\ Vlaamse 'Cs \ Regering

Transcriptie

1 \ Vlaamse 'Cs \ Regering DE VICEMINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIEN EN ENERGIE DE VICEMINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN BINNENLANDS BESTUUR, INBURGERING, WONEN, GELIJKE KANSEN EN ARMOEDEBESTRIJDING DE VLAAMS MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW BIS-CONCEPTNOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Renovatiepact Deze conceptnota geeft een aanzet voor het opzetten van een proces voor de verdere concretisering van de langetermijnstrategie voor de diepgaande renovatie van het Vlaamse woningenbestand. 1. BELHDSCONTEXT Het Europese beleidskader De Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie (EER) 2012/27/EU legt in artikel 4 volgende verplichting op aan de lidstaten: "De lidstaten stellen een langetermijnstrategie vast om in te zetten op investeringen in de renovatie van het nationale, openbare en particuliere bestand van woningen en bedrijfsgebouwen. Deze strategie houdt het volgende in: a) een overzicht van het nationale gebouwenbestand, waar passend op basis van statistische steekproefheming; b) de bepaling van kosteneffectieve aanpakken van betreffende renovaties naargelang van het gebouwtype en het klimaattype; c) beleid en maatregelen om kosteneffectieve grondige reno vatie van gebou wen, onder meer in gefaseerde vorm, te stimuleren: d) een toekomstgericht perspectief om investeringsbesluiten van particulieren, de bouwsector en financiële instellingen te begeleiden: e) een op feitelijke gegevens gebaseerde raming van de verwachte energiebesparing en van de voordelen in ruimere zin." Een eerste versie van de langetermijnstrategie moest uiterlijk op 30 april 2014 aan de Europese Commissie worden bezorgd. Voor Vlaanderen werd deze strategie opgenomen in het derde Vlaams actieplan energie-efficiëntie. Als basisstrategie werd het Energierenovatieprogramma 2020 aangemeld, geflankeerd door het ontwikkelen van een voorlopersstrategie (bepalen doelstelling, voorbeeldprojecten en inventarisatie van grondige renovaties, proeftuin woningrenovatie). In bijlage B van het derde Vlaamse actieplan energie-efficiëntie werd een overzicht gegeven van het huidige gebouwenbestand, een beknopte beschrijving van de kostenoptimale maatregelen, een overzicht van de bestaande stimulerende maatregelen, een beschrijving van de manier waarop informatie zal verspreid worden naar de verschillende doelgroepen en tot slot een raming van de verwachte besparingen. Pagina 1 van 14

2 Om de klimaatverandering te beperkten tot minder dan 2"C heeft de Europese Raad zich achter de EUdoelstelling geschaard om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 met 80 tot 95% te verminderen ten opzichte van Op 8 maart 2011 publiceerde de Europese Commissie haar Mededeling 'Routekaart naar een concurrerende koolstofarme economie in 2050' (COM(2011) 112 definitief). Uit de analyse van verschillende scenario's blijkt dat een vermindering van de EU-uitstoot tot 40% en 60% onder het niveau van 1990 een kostenefficiënt perspectief is voor respectievelijk 2030 en Het Europees Klimaat- en Energiepakket 2020 is een set van bindende wetgevende initiatieven die invulling moet geven aan de volgende Europese klimaat- en energiedoelstellingen: - een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen met minstens 20% ten opzichte van 1990 (bindende, intern Europese doelstelling met onderverdeling in nationale doelstellingen). Deze doelstelling wordt opgesplitst tussen ETS (-21% t.o.v. 2005) en niet-ets sectoren (-15% t.o.v. 2005); - een stijging van het aandeel van hernieuwbare energiebronnen tot 20%; - een verbetering van de energie-efficiëntie met 20%. Tijdens de Europese Raad van oktober 2014 nam de Europese Raad een beslissing over het kader voor het klimaat- en energiebeleid Onder meer de volgende krachtlijnen voor 2030 werden goedgekeurd: - een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen met minstens 40% ten opzichte van 1990 (bindende, intern Europese doelstelling met onderverdeling in nationale doelstellingen). Deze doelstelling wordt opgesplitst tussen ETS (-43% t.o.v. 2005) en niet-ets sectoren (-30% t.o.v. 2005); - ten minste 27% aandeel hernieuwbare energiebronnen in de Europese energieconsumptie (bindend op Europees niveau); - een verbetering van de energie-efficiëntie met 27%(indicatieve doelstelling op Europees niveau). De Europese Commissie heeft in haar analyse trajecten voor een aantal belangrijke niet-ets sectoren onderzocht. Daarbij ging specifieke aandacht naar gebouwen. De bebouwde omgeving biedt kansen om de emissies op korte termijn en tegen een lage kostprijs terug te dringen, in eerste instantie door de energieprestaties van gebouwen te verbeteren. De analyse van de Europese Commissie toont aan dat de uitstoot op dit gebied met ongeveer 90% kan worden verminderd tegen Het verhogen van de renovatiegraad van het Vlaamse woningbestand en tegelijkertijd het doorvoeren van diepgaandere renovaties is niet enkel cruciaal in het kader van de Energie- Efficiëntierichtlijn, maar ook voor het bereiken van de andere Europese Klimaat- en Energiedoelstellingen, in het bijzonder de broeikasgasreductiedoelstelling voor niet-ets sectoren en de hernieuwbare energiedoelstelling. Deze doelstelling wordt immers berekend als aandeel hernieuwbare energie in het bruto energieverbruik. Door de noemer (het bruto finaal energieverbruik) in 2020 te laten dalen, kan het te realiseren aandeel hernieuwbare energie sneller worden behaald. Artikel 4 van de EER legt verder op dat deze strategie om de driejaar moet worden geactualiseerd en aangemeld telkens via de nationale energie-efficiëntie actieplannen. Het Vlaamse regeerakkoord In het Vlaamse regeerakkoord zijn met betrekking tot het bevorderen van de energieprestaties van het Vlaamse woningenbestand onderstaande passages terug te vinden: Hoofdstuk XD Energie en Klimaat "In het energiebeleid trekt de Viaamse Regering voluit de kaart van de energie-efficiëntie." "We verhogen de kwaliteit van het energieprestatiecertificaat (EPC) en maken hiervan een Pagina 2 van 14

