Gedeputeerde Staten. Voorzitter van Provinciale Staten van Zeeland t.a.v. de Statengriffier. Verkeer en Vervoer. H.J.G.

Transcriptie

1 Gedeputeerde Staten ~..... Provincie Zeeland bericht op brief van: uw kenmerk: ons kenmerk: afdeling: Verkeer en Vervoer Voorzitter van Provinciale Staten van Zeeland t.a.v. de Statengriffier behandeld door: H.J.G. Uitterhoeve doorkiesnummer: (01 1 8) onderwerp: Ontwikkeling binnenvaart1 zeehaven Terneuzen verzonden: 3 O flam 2009 Middelburg, 24 maart 2009 Geachte voorzitter, Hierbij zenden wij u het eindrapport "Ontwikkeling binnenvaart/ zeehaven Terneuzen". Dit rapport is in opdracht van de stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone opgesteld en geldt als regionale uitwerking van de Netwerkanalyse voor Binnenhavens en Vaarwegen Zeeland. Bij de opstelling van dit rapport is met de gemeente Terneuzen, Zeeland Seaports en de Koninklijke Vereniging Schuttevaer samengewerkt en zijn diverse andere partijen geconsulteerd. Met het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone wordt gewerkt aan de gebiedsgerichte ontwikkeling van de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Een van de pilotprojecten is gericht op de ontwikkelingsmogelijkheden van de binnenvaart in de Kanaalzone en de havens van de gemeente Terneuzen, waaronder ook de havens van Sas van Gent en Sluiskil. De bijgevoegde rapportage "Ontwikkeling binnenvaart/ zeehaven Terneuzen" schetst de faciliteiten in de havens van Terneuzen voor de binnenvaart en hierin worden kansen en knelpunten benoemd in het licht van de toekomstige ontwikkelingen, onder andere de Seine-Schelde verbinding en verbetering van de maritieme toegang. Er worden concrete projectvoorstellen gedaan welke bijdragen aan het oplossen van die knelpunten en het benutten van kansen waarbij is aangegeven welke partijen primaire trekker van die projecten zouden moeten zijn. De Stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone heeft in haar vergadering van 14 januari jl. de rapportage voorlopig vastgesteld en verzocht deze aan beide openbare besturen (gemeente en provincie) in het gebied aan te bieden. De rapportage mondt uit in een 6-tal concrete projectvoorstellen welke zullen worden ingebed in de uitvoeringsagenda bij de gebiedsvisie voor de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone waaraan separaat wordt gewerkt. Voorgesteld wordt om dit rapport voor behandeling toe te sturen voor de eerstvolgende vergadering van de statencommissie Economie en Mobiliteit.

2 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen Eindrapport Opdrachtgever: Stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone ECORYS Nederland BV Arwen Korteweg Johan Gille Rotterdam, februari 2008

3

4 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E netherlands@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Transport T F AK/JG TR18903r03

5

6 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Inleiding Aanleiding Doel Leeswijzer 13 2 Faciliteiten binnenvaart en haven Terneuzen Haventerreinen Terneuzen Functie havens Overslag haven Terneuzen Overslag goederen in haven Terneuzen Scheepvaartverkeer sluis Terneuzen Economische en logistieke betekenis Infrastructuur Inleiding Vaarweginfrastructuur Weginfrastructuur Spoorinfrastructuur Sterkten en zwakten binnenvaart en havens Terneuzen 30 3 Kansen en knelpunten binnenvaart en haven Terneuzen Inleiding Kansen Ruimte voor terreinen Verbeteren infrastructuur Duurzame visie stad en haven Terneuzen Clusteren bedrijven Bundelen van goederenstromen via een regionaal overslagcentrum Versterken onderwijs binnenvaart Knelpunten 37 4 Uitwerking concrete projectvoorstellen 39

7 Bijlagen 47 Bijlage 1: Projectteam en betrokken personen 49 Bijlage 2: Historische ontwikkeling haven Terneuzen 51 Bijlage 3: Ruimtelijk-economische structuur Kanaalzone 53 Bijlage 4: Kanaalhavens en diepgangen Zeeland Seaports 55 Bijlage 5: Positie binnenvaart in goederenvervoer (LMCA) 57 Bijlage 6: Huidige overslag en prognoses vervoer over water 59 Bijlage 7: Opleidingen en kenniscentra 65 Bijlage 8: Stakeholders in de binnenvaart 67

8 Samenvatting Project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone De gemeente Terneuzen en provincie Zeeland werken samen aan de gebiedsgerichte ontwikkeling van de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Een van de projecten is gericht op de ontwikkelingsmogelijkheden van de binnenvaart in de Kanaalzone en de zeehaven Terneuzen. Gezien de verwachte ontwikkelingen van de binnenvaart en de havens in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone biedt dit kansen voor het positioneren van Terneuzen als zeehaven met faciliteiten voor de binnenvaart. In de studie is geïnventariseerd op basis van interviews met stakeholders (overheden, bedrijven en belangenorganisaties), ontwikkelingen en beleidskaders: Hoe de binnenvaart wordt gefaciliteerd (terreinen, kades en ligplaatsen) in de havens? Welke knelpunten en kansen worden geïdentificeerd? Welke concrete voorstellen dragen bij aan het benutten van kansen en oplossen van knelpunten en welke stakeholders (in welke rol) zijn betrokken bij de binnenvaart en havenontwikkeling? Huidige faciliteiten binnenvaart en zeehaven Terneuzen De zeehaven Terneuzen bestaat uit een grote verscheidenheid aan industriële en haventerreinen. De terreinen zijn veelal ontsloten via water, weg, spoor en buisleiding. De meeste terreinen met een ligging aan het Kanaal Gent-Terneuzen hebben de beschikking over kade-infrastructuur met: Ligging aan diep vaarwater voor de overslag via zee- en binnenvaart (kanaalhavens); Watergebonden terreinen voor alleen overslag via de binnenvaart (zijkanaal B en C); Voorzieningen voor ligplaatsen binnenvaartschepen (veelal de zijkanalen). De zeehaven Terneuzen heeft een industriële functie voor grote productiebedrijven, een overslag en opslagfunctie voor bulk- en stukgoederen, een logistieke (cluster)functie voor chemie (Valuepark), een recreatiefunctie (jachthavens) en een functie als thuishaven voor de ruim 170 binnenvaartschippers in Terneuzen. Via de zeehaven Terneuzen is in 2007 ruim 14,1 miljoen ton goederen via de zeevaart en ruim 11,7 miljoen ton via de binnenvaart overgeslagen. De binnenvaart heeft een sterke positie in de zeehaven Terneuzen door de nauwe verbondenheid met de gevestigde (internationale) bedrijven in de zeehaven. Terneuzen is een belangrijke toegangspoort via zee door de centrale ligging en multimodale verbindingen met Europa. De binnenvaart is: Marktleider in het (inter)nationaal vervoer voor klanten aan water (natte locaties); Marktleider in bulkvervoer (dikke goederenstromen). Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 7

9 De binnenvaart is de meest kosteneffectieve wijze voor (inter)nationaal transport voor de bedrijven in Terneuzen met klanten aan water voor de export van (bulk)producten als meststoffen, zand en grind, chemische producten, agrarische producten en stukgoederen. De zeehaven Terneuzen is een multifunctionele haven met een grote verscheidenheid aan goederensoorten en voldoende beschikbaarheid van kades en terreinen. Knelpunten De belangrijkste knelpunten voor de binnenvaart en zeehaven Terneuzen zijn Infrastructuur: betrouwbaarheid via water (sluizen), weg (kanaalkruising) en spoor (oost) staat onder druk; tevens is diepgang zijkanaal C beperkt tot 2,5 meter. Kade: gebruik natte terreinen door niet-watergebonden bedrijven (Sluiskil); kadelengte kort voor bepaalde bedrijven, sloopschepen houden kades bezet. Ruimte: uitbreidings-mogelijkheden beperkt voor huidige bedrijven; ruimteclaim van recreatie op ligplaatsen binnenvaart. Milieu: geluids- en milieuruimte terreinen kritisch voor bedrijven. Financieel: beperkte opbrengsten havengeld voor ZSP van binnenvaart t.o.v. zeevaart Overig: kleine schepen tot 1500 ton beperkt beschikbaar; dreigend tekort ligplaatsen. Kansen De kansen voor het verder versterken van de binnenvaart in de Kanaalzone liggen op een aantal terreinen: Ontwikkelen en herstructureren ruimte voor vestiging van havengebonden bedrijven - Axelse Vlakte (Axelse Vlakte III, Autrichehaven, Biopark) - Mosselbanken (chemie en logistiek Valuepark Terneuzen) - Westelijke Kanaaloever (nog te ontwikkelen voor (binnen)haventerreinen) - Zijkanaal C (binnenvaart versterken door aanleg natte kavels en betere diepgang) - Sluiskil Kanaaleiland (herstructurering terrein voor watergebonden bedrijven) Verbeteren infrastructuur (bereikbaarheid en betrouwbaarheid) - water (o.a. Seine-Scheldeverbinding en Sluis Terneuzen) - weg (o.a Kanaalkruising en Tractaatweg) - spoor (o.a spoor Oostelijke Kanaaloever door aanleg Axel-Zelzate) - verkeersmanagement via water (RWS, ZSP, KSV o.a via RIS/AIS/ZHIS) De stad Terneuzen duurzaam verbinden met de haven - Terneuzen moet weer een havenstad worden, waarbij haven en stad meer worden vervlochten tot één geheel voor wonen, werken en recreëren; - integrale visie op duurzame ontwikkeling havenstad Terneuzen. Clusteren van activiteiten van bedrijven Clusteren chemie / logistiek (Valuepark) en stimuleren biobased economie (Biopark). Bundelen van goederenstromen via een regionaal overslagcentrum Nieuwe openbare locatie als binnenvaarthaven voor bundeling huidige (bulk)stromen en nieuwe stromen (stukgoederen, containers, pallets); ontwikkelen van optimale verbinding per binnenvaart tussen Vlissingen en Terneuzen (containers). Versterken onderwijs en kennis over binnenvaart in Kanaalzone Integratie van het onderwijsaanbod voor binnenvaart door de onderwijsinstellingen in Zeeland via bundeling van expertise/ ervaring; kenniscentrum Binnenvaart Zeeland. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 8

10 Concrete projectvoorstellen Voor de ontwikkeling van de binnenvaart in het Kanaalzonegebied en zeehaven Terneuzen zijn zes projectvoorstellen met betrokken stakeholders gedefinieerd: Project 1 Benutten en ontwikkelen watergebonden terreinen Doel Effectiever gebruik maken van bestaande watergebonden terreinen Korte omschrijving Betere benutting bestaande locaties, door o.a.: Opwaardering Zijkanaal C Herstructurering Kanaaleiland Sluiskil Rol binnenvaart inbedden in uitwerking Westelijke Kanaaloever Milieu- en geluidruimte voldoende en helder maken Wie betrokken ZSP (trekker), provincie Zeeland (vanuit Netwerkanalyse), gemeente Terneuzen Project 2 Visie duurzame verbinding Terneuzen met haven Doel Rol van haven en specifiek van de binnenvaart integraal opnemen in visieontwikkeling Terneuzen. Korte omschrijving Dit omvat o.a. de ideeën voor uitbreiding Veerhaven als recreatiehaven, het faciliteren van riviercruises, het ontwikkelen van buitendijkse havenvoorzieningen voor de binnenvaart, het handhaven van functie kades langs Zijkanaal A voor recreatievaart en binnenvaart en voorzien in ligplaatsen (+voorzieningen) voor de binnenvaart. Wie betrokken Gemeente Terneuzen (trekker), ZSP, RWS, KSV, ZMF, Provincie Project 3 Monitoring ligplaatsen Kanaalzone Doel Voorzien in voldoende ligplaatsen voor de binnenvaart nu en in de toekomst. Korte omschrijving Permanent monitoren beschikbaarheid ligplaatsen, met als deelacties: Monitoring via het al bestaande BOS overleg Onderzoek mogelijkheden nieuwe locaties (incl. buitendijks) Opruimen van sloopschepen (capaciteit en imago) Behoefte voorzieningen (walstroom, drinkwater, autoafzetplaatsen) Wie betrokken Binnenvaart Overleg Scheldemond: ZSP (voorzitter), RWS, KSV, KLPD, Terneuzen Nieuwe locaties (incl. buitendijks): trekker KSV/ RWS, rol ZSP en Gemeente; Opruimen Sloopschepen: eerste actie ZSP (in overleg met RWS) Project 4 Kansen voor bedrijven in Kanaalzone door aanleg Seine-Schelde Doel Opvolgen kansen Seine-Schelde verbinding in 2016 voor Zeeuws-Vlaamse bedrijven. Korte omschrijving Bedrijven en regio als geheel positioneren om goede start te maken bij gereedkomen Seine-Schelde verbinding, o.a. marktkansen concretiseren, bundelen van stromen en kennisuitwisseling. Wie betrokken Kamer van Koophandel en ZSP (trekker), bedrijfsleven, BZW, KSV, ZPPC. Project 5 Kansen voor regionaal overslag centrum Doel Onderzoeken of een regionaal overslagcentrum in de Kanaalzone voor bundeling goederenstromen kansrijk is. Korte omschrijving Bundelen van huidige goederenstromen en efficiënt organiseren van overslag van stukgoederen en containers via water (verbinding Terneuzen-Vlissingen) Een haalbaarheidsstudie kan uitwijzen of een regionaal overslagcentrum in de Kanaalzone toegevoegde waarde heeft. Wie betrokken Provincie Zeeland samen met ZSP (trekker), ZMF, Gemeente Terneuzen, bedrijven Project 6 Onderwijs binnenvaart Doel Ontwikkelen verdere integratie onderwijsaanbod binnenvaart in Zeeland Korte omschrijving Verder uitwerken/ bundelen plannen voor opzet Kenniscentrum Binnenvaart Zeeland. Wie betrokken ROC Westerschelde (trekker), Maritiem Instituut de Ruyter, Hogeschool Zeeland, ZSP, ZPPC, Provincie. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 9

