Het zorglandschap vandaag. Een kijk op morgen

Transcriptie

1 Het zorglandschap vandaag Een kijk op morgen Anne Dedry - Beleidsmanager Zorg en Wonen 13 november 2009

2 I. Verzuchtingen van zorgvragers en hun invulling in de praktijk II. Uitdagingen voor zorgverleners III. Van gisteren naar morgen

3 INTERACTIEF!

4 Inschatten van een sociologisch gegeven Herkennen van demografische cijfers Plaatsen van de thuiszorg t.o.v. de residentiële zorg Een vraag met telkens 1 keuze uit 3 tot 5 antwoordmogelijkheden Uw (groeps)mening op scherm in vergelijking met de realiteit

5 GENERALE REPETITIE

6 De eerste vrouw die in Vlaanderen 150 jaar wordt, is nu al geboren

7 I. Verzuchtingen van zorgvragers en hun invulling in de praktijk

8 Ik wil later als ik oud en ziek ben liefst thuis verzorgd worden. Uit diverse onderzoeken komt deze wens en verwachting naar boven

9 91 % van valide personen (25 64 jaar) verklaart later thuis verzorgd te willen worden 82 % wil dit realiseren met mantelzorg, en liefst zolang mogelijk zonder professionele hulp 42 % van beroepsactieve Vlamingen vindt dat professionele thuiszorg de 1ste prioriteit moet zijn van het overheidsbeleid, terwijl dit voor residentiële zorg 28 % is 98 % van actieve bevolking wil liefst nooit in een rusthuis terecht komen (*) Bron : CBGS en KUL2003 visie bevolking zorgverzekering (*) Bron : CM Midden-Vlaanderen 2004

10 een overtuigende stem van de komende generatie zorgvragers met een pleidooi voor thuiszorg zet men deze wens / deze behoefte aan dit soort zorg om in de realiteit???

11 Waar wonen en worden senioren verzorgd in Vlaanderen? In absolute cijfers jaar % 75+ jaar Thuis ,4? ROB/RVT ,6? TOTAAL , Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

12 Helft 65-plussers wordt zorgbehoevend Wie 65 jaar wordt, heeft gemiddeld nog 18 jaar te leven De helft van deze periode is men zorgbehoevend Gemiddeld is men vanaf 75 jaar op sukkel Waar wonen deze senioren? Bron : indicatoren 2004

13

14 Antwoord E Waar wonen en worden senioren verzorgd in Vlaanderen? In absolute cijfers jaar % 75+ jaar % Thuis , ROB/RVT , TOTAAL , = 8,5 x Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

15 Waar wonen en worden senioren verzorgd in Vlaanderen? Nog sterker : de 85-plussers afgezonderd, worden er nog steeds 2,5 keer meer (zorgbehoevende) senioren thuis verzorgd dan in een instelling In absolute cijfers jaar jaar 85+ jaar % Thuis ROB/RVT TOTAAL Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

16 Detail van thuiswonenden volgens leeftijd en samenlevingsvorm In percentages jaar jaar 85+ Alleenwonend 20,4 35,0 40,3 Met partners 62,0 44,5 15,3 Met andere generaties 16,0 14,3 16,4 (98,4) (93,8) (72,0) Collectief (RVT/ROB) 1,6 6,2 28,0 TOTAAL Bron : B. Cantillon, e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

17

18 Antwoord C Welke hulp schakelt men thuis bij voorkeur in? langer dan 1 maand zorgnood In percentages Hulp bij huishoudelijke taken Hulp bij persoonsverzorging Alleen mantelzorgers Alleen professionele 9 23 zorgverleners Combinatie van beiden Weet niet Bron : CBGS-enquête Zorg in Vlaanderen, 2003

19 Combinatie van professionele hulp en mantelzorgers heeft de grootste zorgvoorkeur, zowel voor huishoudelijke taken als voor persoonsverzorging Alleen mantelzorgers als zorgvoorkeur scoort hoog Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur naar uitsluitend mantelzorgers bij huishoudelijke hulp Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur naar alleen professionele hulp voor verzorging

