Te Deum laudamus! De geschiedenis van de religieuze muziek

Transcriptie

1 Te Deum laudamus! De geschiedenis van de religieuze muziek College III Dia 1 introductie Dia 2 polyfonie: School van de Notre-Dame in Parijs - 12 e eeuw: Parijs als machtig en welvarend centrum van o.a. wetenschap, kunst, cultuur en muziek o de Notre-Dame (gebouwd tussen 1163 en 1250) was daar 1 van de symbolen van was het centrum van systematische muzikale studie en compositie in de periode van ca tot 1230 werd het belangrijkste muziekcentrum de verdere evolutie van de meerstemmigheid (= organum) was een belangrijke ontwikkeling van de School werd rijker versierd en overvloediger dan ooit tevoren was een uiting binnen de christelijke wereld van de zoektocht om de muziek steeds verder te verfraaien en uit te breiden Dia 3 polyfonie: School van de Notre-Dame in Parijs - belangrijkste componisten van het repertoire van deze School waren 1) Leoninus (Léonin, rond jaren ca. 1201) o vroegst bekende componist van polyfone werken en vertegenwoordiger van de zogeheten Ars antiqua o vermoedelijke componist van het Magnus Liber [ Grote Boek ] [volledige titel: Magnus liber organi de graduali et antiphonario pro servitio divino] voor liturgisch gebruik gedurende het hele kerkelijk jaar inhoud: a) 2-stemmige responsoriale gezangen (grote responsories voor het officie en responsories voor de mis) b) clausulae c) conducti P a g i n a 1 14

2 diverse 3- en 4-stemmig organum belangrijk schakel tussen de monodie (= vocale 1-stemmige muziek) en ontwikkeling van de polyfonie bevat in de notatie alleen de polyfone lijnen waar een tekst is onder gezet nog geen maatstrepen voor de toenmalige uitvoerenden was het evident hoe dit goed uit te voeren (werd deels geïmproviseerd) vereiste grote vaardigheden van de zangers: duplum bevatte 10- tallen noten tegen 1 zeer lang aangehouden noot van de vox principalis vaak heel snel gezongen werken werden daardoor erg opgerekt hoofdmelodie soms seconden aangehouden waardoor de tekst heel traag werd (minder goed verstaanbaar) Dia 4 polyfonie: School van de Notre-Dame in Parijs Leoninus Viderunt omnes fines terrae o 2-stemmig organum (afgewisseld met 1-stemmige zang) o responsorie voor Kerstmis in het gezang tussen het epistel en evangelie o zeer lang aangehouden c.f. met daarboven een uitgebreide, virtuoze tegenstem Dia 5 polyfonie: School van de Notre-Dame in Parijs - belangrijkste componisten van het repertoire van deze School waren 2) Perotinus (Perotinus Magnus of Pérotin de Grote, ca ) o beschouwd als 1 van de eerste grondleggers van het motet o zijn overgeleverde werk vertoont bijzonder complexe mathematische structuren van meerstemmigheid o had ook oog voor de inhoud van de tekst wat in de Middeleeuwen ongebruikelijk was o maakte een groot aantal clausulae o verbeterde en breidde het Magnus Liber uit kortte sommige stukken in voegde er een 3 e (triplum) en 4 e (quadruplum) stem aan toe zo ontstond een nog rijkere vorm van polyfonie de afwisseling van strak discant en uitgebreide motieven en kunstgrepen zorgde voor verrassende effecten een levendig, ritmisch soort muziek P a g i n a 2 14