11 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 10

12 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone De gemeente Terneuzen en de provincie Zeeland werken samen aan de gebiedsgerichte ontwikkeling van de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Een van de projecten is gericht op de ontwikkelingsmogelijkheden van de binnenvaart in de Kanaalzone en de havens van de gemeente Terneuzen, waaronder ook de havens van Sas van Gent en Sluiskil. Gezien de verwachte ontwikkelingen van de havens en binnenvaart in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone biedt dit kansen voor het positioneren van Terneuzen als zeehaven met faciliteiten voor de binnenvaart. Ontwikkelingen vervoer over water in Zeeland Zeeland beschikt over een grensoverschrijdend netwerk van vaarwegen en havens voor het faciliteren van het vervoer van goederen van en naar de belangrijke economische centra in de regio. De bedrijven in de Zeeuwse zeehavens en de kleinere binnenhavens maken gebruik van de verbindingen via water, spoor, ondergrondse infrastructuur en weg. Vervoer over water is in het Kanaalzonegebied volop in beweging. De verwachting is dat het vervoer per binnenvaart in de Kanaalzone en het Rijn-Schelde Delta gebied blijft groeien. Om de verwachte groei te kunnen blijven faciliteren wordt onder andere gewerkt aan de verbetering van de nautische toegang van het Kanaal Gent-Terneuzen (sluizencomplex Terneuzen). Daarnaast bieden de aanleg van de Seine Schelde verbinding (Terneuzen als toegangspoort voor Noord-Frankrijk) en ontwikkeling van deepsea containerfaciliteiten in het Sloegebied met aan- en afvoer via de binnenvaart, kansen voor Terneuzen en de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Zeeland werkt aan het versterken van het netwerk van binnenhavens en vaarwegen Voor het realiseren van een duurzaam goederenvervoernetwerk in Zeeland speelt de binnenvaart een belangrijke rol. De provincie, Zeeland Seaports, Rijkswaterstaat Zeeland, gemeenten, bedrijven en belangenorganisaties geven aan het vervoer over water te willen stimuleren en te faciliteren in Zeeland. In de Netwerkanalyse voor de binnenhavens en vaarwegen in Zeeland (2008) wordt een visie gegeven op de bereikbaarheid van de binnenhavens en het gebruik van de vaarwegen in Zeeland. In een streefbeeld zijn de ambities voor een duurzaam netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Zeeland in de toekomst (2020) weergegeven, rekening houdend met toekomstige ontwikkelingen. Ook het Actieprogramma Binnenvaart Zeeland (2007) geeft de kansen aan voor het beter benutten van de binnenvaart, met een belangrijke rol voor Terneuzen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 11

13 Het kabinet geeft in de beleidsbrief Varen voor een vitale economie: een veilige en duurzame binnenvaart aan wat het wil doen aan stimulering van vervoer over water en het behouden van het netwerk van (binnen)havens. Uit de Landelijke Markt en Capaciteits Analyse Vaarwegen (LMCA Vaarwegen) blijkt dat de havens een kritische succesfactor zijn voor de binnenvaart en de bereikbaarheid van de economische centra in de regio. Zeeland zet in op het stimuleren van meer vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen (in combinatie met andere modaliteiten). De haven van Terneuzen kan daarin een belangrijke rol spelen. 1.2 Doel Gegeven de huidige en verwachte grensoverschrijdende ontwikkelingen in Zeeland, de toenemende aandacht voor de binnenvaart bij de overheden en bedrijven en het streven naar een duurzaam vervoersnetwerk waarin het vervoer per binnenvaart beter wordt benut, biedt dit kansen voor het versterken van de haven en binnenvaartfaciliteiten in Terneuzen en Kanaalzone. Het onderzoek dient op basis van interviews met betrokken partijen in beeld te brengen wat de ervaringen, ontwikkelingen en verwachtingen zijn van de bedrijven, binnenvaartsector, overheden en belangenorganisaties ten aanzien van toekomst van de binnenvaart in de Kanaalzone. De kansen voor Terneuzen om zich te positioneren als zeehaven met faciliteiten voor de binnenvaart (toegangspoort) dienen als basis voor het definiëren van uitvoeringsprojecten. De studie dient de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden: 1. Hoe wordt de binnenvaart op dit moment gefaciliteerd in de havens van Terneuzen? 2. Welke knelpunten en kansen worden geïdentificeerd? 3. Welke concrete voorstellen dragen bij aan het verbeteren van de knelpunten en benutten van de kansen? 4. Welke stakeholders (overheden, bedrijven en belangenorganisaties) zijn betrokken bij de binnenvaart- en havenontwikkeling en welke rol spelen zij? De resultaten van deze studie leveren een bijdrage aan de Ontwikkelingsvisie Zeeuws- Vlaamse Kanaalzone. Deze visie vormt de basis voor ruimtelijke ontwikkelingen en uitvoeringsprojecten in het gebied tot Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 12

14 1.3 Leeswijzer Dit rapport is als volgt ingedeeld: In hoofdstuk 2 wordt de eerste onderzoeksvraag beantwoord. Hierin worden de faciliteiten van de haven Terneuzen beschreven waarin onderscheid wordt gemaakt in de de haventerreinen, ligplaatsen, infrastructuur en functie van de haven Terneuzen. In hoofdstuk 3 wordt de tweede onderzoeksvraag beantwoord. Hierin worden de kansen en knelpunten geidentificeerd voor de binnenvaart en haven Terneuzen, gegeven de verwachte groei van de binnenvaart en ontwikkelingsmogelijkheden voor de haven. In hoofdstuk 4 worden de derde en vierde onderzoeksvraag beantwoord. Hierin worden concrete projectvoorstellen gedaan die kunnen bijdragen aan het oplossen van knelpunten en benutten van de kansen. In de projectvoorstellen wordt aangegeven welke stakeholders trekker zijn, welke stakeholders betrokken zijn bij de binnenvaart- en havenontwikkeling en welke rol zij spelen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 13

15 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 14

16 2 Faciliteiten binnenvaart en haven Terneuzen 2.1 Haventerreinen Terneuzen De zeehaven Terneuzen bestaat uit een groot aantal industriële en haventerreinen met elk eigen kenmerken. Deze terreinen worden gebruikt als vestigingsplaats voor productiebedrijven, logistieke dienstverleners en overslag- en opslagbedrijven. De terreinen zijn veelal ontsloten via weg, water, spoor en buisleiding. De terreinen met een ligging aan het Kanaal Gent-Terneuzen hebben de beschikking over kade-infrastructuur die geschikt is voor het laden en lossen van goederen op zee- en of binnenvaartschepen. Figuur 2.1 Overzicht van aantal havens Kanaalzone Terneuzen, Sluiskil, Sas van Gent Braakmanhaven Zuiderkanaalhaven Massagoedhaven Zevenaarhaven Sluiskil Kanaleneiland Axelsevlaktehaven Yarahaven Zijkanaal C Sas van Gent (Cargill/ ZuidChemie) Autrichehaven Bron: Zeeland Seaports Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 15

17 De belangrijkste havens met een overslagfunctie voor zowel zeevaart als binnenvaart in Terneuzen zijn in onderstaande tabel weergegeven: Tabel 2.1 Haventerreinen met overslag zeevaart en binnenvaart Haven Kade Maximale Gebruikers Overslag zee- en binnenvaart lengte diepgang schip Braakmanhaven* Steigers: 11,0 meter Dow, Oil tanking 4 zee + 3 biva Zeeland Container Terminal* 130 meter 6,0 meter Bedrijven Value Park Terneuzen Noorderkanaalhaven 430 meter 6,0 meter Verbrugge (stukgoed) Scheepsreparatie (Bosman, Aircom) Zuiderkanaalhaven 150 meter + 6,5 meter De Hoop 150 meter talud** Massagoedhaven 900 meter 12,5 meter Ovet Zevenaarhaven 1800 meter 12,5 meter Verbrugge (bulk- en stukgoed) + TPT Yarahaven 700 meter 12,5 meter Yara Heros kade 400 meter 9,5 meter Heros Axelse Vlaktehaven 325 meter 7,5 meter Outokumpu Autrichehaven (ontwikkeling) 885 meter 12,5 meter Toekomst: Alpha Calcit, ESV, etc. Zijkanaal E 575 meter 5,8 meter Cargill Kade Zuid-Chemie 300 meter 8,5 meter Zuid-Chemie Bron: Zeeland Seaports, diepgangen bekendmaking NA2/KAN/2006 * Verbinding met open zee/ Westerschelde ** De Hoop maakt gebruik van speciaal losschip met transportband van 32 meter (vanwege schuin talud) Zeeland Seaports is ontwikkelaar en beheerder van de haventerreinen en kades en verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer van de kanaalhavens en zijkanalen. Alleen de kade van Yara (zie figuur 2.2.) is in beheer van Yara zelf (in erfpacht van Zeeland Seaports). Watergebonden terreinen voor binnenvaart (binnenhavens) De meeste havens in de Kanaalzone zijn bereikbaar voor zeeschepen en binnenvaartschepen. Een deel van de havens is alleen bereikbaar voor binnenvaartschepen en wordt gebruikt door bedrijven voor de overslag van goederen via het water. Het betreft de volgende terreinen: Tabel 2.2 Haventerreinen met overslag voor alleen binnenvaart Haven Kade Maximale Gebruikers Overslag binnenvaart lengte Diepgang schip Zijkanaal A 300 meter 3,5 meter Scheepsreparatiebedrijven, Troost Zijkanaal C 400 meter 2,5 meter CZAV, van Esbroek, De Moor-Vlaeminck Zijkanaal B 550 meter 3,8 meter Scheepswerf De Schroef Zijkanaal D 600 meter 4,0 meter Dengriza, De Feijter, Versloot, H4A Bron: Zeeland Seaports, diepgangen bekendmaking NA2/KAN/2006 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 16

18 De in tabel 2.2 genoemde kades zijn in principe allen aan te merken als zogenaamde openbare kades. Voor het gebruik van deze kades dient toestemming te worden verleend door Zeeland Seaports. Bij het verlenen van deze toestemming wordt rekening gehouden met de bestaande afspraken met bedrijven over het gebruik. Door Zeeland Seaports wordt aangegeven dat naast de vaste gebruikers de kades betrekkelijk weinig door derden wordt gebruikt, waardoor het begrip openbaar wat naar de achtergrond verdwenen is. De bereikbaarheid van de meeste havens via het water voor de binnenvaart is goed vanwege de beschikking over voldoende kadelengte en diepgang. Voor klasse Va schepen (tot 3000 ton) is een diepgang vereist van 3,5 meter en daar voldoen de meeste havens/ kades aan. Echter voor de bedrijven gelegen aan het Zijkanaal C is de diepgang beperkt tot slechts 2,5 meter (mede door de ligging van kabels en leidingen aan het begin van het kanaal) en hebben de schepen beperkte manoeuvreerruimte (geen ruimte voor keren). Figuur 2.2 Overslag zee- en binnenvaart haven Yara Binnenvaart Zijkanaal C Geluid- en milieuruimte De relatie tussen bedrijvigheid, de infrastructuur en de andere milieugevoelige functies in de Kanaalzone is complex en blijft een aandachtspunt. In de Kanaalzone zijn de Poel- en Gellinckpolder, Axelse Vlakte, Sluiskil Oost, Kanaaleiland (Stroodorpe-Oost), Oostelijke Kanaaloevers en Terneuzen West de gezoneerde terreinen. De bedrijven geven aan dat de geluidruimte en milieukwaliteit (geur- en stofhinder, externe veiligheid en luchtkwaliteit) beperkt is met name voor de huidige bedrijven gevestigd nabij de kernen van Terneuzen, Sluiskil en Sas van Gent. Door toename en verandering van de aard van de bedrijvigheid komt de milieukwaliteit rond de industrieterreinen en langs de transportassen onder druk te staan. Tevens kan de geluidsbelasting als gevolg van nieuwe bedrijvigheid niet altijd meer worden gecompenseerd door maatregelen bij de huidige bedrijven. Voor uitbreiding van activiteiten vragen de bedrijven een milieuvergunning aan bij de provincie of de gemeente (afhankelijk van de aard en omvang van het bedrijf). De provincie beoordeelt of er voldoende ruimte is binnen de huidige geluid- en veiligheidscontouren in de Kanaalzone. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 17

