Europa: de geschiedenis van de laatste 40 jaar

Transcriptie

1 Europa: de geschiedenis van de laatste 40 jaar Een poging tot ordening Bas Levinsohn 1 De geschiedenis van de laatste 40 jaar De jaren zeventig en tachtig: De komst van het neoliberalisme/ Thacherisme Inleiding op de cursus Deel A: ॐ Wat voorafging: van WO II tot de jaren 70 Discussie: ॐ De tweede helft 20e eeuw in tijdvakken Deel B: ॐ De jaren 70 en daarna: het Thatcherisme Bas Levinsohn 2 1

2 Inleiding Kleine en grote geschiedenis : verandering van perspectief Bas Levinsohn 3 Inleiding Plaats van de collegeserie De geschiedenis van de laatste 40 jaar Europa: de geschiedenis van de laatste 40 jaar Onderdeel van het project de laatste vijftig jaar Doelgroep: Doel ॐ Mensen die de betreffende periode als volwassene en/of adolescent hebben meegemaakt ॐ Deelnemers de mogelijkheid bieden om historische ideeën en/of herinneringen in kaart te brengen in een bredere context te plaatsen. ॐ Aldus verband te leggen tussen Methode de grote geschiedenis en ieders "kleine" (dwz persoonlijke) geschiedenis. ॐ Empirisch/ analytisch aan de hand van (recente) historische, politicologische en sociologische literatuur. Bas Levinsohn 4 2

3 Inleiding Instrumenten Analytisch kijken Modellen/ Theorieen Concepten Periodisering Bas Levinsohn 5 Inleiding op de cursus Werkwijze Elk college: ॐ Vooraf Gelegenheid tot stellen van vragen over onduidelijkheden vorige college Gelegenheid tot stellen van vragen over onduidelijkheden reader 3 a 4 deelnemers geven zeer kort achtergrondinformatie over zichzelf ॐ Tijdens Verduidelijkende vragen ॐ Intermezzo (voor/ na de pauze) Gelegenheid tot discussie (adhv opdrachten/ discussiethema s) Bas Levinsohn 6 3

4 Inleiding op de cursus Overzicht colleges Chronologisch Thematisch Territoriaal Neo Liberalisme Ondergang communisme Gevolgen uiteenvallen Sovjet- Unie Transitie in Polen en Roemenië Berlusconi Ontwikkeling EU West Europa / VS Duitsland Rusland Oost Europa Italië Europa Islam en de (Westerse) democratie Turkije Bas Levinsohn 7 Inleiding op de cursus Docent Naam: Bas Levinsohn Werkervaring: ॐ Docent geschiedenis (Middelbaar onderwijs) ॐ Beleidsambtenaar (Gem. Amsterdam) ॐ Universitair docent Universiteit Utrecht ॐ Projectleider DNB/ Hoofd opleidingen DNB ॐ Zelfstandig managementtrainer ॐ Hovo docent Opleiding: ॐ Gymnasium A ॐ Sociologie (doctoraal) ॐ Politicologie (doctoraal) ॐ Geschiedenis (master) ॐ Rechten/ Bestuurskunde (promotie) Bas Levinsohn 8 4

5 Inleiding op de cursus Hand-outs Het college wordt ondersteund door het projecteren van PowerPoint sheets Van deze sheets worden afdrukken gemaakt, die de dag voorafgaand aan het college ter beschikking komen Men kan deze hand-outs gratis verkrijgen door ze te downloaden van mijn site ॐ Mail naar: met de volgende gegevens Uw naam Titel en plaats van colleges: Amsterdam of Utrecht U krijgt link naar de site toegestuurd. Bas Levinsohn 9 De positionering van de laatste 40 jaar Van wereldoorlog II tot de jaren 70 West Europa na de 2e wereldoorlog Opbouw van de verzorgingsstaat Economische, technische en politieke ontwikkelingen Bas Levinsohn 10 5

6 Vanaf WO II tot de jaren 70 West Europa na WO II Koude oorlog Resultaat WO II Verarming Geen infrastructuur Politieke instabiliteit Terugkeer democratie Duitsland Italië Kansen op snel herstel? Mentaliteit wederopbouw Opbouw verzorgingsstaat Golden Age Marshall hulp Bas Levinsohn 11 Vanaf WO II tot de jaren 70 De ontwikkeling van de verzorgingstaat ( ) Crisis in 30er jaren Falen markt WO II Succes overheidsplanning Consensus tussen links en rechts Overheid stuurt in economisch proces Welfare state Overheid streeft naar lage lonen Anti-cyclisch fin. beleid Inkomensoverdrachten Overheidsvoorzieningen Bas Levinsohn 12 6

7 Vanaf WO II tot de jaren 70 Economische, technische en politieke ontwikkelingen The golden age Economisch ॐ Economische explosie: Verviervoudiging industriële output Onverzadigbare markt Vooral binnenlandse afzet ॐ Fordism = vaste stabiele productiemethoden ॐ Iedereen profiteert/ volledige werkgelegenheid/ stijgende lonen Technologisch ॐ TV, huishoudelijke apparatuur, nylons Politiek ॐ Opbouw verzorgingstaat ॐ Gemengde economieën ॐ Keynesianisme Bas Levinsohn 13 De geboorte van het Neo liberalisme De jaren 70 en daarna: het Thatcherisme De omslag Politieke ontwikkelingen in Groot Britannië, de VS en Nederland Crisis in de jaren 70 in Groot Britannië Opkomst, bloei en ondergang van Margeret Thatcher De inhoud van het Thatcherisme Belang en betekenis van het Thatcherisme Bas Levinsohn 14 7