3 Dia 6 polyfonie: School van de Notre-Dame in Parijs Perotinus Viderunt omnes fines terrae o motetachtige, 4 stemmige polyfonie (afgewisseld met 1-stemmige zang) o responsorie voor Kerstmis in het gezang tussen het epistel en evangelie o zeer lang aangehouden c.f. met daarboven ritmische polyfonie door de andere stemmen Dia 7 kerktoonladders of modale toonsoorten - muziek vanaf de Middeleeuwen tot aan de Barok was gebaseerd op een ander type toonladders - modus of modi Lat. wijze waarop de hele en halve tonen worden geordend t.o.v. de finalis en elkaar - zijn heptatonische toonreeksen, wat wil zeggen dat ze uit 7 tonen bestaan - namen waren ontleend aan de oude Griekse muziektheorie stonden elk voor een landstreek in Griekenland - reeksen werden ten tijde van Karel de Grote overgenomen van de Byzantijnse kerk in het kader van uniformering van kerk en staat - voor het eerst beschreven door Alcuinus van York (ca , Angelsaksisch geleerde en schrijver, leermeester en later raadgever van Karel de Grote) o gaf in 1 ste instantie de Griekse namen Protos, Deuteros, Tritos en Tetrardos zijn later de hoofdkerktoonsoorten geworden : Dodeckachordon van Glareanus (Heinrich Glarean , Zwitserse muziektheoreticus, dichter en humanist) o hierin werden de nieuwe 12 toonladders beschreven o de locrische en hypolocrische toonladders werden vanwege de imperfectie van de verminderde kwint verworpen - vanaf toen werden deze toonladders (formeel) door de kerk geaccepteerd als bestaande toonladders Dia 8 kerktoonladders of modale toonsoorten - bepaald door de opeenvolging van de hele en de halve tonen binnen de toonladder zijn dus in feite alleen de witte toetsen op de piano I. ionisch C - D - E - F - G - A - B - C II. dorisch D - E - F - G - A - B - C - D III. frygisch E - F - G - A - B - C - D - E IV. lydisch F - G - A - B - C - D - E - F V. mixolydisch G - A - B - C - D - E - F - G VI. eolisch A - B - C - D - E - F - G - A VII. locrisch B - C - D - E - F - G - A - B P a g i n a 3 14

4 o deze modus was in de praktijk onbruikbaar vanwege de verminderde kwint tussen tonica en dominant (= F en B) - konden ook getransponeerd worden o de begintoon veranderde maar de intervallen bleven behouden dan worden dus wel de zwarte toetsen van de piano gebruikt o voorbeeld: van D-dorisch (D-E-F-G-A-B-C-D) naar C-dorisch (C-D-Es-F- G-A-Bes-C) - er waren ook nog toonladders die een kwart lager (wat hetzelfde is als een kwint hoger) dan de oorspronkelijke kerktoonladder zijn kregen het voorvoegsel hypo Dia 9 tritonus - elk muzikaal dissonant interval bestaande uit 3 hele toonafstanden tri betekent drie o dit is de overmatige kwart (of verminderde kwint) o bijvoorbeeld van F naar B, van C naar Fis of van A naar Dis - in de Middeleeuwen was de tritonus als melodisch interval een verboden interval dat met de duivel werd geassocieerd diende te allen tijde te worden vermeden o men sprak van de diabolus in musica - in feite is de tritonus meer een harmonisch dan een melodisch interval o gezien het feit dat de muziek van de Middeleeuwen meer melodisch dan harmonisch was georiënteerd is die historische veroordeling dan ook begrijpelijk - [vandaar dat de locrische modus feitelijk nooit gebruikt mocht worden] Dia 10 ritmische modi - [staat volledig los van de modale toonsoorten] - de manuscripten met Leoninus muziek conserveren de 1 ste bronnen die een systeem bevatten voor het noteren van muzikaal ritme o de zangers improviseerden niet meer in een eenvoudig een-op-een noot relatie daarom moest een ritmisch systeem worden ontwikkeld dat al deze activiteiten coördineerde - notatiesysteem waarin de relatieve notenwaarden duidelijk waren zowel in de enkele stem als in alle stemmen tezamen binnen een polyfone compositie o waren herhalende patronen van lange en korte noten o [is het werk geweest van (veelal anonieme) theoretici, niet van componisten] - dit systeem, genaamd ritmische modi, kon de tel verdelen in: 1) groepen van 3 het (heilige) symbool van de drie-eenheid 2) groepen van 2 onvolmaakt genoemd en alleen gebruikt voor wereldlijke muziek - bood een raamwerk voor notatie die de zangers mogelijkheid verschafte om zowel de toonhoogte als het ritme van de geschreven partituur te interpreteren P a g i n a 4 14

