplaadpunten. In overleg met de lokale overheid zijn beheersconstructies mogelijk met vergelijkbare kenmerken als bijvoorbeeld voor openbare verlichting. Oplaadpunten in de openbare ruimte zullen wel speciale aandacht vragen. Diverse aspecten zullen in de uitvoering van oplaadpunten aandacht verdienen als: Toegankelijkheid Veiligheid Intelligentie voor accumanagement en afrekenbaarheid Aantal en locaties. Het ontwikkelen van het netwerk van oplaadpunten is een ontwikkeling die in de loop van de komende jaren zal plaatsvinden. Het is van belang dat het ontwikkelingspad daarvoor in een separaat traject wordt uitgevoerd, waardoor het aantal, de soort, de lokatie van oplaadpunten en het tempo waarin dit in samenhang met het grid van electriciteitstoelevering georganiseerd wordt goed wordt uitgewerkt. Samenwerken tussen elektriciteitsbedrijven voor het afrekenen van afgenomen elektriciteit vraagt bovendien speciale attentie die vergelijkbaar is met het gebruik van betaalautomaten van verschillende banken. Hier liggen ook rollen voor de ICT-sector Accu s Elektriciteitsbedrijven kunnen de verkoopprijs prijs van elektrische auto s laag te houden door een nieuwe rol te spelen als zij de relatief dure accu s tot hun eigen elektriciteitsinfrastructuur rekenen. Zij leveren aan de gebruiker dan kracht en verrekenen de kosten van het accupakket samen met de stroom die de gebruiker afneemt. Argumenten hiervoor zijn: Het accupakket vormt een nog niet uitontwikkeld element in de elektrische auto, terwijl het een kostbaar onderdeel is Het is denkbaar dat de afschrijvingstermijn van het accupakket korter is dan de afschrijvingstermijn van voor de elektrische auto Doordat de accupakketten in handen blijven van grote organisaties ontstaan beter mogelijkheden om versleten accupakketten weer voor hergebruik in aanmerking te laten komen en dit proces beheerst uit te voeren Het opent de mogelijkheid om met de juiste voorzieningen het opladen (en vooral het soms nog niet opladen) slim en intelligent te doen waarbij de levensduur van het accupakket wordt geoptimaliseerd 10 april

21 5.5 Het versterken van automotive sector (auto s en componenten) In Nederland wordt er op het gebied van componenten voor elektrisch rijden (accu s, maar ook regeleenheden e.d.) al veel geïnvesteerd. Vele -veelal kleinere - bedrijven zijn gestart, in deze nieuwe, zich snel ontwikkelende,markt die valt onder de noemer van Elektrische Mobiliteit. Dit versterkt de positieve attitude voor elektrisch rijden. De schaalgrootte is hier echter de bottle-neck. De meeste bedrijven zijn te klein om een rol van betekenis te kunnen spelen op de Europese- of wereldmarkt. Daar moet toch weer de productiekracht van de traditionele automotive industrie (de grote merken) op inspelen, maar Nederland is wel een goede kanshebber om elektrische voertuigen op een factory-line te produceren. Nedcar heeft uitstekende productie- en assemblagemogelijkheden voor auto s, geschikt om kleinere series auto s ( auto s per jaar) in gecompliceerde assemblagestraten te vervaardigen. PDE Automotive is een toonaangevende ontwikkelaar van body en chassis Philips is een producenten van tractietechnologie en vermogens electronica. Maar Philips kan ook via zijn technologie-dochter Philips Applied Technologies de ontwikkeling van componenten (batterijen, motoren, inverters) sterk gaat intensiveren mede via het investeren in nieuwe start-ups. Diverse industrieën zijn actief zijn op het gebied van toepasbare technologieën. Evisol is gespecialiseerd in het leveren van componenten en turn-key drive systems voor diverse Electric Vehicle toepassingen. DTI is actief bezig nieuwe transmissieontwikkelingen uit te werken voor elektrische voertuigen. Epyon werkt aan het ontwikkelen van batterij en oplaadtechnieken, ook Philips is actief in het ontwikkelen van markt opportunities voor batterij technologie. Spijkstaal levert al vele jaren met succes elektrische voertuigen voor speciaalmarkten produceren en heeft een schat aan ervaring op het gebied van batterijmanagement opgedaan. Diverse bedrijven zoals All Green Vehicles zijn actief in het ombouwen van bestaande auto s ombouwen tot elektrische auto s en ontwikkelen daarmee veel kennis en ervaring. Duracar heeft de Quicc ontwikkeld die op zeer korte termijn in kan springen om mede de vraag naar elektrische auto s (in dit geval bestelauto s) te vullen. Bovendien heeft Nederland de beschikking over kennisinstituten zoals TNO, TU-Delft, TU- Eindhoven, Hogeschool Arnhem Nijmegen die een bijdrage kunnen leveren aan de verbeteren van de technologische ontwikkeling en bevordering van de marktintroductie van elektrische auto s. Hulp en steun van de overheid bij de hiervoor genoemde ontwikkelingen en productie van elektrische auto s is onontbeerlijk. 10 april

