Een Europese democratie: utopie of noodzaak?

Transcriptie

1 Een Europese democratie: utopie of noodzaak? Prof. Stefan Rummens Hoger Instituut voor Wijsbegeerte 14 november 2016

2 Europa in crisis?

3 Europa in crisis de EU verliest slagkracht de EU verliest legitimiteit onderdeel van een ruimere crisis van de democratie 1. Het politieke theater 2. Technocraten aan de macht 3. Populisme en nationalisme als tegenreacties 4. Naar een Europese democratie?

4 1. Het politieke theater de schuld van de media? de schuld van de verkiezingen? NEEN de gemediatiseerde strijd tussen partijen het politieke theater is net essentieel voor onze democratie

5 De wil van het volk in de democratie is de macht gebaseerd op de wil van het volk het volk bestaat uit vrije burgers mensen zijn het dus vaak oneens de wil van het volk is meervoudig democratie wordt de kunst van het georganiseerde conflict

6 Het politieke theater de strijd tussen partijen geeft zichtbaarheid aan de politieke besluitvorming: wie? wat? waarom? de meerderheid legt uit de oppositie bekritiseert er ontstaat een ruimte van herkenbare posities en argumenten de politiek strijd geeft zo focus en structuur aan een breder publiek debat

7 Het publieke debat het publieke debat garandeert de wisselwerking tussen burger en politiek en zo houdt het beleid voeling met de verwachtingen van de burger het publieke debat zorgt dat de burger zich kan identificeren met het politieke proces ook het ongenoegen vindt bij de oppositie een stem en blijft zo aanwezig op de scène

8 2. Technocraten aan de macht de crisis van de democratie is een gevolg van de machtsovername door (Europese) technocratische instellingen dit ondermijnt de macht van onze nationale democratische instelligen Op nationaal niveau hebben we politiek zonder beleid, op Europees niveau hebben we beleid zonder politiek. Vivien Schmidt

9 Op nationaal niveau hebben we politiek zonder beleid, op Europees niveau hebben we beleid zonder politiek. Vivien Schmidt de Europese markt en de Europese instellingen verkleinen de beleidsruimte van onze nationale politici bv. begrotingsopmaak bv. investeringsbeleid bv. fiscaal beleid bv. migratie Ivan Krastev: gemakkelijker om van regering te veranderen dan van beleid

10 Op nationaal niveau hebben we politiek zonder beleid, op Europees niveau hebben we beleid zonder politiek. Vivien Schmidt de Europese instellingen volgen een technocratische logica ze geven een neutrale invulling aan het algemeen belang de Europese Commissie heeft de technische opdracht om de vrije markt te organiseren

11 Governance as government without the opposition de neutraliteit van de technocratie is een fictie haar politieke keuzes blijven echter onzichtbaar beslissingen zijn anoniem er is geen Europese oppositie wie beslist wat? waar? waarom? géén Europees debat géén wisselwerking met de burger géén identificatie met politieke proces

12 3. Populisme en nationalisme populisme en nationalisme zijn begrijpelijke tegenreacties op de anonieme technocratie zonder oppositie binnen het systeem, richt de oppositie zich tegen het systeem populisme en nationalisme bieden nieuwe vormen van politieke identificatie aan ze geven een stem aan het ongenoegen ze bieden herkenbare en zichtbare politiek dicht bij huis

13 3. Populisme en nationalisme populisme is echter ondemocratisch het miskent de rechten van minderheden het miskent dat het volk met meerdere stemmen spreekt nationalisme is dan weer nostalgisch in een tijd van globalisering zijn natiestaten te zwak een supranationale economie moet aangestuurd worden door een supranationale democratie

14 4. Naar een Europese democratie de parlementaire democratie zit klem tussen technocratie en populisme we moeten beleid en politiek ( het theater ) opnieuw bij elkaar brengen op nationaal én op Europees niveau (terug) méér nationale beleidsruimte méér Europees politiek theater

15 Meer nationaal beleid paradox: om de nationale beleidsruimte te vergroten hebben we méér Europa nodig Europa moet lidstaten daarbij beschermen tegen de vrijmaking van de markten sterke natiestaten en een sterk Europa gaan hand in hand bv. fiscale harmonisatie bv. sociale minima

16 Meer Europees theater recente crisissen hebben al voor meer Europees theater gezorgd langs nationale breuklijnen rol van natiestaten blijft essentieel MAAR er is ook nood aan een echte Europese democratische strijd langs ideologische lijnen (links vs rechts, ) dwars over landsgrenzen heen

17 Meer Europees theater institutionele aanpassingen: omvorming van de Europese Commissie tot een Europese Regering uitbouw van een volwaardig Europees Parlement invoeren van een Europese kieskring deconstitutionalisering van de economische vrijheden

18 Utopie!!? kritiek: géén democratie zonder dèmos er is géén Europese taal er is géén Europees volk

19 Utopie!!? Europese dèmos: géén dikke gedeelde cultuur nodig, wel een democratische solidariteit, een gedeeld democratisch project die solidariteit kan net doorheen de democratische strijd tot stand komen besef van lotsverbondenheid al sterk toegenomen

20 Utopie!!? naar een Europese publieke sfeer: een transnationale sfeer: nationale media die berichten over ons gezamenlijke Europese theater een supranationale sfeer: echte Europese media (in het Engels als lingua franca) culturele voorwaarden: 40% van de Europese jongeren (onder 35 jaar) spreekt Engels 60% van alle Europeanen voelt zich zowel lid van het eigen land als Europeaan

21 Conclusie een Europese democratie is noodzakelijk: ontsnappen aan de vicieuze cirkel van technocratie en populisme nationalisme is nostalgisch in tijden van globalisering beleid en politiek terug samenbrengen op Europees én op nationaal niveau een Europese democratie is mogelijk: een gezamenlijk democratisch project rond een gezamenlijke Europese politieke scène Europeanen voelen zich Europeaan, maar hebben nog niet de politieke structuren waarin ze dat ook kunnen laten zien