3 slagkrachtig adviserend en begeleidend beieidsinstrument" "Vlaanderen maakt van energie-efïiciëntie een topprioriteit door o.a. gebouwen en bedrijven energie-efficiënter te maken. We concretiseren de iangetermijn visie voor de grondige reno vatie van het bestaande gebouwenpatrimonium' We evalueren het Energierenovatieprogramma 2020 uit 2007, verhogen de ambitie waar mogelijk en stellen het bij tot 2030, na overleg met de stakeholders. We voeren de ambitie in energie-efflciëntie op door verder in te zetten op hoogrendementsglas, muurisolatie en hoogrendementsverwarming en maken onder meer hiervoor nieuwe minimale kwaliteitsnormen op. Er worden extra stimuli ingebouwd voor gecombineerde maatregelen en totaalrenovaties." "Het sociale dakisolatieprogramma wordt versterkt en een bijkomend sociaal programma voor hoogrendementsglas en spouwmuurisolatie wordt opgestart" Hoofdstuk Xllf Wonen "We maken huurprijsaanpassingen mogelijk bij duurzame investeringen bijvoorbeeld door de invoering van de renovatiehuurovereenkomsten, en garanderen de woningkwaliteit Er wordt werk gemaakt van stimulerende maatregelen voor renovatie, vernieuwbouw en langdurig verhuur van kwalitatieve woongelegenheden aan derden." "In de toekomstige huurprijsberekening van sociale huurwoningen wordt onder andere rekening gehouden met de energieprestatie en renovatie van de woning, het inkomen van de bewoner en wordt regionale differentiatie mogelijk" "We zetten in op een betere bezettingsgraad en een energiezuinige renovatie of vernieuwbouw van het bestaande patrimonium." 2. OPZET VAN HET RENOVATIEPACT Het doel dat met het Renovatiepact wordt beoogd, is het gezamenlijk uitwerken en gezamenlijk uitvoeren van een coherent actieplan dat leidt tot een sterke verhoging van de renovatiegraad van ons Vlaams woningpatrimonium en de energieprestatie ervan optimaliseert. Dit actieplan moet naast een geïntegreerd stimulerend en normerend maatregelenpakket dat knelpunten wegwerkt, ook een marketingplan bevatten dat breed wordt uitgedragen door alle sleutelactoren. Het beschikken over een coherent actieplan moet het ook mogelijk maken maximaal gebruik te maken van Europese, federale, gewestelijke en andere financieringsmiddelen die ter beschikking komen voor de ondersteuning van de energetische renovatie van ons woningenbestand. De overheid kan deze transformatie faciliteren en ondersteunen maar het engagement van alle belanghebbenden is cruciaal voor het welslagen van dit pact. Het Renovatiepact moet leiden tot het bundelen van middelen, informatie, activiteiten en competenties ten behoeve van de realisatie van de gemeenschappelijke doelstelling. Eind 2014 is een project opgestart om na te gaan of de stakeholders bereid kunnen worden gevonden mee vorm te geven aan een Renovatiepact 32 organisaties (lijst als bijlage 1) hebben zich tijdens een startmoment op 16 december 2014 geëngageerd om op een actieve en constructieve Pagina 3 van 14

4 manier mee te werken aan de uitwerking van een Renovatiepact. In het eerste semester van 2015 hebben zij onder coördinatie van het Vlaams Energieagentschap (VEA) in 6 werkgroepen intensief overleg gepleegd over een strategische basiskader voor een Renovatiepact en de selectie van een aantal hefboomacties die een duidelijke impact zullen hebben op de basisdoelstelling van het Renovatiepact, met name een substantiële verhoging van de renovatiegraad van het Vlaamse woningbestand realiseren. De zes thematische werkgroepen kwamen elk 2 tot 5 keer samen. Iedere werkgroep kon beroep doen op externe experten (inhoudelijke experten of om het overlegproces te faciliteren), indien dit wenselijk werd bevonden. De zes werkgroepen waren: 1. Langetermijndoelstelling bestaande woningen 2. Goede actievoorbeelden 3. Geïntegreerd beleidskader 4. Financiering 5. Verplichtingen 6. Communicatie Voor de eerste vergadering van elke werkgroep werd door het VEA een startdocument rondgestuurd met achtergrondinformatie rond het thema van de werkgroep en werd aan de deelnemers gevraagd input te leveren. Deze voorbereidingen werden toegelicht aan het begin van de werkgroepvergaderingen. De concrete werkvorm verschilde van werkgroep tot werkgroep. Alle informatie met betrekking tot de werkzaamheden in de diverse werkgroepen, werd gepubliceerd op de website van het VEA: De overkoepelende stuurgroep kwam in totaal drie keer samen: op 30 maart 2015: op 18 mei 2015; op 29 juni Op de tussentijdse opvolgingsvergaderingen van 30 maart en 18 mei 2015 kwamen de ondertekenaars van de engagementsverklaring samen om de in de werkgroepen geboekte voortgang te bespreken. Op de vergadering van 29 juni 2015 werd het eindverslag van fase 1 besproken. Het volledige eindverslag (d.d. 26/06/2015) gaat als bijlage BOUWSTENEN EN WERVEN VAN HET RENOVATIEPACT In de laatste vergaderingen van de werkgroepen werd de focus gelegd op de omschrijving van het strategische kader, uitgedrukt in bouwstenen, en de prioritaire verder uit te werken hefboomacties die nodig zijn om de renovatiegraad van onze woningen substantieel te verhogen, omschreven als werven. Op de laatste stuurgroep van 29 juni 2015 is aan de stakeholders gevraagd of zij deze bouwstenen en werven in globo een voldoende basis vonden om via een co-creatief proces mee te werken aan de verdere concretisering van het Renovatiepact. A. BOUWSTENEN De bouwstenen vormen de strategische krijtlijnen voor het Renovatiepact De participerende organisaties zijn het eens over volgende bouwstenen voor het Renovatiepact: 1. Gedeelde verantwoordelijkheid (gedragenheid 32/32) Pagina 4 van 14