22 6 Pro-aktieve rol en maatregelen van de overheid De overheid kan (al of niet samen met de betrokken sectoren) de ontwikkeling van de productie en het gebruik van elektrische auto s kunnen steunen met diverse maatregelen (het overzicht is niet uitputtend): Maatregelen die de productie van auto s in eigen land bevorderen Het stimuleren van investeerders die in Nederland willen starten met de grootschalige productie en verkoop van elektrische auto s door o.a. a. het beschikbaar stellen van industrieterreinen of voorzieningen voor flexibele productieplants b. het snel afwikkelen en doen totstandkomen van de hiervoor benodigde vergunningen c. het wegnemen van bottle-necks op het gebied van vestiging van bedrijven en de productie van elektrische auto s en componenten daarvoor d. Het versnellen van toelating van series elektrische auto s op de openbare weg e. het vlot afwikkelen van benodigde administratieve maatregelen Het uitvoeren en bevorderen van projecten, die ten doel hebben het gebruik en de productie van elektrische auto in Nederland te bevorderen Het bevorderen van een publiek private samenwerking (PPS-constructies) bij het opzetten van nationale proeftuinen Maatregelen die de vraag op korte en lange termijn bevorderen Overheid treedt op zeer korte termijn op als inkoper van grote hoeveelheden elektrische auto s voor de launching customers Zodra er voldoende aanbod van voertuigen is, zullen subsidies en fiscale maatregelen bij de aanschaf en het gebruik van elektrische auto s structureel bevorderen, waardoor het vervangingsproces van brandstofauto s door elektrische auto s sneller verloopt Gedacht kan o.a. worden aan: Verlaging van invoerheffingen op elektrische auto s en de daarvoor benodigde essentiële componenten (accu s, elektromotoren etc.) Minimaliseren van belasting op elektrische auto s (verlaging van BPM en motorrijtuigenbelasting voor elektrische auto s) Infrastructurele maatregelen van de overheid Het bevorderen van schone en duurzame energievoorzieningen voor de opwekking en opslag van elektriciteit, die gebruikt kan worden in elektrische auto s. Daartoe behoort ook het bevorderen van een zogenaamd smart grid, waarin het gebruik en de allocatie van elektriciteit kunnen worden geoptimaliseerd, met name om de nadelige gevolgen van een grootschalig nachtelijk laadpatroon te kunnen neutraliseren Het (doen) aanleggen van (snelle) oplaadpunten op openbare plekken in het land alsmede het bouwen en bevorderen van de aanleg van oplaadpunten in parkeergarages (zowel openbare parkings als privé parkings) 10 april

23 6.1.4 Algemeen beleid en promotionele activiteiten van bedrijfsleven en overheid Het formuleren en zetten van concrete beleiddoelen in de tijd m.b.t. het aandeel van elektrische auto s in de totaliteit van het Nederlandse wagenpark Het geven van algemene voorlichting aan het grote publiek omtrent het gebruik en de voordelen van elektrische auto s voor het milieu de duurzaamheid, de eigen industrie en de portemonnee van de gebruiker Het geven van voorlichting over de economische en fiscale voordelen die te behalen zijn bij de productie en het gebruik van elektrische auto s Aanpak van overige bottle-necks Een deel van de ontwikkelingskansen en noodzaken kan in de proeftuinen aan de orde komen en gaandeweg worden opgelost. Een aantal andere zal een aparte aanpak vergen het gaat dan om: - Business opportunities: o Accu-ontwikkeling en -productie in NL gang zetten o Technische ontwikkeling voor componenten en subassemblies stimuleren o Technologie en kennis voor elektrische mobiliteit bundelen o Ontwikkeling Range extender - Stimulering van innovaties, zoals bv. afrekening elektriciteit Deze onderwerpen lenen zich goed om onder te brengen in de nieuwe programmalijn Electric Vehicles van het HTAS Innovation Programme. 10 april

24 7 Ambitieniveau, benodigde transities, tijdpaden en actoren Zoals hierboven ook beschreven zullen zich de komende jaren diverse ontwikkelingen voordoen. Voor het gehele proces van productie van elektrische auto s, onderdelen daarvoor, distributie van elektrische auto s en het bereiken van de groei van de vloot elektrische auto s is een groot aantal transities benodigd. Om daadwerkelijk elektrische mobiliteit grootschalig te ontwikkelen is het ook nodig dat: 1. duurzame energie wordt opgewekt en gebruikt in de transportsector 2. lokale energieopwekking in wijken plaats vindt voor direct gebruik in de wijk, waarbij ook het terugleveren van opgewekte energie via het elektriciteitsnet mogelijk wordt 3. de ontwikkeling van de elektriciteitslevering via oplaadpunten hand in hand loopt met de ontwikkeling van het aantal gebruikte elektrische auto s 4. er een gecoördineerde ontwikkeling in het gebruik van accupakketten ontstaat waardoor ontwikkeling en gebruik van accupakketten gecontroleerd kan worden uitgevoerd 5. er meer data- en informatieuitwisseling plaats vindt tussen gebruikers, vervoersmiddelen ( connected car ), de (gebouwde) omgeving en de netwerken. Ook ten behoeve van het energiegebruik en de afrekening daarvan De invoering van elektrische auto s kan op zijn beurt bijdragen aan de bovenstaande veranderingen. Er circuleren meerdere scenario s over de introductie van elektrische auto s in Nederland als het gaat om aantallen. Ook de FHA heeft hier naar gekeken en komt op basis van diverse bronnen tot het onderstaande beeld: Afbeelding 1: Drie mogelijke scenario s (ambitieniveau s) voor elektrische auto s 10 april