5 Dia 11 ritmische modi - er waren 2 groepen notenwaarden: 1) longa = lang 2) brevis = kort o 1 longa = 2 brevi o eenheden van 3 vormden de basis voor alle modale ritmes - er waren 6 ritmische modi: I. trochee = lang-kort II. jambe = kort-lang III. dactylus = lang-kort-lang IV. anapest = kort-kort-lang V. spondee = lang-lang VI. tribrachus = kort-kort-kort - uit de opeenvolging van bepaalde patronen kan dan de modus worden afgeleid - melismatische passages werden genoteerd als gebonden noten (ligaturen) o in tegenstelling tot melodiestem als enkele noten genoteerd o de noten van een melisma konden in een bepaald patroon gegroepeerd worden zo werd de ritmische modus duidelijk - fractio modi o het breken van de modus o het onderverdelen van een modaal patroon in kleinere waarden longa in brevis en brevis in semibrevis o hierdoor ontstaan snellere ritmes Dia 12 mensurale notatie - er kwam een notatiesysteem en theorie achter de ritmische modi - grondlegger was de Duitse geestelijke Franco van Keulen (midden 13 e eeuw) die de principes beschreef in Ars cantus mensurabilis (ca. 1260) - onderscheidde in de muzieknotatie van die tijd de volgende notenwaarden: o de grootste is de longa (ook wel maxima genoemd) kon opgesplitst worden in 3 brevi (= perfect, Triniteitssymbool) of in 2 brevi (= imperfect, wereldsgetal) o de breves in 2 of 3 semibreves, de gezamenlijke waarde van een opgesplitste brevis moest altijd 3 zijn perfect = 3 semibrevi imperfect is 2 semibrevi o modi III, IV en V waren daardoor perfect o I en II waren imperfect doordat er een breve aan toegevoegd is o punten zorgden ervoor dat er toch perfectie optrad maar het ritme kon er wel door veranderen o de verschillende waarden van de rusten correspondeerden met de overige noten gaf een exacte waarde van die rust aan P a g i n a 5 14

6 de waarde van de overige noten in de ligatuur o bij ligaturen (= verbonden noten op 1 lettergreep) van 2 noten werd de vorm van de noten veranderd door een stok aan de brevis vast te maken waardoor afgeleid kon worden of het om een longa of brevis (of beiden) ging dit ging ook op voor ligaturen van meerdere noten de tussenliggende noten waren allen brevi Dia 13 & 14 ritmische modi Perotinus Sederunt principes o 4-stemmig motet voor de graduale tijdens de gedenkdag van Stephanus (= de 1 ste christelijke martelaar op 26 december) o afwisselend gebruik van verschillende ritmische modi binnen deze compositie vooral I (trochee = lang-kort), III (dactylus = lang-kortlang) en V (spondee = lang-lang) Dia 15 organum purum - lange noten van de tenor zonder maataanduiding - de bovenstem melismatisch maar bleef wél modaal verlangde improvisatie van de zangers - de tenor vormde nog steeds de basis en de tegenstem begon en eindigde op een consonant de ritmische modus moeilijk vast te stellen door de vaak grote currentes was het vaak moeilijk te achterhalen om welke modale patronen in de ligaturen het ging o currentes (conjunctura) toegevoegde ruitvormige noten aan een noot of aan het slot van een ligatuur in neerwaartse richting het modale patroon werd onderbroken en het longa-brevis principe losgelaten hoe het feitelijke ritme behoord te zijn is onbekend voorbeeld van deze stijl is een Alleluia van Leoninus Dia 16 uitbreiding polyfonie - verdere uitbreiding / verfraaiing van de composities: o organum duplum = voor 2 stemmen o organum triplum = voor 3 stemmen o organum quadrulpum = voor 4 stemmen gerekend vanuit de tenor als 1 ste stem: duplum of discant of motetus (2 e stem), triplum (3 e stem) en quadruplum (4 e stem) - alle stemmen stonden in successie boven de tenor o een extra stem kon gemakkelijk toegevoegd aan een bestaande compositie worden P a g i n a 6 14