5 De doelstelling van het Renovatiepact kan enkel worden gerealiseerd door hefboomacties in cocreatie uit te werken en gezamenlijk, via het inzetten van middelen en competenties, te implementeren. 2. Langetermijndoelstelling en monitoring (gedragenheid 30/32) Er is dringend nood aan een langetermijndoelstelling voor ons woningpark waaraan alle woningen in 2050 zouden moeten voldoen. Zo weten (toekomstige of huidige) woningeigenaars en bouwprofessionals vandaag al waarnaar ze moeten streven en kunnen ze de renovatieplannen hierop afstemmen. De doelstelling zal regelmatig worden geëvalueerd en kan dan worden bijgestuurd. Deze doelstelling moet ambitieus en pragmatisch zijn. Ze bevat volgende elementen: Garanties voor een stabiele, veilige en gezonde woning. Een maatregelenpakket inzake de gebouwschil en de technische installaties, en een alternatieve benadering via een energieprestatie-indicator met o.a. een minimale gebouwschileis. In 2050 moet iedere woning bijdragen aan de vastgelegde langetermijndoelstelling. De verschillende instrumenten die de langetermijndoelstelling ondersteunen, moeten handhaafbaar zijn. Voor de monitoring van het traject naar de realisatie van de langetermijndoelstelling wordt door het Vlaams Energie Agentschap een woningpas ontwikkeld. De woningpas bevat naast informatie over de energieprestatie en een renovatieadvies met stappenplan, ook informatie over de algemene woningkwaliteit Deze informatie wordt samengesteld op basis van de inhoud van de verschillende bestaande attesten, aangevuld met het renovatieadvies. De renovatie tot het vooropgestelde doelstellingniveau kan best verlopen volgens het advies opgenomen in de woningpas. Via monitoring van de woningpas wordt opgevolgd of de eigenaar op schema zit om de doelstelling te realiseren. 3. Aandacht voor bijzondere doelgroepen en ontzorging (gedragenheid 32/32) In het uit te werken beleidskader moet specifieke focus worden gelegd op volgende doelgroepen: private huurmarkt en specifiek op huurders met een risicovolle sociale status (lage inkomens, ouderen, eenoudergezinnen,...). Sociale huisvesting omwille van doelgroep en voorbeeldfunctie. Hiervoor moeten voldoende overheidsmiddelen worden voorzien en/of een ESCO-aanpak worden uitgewerkt Verenigingen van mede-eigenaars. Hiervoor ESCO-aanpak uitwerken of het aanleggen van een voldoende reservefonds voor energiebesparende investeringen stimuleren. Tevens zal de problematiek van kredietverstrekking aan verenigingen van mede-eigenaars worden onderzocht Woningeigenaars die nood hebben aan ontzorging. Een aantal van de vermelde aandachtspunten zal zijn vertaling vinden in het Energiearmoedeplan dat tegen eind 2015 wordt voorbereid. Naast het behoud van de eerder curatieve beschermingsmaatregelen tegen afsluiting van energielevering, zullen daarin aanbevelingen worden opgenomen voor preventieve doelgroepgerichte maatregelen die via de energetische renovatie van de woningen van kwetsbare gezinnen de verbruikskosten drukken. Hierbij wordt erover gewaakt dat ook deze woningen op termijn voldoen aan de langetermijndoelstellingen van het Renovatiepact. 4. Inspiratie uit goede actievoorbeelden (gedragenheid 32/32) In andere landen maar zeker ook op lokaal niveau in Vlaanderen, zijn al interessante acties in uitwerking die potentieel hebben voor hefboomacties in kader van de doelstelling van het Renovatiepact. Deze acties moeten verder worden opgevolgd en geanalyseerd naar mogelijkheden van doorvertaling in Vlaanderen. Pagina 5 van 14

6 5. Geïntegreerd beleidskader (gedragenheid 32/32) Een brede politieke gedragenheid vanuit de verschillende relevante beleidsdomeinen is essentieel voor zowel de verdere uitwerking van de maatregelen waarmee het Renovatiepact wordt uitgebouwd, als voor de implementatie ervan. Het diepgaander doorvoeren van de afstemming tussen de instrumenten van de beleidsvelden Energie met onder meer Wonen, Ruimtelijke Ordening. Omgeving en Fiscaliteit moet leiden tot krachtige en geïntegreerde beleidsmaatregelen met positieve impact op de renovatiegraad. De aanbevelingen die de werkgroep hiervoor samenstelde, vormen de basis. De afstemming beperkt zich niet tot de gewestelijke bevoegdheden, ook op federaal en lokaal vlak moet aansluiting worden gezocht met opportuniteiten die de renovatiegraad kunnen stimuleren. De realisatie van doordachte geïntegreerde beleidsmaatregelen maakt tegelijk het draagvlak robuuster en stabieler. De beoogde gevoelige verhoging van de Vlaamse renovatiegraad gaat gepaard met de noodzaak aan een in de tijd gespreide uitvoering én voldoende goed opgeleide aannemers die de komende decennia op een kwaliteitsvolle manier renovatiewerken uitvoeren. Zowel het onderwijs, de beroepsopleiding en de vakopleiding en bijscholing hebben een rol te spelen in het realiseren van voldoende instroom en het stimuleren van nieuwe vaardigheden en technologische ontwikkelingen in de bouwsector. Het Vlaams Energieagentschap, Wonen Vlaanderen en het departement Onderwijs en Vorming doen de nodige voorstellen om dit tijdig te ondervangen. 6. Financiering voorzien om het betaalbaar te houden (gedragenheid 32/32) Er zijn ruime flnancieringsmogelijkheden voor energierenovaties nodig (private en publieke renovatieleningen, derdepartijflnanciering, coöperatieven, crowdflmding. Op termijn moet een fiscaliteit die gelinkt is aan de energieprestatie van de woning de ruggengraat vormen van het ondersteuningssysteem. Rekening houdend met de budgettaire context en teneinde maximale impact te kunnen realiseren, wordt een fiscaal systeem met een bonus-malus-principe onderzocht Daarnaast kunnen premies en fiscale maatregelen (via de schenkingsrechten, successierechten. BTW...) complementaire instrumenten zijn. Een premieregeling moet betrouwbaar zijn. Dit betekent dat premies waarop men beroep kan doen in de tijd voorspelbaar moeten zijn. De energie-intensiteit waarmee bepaalde bouwmaterialen tot stand komen, leidt tot een netto verhoging of verlaging van het energieverbruik wanneer de volledige levenscyclus van het materiaal wordt beschouwd. Er zal onderzocht worden op welke manier het energieverbruik van de bedrijfsprocessen voor bouwmaterialen kan verlaagd worden, om het niveau qua duurzaamheid te verhogen. 7. Verplichtingen (gedragenheid32/32) Het volledige Vlaamse woningpark zou uiterlijk in 2050 energetisch grondig opgewaardeerd moeten zijn tot op het niveau van de vastgestelde langetermijndoelstelling. In de tussenperiode kunnen door VEA verplichte minimale prestaties voor bepaalde componenten en binnenklimaatprestaties worden ingevoerd die eigenaars aanzetten tot het zetten van de eerste stappen op het pad richting Deze minimale prestaties worden tegen eind 2015 door VEA in een stappenplan gegoten om de langetermijnsdoelstelling om te zetten in tussentijdse doelen, met 2020 als eerste tussentijds evaluatiemoment. Door Wonen Vlaanderen worden bijkomende minimale kwaliteitsnormen rond energie ontwikkeld, minimaal voor glas. Voor deze verplichte minimale prestaties zal een flankerend beleid uitgewerkt worden door VEA. De resultaatsverplichtingen en andere incentives worden niet enkel gekoppeld aan vergunningsplichtige renovaties, maar ook aan andere natuurlijke en geschikte momenten voor grondige renovatiewerken zoals verkoop en verhuur. Wonen Vlaanderen doet in Pagina 6 van 14