19 Rond de haven- en industrieterreinen in de Kanaalzone liggen tevens natuurgebieden van verschillende status (Vogel- en Habitatrichtlijngebieden en EHS). De ligging van deze gebieden kan van invloed zijn op de ontwikkelingsmogelijkheden van het industrie en havencluster. In het omgevingsplan Zeeland geeft de provincie aan dat de doelstelling is: Verdere uitbouw en versterking van de Zeeuwse havengebieden, in harmonie met de omgeving en de omgevingskwaliteiten. Het gaat daarbij om het optimaliseren van de (milieu)ruimte gericht op de ontwikkeling van een duurzaam haven- en industriecluster. Ligplaatsen binnenvaartschepen Binnen de Kanaalzone zijn locaties aangewezen die als ligplaats dienen voor de binnenvaartschepen. Een ligplaats wordt gedefinieerd als 1 : Ligplaats biedt een binnenvaartschip onderdak zowel overdag als s-nachts, tijdens een weekend en tijdens vakanties (langdurig afmeren). Ligplaats kent een verbondenheid met een fysiek element (paal, kade, etc.). Met wachtplaatsen voor binnenvaartschepen wordt bedoeld het gedurende korte tijd afmeren van een schip in afwachting van een schutting, sluisdoorgang of brugopening. De keuze van de schipper voor een ligplaats heeft niets te maken met het logistieke proces van laden en lossen. Schepen die wachten op het laden en lossen doen dat veelal aan de kade van het bedrijf (als er ruimte is) of anders vlakbij de kade. Rijkswaterstaat Zeeland is verantwoordelijk voor het aanbieden van voldoende ligplaatsfaciliteiten langs het kanaal en voor het toewijzen van beschikbare plaatsen aan de schepen. Alle aan de doorgaande vaarweg liggende kades zijn in beheer van Rijkswaterstaat. De kades aan de insteekhavens en zijkanalen zijn grotendeels in beheer van Zeeland Seaports. Zeeland Seaports is verantwoordelijk voor het ligplaatsenbeheer voor binnenvaartschepen van de insteekhavens aan de Zijkanalen zoals Zijkanaal A. Rijkswaterstaat kan bij een tijdelijk tekort aan ligplaatsen een beroep doen op de ligplaats mogelijkheden in het beheergebied (havens en kades) van Zeeland Seaports. Zeeland Seaports is de beheerder van de kanaalhavens en dient toestemming te geven voor het gebruik van kades als (tijdelijke) ligplaats. Voor het liggen in het beheergebied van Zeeland Seaports worden kosten gerekend aan de schippers. De belangrijkste ligplaatsfaciliteiten zijn te vinden in en nabij de stad Terneuzen (binnendijks). Rijkswaterstaat Zeeland heeft voor het sluizencomplex Terneuzen en langs het kanaal voldoende faciliteiten (kades, autoafzetplaatsen (o.a. Goese kade van 290 meter voor wachten zeeschepen), bolders, steigers voor schepen met gevaarlijke goederen, etc.) voor schepen om te wachten voor het schutten van de sluizen en daarnaast om te liggen. Aangezien meer dan honderd schippers Terneuzen als thuishaven hebben, zijn de ligplaatsen aan Zijkanaal A een belangrijke locatie dichtbij de stad. De kade is door 1 Bron: MIT-Verkenning Capaciteitsuitbreiding ligplaatsen in de Rijn-Schelde Corridor (2006). Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 18

20 Zeeland Seaports vernieuwd waarbij een walstroomvoorziening (de enige in het Kanaalgebied) is aangebracht en de drinkwatervoorziening (automaat) is verbeterd voor de schippers. De schepen kunnen veelal met twee schepen naast elkaar liggen en dat gebeurt bij drukte dan ook (met name langs het Zijkanaal A). Walstroomvoorziening Zijkanaal A Ligplaats Zijkanaal A Tevens wordt door de schippers gebruik gemaakt van de beschikbare ruimte op de diverse Zijkanalen, met vooral ligplaatsen in Sluiskil (Zijkanaal B) en Sas van Gent (Zijkanaal E, G en H). De andere locaties worden incidenteel gebruikt. Alleen in Zijkanaal A, E en H mogen recreatieschepen aanmeren. Tabel 2.3 Ligplaatsen binnenvaartschepen in de Kanaalzone Ligplaatsen binnenvaart Kade lengte Maximale diepgang schip Zijkanaal A 1000 meter 3,5 meter Beneluxkade 200 meter 5,5 meter Zijkanaal B 550 meter 3,8 meter Zijkanaal D 500 meter 4,0 meter Zijkanaal E 575 meter 5,0 meter Zijkanaal F 200 meter 2,6 meter Zijkanaal G 200 meter 3,5 meter Zijkanaal H 400 meter 3,0 meter Douanekade 300 meter 5,0 meter Noorderkanaalhaven 200 meter 6,0 meter Westzijde Zijkanaal C* 275 meter 3,5 meter Zevenaarhaven (o.a. duwbakken) 350 meter 7,0 meter Bron: Zeeland Seaports, diepgangen bekendmaking NA2/KAN/2006 * Wachtplaats voor binnenvaartschepen Yara Door Rijkswaterstaat Zeeland zijn in de Kanaalzone recent veertien sloopschepen verwijderd langs de Kanaalzone die lagen in het beheergebied van Rijkswaterstaat waardoor ongeveer 700 meter aan kadefaciliteiten voor ligplaatsen weer beschikbaar is voor binnenvaartschepen. Tevens is voor de bewoners langs de vaarweg (met name in Sluiskil) het zicht verbeterd doordat deze schepen niet meer voor de deur liggen. In het beheergebied van Zeeland Seaports liggen nog een aantal sloopschepen (zie figuur 2.3). Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 19

21 Figuur 2.3 Sloopschip aan Zijkanaal B In figuur 2.4 wordt een samenvattend overzicht gegeven van de functies van de havens en kades voor overslag en als ligplaats voor de binnenvaart. Het gaat daarbij om de kades die voor zowel de overslag per zeevaart als binnenvaart worden gebruikt, voor alleen overslag per binnenvaart en kades die als ligplaatsen dienen voor binnenvaartschepen. In bijlage 4 is een gedetailleerd overzicht van kanaalhavens en diepgangen gegeven. Figuur 2.4 Schematisch overzicht van kades voor overslag zeevaart en binnenvaart (ZBO), alleen overslag binnenvaart (BO) en ligplaatsen binnenvaart (BL) Bron: Zeeland Seaports, diepgangen bekendmaking NA2/KAN/2006 bewerkt ECORYS Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 20

22 2.2 Functie havens De zeehaven van Terneuzen heeft van oudsher een functie als haven door de ligging aan de Westerschelde en de verbinding via het Kanaal naar Gent. De zeehaven is een belangrijkste vestigingsplaats voor industriële productiebedrijven (chemie en meststoffen) en voor logistieke en overslagbedrijven. De bedrijven in de zeehavens zijn met name zeehavengebonden bedrijven die grondstoffen en producten via de zeevaart vooral aanvoeren en de binnenvaart gebruiken voor de afvoer van producten naar klanten en de aanvoer van producten voor op en overslag. In de haven van Terneuzen zijn tevens enkele binnenvaarthavens te identificeren zoals Sluiskil en Sas van Gent en de terreinen voor binnenvaartgebonden bedrijven langs Zijkanaal A en Zijkanaal C. Door de grote verscheidenheid aan type bedrijven die gebruik maken van vervoer over water, heeft de zeehaven Terneuzen verschillende functies: Industriële functie: Voor productiebedrijven als Dow (chemie), Yara en Zuid-Chemie (meststoffen), Cargill (voedingszetmeel) zijn vervoer via zeevaart en binnenvaart belangrijke modaliteiten voor de aanvoer van grondstoffen en afvoer van producten naar klanten. Overslag- en opslagfunctie: Door grote bedrijven als OVET (vaste brandstoffen zoals cokes), De Hoop (zand en grind en bouwmaterialen), Verbrugge (bulkgoederen (wit) en papier en hout) en Heros (afvalstoffen en bouwstoffen) wordt gebruik gemaakt van alle modaliteiten waarbij binnenvaart een belangrijke modaliteit is voor de afvoer naar de klanten. Tevens zijn langs de Zijkanalen kleinere bedrijven gevestigd die gespecialiseerd zijn in zand en grind (zoals Dengriza) en agrarische producten (zoals CZAV en De Feijter). Logistieke functie: Op het Value Park Terneuzen zijn logistieke bedrijven gevestigd rond het chemisch complex van Dow die het chemisch cluster versterken met de logistieke functie. Dat zijn bedrijven als VOS Logistics, Oiltanking en Bertschi (spoorterminal). Katoennatie exploiteert de Zeeland Container Terminal in Terneuzen voor vervoer van containers per binnenvaart (dedicated gebruik voor chemische bedrijven). Daarnaast biedt Verbrugge Terminals een uitgebreid dienstenpakket voor de klant gericht op overslag, opslag en distributie van bulk- en stukgoederen via zeevaart, binnenvaart, spoor en weg (waarbij binnen- en zeevaart via een eigen agent wordt verzorgd en weg met eigen wagens). Recreatiefunctie: Terneuzen heeft twee jachthavens (de veerhaven ligt aan de Westerschelde en de jachthaven aan Zijkanaal A). Ook Sas van Gent heeft voorzieningen waar recreatieschepen kunnen liggen (Zijkanaal E en H). Ook zijn er in de regio diverse faciliteiten zoals jachtwerven. Tenslotte organiseert rederij Denick rondvaarten vanuit Terneuzen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 21

23 2.3 Overslag haven Terneuzen Overslag goederen in haven Terneuzen De overslag van goederen via de zeehaven Terneuzen bedraagt in 2007 ruim 14,1 miljoen ton via de zeevaart en ruim 11,7 miljoen ton via de binnenvaart. Tabel 2.4 Overslag Terneuzen in 2007 Overslag Terneuzen Totaal overslag (mln ton) Aanvoer (mln ton) Afvoer (mln ton) Groei Zeevaart 14,1 10,7 3,4 2,0 % per jaar Binnenvaart 11,7 5,0 6,7 2,5 % per jaar Bron: Zeeland Seaports, bewerking ECORYS De overslag via zeehaven Terneuzen had in de afgelopen tien jaar een grillig verloop. De binnenvaart daalde tot 2001, steeg flink tot 2005 en daalde weer licht tot De groei bedroeg tussen 1996 en 2007 ongeveer 2,7 miljoen ton (ofwel gemiddeld 2,5% groei per jaar). De zeevaart nam tot 2005 toe en daalde ook de laatste jaren licht; gemiddeld groeide dit tussen 1996 en 2007 met 2% per jaar. Figuur 2.5 Ontwikkeling overslag goederen zeevaart en binnenvaart Terneuzen, x ton Bron: Zeeland Seaports, bewerking ECORYS overslag zeevaart overslag binnenvaart In de afgelopen jaren is de overslag sterker gegroeid dan het aantal scheepsbewegingen. Het gemiddeld laadvermogen van de zeeschepen is sterker gestegen dan het gemiddeld laadvermogen van de binnenvaartschepen. Tabel 2.5 Ontwikkeling aantal schepen en laadvermogen Terneuzen Schepen Terneuzen Aantal schepen 1996 Aantal schepen 2007 Gem lvm 1996 (ton) Gem lvm 2007 (ton) Groei schepen Zeevaart % per jaar Binnenvaart % per jaar Bron: Zeeland Seaports, bewerking ECORYS Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 22

24 Overslag binnenvaart en zeevaart naar goederensoort De zeehaven Terneuzen kent een grote diversiteit in de overslag van goederen, waarbij het vooral bulkgoederen betreft. De aardolieproducten worden vooral via zeeschepen aangevoerd en de ruwe mineralen en bouwmaterialen (o.a. zand en grind) worden via de binnenvaart aan- en afgevoerd. In figuur 2.6 is een overzicht opgenomen van het vervoerde volume in 2007, uitgesplitst naar vervoerswijze (binnenvaart en zeevaart) en goederensoort (volgens NSTR 1 indeling). In totaal bedraagt het vervoerde volume van en naar de zeehaven Terneuzen 25,8 miljoen ton. In bijlage 6 is een meer gedetailleerd overzicht opgenomen van de aanen afvoer van goederen via de zeehaven Terneuzen. De belangrijkste goederensoorten die worden overgeslagen via de haven Terneuzen per binnenvaart zijn bouwmaterialen (zand en grind), chemische producten, meststoffen, aardolieproducten en overige (stuk)goederen. In 2007 is de overslag van overige stukgoederen via de binnenvaart verdubbeld tot 1,3 miljoen ton ten opzichte van Figuur 2.6 Overslag naar NSTR goederensoort binnenvaart en zeevaart Terneuzen 2007 x ton Omvang goederenstromen naar NSTR goederensoort binnenvaart en zeevaart Terneuzen binnenvaart zeevaart Overige goederen Chemische producten Meststoffen Ruw e mineralen en bouw mat. Metalen; metalen halffabrikaten Ertsen en metaalresiduen Aardolieproducten Vaste brandstoffen Andere voedingsproducten Landbouw producten Bron: Zeeland Seaports, bewerking ECORYS Verbondenheid zeehaven en binnenvaart De binnenvaart heeft een sterke positie in de zeehaven Terneuzen door de nauwe verbondenheid met de gevestigde (internationale) bedrijven in de zeehaven. Terneuzen is een belangrijke toegangspoort voor Europa via de zee. Ruim 14 miljoen ton goederen worden via zeeschepen aan- en afgevoerd. De aangevoerde goederen (vooral aardolieproducten) via zee zijn bestemd voor de industrie in Terneuzen voor de productie van eindproducten voor de klanten. De afgevoerde goederen via zee (vooral meststoffen) zijn bestemd voor klanten overzee in Europa en Amerika van de industrie in Terneuzen via kustvaart- en zeevaartschepen worden bediend. Tevens wordt met zeeschepen zand gewonnen op onder andere de Westerschelde en Noordzee die vervolgens via overslag en opslag in Terneuzen verder wordt vervoerd per binnenvaartschip naar de bestemmingen voor bouwlocaties in de Benelux. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 23