8 Van Golden Age naar de Age of Crises De omslag in de jaren zeventig Loslaten Vaste $ 1e oliecrisis Stagnatie ec. groei Werkloosheid Stagflatie Watergate Val Saigon Politieke spanningen Terrorisme Bas Levinsohn 15 Crises in de 70- er jaren Economisch Constante groei Economische cycli Volledige werkgelegenheid Perioden van grote werkeloosheid Fordism Lean & Mean Vooral binnenlandse handel Globalisering Bas Levinsohn 16 8

9 Crises in de 70- er jaren Verenigd Koningrijk in de 70- er jaren Inflatie Economische stagnatie Oplopende werkeloosheid Stijging overheiduitgaven Stijging criminaliteit Sociale onrust Terrorisme/ IRA Angst voor immigratie Politieke onrust Toename extreem rechts en links Stakingen Bas Levinsohn 17 GB Crises in de 70- er jaren Politieke ontwikkelingen GB, de VS en Nederland Heath Wilson;Gallaghan Thatcher Major Blair VS Nixon/Ford Carter Reagan Bush sr Clinton Ned Biesheuvel Den Uyl Van Agt Lubbers I en II Lubbers III Kok I en II Bas Levinsohn 18 9

10 Opkomst, bloei en ondergang van Thatcher De persoon Thatcher Achtergrond ॐ Lower middle class (kruideniersdochter) ॐ Methodist (kerk van de Engelse kleine luyden ) ॐ Later huwelijk met Dennis Thatcher (rijke zakenman) Politieke denkbeelden ॐ Geen originele denker, wel al vroeg geïnteresseerd in Neo-librale ideeën van anderen ॐ Sterk ideologisch geïnspireerd Positie in de conservatieve partij ॐ Tegen het Tory establishment ॐ Tegen de consensus over de verzorgingsstaat ॐ Wantrouwen tegen gevestigde Tory politici ॐ Kortom: een rebel = de Thatcher-revolutie Bas Levinsohn 19 Thatcherisme Basisideeën van het Thatcherisme Vrijheid/ verantwoordelijkheid voor individu Politiek Economisch De markt zijn werk laten doen Deregulering Privatisering Versterking positie individu Thatcherisme Verval van de natie tegengaan Veiligheid Scheidsrechter Basisvoorzieningen Herdefiniëren van de taken van de overheid Trots op GB Bas Levinsohn 20 10

11 Opkomst, bloei en ondergang van Thatcher Ideologische achtergrond Ideologische tegenstroom Von Hayek Jonge conservatieven Thatcher wint leiderschap conservatieve partij Meerderheid conservatieve partij = onderdeel consensus Regering Heath Regeringen Thatcher Neolberaal programma Mislukking ao door eerste mijnwerkersstakingen Stringente uitvoering Geen U-turn U- Turn Bas Levinsohn 21 Opkomst, bloei en ondergang van Thatcher Het begin Beperking overheidsuitgaven Verdieping recessie Stakingen Privatisering Hervormingsprogramma Loonsverhogingen Vermindering output Oorlog Falklands Vermindering inflatie Verkiezingen Bas Levinsohn 22 11

12 Opkomst, bloei en ondergang van Thatcher Hoogtij Deregulering Economische groei Versterkte privatisering Vermindering macht van de vakbonden Presidentiele stijl Verzet tegen Europese unie Bas Levinsohn 23 Opkomst, bloei en ondergang van Thatcher Neergang en val Onenigheid in de conservatieve partij Verhouding tot Europa Leiderscapscrisis Poll Tax Val van Tactcher Oververhitting economie Hoge rente Recessie Bas Levinsohn 24 12

13 Thatcherisme Belang en betekenis van het Thatcherisme Ideologisering van de politiek (nieuwe) politieke ideeën Rol van de markt Nieuwe politieke Stijl Feitelijke effecten?? Beperking rol staat Derde Weg Personalistisch leiderschap Individu verantwoordelijk populistische vorm Bas Levinsohn 25 Thatcherisme Thatchers erfenis Derde weg Blair, Clinton, Kok Thatcherisme met een menselijk gezicht Neo Liberalen Lubbers t/m Rutte Markt, afbouw verzorgingsstaat Neo moralisten Blair, Balkenende Normen en Waarden Populisten Fortuyn/Wilders Gezond verstand Bas Levinsohn 26 13

14 Thatcherisme Conclusie Thatcher introduceerde een nieuwe stijl ॐ De (her)ideologisering van de politiek ॐ Personalistische manier van politiek bedrijven Alle grote politieke stromingen hebben (delen) van haar gedachtegoed in het eigen denken geïncorporeerd Daarmee zijn veel kernpunten uit Thatcher s ideologie aan het eind van de 20e eeuw gemeengoed geworden Ook haar personalistische stijl vond navolging (populisme) Bas Levinsohn 27 14