7 overleg met andere betrokken administraties de nodige voorstellen om tot minimale woonkwaliteitseisen te komen in het kader van de langetermijnsdoelstellingen. Ook hier wordt via de energiepremies (REG premies) een flankerend beleid uitgewerkt Het centrale instrument om het doel 2050 te bereiken is een op termijn verplichte woningpas in de vorm van een uniek digitaal woningdossier (zie bouwsteen langetermijndoelstelling en monitoring). Bij de verschillende types verplichtingen moet gepaste aandacht gaan naar bouwtechnische kwaliteit en correcte uitvoering en moet worden voorzien in een effectief handhavingskader. 8. Communicatie, sensibilisering en informatie (gedragenheid 32/32) Het Renovatiepact zal enkel slagen indien dit samen gaat met een doordachte volgehouden coherente communicatie gevoerd door de stakeholders en de overheid. Dit veronderstelt dat alle werven, zowel inhoudelijk als op het vlak van communicatie, op elkaar worden afgestemd en worden afgetoetst op hun communiceerbaarheid naar de verschillende doelgroepen. De resulterende communicatie-acties zijn voorwerp van afstemming en overleg en worden op regelmatige basis geëvalueerd. B. WERVEN Als een werf wordt beschouwd: een hefboomactie die een wezenlijke impact kan hebben op de bereidheid van de woningeigenaars om te investeren in een doorgedreven woningrenovatie. l. Langetermijndoelstelling verder concreet uitwerken en opvolgingsindicator voor evolutie vemieuwingsgraad vastleggen, (gedragenheid 32/32) De langetermijndoelstelling voor ons woningpark wordt ingevuld via twee verschillende sporen: enerzijds een maatregelenpakket inzake de gebouwschil en de technische installaties, en anderzijds een alternatieve benadering via een energieprestatie-indicator die ook een minimale gebouwschileis omvat Garanties voor een stabiele, veilige en gezonde woning worden ingebouwd in elk spoor. De langetermijndoelstelling ingevuld via deze twee sporen, zorgt enerzijds voor duidelijkheid en eenvoudige communicatie (maatregelenpakket) en anderzijds voor uitwisselbaarheid van maatregelen (prestatiebenadering) zodat het doel op maat van een individueel project op de meest geschikte wijze kan worden ingevuld. Deze aanpak wordt gevolgd omwille van de diversiteit in de renovatieprojecten. Het ambitieniveau is in een dynamische context momenteel als volgt omschreven: Het maatregelenpakket bestaat uit U-waarden voor de gebouwschil die zich richten op de eisen voor ingrijpende energetische renovaties vanaf 2016 (dak: 0,24 w/m2k; muur: 0,24 w/m2k; ramen: 1,50 W/m2K - Ug = 1.1 w/m2k). De verwarmingsinstallatie bestaat uit condensatieketel of (micro-)wkk of verwarmingssysteem op basis van een hernieuwbare energiebron (warmtepomp,...) of uit decentrale verwarmingstoestellen met een totaal maximaal vermogen van 15 w/m2 of is aangesloten op een efficiënt warmtenet, en functioneert conform de Europese. Belgische en Vlaamse regelgeving. De prestatie-indicator beoogt een vergelijkbare energieprestatie, volgens de huidige inschattingen grootteorde E60 (of equivalente andere indicator) of een EPC-kengetal van 100 a 110 kwh/iw afhankelijk van woningtype, aangevuld met gebouwschileis. De langetermijndoelstelling moet aldus resulteren in een gemiddelde vermindering van het EPC-kengetal, afhankelijk van het woningtype, met gemiddeld 75%. Volgende verdere uitwerking is nodig: Pagina 7 van 14