25 De binnenvaart is één van de meest kosteneffectieve mogelijkheden voor transport voor de bedrijven in Terneuzen vanwege de goede verbindingen via het water van en naar Nederlandse en Europese locaties in het achterland. Niet alleen voor (de havens in) Nederland maar ook voor Terneuzen geldt dat (bron: LMCA, 2007, zie ook bijlage 5): Binnenvaart is marktleider in internationaal vervoer: vervoer over lange afstand van en naar klanten aan het water (natte vervoersrelaties); Binnenvaart is marktleider in bulkvervoer (dikke goederenstromen): vervoer van zand en grind, chemische producten, ertsen, kolen, etc.; Binnenvaart heeft een sterke relatie met de zeehavens: In Nederland heeft de binnenvaart voor meer dan 60% een oorsprong of bestemming in een zeehavengebied. De internationale bedrijven in Terneuzen hebben veel klanten in Europa met een locatie aan het water die worden bediend per binnenvaart. De haven Terneuzen heeft ook een sterke positie in het vervoer van droge en natte bulkgoederen (85%) veelal zand en grind en chemische producten (zie ook bijlage 6 herkomsten/bestemmingen haven Terneuzen). Daarnaast maken de bedrijven gebruik van het vervoer van goederen via de weg voor de klanten die geen directe vaarweg- of spooraansluiting hebben. Tevens betreft het vervoer van goederen via de weg op korte afstand en het vervoer van basis- en eindproducten (excl. containers). Zeeland Seaports geeft in het Strategisch Masterplan aan in te zetten op een modal split, resulterend in 2020 met een aandeel van vervoer over het water (shortsea, transshipment en binnenvaart) van 60%, een aandeel voor spoor van 15% en een aandeel van de weg van 25 %. Voor Zeeland Seaports zijn goede verbindingen per binnenvaart, spoor, weg en buisleiding van en naar het Europese achterland essentieel om de positie als zeehaven te versterken Scheepvaartverkeer sluis Terneuzen In totaal passeren in 2007 ruim schepen het sluizencomplex Terneuzen. Daarvan zijn ruim binnenvaartschepen en zeeschepen die vracht vervoeren 2. Deze schepen voeren in totaal 66 miljoen ton lading met een laadvermogen van in totaal 166 miljoen ton. Ruim recreatieschepen zijn de sluis gepasseerd. Tabel 2.6 Overzicht passages Kanaal Gent Terneuzen bij sluis Terneuzen Aantal schepen Lading in mln ton Geladen schepen Lege schepen Lvm (mln ton) Gem lvm schip (ton) Binnenvaart met goederen , , Zeevaart met goederen , , Totaal ,6 166,3 Bron: Scheepvaart in Zeeland 2007, RWS Zeeland 2 Binnenvaartschepen (6.727) en zeeschepen (288) die geen vracht vervoeren zijn sleepboten, (losse) duwboten, passagiersschepen, dienst- en werkvaartuigen, vissersvaartuigen etc. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 24

26 Van de binnenvaartschepen die de sluizen van Terneuzen passeren, heeft 64% van de schepen lading aan boord (vooral in zuidgaande richting). Van de zeeschepen die de sluizen van Terneuzen passeren, heeft 56% van de schepen lading aan boord. De ontwikkeling van de scheepvaart (aantallen en laadvermogen) op het Kanaal Gent- Terneuzen kan uit figuur 2.7 worden afgeleid. Opvallend is de toename van het totale laadvermogen in de binnenvaart sinds Figuur 2.7 Ontwikkeling scheepvaart (aantallen en laadvermogen) Kanaal Gent - Terneuzen Bron: Scheepvaart in Zeeland 2007, RWS Zeeland De schepen die de sluis Terneuzen zuidwaarts passeren hebben als belangrijkste bestemming Gent en andere delen van België. Schepen met bestemming Terneuzen zijn vooral de schepen met zand en grind. De schepen die de sluis noordwaarts passeren hebben als herkomst vooral Terneuzen (schepen met meststoffen en chemische producten) en voor een deel ook Gent. De sluispassages geven een beperkt beeld van de goederenstromen en scheepsbewegingen van en naar de haven Terneuzen. In deze sluispassages zitten bijvoorbeeld niet de goederenstromen van en naar Dow en ook niet de goederenstromen tussen Terneuzen en België en Frankrijk (landbouwproducten met kleine schepen). 2.4 Economische en logistieke betekenis De chemie, bouw, agrarische en logistieke sector zijn van belang voor de toegevoegde waarde en werkgelegenheid in de zeehaven Terneuzen. Voor de bedrijven heeft vervoer over water (via zee en binnenvaart), naast weg, spoor en buisleiding een belangrijke rol in het logistieke en productieproces. De zeehaven van Terneuzen heeft een toegevoegde waarde van 2,7 miljard Euro, een werkgelegenheid van werkzame personen en er zijn 72 bedrijven gevestigd (bron: Havenmonitor 2006). Het aandeel van de chemie daarin is 85% in toegevoegde waarde en 48% in werkzame personen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 25

27 Het economische belang van de sectoren binnenvaart en zeevaart zijn gemeten in toegevoegde waarde en werkzame personen beperkt voor de haven, maar het vervoer over water is voor de productie- en overslagbedrijven zeer belangrijk voor een kostenefficiënte logistiek. De bedrijven geven aan zoveel mogelijk via water naar hun klanten in Europa te willen vervoeren. Afhankelijk van de ligging van de klanten kan via de binnenvaart (met kleine schepen tot duwbakken) de producten worden aangeleverd. Van de schaalvergroting in de binnenvaart wordt door de bedrijven alleen gebruik gemaakt als de klant ook aan hoofdvaarwegen gevestigd is en niet aan kleine vaarwegen waar bijvoorbeeld alleen spitsen kunnen komen. Tevens kunnen klanten soms maximaal 500 ton per keer ontvangen vanwege de beperkte opslagruimte en kan ook geen gebruik worden gemaakt van grotere schepen. Bedrijven onderzoeken de mogelijkheden om meerdere klanten per reis te bevoorraden met een groter schip. Ook wordt overwogen om duwbakken in te zetten, waardoor de klanten flexibeler kunnen worden bevoorraad. De bedrijven (zand en grind, meststoffen, agrarische producten) geven aan dat de beschikbaarheid van schepen tot 1500 ton afneemt. De bouw en financiering van grote schepen is aantrekkelijker voor ondernemers en banken waardoor schepen tussen 600 en 1500 ton nauwelijks meer worden gebouwd. De binnenvaartsector (o.a KSV) heeft met het opstellen van het rapport Een goede toekomst voor het kleine schip, 2008 een actieplan opgesteld. Het aantal binnenvaartgerelateerde bedrijven in Terneuzen is 179 vestigingen met 433 werkzame personen in 2007 (bron Handelsregister Kamer van Koophandel). Dit zijn vooral binnenvaartondernemers (ongeveer 80%) die Terneuzen als thuishaven hebben, en dienstverlenende bedrijven als duw- en sleepdiensten en voor de passagiersvaart. In de Havenmonitor worden deze bedrijfsvestigingen met één werkzaam persoon niet meegenomen, terwijl het sociaal-economisch belang voor Terneuzen en de binding met de stad toch groot is. Voor Zeeland Seaports zijn de havengelden door de goederenoverslag van de binnenvaart beperkt ten opzichte van de havengelden van de zeevaart. In 2006 heeft Zeeland Seaports 12,4 miljoen ontvangen aan netto havengelden voor de overslag van 30,2 miljoen ton via de zeevaart en 1,7 miljoen aan netto havengelden voor de overslag van 29,5 miljoen ton via de binnenvaart. Voor Zeeland Seaports heeft vanuit de opbrengsten de ontwikkelingen van zeehaventerreinen (waar overigens ook binnenvaartschepen kunnen laden en lossen) hierdoor prioriteit boven watergebonden terreinen voor alleen binnenvaart. Zeeland Seaports richt zich op het aantrekken en stimuleren van bestaande en nieuwe industrieën en het inzetten op duurzame vormen van logistiek en ruimtegebruik. Vanuit strategisch oogpunt is voor Zeeland Seaports het belang van de relatie tussen zeehaven en binnenvaart dan ook groot om de verwachte groei van de havens te kunnen faciliteren. Voor huidige en nieuwe bedrijven in de haven Terneuzen wil Zeeland Seaports in multimodale faciliteiten (binnenvaart, spoor, weg en buisleiding) blijven investeren. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 26

28 2.5 Infrastructuur Inleiding Het infrastructuurnetwerk in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone wordt gekenmerkt door een multimodaal netwerk van infrastructurele verbindingen via zee, binnenwater, spoor, weg en buisleiding. De toegangspoorten via zee (Westerschelde) en binnenwater (Kanaal Gent Terneuzen) zijn essentieel voor het goederenvervoer via water van en naar Terneuzen en Gent. Dit vaarwegennetwerk sluit aan op de internationale hoofdtransportassen via water van en naar de zeehavens Antwerpen, Rotterdam en de havens langs de Rijn. De zeehaven van Terneuzen is via water en weg door de tunnel onder de Westerschelde nauw verbonden met de zeehaven van Vlissingen. Voor de bedrijven in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone biedt dit multimodale netwerk van verbindingen, samen met de centrale ligging, kansen voor optimale dienstverlening aan klanten in de Benelux, Europa en de rest van de wereld Vaarweginfrastructuur De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone heeft een goede waterinfrastructuur, zowel via zee als via de binnenwateren. De Westerschelde is de belangrijkste waterweg voor de zeevaart maar ook voor de binnenvaart van en naar de zeehaven Terneuzen en Gent. Via het sluizencomplex bij Terneuzen en het Kanaal Gent Terneuzen kunnen de zeeschepen, kustvaartschepen en binnenvaartschepen de havens van Terneuzen, Sluiskil, Sas van Gent en Gent goed bereiken. Het Kanaal Gent-Terneuzen is de belangrijke vaarweg en toegang tot de haventerreinen met een totale lengte van 32 km, waarvan 16,6 km door de gemeente Terneuzen (tot Zelzate). De vaarweg heeft klasse VI b (tot 13,5 m diepgang) en is toegankelijk voor zeevaartschepen (max. 265m x 34m x 12,25m) en binnenvaartschepen (max. 140m x 23m x 4m). Figuur 2.8 Sluizencomplex Terneuzen Bron: Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 27

29 Via de het Sluizencomplex Terneuzen kunnen de schepen de havens van Terneuzen en Gent bereiken. Het Sluizencomplex beschikt over drie sluizen: Westsluis (primair voor zeeschepen, en bij voldoende capaciteit ook binnenschepen); Middensluis (getijdesluis, binnenvaartschepen + kleine binnenvaart); Oostsluis (binnenvaartschepen). De zeehaven van Terneuzen is via de Westerschelde verbonden met de zeehavens van Vlissingen en Antwerpen. De havens langs de Rijn (en in Nederland) kunnen via het sluizencomplex Terneuzen, Westerschelde, Kanaal door Zuid-Beveland (sluis Hansweert), Grevelingen (Krammersluizen), Hollands Diep (Volkeraksluizen) en de Waal en Rijn worden bereikt (noordelijke richting). Figuur 2.9 Vaarwegen infrastructuur Zeeland en Kanaal Gent Terneuzen Bron: vaarwegenkaart Nederland RWS De Vlaamse en Franse havens worden via Gent, sluis Evergem en vervolgens via de Ringvaart om Gent, Boven-Schelde, Leie en Boven-Zeeschelde (Antwerpen) aangesloten op het Vlaamse en Waalse vaarwegennet en Franse vaarwegennet. Een deel van deze havens is alleen bereikbaar via kleine schepen zoals spitsen (tot 250 ton) en kempenaars (tot 650 ton). Met de aanleg van de Seine-Schelde verbinding wil Europa het Transeuropese netwerk (TEN) verbeteren door de vaarweg op deze Noord-Zuid corridor op te waarderen tot een Klasse Vb binnenvaartverbinding. Hierdoor is het vanaf 2016 mogelijk voor schepen met een capaciteit tot ton (in plaats van 400 ton nu) goederen te vervoeren tussen Rotterdam via Terneuzen, Gent, Lille naar Parijs. Belangrijkste knelpunten die worden aangepakt zijn de opwaardering van Canal du Noord en het traject tussen Kortrijk (België) en Lille (Frankrijk) via onder andere de Leie. Daarnaast onderzoekt Vlaanderen mogelijkheden voor verbetering van de westelijke ontsluiting via Zeebrugge (Seine-Schelde West). Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 28

30 Figuur 2.10 Vlaamse vaarwegennet inclusief tracé van Seine-Schelde (rood) en Seine-Schelde West (groen) Bron: Promotie Binnenvaart Vlaanderen en Seine-Schelde binnenvaartverbinding (KvK en ZSP, 2007) Weginfrastructuur Het goederenvervoer over de weg van en naar Zeeland concentreert zich op de oost-west verbinding via Rijksweg A58 (Bergen op Zoom Vlissingen) en noord-zuid verbinding via de N62 (Westerscheldetunnel). Deze congestievrije verbindingen ontsluiten de zeehavens Vlissingen en Terneuzen en de grote steden in Zeeland. De Westerscheldetunnel (N62) sluit in Terneuzen aan op de westkant van het Kanaal en dient voor de aansluiting op de N62 (tweebaansweg) richting Gent (oostkant kanaal) de brug bij Sluiskil te passeren. Deze brug over het Kanaal Gent Terneuzen staat voor de doorgang van zeeschepen van en naar vooral Gent gemiddeld twintig minuten per uur open. Dit veroorzaakt veel vertraging voor het wegverkeer. Door het akkoord over de financiering van de tunnel bij Sluiskil kan deze wegontsluiting worden verbeterd (en kunnen grotere schepen de kanaalkruising naar verwachting sneller passeren). Via de N252 aan de westkant van het Kanaal zijn de terreinen in Sluiskil en Sas van Gent via de weg bereikbaar Spoorinfrastructuur De bedrijven in de haven van Terneuzen en aan de oostelijke oever van Kanaal Gent- Terneuzen worden ontsloten via een goederenspoor aan de oostkant van het Kanaal. Dit goederenspoor sluit via de brug bij Sluiskil aan op het spoortraject Terneuzen Zelzate Gent (lijn 55) dat op de westelijke oever van het Kanaal ligt. Het fabriekscomplex van Dow Benelux dat gelegen is in de Braakmanhaven heeft een eigen spooraansluiting (aan de westelijke oever van het kanaal) en takt zonder kanaalkruising aan op het goederenspoor richting Gent. Via Gent kan worden aangesloten op de hoofdassen naar Antwerpen en Noord-Frankrijk en verder Europa in. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 29