7 o de toegevoegde stemmen bestonden niet uit lange noten en herhalende patronen zij lagen qua hoogte dicht bij elkaar (alleen mannenstemmen) en kruisten elkaar dan ook regelmatig volgden overwegend dezelfde modus waardoor een strenge regelmaat ontstond vormden vaak perfecte consonanten met de tenor aan het begin van ieder ritmisch patroon (prime, kwart, kwint, octaaf) later werd de kwart minder gebruikt en de terts steeds meer dit was geen consonant interval de toegevoegde stem was slechts consonant t.o.v. 1 andere stem waardoor scherpe dissonanten met de andere stemmen ontstonden - door het gebruik van meerdere stemmen werd het mogelijk om meer structuur en variatie te creëren o melodische sequens (= melismatisch organum) om richting te geven aan een hoofdmelodie kon tot extreem lange melisma's uitgroeien terwijl de tenor hele lange noten had o uitwisseling van stemmen door de bovenstemmen onderling Dia 17 clausula - nieuw polyfoon gedeelte boven bestaande tenor - gezongen in discant-stijl (= noot tegen noot) 2-, 3- of 4-stemmig - als uitgebreide melismatische passage op 1 woord of lettergreep - het gedeelte in een Gregoriaans gezang waarbij het Gregoriaanse thema (in beginsel langzaam verlopend) ritmisch werd uitgebreid o de individuele stemmen konden met behulp van het clausula ten opzichte van elkaar in verschillend tempo verlopen o iedere stem kreeg hierbij een eigen ritme met vervangende korte stukjes op bepaalde plaatsen ingelast in het organum - discant clausulae = de bovenstem (discant) opgesplitst in meerdere noten met een vrij ritme terwijl de tenor lange noten aanhoudt zonder specifieke waarde - latere ontwikkeling: herhaling van ritmische patronen in de middenstem, terwijl de bovenstem zich meer schikt naar het modale patroon van de tenor o de herhalingspatronen van de tenor zijn in feite een 6/8 maat o omdat de tenor alle noten van de melodie heeft en er dus geen ruimte is voor herhaling, wordt deze uitgebreid met clausulae - de ritmische patronen van een clausula konden variëren van het oorspronkelijke ritme - de herhaling van de ritmische patronen en melodie zijn 1 van belangrijkste ontwikkelingen van de Notre Dame School waardoor de compositie meer structuur en variatie kreeg P a g i n a 7 14

8 Dia 18 Perotinus Alleluia nativitas halleluja met trope / sequens voor het proprium op het feest van Maria geboorte (8 september) organum triplum met extreem lange melismen in de bovenstemmen en stemkruising tenor op zeer lange noten afgewisseld met korte 1-stemmige passages Dia 19 motet - Lat. movere = bewegen die de onderlinge beweging van de verschillende stemgroepen van het koor uitdrukt o of in het Franse petit mot (klein woordje) - motetus = de stem boven de tenor (duplum) - toegevoegde tekst aan de compositie als een soort trope o dubbelmotet = 3-stemmig (tenor + twee bovenstemmen) o triple motet = 4-stemmig (tenor + drie bovenstemmen) - de tenor zong repeterende lange noten in ritmische patronen op een Gregoriaanse melodie (Latijnse tekst, meestal maar één woord) - bovenstemmen zongen syllabisch een gerelateerde teksten o alle stemmen zongen een verschillende tekst o mogelijk waren de toegevoegde stemmen getropeerde clausulae van bestaande melodieën o er werden ook melodieën gebruikt die niet uit andere polyfone zettingen kwamen - sommige motetten waren tweetalig: Latijn en Frans o teksten waren religieus en seculier o vaak in de volkstaal het Frans - oorspronkelijke functie was liturgisch o tekstuele toevoegingen die als een soort commentaar op de tekst van de Gregoriaanse tenor fungeerden o maar er zijn ook versies met bijvoorbeeld een vroom Marialied in de tenor terwijl de bovenstemmen de aardse liefde bezingen - notatie: onderaan tenor, linksboven duplum, rechtsboven triplum efficiënt gebruik van het kostbare papier - werd de meest complexe muziek in de Middeleeuwen Dia 20 &21 O mitissima Virgo Maria / Virgo virginum / Haec dies 3-stemmig motet uit het Bamberg Codex (ca. 1300) bovenstemmen gaan gelijk op qua ritme maar wel verschillende teksten de tenor op lange noten herhalend Haec dies P a g i n a 8 14