8 Extra simulaties en analyses ter onderbouwing van de samenstelling van het maatregelenpakket en de prestatie-indicator, o.a. haalbaarheid nagaan voor vrij recente nieuwbouw en oudere woningen die al een grondige renovatie hebben ondergaan. Gewenste niveau van de gebouwschileis bij de prestatiebenadering. Een onderzoek naar een alternatieve gebouwschilindicator voor nieuwbouw loopt in het kader van de EPB-evaluatie De studie wordt in juni 2015 opgeleverd. Op basis van de resultaten zal het VEA een voorstel van indicator en eisenniveau voor nieuwbouw, opnemen in de EPB-evaluatie Het is aangewezen om dezelfde gebouwschilindicator te hanteren bij bestaande gebouwen. Om het niveau van de gebouwschilindicator als onderdeel van de langetermjjndoelstelling voor bestaande gebouwen te bepalen, zijn verdere simulaties nodig op basis van reële gebouwen uit de EPC-databank. Het niveau moet zo worden bepaald dat er voldoende garantie is tot investeringen in de gebouwschil (en beperking van de verwarmingsbehoefte), maar ook zo dat uitwisselbaarheid van maatregelen mogelijk is. Zo moet een woning waar bijvoorbeeld het niet wenselijk is om de voorgevel te isoleren, ook kunnen voldoen door meer te investeren op andere vlakken. Daarnaast moet ook onderzocht worden hoe het creëren van problemen door bepaalde constructies niet te isoleren, kan worden vermeden. Verduidelijken van wat onder woningkwaliteit (stabiliteit en bouwfysica, veiligheid en gezondheid) moet worden verstaan. Als basis wordt de vorm en inhoud van het technisch verslag van de woningcontroles gebruikt. Teneinde de impact van de acties van het Renovatiepact te kunnen inschatten en opvolgen, moet er door de stuurgroep een eenduidige opvolgingsindicator voor de vernieuwingsgraad van het Vlaamse woningbestand worden vastgelegd, het VEA doet een voorstel aan de stuurgroep na overleg met de administraties. Deze indicator wordt uitgewerkt op basis van het beschikbare cijfermateriaal. Deze vernieuwingsgraad is momenteel nog niet concreet gedefinieerd. Over het algemeen baseert men zich hiervoor op de evolutie van het aantal vergunningsplichtige renovaties. Aangezien voor heel wat belangrijke renovatiewerkzaamheden geen vergunning vereist is en deze vergunningsplichtige renovaties heel wat aanbouwen als voorwerp hebben in plaats van renovatiewerken, is dit geen betrouwbare indicator voor de vemieuwingsgraad. 2. Concept van woningpas verder concreet uitwerken, (gedragenheid 31/32) [n uitvoering van het Renovatiepact zullen een aantal hefboomacties worden geïmplementeerd die de renovatiegraad moeten verhogen. In 2050 zou iedere woning aan de vastgelegde langetermijndoelstelling moeten voldoen (zie werf l). De woningpas zal dienen om de evolutie van iedere woning naar de langetermijndoelstelling te kunnen opvolgen. In dit verband moet de woningpas gezien worden als een kwaliteitsvol instrument waarvan kwaliteit op een efficiënte manier gewaarborgd en gehandhaafd wordt De basisversie van de woningpas zal hiervoor volgende informatie moeten bevatten: Zo gedetailleerd mogelijke informatie over de energieprestatie die de as-is situatie weergeeft Het Renovatieadvies (zie werf 3), Dit is een gedetailleerd stappenplan dat nodig is om zonder risico op lock-in het vereiste minimale energieprestatieniveau te bereiken. Voor zover beschikbaar: technisch verslag woningkwaliteit / conformiteitsattest Bewijsstukken voor de uitgevoerde energiebesparende investeringen die uitvoering geven aan het Renovatieadvies (bijvoorbeeld facturen, goedkeuring van netbeheerderspremie voor energiebesparende investering, verklaring van overeenkomstigheid uitvoering spouwmuurisolatie,...). In een volgende fase maakt de woningpas onderdeel uit van vereenvoudiging en integratie van onder andere de volgende documenten: Attesten van uitgevoerde onderhoudswerken (bijvoorbeeld onderhoud verwarmingsinstallatie in kader van het besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 2006). Pagina 8 van 14

9 VerwarmingsaudiL Attest elektrische keuring in kader van AREI. Bodemattest. Bouwplannen. Stedenbouwkundige vergunning, eventueel aangevuld met informatie over stedenbouwkundige mogelijkheden. Evaluatie van het binnenklimaat. De woningpas is het uniek integraal elektronisch dossier van iedere woning dat raadpleegbaar is door de woningeigenaar en de door hem hiertoe gemachtigden. Bij de verkoop van de woning krijgt de nieuwe eigenaar toegang tot deze woningpas. Opdrachten in kader van deze werf! Concept van woningpas vastleggen. Concreet stappenplan uitwerken voor de ontwikkeling en implementatie van de gebruiksvriendelijke woningpas. de woningpas spoort samen met het project 'integratie attesten' en moet tot een administratieve vereenvoudiging leiden bij te-koop en te-huursteilingen. 3. Uitwerken Renovatieadvies (gedragenheid 32/32) Het Renovatieadvies beschrijft de stappen die moeten worden gezet om de huidige energieprestatie van de woning te brengen tot op het niveau van de iangetermijndoelstelüng. Het bevat tevens aanbevelingen voor diverse andere voorname aandachtspunten die met een grondige verbouwing gepaard gaan (luchtdichtheid, ventilatie ). Het Renovatieadvies moet de woningeigenaar toelaten te beslissen om de renovatie onmiddellijk volledig uit te voeren of fasegewijs. Het Renovatieadvies moet dan ook een onderbouwde inschatting van de investeringskosten omvatten. Het EPC moet uitgebreid worden met het renovatieadvies. De koper of verhuurder moet gesensibiliseerd worden over de energetische waarde van het pand. door middel van een advies over het energetisch renovatiepad. Met dit advies moet de koper van de woning zich een heel duidelijk beeld kunnen vormen wat er In het pand moet gebeuren voor een diepgaande energetische renovatie. Het renovatieadvies omvat ook een kostprijsraming van de voorziene maatregelen. Het fasegewijze Renovatieadvies vermijdt ongewenste lock-in effecten. De gefaseerde aanpak houdt rekening met de specifieke situatie van de woningeigenaar (leeftijd, gezinssituatie, spreiding in de tijd. geplande renovatiewerken ). Het Renovatieadvies moet een afwegingskader bevatten waarmee wordt beoordeeld of een renovatie te verkiezen is boven vernieuwbouw. In deze beoordeling moeten o.a. de kosten worden ingeschat om de woning op te waarderen tot een aanvaardbaar niveau op vlak van stabiliteit, vocht en regeninslag, veiligheid, gezond binnenklimaat en energieprestatie. Het competentieprofiel voor een energiedeskundige/expert renovatieadvies moet worden vastgelegd. 4. Kennisplatform goede actievoorbeelden (gedragenheid 32/32) De werkgroep goede actievoorbeelden heeft aangetoond dat het een meerwaarde heeft om hefboomacties die in andere regio's en landen zijn ontwikkeld om de renovatiemarkt te Pagina 9 van 14