20 Welke hulp krijgt men thuis effectief van wie? En verschilt dit van de voorkeur?

21

22 Antwoord A Welke hulp krijgt men thuis van wie in vergelijking met wat men wenst? In percentages Hulp bij huishoudelijke taken Hulp bij persoonsverzorging Wens Feit Wens Feit Alleen mantelzorgers Alleen professionele zorgverleners Combinatie van beiden Geen antwoord Bron : CBGS-enquête Zorg in Vlaanderen, 2003 B. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen, 2009

23 Men combineert formele met informele zorg, maar doet zolang en zoveel mogelijk beroep op mantelzorgers!! Realiteit van de hulp van mantelzorgers = hoger dan wat men verwacht van het informele netwerk Mede te maken met ingesteldheid van mantelzorger, inschakelen van hulp tot wanneer men de zorg niet langer aankan!! Onthouden : mantelzorger = niet alleen belangrijke actor in de thuiszorg, maar vaak jarenlang de motor van de thuiszorg Bron : A. Dedry, onderzoek 2001, profiel van de mantelzorger B. Cantillon, 2009

24 II. Uitdagingen voor zorgverleners

25 Welke problemen komen zorgverleners vandaag in de thuiszorg het vaakst tegen? Top 7 van de problematieken (niet in volgorde van numeriek belang)

26 TOP 7 1. Fysieke aandoeningen bij chronische pijn - long- en borstkanker - hartinsufficiëntie - cerebrovasculaire ziekten -

27 TOP 7 2. Psychische aandoeningen (vnl. depressies en alcoholmisbruik) - 27 % van de Belgen heeft ooit min. 1 mentale stoornis doorgemaakt - 13 % lijdt aan ernstige mentale ziekte - 7 zelfdodingen per dag in België!! - amper 33 % zoekt professionele hulp - amper??? % krijgt aangepaste hulp Implicaties thuiszorg rol mantelzorg! Bron : Tijdschrift voor geneeskunde, 2004 VVI, Solidaire gezondheidszorg, 2008

28

29 Antwoord B amper 33 % zoekt professionele hulp amper 25 % krijgt aangepaste hulp

30 TOP 7 3. Dementie en Alzheimer - Prevalentie volgens leeftijd in % (5 landen, excl. België) jaar jaar jaar 85+ 0,26 1,95 8,59 14,6 België raming : 9 % van de 65-plussers Bron : Hofman, Rorca e.a., 1991 Stichting Welzijnszorg Antwerpen, 1994

31

32 Antwoord B 28 tot 35 % van 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar 32 tot 42 % van 75-plussers Bron : B. Cantillon, ibidem

33 TOP 7 5. Sociaal isolement en eenzaamheid - binnen Europa = Vlaanderen middenmoot qua sociale participatie - 65-plussers die nog gezond en actief zijn, gaan er qua sociale participatie op vooruit (voorbije decennia) - lage sociale participatie = slechtere subjectieve gezondheid en minder goede ervaring van levenskwaliteit!! - knelpuntengroep = 65+ met (mobiliteits)beperkingen, met slechte gezondheid, laag opgeleid, alleenstaand!! - gevaar op sociale isolatie bij knelpuntengroep, verhoogt met ouder worden Bron : B. Cantillon, ibidem

34 TOP 7 6. Armoede - Inkomen van Vlaams gepensioneerden ligt 32 % lager dan bij beroepsactieven in België - Belgische pensioenen behoren tot de laagste in Europa

35

36 Antwoord C België 13 % Vlaanderen 11,4 % Verhoogd armoederisico in Vlaanderen bij ouderen is 23,1 % relatieve inkomensarmoede onder ouderen bij België bij hoogste in EU Bron : B. Cantillon, e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogen en afhankelijkheid, 2009 VVI, ibidem

37 TOP 7 6. Armoede - Aandeel gezondheidzorg in het huishoudelijk budget * jong huishouden = 3 % * 75 jaar = 14 % - vermarkting en commercialisering gezondheidszorg toenemende ongelijkheden en financiële toegankelijkheidsproblemen - de bijdrage die de patiënt zelf betaalt, is de voorbije 5 jaar toegenomen met??? % Bron : B. Cantillon, e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogen en afhankelijkheid, 2009 VVI, ibidem