9 Dia 22 conductus - Lat. conducere = begeleiden - 13 e eeuw: het maken van een nieuwe, mooie melodie maar vaak ook bewerking van een bestaande (seculiere) melodie (van de trouvères en troubadours) - een gezang dat een processie begeleidde bijvoorbeeld op het moment dat de dienstdoende geestelijke naar het spreekgestoelte liep voor de Bijbellezing (vóór de schriftlezing) - de hoofdmelodie zat in de tenor aanvankelijk 1-stemmig o vandaar uit werden er andere stemmen tegenaan gecomponeerd duplum, triplum etc. o de nieuwe stem moest corresponderen met 1 andere stem niet met allemaal o de andere stemmen zongen tegelijk op dezelfde tekst o de tekst was metrisch geordend, rijmde en stond genoteerd onder laagste stem - aanvankelijk eenvoudiger structuur dan het motet maar gaandeweg ook groot en complex - onderwerpen: semi-liturgisch (feesten + heiligen), satire, seculiere feesten (kroningen), politiek etc. Dia 23 conductus - 2 typen conducti: 1) conductus simplex o syllabische tenor melodie o toegevoegde stemmen: noot tegen noot in discant stijl o strofische vorm, die telkens herhaald werd (refrein) sterke overeenkomst met de hymne en seculiere liederen o vaak veel herhalingen van de tenormelodie tegen een gevarieerde tegenstem o modus is zeer moeilijk te herleiden door de notatie van enkele neumen 2) conductus con cauda o bevat uitgebreide melismatische passages binnen de tekst de melisma s vormden vaak het grootste deel van het conductus o het melisma in het refrein werd 2-maal gedaan: aan het begin en aan het eind dit kon op alle plaatsen zijn binnen het conductus o uit de caudae kan een modale ritmiek worden afgeleid niet uit de tenor o door de complexiteit is waarschijnlijk het conductus in 1 keer geschreven P a g i n a 9 14

10 Dia 24 Ave virgo virginum (anonieme) Franse conductus uit de 13 e eeuw Dia 25 motet 1) conductus motet - 3- tot 4-stemmige compositie, waarbij (vaak) de bovenstemmen dezelfde tekst hebben tegen een andere tekst in de tenor (meestal Latijn!) o de bovenstemmen troperen de tekst van de tenor - de frases zijn allemaal even lang en hebben ongeveer hetzelfde aantal noten 2) politekstuele motetten - midden 13 e eeuw: 2-talige dubbelmotet werd de standaard vorm - iedere stem kreeg een eigen modaal ritme en een herkenbare melodie o daardoor dus een heel eigen karakter dit gaf meer variëteit en contrast - ook kon iedere stem een eigen rijmschema hebben en de inhoud van de stemmen onderling konden ook contrasten vormen - de aanduiding van het ritme werd steeds preciezer en daardoor ook vrijer: o de brevi werden opgedeeld in semibrevi o semibrevi werden zelfstandige noten (syllabisch) begin van de mensurale notatie 3) motet enté - het inlassen van een refrein op een nieuwe melodie en tekst in een motet o dit refrein was vaak moeilijk als zodanig te herkennen o kon op allerlei plaatsen in het motet gezet worden o de verschillende teksten van het motet konden ook verschillende refreinen hebben - soms waren dit ook teksten en melodieën van bestaande eenstemmige liederen werden aangepast aan de polyfone compositie Dia 26 conductus motet Alleluia moduletur Syon filia Dia 27 - belangrijke gebeurtenissen in de 14 e eeuw: o : Babylonische Ballingschap der Pausen naar Avignon en het Grote Schisma in de kerk o 1324: decreet van Johannes XXII (ca, ): versobering van de liturgische muziek geen versieringen, grote polyfonie etc., alleen eenvoudig organum o secularisatie: veel seculiere polyfonie o desondanks opkomst van de Ars nova en veel nieuwe muziek gemaakt P a g i n a 10 14