10 ondersteunen, te inventariseren en te monitoren. Dit zou in de toekomst op een systematische manier moeten gebeuren. Hiervoor moet dan een kennisplatform worden uitgebouwd. Het kennisplatform zal de komende jaren de goede actievoorbeelden uit binnen- en buitenland verder blijven inventariseren. Bovendien zullen de al opgelijste voorbeelden verder worden opgevolgd met name voor wat betreft, hun concrete impact op de renovatiemarkt en haalbaarheid van uitrol in Vlaanderen. De focus ligt hierbij op inspiratievolle, reeds succesvol gebleken, hefboomprojecten voor de ondersteuning van (stapsgewijze) doorgedreven renovatie. Uit de selectie van de 10 goede actievoorbeelden en rekening houdend met de conclusies die naar voren kwamen uit andere werkgroepen, zullen met name de projecten die betrekking hebben op renovatieadvies, woningpas. concrete demonstratieprojecten, bouwblok- of wijkrenovatie en rollende fondsen ter financiering van grondige renovatieprojecten van nabij worden opgevolgd. Voor wat betreft renovatieadvies, woningpas. premies voor totaalrenovatie... is bijvoorbeeld de Duitse renovatiestrategie een interessante inspiratiebron. Een werkgroep met stakeholders die het Renovatiepact ondertekenenden, ondersteund door het VEA die overlegt met andere betrokken administraties, zal dit voorbeeld verder bestuderen en vertalen naar de Vlaamse context zodat het als input kan dienen voor diverse andere werven. Daarnaast blijkt peer-to-peer informatie erg belangrijk met voorbeeldprojecten uit niet-commerciële hoek Het kennisplatform zal initiatieven nemen om de resultaten van de inventarisatie en monitoring gericht te verspreiden naar de belanghebbenden, in het bijzonder de andere werven van het RenovatiepacL 5. Business cases voor renovatieplanners uitwerken, (gedragenheid 32/32) De nood aan ontzorging van de woningeigenaars was een rode draad door de conclusies van verschillende werkgroepen. Voor bepaalde doelgroepen is een sterke verhoging van de renovatiegraad mogelijk indien de coördinatie van de woningrenovatiewerken uit handen van de woningeigenaars wordt overgenomen. In Vlaanderen is nog een groot potentieel om samenwerking tussen bedrijven te bevorderen en om nieuwe business modellen voor de realisatie van grondige renovaties te ontwikkelen. De nieuwe business modellen moeten samenwerking tussen vaklui en experten bevorderen en voor de klant leiden tot minder overlast en duidelijk verbeterde energieprestaties van de woning. in de werkgroepen zijn verschillende mogelijke denkpistes aangehaald: Renovatie-, woon- en advieswinkels. Fysieke One Stop Shops waar klanten kunnen binnenstappen voor advies en procesbegeleiding. Meer gestructureerde samenwerking tussen bedrijven voor de uitvoering van renovatiewerken stimuleren. Samenwerkingsverbanden kunnen middelen en kennis samenbrengen voor een betere klantenbenadering en kwaliteitszorg. Sleutel-op-de-deur renovatiebedrijven verder laten ontwikkelen en inzetten voor wijkrenovaties. Eventueel zelfs evolueren van B2C (business-to-consumer) naar B2B (business-tobusiness)/esco-aanpak waarbij de renovatiewerken worden gefinancierd dankzij de gerealiseerde besparingen op de energiekosten. Nieuwe business modellen voor renovatieplanners kunnen maar slagen indien de doelgroep voldoende garanties heeft op een stabiel beleidskader voor de ondersteuning van renovatiewerken (duidelijke doelstelling en duidelijk beleidskader, geen stop and go). Subsidieregelingen zijn niet geschikt om de vereiste business cases voor de ontwikkeling van een markt voor renovatieplanners te ondersteunen. Er moeten hiervoor meer innovatieve ondersteuningsvormen worden ontwikkeld (bijv. waarborgregelingen. crowdftindinginitiatieven. renovatiecoöperatieven ). Pagina 10 van 14