38

39 Antwoord D de bijdrage die de patiënt zelf betaalt, is de voorbije 5 jaar toegenomen met 41 %

40 TOP 7 7. Onaangepaste woning - Frappante cijfers Vlaanderen - 80 % van de woningen in Vlaanderen is niet toegankelijk voor een rolstoel - 2/3 van de woningen heeft trappen of drempels in en rond de woning die bij toenemende mobiliteitsproblemen voor moeilijkheden zorgt - In 17 % van de woningen zijn er hindernissen om van woonkamer naar toilet te gaan Bron : Wonen in Vlaanderen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement RWO-Woonbeleid, 2007

41 Meest voorkomende knelpunten Toegankelijkheid - drempels en trappen in en om het huis - woon- en slaapgedeelte op verschillende verdiepingen Veiligheid - trap zonder leuning, gladde bodem in douche - aparte kachels Technische uitrusting - douche met opstap - enkel een bad Bron : Onderzoek Levenslang Wonen, Ons Zorgnetwerk, enquêtes

42 Cliënteel Woningaanpassing Landelijke Thuiszorg Meer dan 2/3 = % = % heeft latente functiebeperkingen (verminderde mobiliteit, ouderdomsverschijnselen) 60 % heeft manifeste functiebeperkingen (hulpmiddelen om zich te verplaatsen, handicap, VAPH-dossiers)??? van de woningen hebben geen basiscomfort : geen stromend water binnen, geen toilet binnen, geen badkamer Bron : Onderzoek Levenslang Wonen, Ons Zorgnetwerk, enquêtes

43

44 Antwoord C 17 % van de woningen heeft geen basiscomfort : geen stromend water binnen, geen toilet binnen, geen badkamer

45 De geschetste problemen die zorgverleners tegenkomen zijn uitdagingen voor de thuiszorgsector TOP 7 van de cliëntenproblematieken maakt duidelijk dat : * de totale mens / zorgbehoevende EN zijn OMGEVING / CONTEXT moeten gevat worden * d.w.z. hulp op maat, toegankelijk en betaalbaar, rekeninghoudend met staat woning, mobiliteit, stad en platteland, aanwezigheid mantelzorg, enz. uitgaan van wat cliënt nodig heeft, niet wat wij als aanbieders als tekort ervaren als zorgverlener openstaan voor nieuwe noden

46 De eerste vrouw die in Vlaanderen 150 jaar wordt, is nu al geboren = samenvatting met statement Dit impliceert : nood aan visie op thuiszorg Thuiszorg moet een radicale keuze voor sociale innovatie zijn = vernieuwingen die evenwicht vinden tussen technologische, demografische en sociologische evoluties

47 III. Van gisteren naar morgen

48 Thuiszorg heeft een belangrijke meerwaarde in de vermaatschappelijking van zorg De visie delen dat zorg een onderdeel is van de samenleving en dat je ervoor moet zorgen dat de samenleving veilig genoeg is voor mensen met een beperking om er volwaardig aan deel te nemen, betekent dat thuiszorg alle kansen verdient om zich volwaardig te ontplooien. Empowerment van de burger begint bij goede zorg aan huis.

49 De belangrijkste evoluties zijn LANGS VRAAG ZIJDE Zolang mogelijk thuis Ook in de 4 de levensfase (vergrijzing van de vergrijzing) Zorgvoorkeuren : 1) mantelzorg 2) combinatie mantelzorg met professionele thuiszorg 7 problematieken die mens EN omgeving / context omvatten Vaak combinatie van problematieken = ketenzorg

50 De belangrijkste evoluties zijn LANGS AANBOD ZIJDE Er is groei, zowel in thuiszorg als in residentiële zorg, maar naast mekaar Vermarkting / commercialisering van de zorg, vb. dienstencheques Verbreding van de zorg, vb. groene zorg Intrede technologie, vb. domotica Professionalisering van (georganiseerd) vrijwilligerswerk, vb. gastgezinnen, dagoppas, nachtopvang Mantelzorg : * van intergenerationele solidariteit naar selectieve solidariteit * fenomeen van ontgroening -> inkrimping solidariteit tussen actieven en niet-actieven Aandacht voor omgeving cliënt, vb. woningaanpassing, klus- en groendienst, levenslang wonen, woonzorgteams

51 VALSTRIK?

52 FEESTSTRIK?

53 Valstrik? Groei naast mekaar = gefragmenteerde zorg = ongelijke geografische spreiding Commercialisering = minder kwaliteit? = minder toegankelijkheid? = meer financiële drempels? = mattheüseffect? Georganiseerd vrijwilligerswerk en verbreding = kwaliteitsgarantie? = geen continuïteit (projectmatig)? = beperkt aanbod, niet gelijk verspreid in Vlaanderen? = voor niche-cliënteel?