31 Figuur 2.11 Weg- en spoorinfrastructuur Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone Bron: GIS Provincie Zeeland 2.6 Sterkten en zwakten binnenvaart en havens Terneuzen Samenvattend kunnen op basis van de ruimtelijk-economische structuur, de haventerreinen en infrastructuur de belangrijkste sterkten en zwakten van de binnenvaart en havenfaciliteiten in Kanaalzone en worden onderscheiden. Sterkten: Strategische ligging ten opzichte van afzetmarkt/ leveranciers Ligging aan diep vaarwater Bereikbaarheid via water, weg, buis, spoor (west) over het algemeen voldoende Beschikbaarheid ruimte (kades en terreinen) Multifunctionele haven voor grote verscheidenheid aan goederensoorten Clustervorming industrieën / logistiek (Value Park Terneuzen en Biopark Terneuzen) Zwakten: Betrouwbaarheid binnenvaart (wachttijden sluizencomplex) Betrouwbaarheid en capaciteit wegverkeer (brug Sluiskil en N62) Bereikbaarheid spoor (oostkant Kanaalzone) Geluid- en milieuruimte kritisch voor bedrijven op terreinen Kanaalzone Diepgang Zijkanaal C beperkt tot 2,5 meter Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 30

32 3 Kansen en knelpunten binnenvaart en haven Terneuzen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de kansen en knelpunten centraal die voor de binnenvaart en bedrijven prioriteit hebben in het verder ontwikkelen van de zeehaven Terneuzen en het versterken van de positie van de binnenvaart in de Kanaalzone. Het huidige netwerk van haventerreinen in de Kanaalzone biedt kansen voor verdere ontwikkeling en overheden en bedrijven geven aan deze kansen te willen benutten. Op basis van informatie van verladers, binnenvaartsector, belangenorganisaties en overheden in de Kanaalzone en de beleidsdocumenten zijn kansen en knelpunten geïnventariseerd. 3.2 Kansen De kansen voor het verder versterken van de binnenvaart in de Kanaalzone liggen op een aantal terreinen. Ontwikkelen en herstructureren ruimte voor vestiging van havengebonden bedrijven Verbeteren infrastructuur vaarweg, spoor en weg (o.a. Seine-Scheldeverbinding) Haven duurzaam deel maken van stad Terneuzen Clusteren van activiteiten van bedrijven (Valuepark en Biopark Terneuzen) Bundelen van goederenstromen via een regionaal overslagcentrum Versterken onderwijs en kennis over binnenvaart in Kanaalzone Ruimte voor terreinen De Kanaalzone beschikt over voldoende ruimte voor haventerreinen die ontwikkeld kan worden in de toekomst. De belangrijkste terreinen voor havengebonden bedrijven zijn: Axelse Vlakte Mosselbanken Westelijke Kanaaloever De Axelse Vlakte wordt verder ontwikkeld met nog voldoende ruimte via de ontwikkeling van Axelse Vlakte III (70 ha). Tevens wordt de Autrichehaven verder verlengd. De vestiging van nieuwe bedrijven (ESV met Tank Terminal en Alpha Calcit) leidt tot meer vervoer per binnenvaart. Bovendien bieden de plannen voor Biopark Terneuzen met de vestiging van biobased industrie kansen voor meer vervoer per binnenvaart. Deze locatie centraal in het gebied biedt kansen voor de ontwikkeling van een binnenvaarthaven indien behoefte is vanuit de bedrijven met ladingpotentieel. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 31

33 Axelse Vlakte Westelijke Kanaaloever Bron: Zeeland Seaports Mosselbanken Bron: Zeeland Seaports Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 32

34 De Mosselbanken wordt verder ontwikkeld rond het cluster van chemische en logistieke bedrijven met een sterke relatie met Dow Benelux. De bedrijven gevestigd op het Valuepark Terneuzen hebben aangeven meer te willen vervoeren over water (zee- en binnenvaart) en de faciliteiten hiervoor te verbeteren. Valuepark heeft in de Braakmanhaven een containerterminal (Zeeland Container Terminal) in gebruik voor vervoer per binnenvaart en kustvaart met ruimte voor groei naar ongeveer TEU. In de Braakmanhaven zijn ook steigers voor de overslag van goederen via zee-, kustvaarten binnenvaartschepen. Oli Tanking Terminal en Valuepark gaan samen de steiger van OTT uitbreiden met faciliteiten voor de binnenvaart. De nog te ontwikkelen Westelijke Kanaaloever biedt kansen voor de aanleg van haventerreinen aan diep vaarwater en ook mogelijkheden voor een binnenvaarthaven (wellicht deels buiten de sluis) op termijn. Tevens hangt de ontwikkeling van het terrein af van de keuze voor het verbeteren van de maritieme toegang. Indien wordt gekozen voor een zeesluis (buiten het bestaande sluizencomplex) dan zal dat ten koste gaan van een deel van de geplande terreinontwikkeling van de Westelijke Kanaaloever. Naast de ontwikkeling van havengebonden terreinen die liggen aan diep vaarwater biedt de Kanaalzone mogelijkheden voor binnenvaartgebonden bedrijven die zich willen vestigen in de Kanaalzone. De belangrijkste terreinen zijn: Zijkanaal C Kanaaleiland Sluiskil (Stroodorpe-Oost) Zijkanaal C Kanaaleiland Sluiskil Bron: Zeeland Seaports, bewerking ECORYS De terreinen langs Zijkanaal C bieden kansen voor de ontwikkeling van natte kavels geschikt voor bedrijven in de regio die voor de overslag van goederen van de binnenvaart gebruik willen maken. Een voorbeeld hiervan is de beoogde verplaatsing van een bedrijf naar Zijkanaal C, dat gevestigd is op een droog terrein in Terneuzen. Verdere versterking en ontwikkeling van dit gebied voor binnenvaartgebonden bedrijven bereikbaar voor klasse Va schepen kan een impuls geven voor meer overslag via de binnenvaart in de Kanaalzone. Aandachtspunt is wel dat de diepgang van het Zijkanaal C wordt verbeterd zodat natte kavels kunnen worden ontwikkeld. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 33

35 De bedrijven die gevestigd zijn op Kanaaleiland Sluiskil maken nauwelijks gebruik van de vestiging aan het water en de kadevoorzieningen. Alleen aan Zijkanaal D wordt door bedrijven gebruik gemaakt van overslag via de kade op binnenvaartschepen. De bedrijven gevestigd aan Zijkanaal B maken niet of nauwelijks gebruik van de vestiging aan het water. Het verplaatsen van niet-watergebonden bedrijven biedt kansen voor de vestiging van watergebonden bedrijven of uitbreiding voor bestaande bedrijven. Tevens kan herstructurering van het terrein bijdragen aan een meer duurzaam karakter en beter imago en kwaliteit van het terrein Verbeteren infrastructuur De bedrijven in de Kanaalzone geven aan dat het verbeteren van de multimodale infrastructuur belangrijk is voor het benutten van de kansen voor de haven en de binnenvaart. Het verbeteren van de weg- en spoorontsluiting in de Kanaalzone kan bijdragen aan beter benutten van de binnenvaartfaciliteiten en ontwikkelen van ene multimodaal knooppunt. Voor de Kanaalzone liggen de kansen op de verbetering van de volgende infrastructuur: Binnenvaart - verbeteren maritieme toegang via sluis Terneuzen draagt bij aan een betere betrouwbaarheid van de binnenvaart - aanleg Seine - Schelde verbinding biedt kansen voor bedrijven in Terneuzen om vanaf 2016 met grotere schepen klanten in Noord-Frankrijk via deze verbinding te bedienen; biedt kansen voor bundeling stromen in de Kanaalzone als gevolg van toename noord-zuid vervoer tussen Rotterdam en Parijs via de binnenvaart Weg - aanleg tunnel Sluiskil draagt bij aan een betere betrouwbaarheid via de weg - verdubbeling Tractaatweg (N62) draagt bij aan verbetering van de doorstroming via Zelzate naar Gent (R4/E34) Spoor - op termijn is een verbetering van de spoorinfrastructuur op de Oostelijke Kanaalzone gewenst via aanleg van spoorverbinding Axel-Zelzate De aanpassingen aan infrastructuur vergen vaak jaren waardoor het belangrijk is om tussen besluit en daadwerkelijke aanleg van sluis en tunnel de knelpunten te beperken. De bereikbaarheid en betrouwbaarheid van de vervoer- en verkeerstromen moeten worden gegarandeerd en gefaciliteerd. Voor de overheden en bedrijven in de Kanaalzone is het belangrijk dat er tot 2020 aandacht is voor het optimaal benutten van de capaciteit van water, weg en spoor. Dat kan onder andere via verkeersmanagement in de keten (RWS voor de vaarweg en ZSP voor de haven met haveninformatiesysteem ZHIS). Bij het bevorderen van de doorstroming van de binnenvaart kunnen het River Information Services (RIS) en het installeren van automatische identificatiesystemen (AIS) aan boord van schepen bijdragen aan vlot en veilig varen via het Kanaal-Gent Terneuzen en de aansluiting op de Zeeuwse waterwegen. Tevens kan het mogelijk bijdragen aan een efficiënter schutproces en aan het toewijzen van ligplaatsen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 34

36 Ligplaatsen Voor de binnenvaartschepen in de Kanaalzone dienen de huidige ligplaatsfaciliteiten behouden te blijven en waar mogelijk uitgebreid te worden bij groei van het scheepsverkeer. Bij de ontwikkeling van ligplaatsen voor binnenvaartschepen in de toekomst dient rekening gehouden te worden met schaalvergroting in de scheepvaart, mogelijk meer gebruik van duwbakken, de invloed van informatiesystemen (RIS) en de strengere normen voor luchtkwaliteit (walstroomvoorzieningen) en geluid Duurzame visie stad en haven Terneuzen Het duurzaam verbinden van de stad Terneuzen met de haven biedt kansen voor bedrijven en recreanten om werken en recreëren aan water aantrekkelijk te maken. In Terneuzen zijn 179 ondernemingen gevestigd met een relatie met de binnenvaart (veelal schippers) met in totaal 433 werkzame personen. De binding van deze bedrijven en schippers met de stad is groot en bestaat al van oudsher. Een integrale visie op de ontwikkeling van Terneuzen als havenstad dient dan ook niet alleen de focus te leggen op de Veerhaven als jachthaven, maar ook de mogelijkheden voor riviercruisevaart, ligplaatsen voor de binnenvaart (Zijkanaal A en buitendijks) en voor de recreatievaart mee te nemen. Uitgangspunt voor de binnenvaart is behouden van ligplaatsen en anders compenseren van verdwenen ligplaatsen en waar mogelijk uitbreiden van ligplaatsen en voorzieningen (zoals het plan van KSV voor buitendijkse ligplaatsen tussen de oostbuitenhaven en de veerhaven, zodat schepen direct kunnen vertrekken bij goede stroming en niet hoeven te wachten voor het schutten in de sluis) Clusteren bedrijven Valuepark Terneuzen is een goed voorbeeld van clustering van activiteiten rond chemie (Dow) waardoor de logistiek kan worden verbeterd, en er meer via binnenvaart en zeevaart kan worden vervoerd en minder via de weg. Biopark Terneuzen biedt met de vestiging van nieuwe bedrijven Rosendaal Energy en Biomassa Unie op de Axelse Vlakte tevens kansen voor de binnenvaart om meer biomassa te vervoeren. Tevens kunnen koppelingen tussen bedrijven als Cargill en Nedalco (Ghellinckpolder) en Yara en Heros leiden tot minder energieverbruik, het gebruik maken van elkaars producten en reststoffen, en mogelijk ook samenwerking op het gebied van logistiek in het bundelen van stromen via water Bundelen van goederenstromen via een regionaal overslagcentrum De bedrijven in de Kanaalzone die gebruik maken van vervoer over water maken allemaal gebruik van een eigen kade en voorzieningen. In de Kanaalzone is geen openbaar regionaal overslagcentrum dat door bedrijven (zonder kade) gebruikt kan worden. De mogelijkheden voor het bundelen van stromen, bijvoorbeeld containers, via een openbare voorziening (zoals een regionaal overslagcentrum) is in de Kanaalzone niet mogelijk. Een deel van de stromen via de weg kan mogelijk gebundeld via het water Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 35

37 worden vervoerd. Tevens kunnen nieuwe goederenstromen (zoals containers, stukgoederen, pallets mogelijk in de toekomst via een regionaal overslagcentrum worden vervoerd van en naar de Kanaalzone en vervolgens per vrachtwagen de winkels en bedrijven worden beleverd. Een dergelijk regionaal overslagcentrum kan zich mogelijk profileren als stukgoedhaven. De ontwikkeling van deepsea containerfaciliteiten in Vlissingen 3 biedt kansen voor de bedrijven in Terneuzen om de containers via Vlissingen te verschepen in plaats van via Antwerpen of Rotterdam. De verwachting is dat uitwisseling van containers eerst via de weg zal plaatsvinden (afstand is kort). Bij voldoende volume en frequentie van afvaarten kan het containervervoer via binnenvaartshuttles plaatsvinden. Bij voldoende containervolume, een goede prijs en interesse vanuit de bedrijven in de Kanaalzone kan via de Zeeland Container Terminal in de Braakmanhaven een verbinding per binnenvaart tussen Terneuzen en Vlissingen worden opgezet. Bovendien kunnen bedrijven in Terneuzen zelf een shuttle starten tussen de geplande containerterminals in Vlissingen en de eigen kade in Terneuzen. Bedrijven met containers kunnen hierbij aansluiten voor containervervoer via water. Voor Zeeland Seaports en de regio is het belangrijk optimale verbindingen per binnenvaart tussen Vlissingen (deepsea) en het achterland te ontwikkelen. Een duurzame verbinding per binnenvaart tussen Vlissingen en Terneuzen biedt bij voldoende containervolume op termijn kansen Versterken onderwijs binnenvaart Zeeland beschikt over drie onderwijsinstellingen, waarvan er nu twee binnenvaartspecifieke opleidingen aanbieden: ROC Zeeland / Maritiem Instituut de Ruyter en Hogeschool Zeeland. De derde, ROC Westerschelde, doet dit nog niet, maar ambieert het wel en is met haar vestiging in Terneuzen bovendien op het knooppunt van binnenvaartstromen gelegen. De kans voor versterking van het binnenvaart onderwijscluster ligt in de bundeling van de aanwezige expertise en ervaring. De drie onderwijsinstellingen zijn al bezig met het uitwerken van een concept voor een Kenniscentrum Binnenvaart Zeeland. Ook Zeeland Seaports en Zeeland Port Promotion Council participeren in het kenniscentrum. Deze bundeling kan leiden tot een versterking en uitbreiding van het opleidingsaanbod, zowel voor jonge studenten als voor bijscholing aan ervaren arbeidskrachten, en een aantrekkende factor zijn. Hiermee wordt ook bereikt dat het animo om in de binnenvaart te gaan werken vergroot wordt. Zie bijlage 7 voor een uitgebreidere beschrijving van de bestaande opleidingsinstellingen, het aanbod, en de plannen voor ontwikkeling en bundeling. 3 O.a. Westerschelde Containerterminal (WCT), Verbrugge Containerterminal (VCT), Sea-invest/ Zuidnatie, Kloosterboer). Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 36