11 6. Financiële ondersteuningsmaatregelen (gedragenheid 32/32) We optimaliseren het onderzoek van de woningfiscaliteit ter ondersteuning van de renovatiegraad van bestaande woningen. Teneinde op een structurele wijze de gewenste energieprestatie en woningkwaliteit van ons woningbestand te realiseren, moet op termijn een woningfiscaliteit worden uitgebouwd die de energieprestatie en woningkwaliteit (mede) als heffingsbasis hanteert Woningen die de vooropgestelde norm inzake energieprestatie- en woningkwaliteit niet behalen, zullen hiervoor extra worden belast Op die manier worden de eigenaars van deze woningen gemotiveerd om de noodzakelijke investeringen zo spoedig mogelijk uit te voeren. De opbrengst van deze malus kan dan als bonus worden verdeeld onder: Woningeigenaars die tot specifieke doelgroepen behoren. Woningeigenaars die hun woning(en) aanzienlijk beter renoveren dan de vooropgestelde norm. De Vlaamse overheid moet de noodzakelijke hervormingen mee voorbereiden (woonbonus. successierechten, renovatiepremie, BTW op afbraak- & vernieuwbouw- of renovatiewerken...) die bestaat uit een multidisciplinair team (fiscale experten. experten energieprestatie en woningkwaliteit ). Wat financiering betreft, worden innovatieve mogelijkheden (zoals bijv. Energy performance contracting, crowdflmding...) voor de woningrenovatiemarkt verder onderzocht Er wordt bovendien werk gemaakt van een terugverdienmodel gebaseerd op onder meer energiebesparing teneinde de investerings- en/of ontleningscapaciteit te verhogen, dit zowel via onderzoek als via het opzetten van een demonstratieproject Voor bestaande financieringsinstrumenten zal worden onderzocht of ze kunnen worden geoptimaliseerd, bijvoorbeeld zal wat de handlichtingstermijn voor hypothecaire inschrijvingen betreft, worden onderzocht om deze te verlengen van 30 naar 40 jaar. Inzake premies zullen ondersteuningsvormen voor - al dan niet gefaseerde, individuele of collectieve (wijk-)- energetische renovaties tot de langetermijndoelstelling verder in kaart worden gebracht Deze kunnen doelgroepgericht tijdgebonden, locatiespecifïek of generiek zijn. Na ex ante evaluatie van de opgemaakte inventaris worden de meest geschikt bevonden ondersteuningsvormen concreet uitgewerkt en geïmplementeerd. 7. Demonstratieprojectenprogramma uitwerken (gedragenheid 32/32) Teneinde de doelstellingen van het Renovatiepact te kunnen realiseren, moeten op zo kort mogelijke termijn concrete praktijkervaringen worden opgedaan met o.a.: Haalbaarheid en betaalbaarheid van de langetermijndoelstelling (werf 1). Haalbaarheid van nieuwe business modellen voor grondige renovatiewerken (werven 5 en 6). ESCO-aanpak voor appartementen (werven 5 en 6). Mogelijkheden van wijkrenovatie (werf 6) CrowdfUndinginitiatieven ten behoeve van renovatieprojecten (werf 6). Demonstratieprojecten kunnen helpen om Bedrijven kennis en ervaring te laten opbouwen om nieuwe businessmodellen te creëren. Brug te maken van idee voor hefboomactie naar effectieve implementatie met een belangrijke meerwaarde voor de realisatie van de langetermijndoelstelling. De business case voor renovatieleningen van banken te versterken. Pagina 11 van 14

12 In samenwerking overheid-bouwsector moeten op korte termijn zoveel mogelijk demonstratieprojecten worden gerealiseerd. 8. Verplichtingen (gedragenheid 32/32) Omdat de beoogde ingrijpende renovaties vaak gefaseerd zullen worden uitgevoerd is het aangewezen om subeisen op niveau van deelcomponenten (bijvoorbeeld schildelen, verwarming, beglazing,...) en binnenklimaatprestaties (ventilatie, zonwering,...) te voorzien. Deze componenteisen moeten focussen op energetisch zeer slechte situaties die conform het renovatie-advies op een economisch verantwoorde wijze vroeger dan in 2050 kunnen verbeterd worden. Hierbij moet aandacht gaan naar het vermijden van lock-in effecten en naar het bredere traject richting het behalen van de langetermijndoelstelling Naast het bepalen van het moment in de toekomst waarop deze eisen van kracht worden, moet ook een passend handhavingskader worden uitgewerkt Handhaving is steeds het sluitstuk van de ontworpen regelgeving, dit kader wordt verder onderzocht Doordat het merendeel van de niet-conforme woningen tussen vandaag en 2050 verkocht (geschonken of vererfd) zullen worden, onderzoeken we hoe de realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 kan worden versneld door ze te koppelen aan transacties, zoals verhuur en/of verkoop, waarbij marktprijsverstoring en betaalbaarheid bewaakt worden. Deze aanpak creëert voor de betrokkenen duidelijkheid en voorspelbaarheid, en leidt ertoe dat de realisatie van een grondige opwaardering van de woning een rol krijgt als beslissingscriterium voor kandidaat-eigenaars. 9. Energiearmoedeprogramma (gedragenheid32/32) Tegen eind 2015 wordt een Actieplan Energiearmoede voorbereid via een participatief proces met alle belanghebbenden. De nadruk zal daarbij enerzijds liggen op het behoud en de optimalisatie van de huidige al uitgebreide bescherming tegen afsluiting van de energielevering. Anderzijds zal sterk worden ingezet op een structurele verlaging van het energieverbruik in de woningen van kwetsbare gezinnen. Bestaande doelgroepgerichte instrumenten zoals de energiescan en de hoge premie voor sociale dakisolatieprojecten, 50% hogere premiebedragen, de Vlaamse energielening aan 0%-rente en kortingbonnen voor energiezuinige huishoudtoestellen voor beschermde afhemers, zullen op hun verdiensten en tekortkomingen beoordeeld worden. Via een participatieve aanpak zullen suggesties voor optimalisaties van bestaand beleid en voor bijkomende maatregelen uitgewerkt worden. Minstens voor de in het Regeerakkoord en de Beleidsnota Energie al voorziene uitbouw van sociale energie-efficiëntieprogramma's op vlak van hoogrendementsglas en spouwmuurisolatie zullen in het actieplan concrete voorstellen worden opgemaakt. Daarnaast zal samen met de minister bevoegd voor Wonen worden bestudeerd op welke manier in de sociale huisvesting en huurwoningen via een collectieve aanpak een versnelling van de energetische opwaardering van het patrimonium kan worden gerealiseerd. 10. Geïntegreerder beleidskader (gedragenheid 31/32) Een verdere afstemming in het kader van een woningpas tussen het niet-verplichte conform!teitsattest en het bij verkoop en verhuur verplichte EPC is wenselijk en zou een globaal beeld bieden op de woningkwaliteit, de bouwfysische staat én de energiezuinigheid. Tegelijk kan het de richting en de afstand van deze parameters tot de gewenste doelstellingen op het vlak van woningkwaliteit en energieprestatie aangeven. We onderzoeken op korte termijn verder de mogelijkheden binnen het in voorbereiding zijnde Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, waar we zullen inzetten op kernversterking, verdichting en ruimtelijk rendement Pagina 12 van 14