25 Op basis van internationale bronnen en diverse persberichten zijn 3 scenario s c.q. na streven ambitieniveaus voor Nederland denkbaar, namelijk een optimistisch scenario ( auto s in 2020) een pessimistisch scenario ( auto s in 2020) een realistisch scenario ( auto s in 2020) De Federatie Holland Automotive zou het realistisch scenario als ambitieniveau willen neerzetten voor Nederland. Als voor de komende 10 jaar een tijdsbalk wordt geschetst, waarbij de productie en het gebruik van elektrische auto s naar volle wasdom gaat groeien dan wordt tevens zichtbaar dat er een aantal randvoorwaarden is die ook en zeker in de opstartfase van belang zijn. Afbeelding 2: Tijdschema voor het Nationaal Programma Elektrische Auto's Tot deze randvoorwaarden, die in voorgaande hoofdstukken al aan de orde zijn gesteld behoren ondermeer: Het tempo waarin de industrie tot productie van grote aantallen elektrische auto s en daarvoor benodigde componenten kan komen De kwaliteit en de variatie in het aangeboden assortiment elektrische auto s en haar uitvoeringen Kwaliteit en kwantiteit van de accupakketten die gebouwd en gekocht kunnen worden het vaststellen van de (internationale) eisen waaraan series elektrische auto s moeten voldoen en het tempo waarin de RDW langs die richtlijnen kan gaan werken De kwaliteit en capaciteit van het elektriciteitnetwerk en de mate van lokale elektriciteitsvoorzieningen waardoor op concentratiepunten duizenden auto s tegelijkertijd opgeladen kunnen worden 10 april

26 De resultaten in de eerste periode vanaf nu tot ca zullen van grote invloed op het tempo van het ontwikkelingspad en de kans dat Nederland daadwerkelijk uit kan groeien tot een gidsland in Europa en de rest van de wereld voor elektrische auto s. De Nationale Taskforce en het Nationaal Programma Elektrische Auto s zouden het bovenstaande richtinggevende tijdschema kunnen hanteren voor de stappen die vanaf 2009 tot en met 2012 gezet moeten worden en hieraan verder uitwerking moeten geven. Meer in het bijzonder dienen in de komende jaren de volgende mijlpalen te worden bereikt: JAAR TE BEREIKEN MIJLPALEN 2009 Nationale Taskforce inrichten en Nationaal Programma Elektrische Auto's opstellen. Lobby voor aanschaf, import en productie elektrische auto's nu starten. 5 nationale proeftuinen aanwijzen, inrichten en faciliteren. Ontwikkelen en uitwerken van strategische componenten en onderdelen Beschikbaarheid van auto's voor proeftuinen moet voltooid zijn. Kleinschalige productie van verschillende typen elektrische auto s Gereed hebben van nieuwe en strategische componenten voor de elektrische auto zoals bijvoorbeeld range extending voor elektrische voertuigen. Uitbouwen proeftuinen Verder uitbouwen proeftuinen, voorbereiden Nationale Roll-out Brede productie van elektrische auto's, componenten en onderdelen van diverse fabrikanten. Groeiend gebruik en ontwikkeling van het oplaadnetwerk van en voor elektrische auto s Inzetten Nationale Roll-out vanuit proeftuinen Evalueren ontwikkelingen en geven van aanbevelingen voor de Nationale Roll-out Afronden proeftuinontwikkeling en overgaan op Nationale Roll-out. Afbeelding 3: Overzicht van te bereiken mijlpalen in de periode april

27 8 Vervolgstappen De Federatie Holland Automotive wil samen met de Overheid, de automobielbranche en de energiemaatschappijen op korte termijn andere relevante actoren uitnodigen om zitting te nemen in een Nationale Taskforce Elektrische auto s. Om zo spoedig mogelijk met de Overheid en alle direct betrokken actoren te komen tot de inrichting en organisatie van een slagvaardige Taskforce die de concrete uitwerking van het Nationaal Programma Elektrische Auto s, ter hand neemt. De uitvoering van dit programma zou begin september 2009 officieel moeten starten, waarbij de Taskforce met steun van de Overheid de regie neemt, de verschillende stappen vanaf nu tot 2015 initieert en de verantwoordelijkheden, rollen en taken tussen de actoren verdeeld en bewaakt. In het onderstaande schema, dat de komende maanden een verdere uitwerking behoeft, zijn de verschillende stappen die gezet moeten worden met elkaar in verband gebracht. Op hoofdlijnen is daarbij aangegeven, welke actoren bij welke stappen betrokken dienen te worden. 10 april