38 3.3 Knelpunten De belangrijkste knelpunten die de bedrijven, binnenvaartschippers, overheden en belangenorganisaties ervaren en de relatie met projecten/acties zijn tabel 3.1 samengevat. Tabel 3.1 Overzicht van knelpunten naar locatie en relatie met uitvoeringsprojecten en acties Knelpunten Locatie Uitvoering/ Actie Ruimte Ruimteclaim van recreatievaart/ jachthaven op de ligplaatsen voor de binnenvaart Terneuzen Project 2 Visie Haven Project 3 Ligplaatsen Huidige watergebonden bedrijven hebben geen fysieke ruimte om Sluiskil Project 1 Haventerrein te kunnen uitbreiden Milieu Beperkte geluid- en milieuruimte huidige bedrijven en nieuwe bedrijven op terreinen vlakbij woonkernen Terneuzen, Sluiskil, Sas van Gent Project 1 Haventerrein Project 2 Visie Haven Kade Niet watergebonden bedrijven zijn gevestigd op natte terreinen Sluiskil Kanaaleiland Project 1 Haventerrein Kadelengte beperkt voor aantal bedrijven in de havens Terneuzen Project 1 Haventerrein Sloopschepen houden kades in de haven Terneuzen bezet Kades ZSP Project 3 Ligplaatsen (o.a Zijkanaal A/B) Infrastructuur water, weg en spoor Druk op de bereikbaarheid/ reisbetrouwbaarheid van haven Havens Terneuzen Projecten MIRT 4 Terneuzen via weg, water en spoor, neemt toe waardoor de logistiek van bedrijven minder kostenefficiënt is. Diepgang van Zijkanaal C beperkt tot 2,50 meter Zijkanaal C Project 1 Haventerrein (o.a. door kabels en leidingen) Bedrijven (zand en grind) vinden op huidige locatie diepgang Zijkanaal D Sluiskil / Project 1 Haventerrein beperkt (met name voor aan- en afvoer van zeezand) Zuiderkanaalhaven Maritieme toegang Kanaal Gent Terneuzen beperkt (zeevaart en binnenvaart) Terneuzen Verkenning maritieme toegang KGT Piekmomenten schepen bij sluizen Terneuzen door eb/ vloed Terneuzen Project 3 Ligplaatsen Westerschelde. Kanaalkruising Sluiskil (brug) leidt tot wachttijden wegverkeer Sluiskil Tunnel Sluiskil (MIRT) Capaciteit Tractaatweg en beperkte aansluiting Gent via Zelzate (N62/ E34/ R4) Zelzate Verdubbeling Tractaaweg (MIRT) Ontbreken van verbinding Axel-Zelzate (oostelijke kanaaloever) Axel Opname in MIRT Financieel Beperkte opbrengsten havengeld voor ZSP van binnenvaart ten opzichte van zeevaart Havens Terneuzen ZSP (Project 1 Haventerrein) Overig Schepen 600 tot 1500 ton minder beschikbaar voor bedrijven Kanaalzone KSV (toekomst kleine schip) Dreigend tekort aan ligplaatsen (o.a geen ligplaatsen buitendijks) Terneuzen Project 3 Ligplaatsen 4 MIRT staat voor Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport met de samenhang in projecten van het Rijk. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 37

39 De knelpunten die door de bedrijven, binnenvaart, beheerders, overheden en belangenorganisaties worden ervaren, liggen vooral op het gebied van ruimte en infrastructuur. Een deel van de infrastructurele knelpunten zijn onderdeel van de MIRT projecten, die voor het Rijk en de regio prioriteit hebben zoals de maritieme toegang Kanaal Gent Terneuzen en Kanaalkruising Sluiskil. Voor het oplossen van de knelpunten zijn een aantal concrete projectenvoorstellen benoemd en uitgewerkt. Tevens zijn de genoemde kansen en ontwikkelingen voor het verbeteren van de positie van de zeehaven Terneuzen voor de binnenvaart vertaald in een aantal concrete projectvoorstellen uitgewerkt. In het volgende hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de projectvoorstellen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 38

40 4 Uitwerking concrete projectvoorstellen Op basis van de gesprekken met stakeholders, inventarisatie van kansen en knelpunten en de workshop met stakeholders is een scala aan ideeën gegenereerd. Deze zijn door ECORYS gebundeld in zes projectvoorstellen: 1. Benutten en ontwikkelen watergebonden terreinen 2. Visie duurzame verbinding Terneuzen met haven 3. Monitoring ligplaatsen 4. Kansen voor bedrijven in de Kanaalzone door aanleg Seine Schelde 5. Kansen voor regionaal overslag centrum 6. Onderwijs binnenvaart In de eerste drie projectvoorstellen worden naast het benutten van kansen ook knelpunten aangepakt die stakeholders ervaren. In de laatste drie projectvoorstellen ligt het accent op het benutten van kansen voor het versterken van de positie van de zeehaven Terneuzen voor meer vervoer via de binnenvaart. Terneuzen moet weer een havenstad worden, waarbij haven en stad meer worden vervlochten tot één geheel. Per project wordt een uitwerking gegeven, aan de hand van de volgende onderdelen: Projectnaam: korte benaming Doel: wat is het doel van dit project Beschrijving: beschrijving van het probleem of knelpunt dat aangepakt wordt en op welke manier Wie: welke partij is trekker en welke partijen zouden betrokken moeten zijn bij dit project. Een overzicht van de verantwoordelijkheden en taken van betrokken stakeholders bij de ontwikkeling van de binnenvaart en haven Terneuzen zijn in bijlage 8 beschreven (inclusief relevante (beleids)documenten). Tijdpad: wat is het verwachte tijdpad? Kosten: voor zover mogelijk welke ordegrootte van investeringskosten is met het project gemoeid Besluitvorming: welke stappen van besluitvorming zijn noodzakelijk om het project te kunnen uitvoeren. Overige: overige opmerkingen waar relevant. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 39

41 Projectsheet project 1 Benutten en ontwikkelen watergebonden terreinen Project naam Doel Beschrijving Benutten en ontwikkelen watergebonden terreinen Effectiever gebruik maken van bestaande watergebonden terreinen Diverse locaties in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone hebben waterontsluiting maar worden niet benut voor het gebruik van binnenvaart. Dit project moet ertoe bijdragen dat bestaande locaties beter benut kunnen worden, ofwel door het verbeteren van de infrastructuur, ofwel door het reorganiseren van het grondgebruik. Drie deelprojecten die hierbij zijn te onderscheiden zijn: Opwaardering zijkanaal C: verdiepen van de vaarweg en ontwikkelen ruimte watergebonden bedrijvigheid. Een van de redenen voor de beperkte diepgang (2,50-2,80m) is dat aan het begin van het zijkanaal kabels onvoldoende diep liggen. Een quick scan van de ontwikkelingsmogelijkheden is hierbij een eerste stap. Herstructurering Kanaaleiland Sluiskil: waar mogelijk gebruikers die geen watergebonden activiteiten uitvoeren verplaatsen zodat locaties beschikbaar komen voor bedrijven die daadwerkelijk gebruik maken van binnenvaart. De wens van enkele verladers de vaarweg te verdiepen kan daarbij eveneens in ogenschouw worden genomen. Westelijke Kanaaloever: bij het verder uitwerken van de ideeën hiervoor dienen de kansen voor de binnenvaart expliciet te worden meegenomen, alsmede de benodigde compensatie van ligplaatsen. Sommige bedrijven geven aan dat de huidige kadelengte beperkt is. Bij toename in kadebezetting door schepen kan worden gezocht naar oplossing op huidige locatie. Milieu en geluidruimte voldoende en helder maken en vertalen in bestemmingsplan Voorwaarde voor ontwikkeling van de terreinen is dat de milieu en geluidruimte voldoende en helder wordt gemaakt voor huidige en te ontwikkelen activiteiten van bedrijven (rekening houdend met type/ duurzame activiteiten). Wie betrokken ZSP (trekker) Provincie Zeeland (vanuit Netwerkanalyse), gemeente Terneuzen Tijdpad Korte of lange termijn afhankelijk van component en benodigde budgetten. Kosten Infrastructuurmaatregelen: waar mogelijk onder te brengen in bestaande financieringsstructuren. Herstructurering: afhankelijk van locatie en aanwezige alternatieven. Besluitvorming Infrastructuur: MER traject Herstructurering: actualiseren bestemmingsplan Milieu- en geluidruimte: vastleggen in bestemmingsplan Overige - Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 40

42 Projectsheet project 2 Visie duurzame verbinding Terneuzen met haven Project naam Doel Beschrijving Duurzame verbinding Terneuzen met haven De rol van de haven, en van binnenvaart specifiek, integraal uitwerken in visieontwikkeling voor Terneuzen De stad Terneuzen staat voor de uitdaging de kwaliteit van haar centrum te behouden of te verhogen, toerisme en recreatie aan te trekken en tegelijkertijd de binnenvaart en zeevaart zo goed mogelijk te faciliteren. Hierbij speelt mee dat het imago van Terneuzen als haven onderbelicht is. Door de gemeente is een Visie Veerhaven Terneuzen en omgeving (maart 2008) opgesteld met een beschrijving van een plan om de relatie van de stad Terneuzen met de Westerschelde te verbeteren. Plannen die in de verdere visievorming kunnen worden meegenomen zijn: Uitbreiding Veerhaven als recreatiehaven Woningbouw in het stedelijke centrum Het faciliteren van riviercruises Het ontwikkelen van buitendijkse havenvoorzieningen voor de binnenvaart Handhaven van functie kades langs Zijkanaal A voor recreatievaart en binnenvaart Het voorzien (behouden of compenseren) in ligplaatsen voor de binnenvaart Wonen, werken, recreëren aan de ene kant en havenontwikkeling aan de andere kant lijken een spanningsveld op te leveren. Echter bij een goede integratie kunnen beide optimaal ontwikkelen. De uitdaging is om in de ontwikkelingsplannen zoveel mogelijk na te streven dat de stad Terneuzen duurzaam verbonden wordt met de haven. De timing is zodanig dat signalen vanuit de binnenvaart nog kunnen worden meegenomen in de verdere visie ontwikkeling. Wie betrokken Gemeente Terneuzen (trekker) ZSP, RWS, KSV, ZMF, Provincie Tijdpad Kosten - Besluitvorming Vaststellen visie duurzame verbinding Terneuzen met haven Overige - Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 41

43 Projectsheet project 3 Monitoring ligplaatsen Project naam Doel Beschrijving Monitoring ligplaatsen Voorzien in voldoende ligplaatsen voor de binnenvaart nu en in de toekomst De verwachte groei van binnenvaart op het kanaal, mede door de Seine-Schelde verbinding, kan leiden tot tekorten aan ligplaatsen. Omdat dit afhankelijk is van de daadwerkelijke groei is het zaak de behoefte en de beschikbaarheid permanent te monitoren. Drie deelacties zijn geïdentificeerd onder dit project: Het al bestaande BOS overleg kan benut worden om de monitoring bestuurlijk te borgen. Een toekomstvast ligplaatsenbeleid zal daarvoor een vast agendapunt dienen te worden. Onderzoek mogelijkheden nieuwe locaties (incl. buitendijks) Het opruimen van sloopschepen langs de kades in beheer van het Havenschap (leidt tot meer kaderuimte voor schepen en een beter imago) Belangrijk is hierbij rekening te houden met de benodigde ruimte bij het sluizencomplex en de ruimte voor wachtplaatsen. Daarnaast kan gekeken worden naar de behoefte aan aanvullende voorzieningen zoals: Walstroom (zie pilot Maashaven Rotterdam; starten op grootste concentraties ligplaatsen) Drinkwater voorzieningen Auto afzetplaatsen Ook kunnen minder in het oog springende locaties zoals Zijkanaal F bij de monitoring betrokken worden. Wie betrokken Binnenvaart Overleg Scheldemond (BOS): ZSP (voorzitter), RWS, KSV, KLPD, gemeente Terneuzen mogelijkheden nieuwe locaties (incl. buitendijks): trekker KSV en RWS, rol ZSP en Gemeente sloopschepen: eerste actie ZSP (in overleg met RWS) Tijdpad Kosten BOS overleg: geen extra kosten Nieuwe locatie (buitendijks): investering regio Weghalen sloopschepen/ vrijmaken bestaande locaties: capaciteit ZSP Voorzieningen: dekkingsmogelijkheden voor investeringen in voorzieningen Besluitvorming Nieuwe locaties (incl. buitendijks bij Terneuzen) vraagt om bestemmingsplanwijzigingen; het opruimen en gerichter benutten van bestaande locaties niet. Overige - Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 42