13 De Vlaamse Regering keurde een versneld asbestafbouwbeleid tegen 2040 goed waarbij de OVAM via een doorstartfase de opdracht kreeg om uiterlijk in 2018 een finaal asbestafbouwplan voor te leggen. Dit plan ambieert om tegen uiterlijk 2040 alle asbesthoudende materialen uit het Vlaamse gebouwenpatrimonium uit te faseren. Het Renovatiepact schept een opportuniteit voor een consequente beleidsmatige, transversale benadering van een duurzame gebouwrenovatieaanpak waarbij niet enkel asbestverwijdering of energieprestatie afzonderlijk aanbod komen maar beiden elkaar versterken en ondersteunen naar de respectievelijke lange termijn doelstellingen 2040 en Er wordt maximaal aansluiting gezocht met de maatregelen die opgenomen zijn het Vlaams Klimaatbeleidsplan met extra aandacht voor langetermijndoelstellingen inzake broeikasgasemissiereductiedoelstellingen, en met de transitie duurzaam wonen en bouwen (DUWOBO) richting 2030 en Een geïntegreerd, duurzaam renovatiebeleid werkt wederzijds versterkend, maakt beleidsinstrumenten efficiënter 'en creëert opportuniteiten in, gecoördineerde combinatieprojecten. Naast het gewestelijk niveau bieden ook het federale én het lokale niveau aanknopingspunten om eventuele drempels weg te werken of om maatregelen slagkrachtiger te maken. 11. Communicatie (gedragenheid 32/32) Uittekenen van een doordachte gezamenlijke marketingstrategie voor het Renovatiepact op korte, middellange en lange termijn. Deze strategie wordt afgestemd met de langetemnynsstrategie in de richting van klimaatneutraliteit. zoals in het instrument van het Burgemeestersconvenant. Deze marketingstrategie bevat als voornaamste elementen: Communicatieve roepnaam voor de langetermijndoelstelling uitwerken. Gemeenschappelijke rode draad uittekenen (algemene merkarchitectuur). Een positieve boodschap uitwerken (individueel voordeel gekoppeld aan maatschappelijk nut). Pragmatische segmentatie van doelgroepen (maatwerk voor bijzondere doelgroepen). Relevante kanalen en instrumenten afbakenen. Sociale druk en gedragspsychologie innovatief en efficiënt inzetten. Gemengde financieringstechnieken onderzoeken voor vergroten communicatie-impact (overheid + stakeholders). De voorstellen van de andere werven evalueren op hun communiceerbaarheid. C. SAMENVATTING GEDRAGENHEID BOUWSTENEN EN WERVEN BIJ DE STUURGROEP Op de stuurgroep van 29 juni werd, na enkele schriftelijke feedbackrondes op het eindverslag, gepolst naar de gedragenheid van de bovenvermelde bouwstenen en werven. Wat betreft de bouwstenen maakten slechts 2 organisaties bezwaren, beide op de bouwsteen betreffende de langetermijndoelstelling. De geuite bedenkingen hebben vooral betrekking op het ontbreken van een bindend ambitieniveau tegen 2050 en het niet stellen van stringente tussentijdse doelstellingen. Ook voor wat betreft de werven maakten slechts 2 organisaties bedenkingen. 1 organisatie miste in de werf rond de woningpas de verwijzing naar een inzagerecht voor huurders na het afsluiten van een huurovereenkomst Een andere organisatie kon zich algemeen wel vinden in de geformuleerde werven maar miste verwijzing naar demografische veranderingen inzake kerngezinnen en alternatieve woonvormen die een belangrijke impact kunnen hebben op de realisatie van het Renovatiepact Pagina 13 van 14

14 4. VERDERE CONCRETISERING VAN HET RENOVATIEPACT Er wordt voorgesteld dat de Vlaamse Regering ook de strategische basis, de bouwstenen, en de in hoofdlijnen beschreven prioritaire hefboomacties, de werven, ondersteunt, Vervolgens kan het proces in de verdere concretisering en implementatie van het Renovatiepact worden opgestart Hiervoor zal volgende aanpak worden gevolgd: - Beperkte werkgroepen zullen de werven verder uitdiepen en concretiseren. Iedere werkgroep legt een eigen plan van aanpak vast voor verdere uitwerking en maakt een duidelijke planning voor haar werkzaamheden op. Per werkgroep wordt een ondersteunende ambtenaar aangeduid die zorgt voor het verspreiden van de agenda, opvolging en verslaggeving. Elk verslag wordt regelmatig voorgelegd aan de overkoepelende stuurgroep. - De overkoepelende stuurgroep bestaat uit maximaal 10 afgevaardigden afkomstig uit de organisaties die het Renovatiepact ondertekenden. Het secretariaat wordt waargenomen door VEA. De stuurgroep rapporteert aan de Vlaams minister bevoegd voor het energiebeleid, de Vlaams minister bevoegd voor het woonbeleid en de Vlaams minister bevoegd voor het omgevingsbeleid. 5. VOORSTEL VAN BESLISSING De Vlaamse Regering beslist om: 1 de bouwstenen en werven voor het Renovatiepact die in overleg met de stakeholders werden vastgelegd, goed te keuren: 2 de Vlaamse minister, bevoegd voor het energiebeleid, de Vlaamse minister, bevoegd voor het woonbeleid, en de Vlaamse minister, bevoegd voor het leeftnilieu, het waterbeleid en de ruimtelijke ordening, te gelasten het proces voor de verdere concretisering van het Renovatiepact op te starten zoals beschreven in deze conceptnota, dit proces te baseren op het strategisch beleidskader van de bouwstenen en de concretisering van de hoofdlijnen van de prioritaire hefboomacties zoals omschreven in de werven, en begin 2016 over de stand van zaken te rapporteren. De beschreven acties hebben geen budgettaire weerslag. De Viceminister-president en Vlaams minister van Begroting. Financiën en Energie Anner ne Tïurte Doom De Viceminister-president en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, inburgering, Wonen, Gelijke Kansen en Armoedebestrijding Liesbeth Romans De Vlaams minister van Omge ^ng, Natuur en Landbouw Joke Sfdn&uvhege Pagina 14 van 14