54 Valstrik? Mantelzorg = achteruitgang? = in frequentie en intensiteit? Technologie = zorg met 2 snelheden? = financiële toegankelijkheid?

55 Feeststrik! Voor Landelijke Thuiszorg zijn deze evoluties een Opportuniteit = de evoluties in aanbodzijde verstandig en met visie verbinden met evoluties in vraagzijde De evoluties als ijkpunten zien om onze thuiszorg te herpositioneren

56 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 1. Dwarsverbindingen met andere sectoren Expertise uitwisselen waardoor = 3 vb. verwenzorg TZ RVT groene zorg TZ landbouw Kennis overdragen / ervaring uitwisselen vb. gluren bij de buren TZ Vlaanderen Nederland (verwenzorg / domotica / UIT-bureau)

57 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 2. Het belang van de context van de cliënt in de organisatie van de thuiszorg integreren met steeds de TOP 7-problematieken voor ogen Als zorgaanbieder de uitzichten van de hulpverlening verruimen - veiligheid woning, aanpassen woning aan beperkingen, kangoeroewonen, levenslang wonen - huisbezoeken ergocoach - huisbezoeken comfortzorgcoach - experimenten / projecten opzetten tot over de grens

58 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 2. Het belang van de context van de cliënt in de organisatie van de thuiszorg integreren Verdieping kennis eerstelijnswerkers : Evolutie van polyvalent verzorgende naar werken met specifieke doelgroepen en referentie-verzorgenden - psychiatrische zorg - dementie - kansarmoede - vereenzaming - verwenzorg - comfortzorg - check woning - veiligheid

59 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 3. De opportuniteit van de vermarkting benutten door toepassing van subsidiariteit waar mogelijk - dienstencheques huishoudelijke hulp bij minst zorgbehoevende cliënt - wegwerken van wachtlijsten poetsdienst en gezinszorg voor 65+ * 43 dagen wachttijd voor gezinszorg * 114 dagen wachttijd voor poetsdienst - zorg met vaart direct inspelen noodstartequipe - hiertoe toeleiding hulpvraag bij dienst herzien helikopterview om afstemming nood en antwoord te optimaliseren, vb. zorgwijzers 070/

60 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 4. Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger De mantelzorger zelf - zorgvoorkeur van zorgbehoevende respecteren - onbetaalbaarheid 100 % professionele zorg - verenigingen zoals Ons Zorgnetwerk om mantelzorgers te informeren en te ondersteunen - alert inspelen op nieuwe mantelzorger en nieuwe noden * activiteitsgraad vrouwen * gewijzigde familie- en gezinsstructuren * niet meer onder 1 kerktoren wonen * de nieuwe man mantelzorger * nood aan adempauzes en respijtzorg

61 De thuiszorg van morgen in Landelijke Thuiszorg staat voor 4. Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger Creatieve randvoorwaarden - uitvinden en integreren van ondersteunende formules, complementair aan mantelzorg (respijtzorg) : * oppas (dag / nacht) * gastgezinnen * groene zorg * PAS vanuit RVT * centra voor kortverblijf * dagverzorgingscentra - goede en betaalbare professionele thuisverzorgers die opgeleid worden met aandacht voor mantelzorger als partners in de zorg - via innovatieve ondersteuning * comfortzorgcoach * ergocoach * psychiatrische thuiszorgcoach * woningaanpassingcoach

62 BESLUIT : in Landelijke Thuiszorg = ZORG AAN HUIS voor zorgvragers en zorgverleners 1. Een noodzakelijke keuze - wensen van zorgvragers - hun invulling in de praktijk - de top 7 problematiek 2. Een duurzame keuze - subsidiariteit - betaalbaarheid zorg in de toekomst - maximale inzet mantelzorg 3. Een toekomstgerichte keuze - de uitdagingen waar we voor staan - de evoluties aanbodzijde - de vernieuwingen - houdt maximaal rekening met context van de cliënt

63

64 De winnaars van vandaag