44 Projectsheet project 4 Kansen voor bedrijven in Kanaalzone door aanleg Seine-Schelde Project naam Doel Beschrijving Kansen voor bedrijven in de Kanaalzone door aanleg Seine-Schelde Opvolgen kansen die de Seine-Schelde verbinding in 2016 biedt voor de Zeeuws- Vlaamse bedrijven De eerste stappen voor aanleg van de Seine-Schelde verbinding zijn recent gezet. Veel stakeholders in het Kanaalzone gebied verwachten dat de opwaardering tot een hoogwaardige doorgaande verbinding naar Parijs kan leiden tot extra afzetgebieden en een toename aan vervoersstromen door het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Ambitieus gezegd: Terneuzen als de poort naar Parijs. In een eerdere fase zijn de kansen en mogelijkheden al door de Kamer van Koophandel geïnventariseerd. Nu de realisatie in gang is gezet, is het belangrijk de regio als geheel goed voor te bereiden op het beschikbaar komen van de capaciteit. Hierbij kan gedacht worden aan: Marktkansen concretiseren (bijv. contacten leggen met verladers of afnemers in Frankrijk) Bundelen van stromen (bijv. samenwerking tussen Zeeuwse verladers om gezamenlijke volumes aan te bieden). Kennisuitwisseling tussen bedrijven in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone (bijv. tussen bedrijven die al varen op Noord-Frankrijk en bedrijven die dat nog niet doen) Deze voorbereidingen dragen ertoe bij dat de Zeeuws-Vlaamse verladers klaar staan om de nieuwe infrastructuur te benutten, en de binnenvaart gereed is om haar diensten aan te bieden. Wie betrokken Kamer van Koophandel Zuidwest Nederland samen met ZSP (trekker) Bedrijfsleven, Kanaalzone, KSV, ZPPC, Provincie Tijdpad Kosten Beperkt (partijen verbinden) Besluitvorming Geen Overige - Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 43

45 Projectsheet project 5 Kansen voor regionaal overslag centrum Project naam Doel Beschrijving Kansen voor regionaal overslag centrum Onderzoeken of een regionaal overslagcentrum in de Kanaalzone voor bundeling goederenstromen kansrijk is Momenteel is er geen (openbaar) regionaal overslagcentrum beschikbaar in het Kanaalzone gebied waar goederen kunnen worden gebundeld en worden vervoerd per binnenvaart van en naar de Kanaalzone. De bedrijven die niet gelegen zijn aan het water kunnen nauwelijks gebruik maken van voorzieningen aan het water waardoor deze stromen veelal via de weg plaatsvinden. Daarnaast worden door de havengebonden bedrijven nog een groot deel van de stromen via de weg vervoerd. Via een regionaal overslagcentrum zouden diffuse goederenstromen in de Kanaalzone, die nu nog over de weg gaan, gebundeld kunnen worden, en de overslag van stukgoed en containers efficiënter georganiseerd kunnen worden. Of dit opweegt tegen de investerings en exploitatiekosten is echter de vraag. Daarom wordt voorgesteld een onderzoek uit te voeren om de mogelijkheden te inventariseren en haalbaarheid te toetsen. Aanvullend kan bestudeerd worden of een binnenvaart op en afhaaldienst (kraan op schip) binnen dit concept haalbaar is. Ook kan worden nagegaan welke potentie vanuit het glastuinbouwgebied op de Axelse Vlakte verwacht mag worden. Wie betrokken Provincie Zeeland samen met Zeeland Seaports (trekker) ZMF, bedrijven, Gemeente Terneuzen Tijdpad 2009 Kosten Onderzoek: beperkt Eventuele realisatie: investering afhankelijk van omvang en te kiezen concessievorm. Besluitvorming Afhankelijk van uitkomst onderzoek Overige ZMF heeft aangekondigd eind 2008 een eigen visie op duurzame stukgoed/container overslag uit te brengen. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 44

46 Projectsheet project 6 Onderwijs binnenvaart Project naam Doel Beschrijving Onderwijs binnenvaart Ontwikkelen verdere integratie onderwijsaanbod binnenvaart in Zeeland Het huidige onderwijsaanbod is in bijlage 7 beschreven en daarin is ook toegelicht welke plannen er zijn voor het opstellen van een Kenniscentrum Binnenvaart Zeeland. Dit bevindt zich nog in de conceptuele fase, waarbij discussie en ideevorming plaatsvindt tussen de betrokken onderwijsinstellingen, ZSP en ZPPC. De laatstgenoemde is betrokken omdat het beoogde centrum niet alleen een opleidings-, maar ook een promotiedoelstelling beoogt. De implementatie van de plannen lijkt afhankelijk te zijn van ontwikkelingen die grotendeels van buitenaf worden bepaald, zoals de aanleg van een nieuwe sluis bij Terneuzen of de Seine-Schelde verbinding. Om de regie echter zoveel mogelijk in eigen hand te houden wordt voorgesteld de doelstellingen van onderwijsontwikkeling als project te formuleren. Wie betrokken ROC Westerschelde (trekker) Maritiem Instituut de Ruyter, Hogeschool Zeeland, ZSP, ZPPC, Provincie Tijdpad Kosten Ontwikkeling concept en business plan: beperkt Implementatie: omvangrijker, afhankelijk van scope. Besluitvorming Go/no go besluit o.b.v. business plan Overige Als voorbeeld wordt door diverse partijen gekeken naar het Rotterdamse Kenniscentrum Binnenvaart. Wellicht kunnen ervaringen bij de opstelling daarvan gedeeld worden, zodat het wiel niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 45

47 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 46

48 Bijlagen De volgende bijlagen zijn ingevoegd: Bijlage 1: Projectteam en betrokken personen Bijlage 2: Historische ontwikkeling haven Terneuzen Bijlage 3: Ruimtelijk-economische structuur Kanaalzone Bijlage 4: Kanaalhavens en diepgangen Bijlage 5: Positie binnenvaart in goederenvervoer Bijlage 6: Huidige overslag en prognoses vervoer over water Bijlage 7: Opleidingen en kenniscentra Bijlage 8: Stakeholders in de binnenvaart Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 47

49 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 48

50 Bijlage 1: Projectteam en betrokken personen Projectteam binnenvaart / haven Terneuzen Zeeland Seaports Wijnand Vette Gemeente Terneuzen Rik van der Linden (van Meggelen Consultancy) Provincie Zeeland Hubert Uitterhoeve Betrokken organisaties/ personen bij binnenvaart en haven Terneuzen KSV Schuttevaer Kees van de Broek KSV Schuttevaer Jan Koster KSV Schuttevaer Jan de Vries De Hoop Terneuzen Sander van der Veeke De Hoop Terneuzen Dhr. E. de Bock Yara Sluiskil Coen Dekker Zuid-Chemie Wim Wille Graanhandel de Feijter Dhr. De Feijter Dengriza Evert van Denderen Verbrugge Terminals Mario van Rijt BZW Wies Saman BZW Marcel Ganzeman Kamer van Koophandel ZW Nederland Paul Geertman Zeeuwse Milieu Federatie Tjeu van Mierlo Gemeente Terneuzen Cor Ritico Gemeente Terneuzen Inge Abbeel Provincie Zeeland Wim Kant Provincie Zeeland Mathieu van Woerkom Rijkswaterstaat Zeeland Jan van Dee Rijkswaterstaat Zeeland Matty van Leuven Rijkswaterstaat Zeeland Gerius van Woudenberg Zeeland Seaports Bert Kars Zeeland Seaports Dick Engelhardt Zeeland Seaports Marcel Pater Zeeland Seaports Tom Bogaert Zeeland Seaports Arno Dirkzwager ECORYS Johan Gille ECORYS Arwen Korteweg Telefonisch: CZAV Lute Smid Dow Benelux Eric Kersten Maritiem Instituut De Ruyter Dhr. G. Verhagen Vroon (was Maritiem Instituut De Ruyter) Theo Nieboer ROC Westerschelde George van Gimst Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 49

51 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 50

52 Bijlage 2: Historische ontwikkeling haven Terneuzen De geschiedenis van de haven van Terneuzen hangt nauw samen met de ontwikkelingen in het havengebied van Gent. Het ontstaan van Ter Nose, het huidige Terneuzen, vond plaats rond Hier stond een woning voor een sluiswachter en werden rechten geheven op schepen die richting Axel voeren. In de zestiende eeuw ontstond op de plaats van de huidige Markt een haven. Dit was een kleine vissershaven waar ook goederen werden overgeslagen om via kleinere schepen richting Gent te worden afgevoerd. Doordat Gent de economische aansluiting met Antwerpen niet wilde missen wordt een nieuwe verbinding met de Westerschelde aangelegd (Sassevaart) en later het Kanaal van Gent naar Terneuzen. De oorsprong van de haven van Terneuzen is gerelateerd aan de aanleg van het kanaal van Gent naar Terneuzen (1827) met een diepgang van 6,5 meter en later 8 meter. De haven begon zich pas te ontwikkelen met de aanleg van twee spoorlijnen (Gent-Terneuzen (1869) en Mechelen-Terneuzen (1871). Omdat Terneuzen de eindbestemming was van deze twee treinen, werd de stad aantrekkelijk voor op- en overslagbedrijven zoals De Hoop. Kaartbeeld Terneuzen (Bron Visie Veerhaven) Ondertussen nam ook de bedrijvigheid in de havens van Sluiskil en Sas van Gent toe. In Sas van Gent vond zelfs de eerste industrialisatie plaats van Zeeland. In 1872 werd in Sas van Gent de eerste suikerfabriek van Nederland gebouwd. In 1912 vestigde zich ook een stijfsel- en glucosefabriek (nu Cerestar/ Cargill). In Sluiskil vestigde zich de eerste cokesfabriek van Nederland (AZCZ). Het terrein wordt nu gebruikt door Heros. De vestiging van een amoniakfabriek in 1929 in Sluiskil is nu in gebruik door Hydro Agri, nu Yara. Na de tweede wereldoorlog raakte de havenontwikkeling langs het kanaal van Gent naar Terneuzen in een stroomversnelling; belangrijk is de komst van Dow in De jaren daarop werden de kanaalhavens verlengd en verruimd, waaronder de Zuiderkanaalhaven, de Zevenaarhaven en de Axelse Vlaktehaven. In 1975 werd de Massagoedhaven aangelegd. De Braakmanhaven werd in 1978 aangelegd. Deze haven heeft een open verbinding met de Westerschelde. Dow Benelux BV heeft zich hier als eerste gevestigd. Eind jaren 70 maakt de haven van Terneuzen hierdoor de grootste groei mee. De tweede oorzaak van de explosieve groei is de verbreding en de verdieping van het kanaal, waardoor onder andere bij Sluiskil het Kanaaleiland ontstond. Ook kwamen er in 1968 twee nieuwe sluizen, één voor de binnenvaart en één voor de zeevaart. Terneuzen ontwikkelt zich als een duidelijke industriehaven, sterk in chemische producten, meststoffen, aardolieproducten, bouwmaterialen en landbouwproducten. Met de ontwikkeling van de Axelse Vlakte (o.a. Autrichehaven) en in de toekomst de Westelijke Kanaaloever beschikt de Kanaalzone over voldoende ruimte voor de ontwikkeling van haventerreinen en vestiging van bedrijven in de toekomst. Het havengebied van Terneuzen is samen met Vlissingen het derde grootste havengebied van Nederland. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 51

53 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 52

54 Bijlage 3: Ruimtelijk-economische structuur Kanaalzone De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone is sterk gevormd door de ligging aan de Westerschelde en het Kanaal Gent-Terneuzen. De zeehavens Terneuzen en Gent vormen de belangrijke economische kerngebieden in de Kanaalzone. De havens in de Kanaalzone hebben een strategische ligging en vormen een logistiek knooppunt voor de distributie van goederen via zee, binnenwater, spoor, weg en buisleiding. Het is een gebied met grote verscheidenheid aan ruimtelijke en economische kwaliteiten en bovenal een gebied met een grensoverschrijdend karakter. Het grootste deel van de terreinen ligt langs het Kanaal en betreft havengebonden activiteiten. Terneuzen en Gent zijn voor hun zeehavenactiviteiten volledig afhankelijk van het Kanaal Gent-Terneuzen en de maritieme toegang via sluizencomplex Terneuzen. De zeehaven van Terneuzen vormt samen met de zeehaven Vlissingen het haven- en industriecomplex in Zeeland en zijn samen de derde haven van Nederland. De havens hebben een belangrijke economische functie met een concentratie van industriële en logistieke bedrijven met internationale activiteiten. De havens en stedelijke kerngebieden in Zeeland zijn via de tunnel onder de Westerschelde sinds 2003 via de weg nog nauwer verbonden. De beide havens in het Westerscheldebekken vormen een verbinding en ontwikkelingsas voor de belangrijkste gebieden in Noordwest Europa met multimodale (water)verbindingen tussen de Randstad, de Vlaamse Ruit, het Ruhrgebied en Noord- Frankrijk (regio Parijs). De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone kenmerkt zich als relatief open gebied aan zee (Westerschelde), waar langs het kanaal verschillende woonkernen en een groot aantal industrie- en haventerreinen liggen. Tot de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone in Nederland behoren naast de zeehaven van Terneuzen ook de binnenhavens bij Sluiskil en Sas van Gent. De centrale ligging van de Kanaalzone, de beschikbaarheid van (natte) terreinen en multimodale verbindingen biedt kansen voor het versterken van de zeehaven Terneuzen door onder andere het benutten van kansen voor binnenvaart activiteiten op de Noord- Zuid as. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 53

55 Figuur 0.1 Zeeuw-Vlaamse Kanaalzone, zeehaven Terneuzen en binnenhavens Sluiskil en Sas van Gent Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 54