11 Dia 28 Ars nova - Latijn voor nieuwe kunst - een vorm van meerstemmige muziek uit de 14 e eeuw waarbij de stemmen van de polyfonie in gelijk ritme voortschrijden - werd genoemd naar het gelijknamige traktaat van Philippe de Vitry ( ) uit ca o verdere uitwerking de notenwaarden o de verhoudingen tussen de longa + brevis + semibrevis + minima werden vastgelegd in zowel een 3-deling als een 2-deling o de verhoudingen kregen de volgende benamingen longa-brevis = modus brevis-semibrevis = tempus semibrevis-minma = prolatio modus werd voornamelijk in de lagere stemmen gebruik tempus en prolatio vooral in de hogere stemmen in de motetten o notatie: 3-deling van de noten = perfect (major) [rode noten] 2-deling van de noten = imperfect (minor) [zwarte noten] o de semiminima was als enige alleen imperfect o alla breve (C) = de slag van de maat viel op de breve, waardoor het muziekstuk tweemaal zo snel uitgevoerd diende te worden Dia 29 Ars nova - isoritmiek (of isoperiodie) o Grieks voor gelijke ritmische ordening o structuur in een compositie waarbij de tenor is opgebouwd uit melodie die herhaald wordt (= color) ritmische patronen die ook herhaald worden (= taleae) de toonhoogte was vaak variabel ongeacht het aantal keren dat de talea in de color werden herhaald o andere karakteristieken van een isoritmsche structuur: vanwege de ongelijke lengten van color en talea kon de verhouding tussen melodie en ritme steeds veranderen waardoor zich verschuivingen konden voordoen in de motetten begon de isoritmie in de tenorstem om vervolgens de hogere stemmen te bereiken kon in alle stemmen voorkomen of in slechts een enkele het patroon wordt bovendien niet altijd streng in alle stemmen aangehouden tenor en contratenor behielden de talea immers symmetrische structuur van de taleae (perfecte modus) herhaling van de color in kleinere notenwaardes veel toegepast in motetten (14 e /15 e eeuw) gebaseerd op het Gregoriaans P a g i n a 11 14

12 o Philippe de Virty Tuba sacre fidei / In arboris empiro prospere / Virgo sum Dia 30 Ars nova - ontwikkelde zich rond 1300 in Frankrijk en Bourgondië - belangrijkste beoefenaar ervan was Guillaume de Machaut (ca ) - vanaf ongeveer 1380 verloor deze muziekstijl meer en meer terrein aan de nieuw opkomende Franco-Vlaamse polyfonie om er uiteindelijk helemaal door te worden vervangen Dia 31 motet in de 14 e eeuw - overwegend 3-stemmig duplum en triplum met eigen tekst, tenor zónder tekst - indien een 4 e stem was toegevoegd: contratenor die samenging met de tenor (erboven óf eronder) - 2 eenheden: de bovenstemmen (in tempus en prolatio) en de onderstemmen (in modus en tempus) - soms waren de tenor en contratenor samengevoegd tot tenor solus als harmonische ondersteuning voor de bovenstemmen Dia 32 & 33 motet in de 14 e eeuw Philippe de Virty Firmissime fidem teneamus / Adesto, Sancta Trinitas / Alleluia, Benedictus o 3-stemmig, politekstueel motet voor de Heilige Triniteit o voorbeeld van complexe, isoritmische structuren van de Ars nova Dia 34 ontwikkeling van de mis - de delen van het ordinarium werden polyfoon getoonzet o de beginregel van het Gloria en Credo werd solistisch gezongen ter intonatie voor wat volgt - de tekst was vaak ingedeeld in secties - tenor is meestal niet isoritmisch maar ging onafgebroken door ter ondersteuning van de andere stemmen - er zijn 3 stijlen ontwikkeld: 1) motetstijl o 3- of 4-stemmig o bovenstemmen dezelfde tekst, tenor zonder tekst o onderstemmen in lange noten, bovenstemmen virtuozer o lange melisma's op het slot van een deel o interludes van 1 á 2 maten P a g i n a 12 14