56 Bijlage 4: Kanaalhavens en diepgangen Zeeland Seaports Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 55

57 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 56

58 Bijlage 5: Positie binnenvaart in goederenvervoer (LMCA) In de Beleidsstrategie Binnenvaart, een landelijke markt- en capaciteitsanalyse, (PRC, 2007) wordt de positie van de binnenvaart in het goederenvervoer beschreven. Het grote aandeel van de binnenvaart in het totale goederenvervoer komt door de sterke positie van de binnenvaart in: Het internationale vervoer (langere afstanden, > 120km); Het vervoer van bulkgoederen (dikke goederenstromen); Zeehavengebonden stromen (dikke goederenstromen van/naar natte locaties). Binnenvaart is marktleider in internationaal vervoer met een marktaandeel van ca. 60% in het totale vervoerde gewicht. Het grootste deel van de binnenvaart is ook internationaal. Ongeveer 70% van het vervoerd gewicht van de binnenvaart heeft een oorsprong of bestemming in het buitenland. In het binnenlands vervoer heeft de weg veruit de meest dominante positie. Dit komt door het grote aandeel basis- en eindproducten in het binnenlandse vervoer (52% van het vervoerde gewicht, incl. containers). Indien dit vervoer buiten beschouwing wordt gelaten heeft de binnenvaart een marktaandeel van 35% i.p.v. 17% in het binnenlandse vervoer. Binnenvaart is marktleider in vervoer van bulkgoederen. In de segmenten ertsen, kolen, zand en grind en chemische producten heeft de binnenvaart het grootste marktaandeel (zie Figuur II.2). De dikte van de goederenstromen en de ligging van industrieën aan vaarwater, maken binnenvaart de meest aantrekkelijke modaliteit. In het segment aardolieproducten is de binnenvaart marktleider als buisleidingvervoer niet mogelijk is. De binnenvaart heeft een sterke relatie met zeehavens. Meer dan 60% van het binnenlandse en internationale vervoer heeft een oorsprong of bestemming in een zeehavengebied. Per marktsegment kan dit sterk verschillen. Zo heeft meer dan 90% van het vervoer van ertsen, kolen, aardolie- en chemische producten een oorsprong of bestemming in een zeehaven. Het vervoer van zand en grind en agribulk is maar beperkt zeehavengerelateerd en de herkomst/bestemmingen liggen verspreid over heel Nederland. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 57

59 Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 58

60 Bijlage 6: Huidige overslag en prognoses vervoer over water Huidige overslag zeehaven Terneuzen De zeehaven van Terneuzen heeft in 2007 ruim 11,6 miljoen ton via de binnenvaart overgeslagen en ruim 14,1 miljoen ton via de zeevaart. Tabel 0.1 Aan- en afvoer goederen (NSTR) per binnenvaart en zeevaart Zeehaven Terneuzen in 2007 Terneuzen overslag 2007 (x1000 ton) Aanvoer binnenvaart Afvoer binnenvaart Totaal binnenvaart Aanvoer zeevaart Afvoer zeevaart Totaal zeevaart Landbouwproducten Andere voedingsproducten Vaste brandstoffen Aardolieproducten Ertsen en metaalresiduen Metalen en halffabrikaten Ruwe mineralen en bouwmat Meststoffen Chemische producten Overige goederen Totaal Bron: Zeeland Seaports Herkomsten en bestemmingen zeevaart en binnenvaart De belangrijkste herkomsten en bestemmingen van de goederen die via de zeehaven Terneuzen per zeevaart en binnenvaart worden vervoerd zijn in de onderstaande figuren weergegeven. Voor de zeevaart is Algerije de belangrijkste herkomst (voor de aanvoer van petroleum derivaten). Rusland (petroleum derivaten en meststoffen), Zweden (papier en cellulose) en Verenigd Koninkrijk (petroleum derivaten en chemische producten) zijn tevens belangrijke herkomsten per zeevaart voor Terneuzen. De belangrijkste bestemmingen (markten) liggen vooral in Europa. Voor de zeevaart zijn Verenigd Koninkrijk en Frankrijk voor de afvoer van zowel kunstmeststoffen als chemische producten en Verenigde Staten en Brazilië voor de afvoer van kunstmeststoffen. Figuur 0.2 Herkomsten en bestemmingen zeevaart Terneuzen 2007 Herkomsten zeevaart / gelost in Terneuzen in 2007 Overslag goederen in tonnen Bestemmingen zeevaart / geladen in Terneuzen in 2007 Overslag goederen in tonnen Europa Afrika Z-Amerika N-Amerika Azië Oceanië Europa Z-Amerika N-Amerika Afrika Azië Oceanië Bron Zeeland Seaports, bewerking ECORYS Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 59

61 Voor de binnenvaart naar Terneuzen is Nederland de belangrijkste herkomst (60%) voor met name zand en grind, stukgoederen (o.a containers), kunstmeststoffen en chemische producten. Nederland is een belangrijke bestemming voor stukgoederen, gasolie, chemische basisproducten, ruwe mineralen en zand en kunstmeststoffen. België is de belangrijkste bestemming voor de binnenvaart vanuit Terneuzen (37%) voor met name chemische basisproducten, zand en meststoffen. Frankrijk is de belangrijkste herkomst voor tarwe naar Terneuzen en een bestemming voor kunstmeststoffen. Duitsland is een belangrijke bestemming voor chemische basisproducten, steenkolen en kunstmeststoffen. Figuur 0.3 Herkomsten en bestemmingen binnenvaart Terneuzen 2007 Herkomst binnenvaart / gelost in Terneuzen in 2007 Overslag goederen in tonnen Nederland België Frankrijk Duitsland Niet benoemd + overig Bestemming binnenvaart / geladen in Terneuzen in 2007 Overslag goederen in tonnen Nederland België Frankrijk Duitsland Niet benoemd + overig Bron Zeeland Seaports, bewerking ECORYS Tabel 0.2 Top 10 Herkomsten en bestemmingen overslag goederen via zeevaart Terneuzen 2007 (Bron ZSP) Top 10 Terneuzen Herkomst zeevaart Bestemming zeevaart Totaal Algerije Verenigd Koninkrijk Zweden Rusland Brazilië USA Noorwegen Spanje Duitsland Finland Frankrijk Totaal Tabel 0.3 Top 5 Herkomsten en bestemmingen overslag goederen via binnenvaart Terneuzen 2007 (Bron ZSP) Top 5 Terneuzen Herkomst binnenvaart Bestemming binnenvaart Totaal Nederland België Frankrijk Duitsland Niet benoemd + overig Totaal Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 60

62 Prognoses vervoer over water In de Nota Mobiliteit is uitgegaan van een groei van 40-80% van het goederenvervoer in de periode tot Recent hebben de planbureaus (CPB, NMP, RPB) nieuwe lange termijn scenario s ontwikkeld onder de naam Welvaart en Leefomgeving (WLO). Deze scenario s geven toekomstbeelden voor de ontwikkeling van de mobiliteit in Nederland richting Op grond van de nieuwe WLO-scenario s van de planbureaus zijn de groeiverwachtingen uit de Nota Mobiliteit iets naar beneden bijgesteld. De volgende ontwikkelingen in het goederenvervoer komen in de WLO scenario s terug: Het goederenvervoer groeit en kan zelfs verdubbelen (internationale ontwikkeling); Doorzetting trend naar schaalvergroting in het vervoer; Sterke groei van containervervoer; Beperkte groei/daling bulkvervoer; Het marktaandeel van wegvervoer en spoor in het totale goederenvervoer neemt toe en het marktaandeel binnenvaart neemt af door beperkte groei vervoer bulkgoederen. Op basis van de scenario s van CPB wordt verondersteld dat tussen 2004 en 2040 de verwachte groei van binnenvaart in Nederland ongeveer 27 % bedraagt, van 328 miljoen naar 406 miljoen ton (bandbreedte WLO 2040: miljoen). Deze landelijke WLO scenario s zijn ook vertaald naar prognoses voor het goederenvervoer van en naar Zeeuws-Vlaanderen. Op basis van het laagste (Regional Communities) en hoogste scenario (Global Economy) wordt een groei van het goederenvervoer van en naar Zeeuws-Vlaanderen per binnenvaart van respectievelijk - 0,0% en 1,9% verwacht tussen 2010 en Op basis van beide scenario s (RC en GE) wordt een ontwikkeling van het vervoer per binnenvaart van en naar Terneuzen verwacht van tussen de 11,7 en 15 miljoen ton in Tabel 0.4 Prognose overslag havens Terneuzen per binnenvaart in tonnen 2020 (bron: CBS, CPB, AVV) Overslag binnenvaart Terneuzen 2007 NSTR Goederensoorten WLO GE scenario WLO RC scenario Prognose 2020 in tonnen Prognose 2020 in tonnen Overslag 2007 % groei % groei GE RC x ton per jaar per jaar scenario scenario Landbouwproducten 817 2,3% -0,1% Andere voedingsproduct. - 1,9% - 0,2% - - Vaste brandstoffen 450 1,2% -1,7% Aardolieproducten ,2% -0,8% Ertsen en metaalresiduen - -0,4% -0,8% - - Metalen en halffabrikaten - 1,0 % -0,7% - - Zand en grind/ bouwmat ,8% -0,9% Meststoffen ,5% -0,7% Chemische stoffen ,6% 0,0% Overige goederen 9 2,9% 0,8% Containers ,1% 3,6% Totaal ,9% 0,0% Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 61

63 Prognoses overslag binnenvaart en zeevaart via sluizencomplex Terneuzen In de studie Directe transporteffecten Kanaal Gent-Terneuzen, TNO 2008 zijn voor zes scenario s scenarioberekeningen gemaakt van het toekomstige aantal schepen en het vervoerde volume dat het sluizencomplex van Terneuzen passeert. Deze scenario s bestaan uit een combinatie van WLO scenario s, regio specifieke scenario s voor de Kanaalzone en twee zichtjaren. De volgende scenario s zijn doorgerekend: Regional Communities Bio 2020 (RC20 Bio); Regional Communities Bio 2040 (RC40 Bio); Strong Europe Industrieel 2020 (SE20 Ind); Strong Europe Industrieel 2040 (SE40 Ind); Global Economy Logistiek 2020 (GE20 Log); Global Economy Logistiek 2040 (GE40 Log). In figuur 0.4 wordt een overzicht van de omvang van de goederenstromen voor de situatie in 2005 en voor elk van de scenario s, waarbij binnenvaart en zeevaart worden onderscheiden. Op basis van deze prognoses (KGT studie, TNO, 2008) wordt een toename verwacht van het binnenvaartvervoer tussen bijna 40 en 70 miljoen ton in Een meer gedetailleerd overzicht van de volumes in elk van de scenario s is te vinden in de studie Directe transporteffecten Kanaal Gent-Terneuzen, TNO 2008 en zijn opgenomen in bijlage F van deze studie. Figuur 0.4 Omvang goederenstromen per scenario (in 1000 ton), passage sluizencomplex Terneuzen (Bron TNO 2008). Vervoerd volume in tonnen per scenario, binnenvaart en zeevaart Binnenvaart Zeevaart Volume in 1000 ton RC20 RC40 SE20 SE40 GE20 GE40 Scenario Prognoses Seine-Schelde verbinding (VNF, 2006) Door de opwaardering van de binnenvaartverbinding Seine-Schelde zal er naar verwachting op de noord-zuid corridor een modal shift plaatsvinden van het wegvervoer naar de binnenvaart. De verwachting is dat het goederenvervoer per binnenvaart over de noord-zuid corridor zal verdriedubbelen in de periode tot 2020 naar 15 miljoen (Bron VNF, 2006). In figuur 0.5 is de ontwikkeling in het vervoerde tonnage per binnenvaart volgens de verschillende scenario s (gematigde groei ( Fil de l eau ) en logistieke vooruitgang ( Developpement fluvial ) en de macro economische scenario s tendanciel met een BBP van 1,9% en central met een BBP van 2,2%. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 62

64 Figuur 0.5 Ontwikkeling vervoerde tonnage per binnenvaart via de Seine-Schelde verbinding volgens de scenario s Bron: VNF, 2006 De verwachtingen uit Frankrijk zijn dat vooral de productgroepen bouwmaterialen, landbouwproducten en roro & containers per binnenvaart vervoerd zullen gaan worden. Vanuit Zeeland wordt vooral een groei verwacht in het transport van meststoffen, chemische producten en bouwmaterialen (Bron: Seine-Schelde verbinding, KvK/ZSP). Prognoses en ambities Zeeland Seaports In het (concept) Strategisch Masterplan geeft Zeeland Seaports aan te willen streven naar meer vervoer via zeevaart en binnenvaart. De Zeeuwse havens hebben een belangrijke functie in het Nederlands en Europees goederenvervoer. De havens van Vlissingen en Terneuzen faciliteerde in 2007 de overslag van 33 miljoen ton lading op zeeschepen en 29 miljoen ton op binnenvaartschepen. Daarvan gaat van en naar Terneuzen via zeevaart ruim 14 miljoen ton en binnenvaart ruim 11 miljoen ton. In 2020 lijkt met de groei van de containersector een groei van de overslagcijfers tot 50 miljoen ton haalbaar; hierbij zal ook de binnenvaartoverslag tot 40 miljoen ton toenemen. Deze cijfers hanteert ZSP als doelstelling. Voor het vervullen van deze taak moet ZSP de nautische toegankelijkheid van de havens verder optimaliseren. Dit vereist een juiste afweging tussen het ontwikkelen van de nautische infrastructuur en een veilig en milieuverantwoord havengebruik. Op basis van de gegevens van Zeeland Seaports is door How-to Advisory in 2007 een schatting gemaakt van het goederenvervoervolume voor de haven Terneuzen. Het volume aan goederen wordt in 2005 geschat op ongeveer 38 miljoen ton. Zee- en binnenvaart vertegenwoordigen gezamenlijk ongeveer 70% van de totale trafiek. Verder is buisleiding goed voor ongeveer 20% van de totale trafiek. Het aandeel van weg en spoor is relatief laag, maar wellicht in de praktijk hoger dan in figuur 0.6 is aangegeven. Ontwikkeling binnenvaart / zeehaven Terneuzen 63