13 2) liedstijl o solostem [cantus] boven een tekstloze tenor, die alleen ondersteunend is o geen interludes o vaak een eenvoudige stijl die niet zo lang gangbaar was 3) simultane stijl o alle stemmen vocaal en zingen dezelfde tekst o eenvoudige ritmische structuur o weinig versieringen, wel melismatische patronen in de Amens Dia 35 Guillaume de Machaut (ca ) - Franse componist, dichter en kanunnik (= lid van een kerkelijk bestuur) was verbonden aan de kapittels (kerkelijk bestuurscollege) van Verdun, Arras en Reims - belangrijkste vertegenwoordiger van de Ars nova experimenteerde op grote schaal met de ideeën van Vitry - was tevens zeer verdienstelijk als dichter o versroman Le jugement dou Roy de Navarre beschrijving van de antisemitische tendensen (midden 14 e eeuw) waarin de Joden de schuld kregen van de grote pestepidemie o Remede de Fortune versroman met muzikale intermezzi o daarnaast (liefdes)gedichten, balleden en rondeaus sommigen van muziek voorzien - belangrijkste composities: o Hoquetus David (instrumentaal werk) o 23 motetten o Messe de Nostre Dame (inclusief het Ite Missa Est) Dia 36 Guillaume de Machaut Messe de Nostre Dame o ca. 1364: gelegenheid onbekend maar opgedragen aan Maria o 1 ste ordinarium van de mis geheel door 1 componist getoonzet onderdelen: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei + Ite missa est o afwisselend eenvoudig en complex Gloria en Credo in simultane stijl, de rest is isoritmisch met gebruik van de motet en conductus techniek o ritmische eenheid: imperfecte tempus en minor prolatio o tekstloze interludes in Gloria en Credo voor de lage stemmen Dia 37 Guillaume de Machaut Gloria en Agnus Dei uit de Messe de Nostre Dame P a g i n a 13 14

14 Dia 38 bronnen van de Ars nova 1) Roman de Fauvel o een gedicht van Gervais du Bus (?-?) uit begin 14 e eeuw ( ) over satirische en maatschappij kritische zaken handelt over Fauvel, een ezel die koning was geworden het verhaal was een regelrecht pamflet tegen de gevestigde orde en tegen Filips De Schone ( ) beschrijft een wereld van mensen die zich gedragen als beesten o [latere versie ( ) bestaat uit bijna 3000 verzen en 150 lyrische tussenteksten] o overgeleverd in vele handschriften, waarvan één met 169 ingevoegde muziekstukken afkomstig uit vele andere genres en vormen: liturgisch en seculiere liederen in het Latijn en Frans de Ars nova duidelijk toegepast 2) Ivrea Codex (Noord-Italië) o anthologie van muziek uit de 14 e eeuw met veel invloeden van het pauselijk hof te Avignon: o isoritmische motetten, missen, seculiere liederen in het Latijn en Frans o met o.a. composities van Virty en Machaut maar de meeste muziek is anoniem 3) Apt Codex o vergelijkbare codex met veel invloeden van het pauselijk hof te Avignon P a g i n a 14 14