Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap

Transcriptie

1 FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap Basiel Weyers Medische sociologie Aantal woorden: basiel.weyers@ugent.be gsm

2

3 Inleiding De negatieve invloed van roken op de gezondheid van vrouwen en kinderen is goed gekend. Bij de moeder kan het naast luchtweg- en pulmonale pathologieën ook zorgen voor onvruchtbaarheid en pathologische ontwikkeling van de zwangerschap [1]. Daarnaast is roken tijdens de zwangerschap een belangrijke invloedsfactor voor de gezondheid van het kind. Perinatale risico s omvatten het vroegtijdig scheuren van de vliezen, placenta previa, abruptio placentae, vroeggeboorte en zelfs doodgeboorte [2]. Foetale blootstelling kan zorgen voor een laag geboortegewicht en is gelinkt aan wiegendood, ziekenhuisopname en het ontwikkelen van bepaalde ziektes van de luchtwegen [2,3]. De prevalentie van roken onder zwangere vrouwen varieert sterk tussen verschillende landen, maar er zijn ook grote verschillen tussen sociale groepen binnen een land [2]. Deze verschillen worden onder meer bepaald door de socio- economische status (SES) [2,4]. Het doel van deze paper bestaat erin om de invloed van de socio- economische status van vrouwen op roken tijdens de zwangerschap te achterhalen. Daardoor zou men in de toekomst misschien gerichter aan preventie kunnen doen zodat de prevalentie van roken onder zwangere vrouwen daalt. Daarnaast kan onderzoek naar het effect van bepaalde interventies interessant zijn om nog betere oplossingen te kunnen zoeken. Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap 1

4 Methode De artikelen die gebruikt zijn om deze paper samen te stellen zijn afkomstig van de Medline database, geconsulteerd via PubMed. Het is belangrijk om PubMed te consulteren via UGent, omdat men zo toegang heeft tot SFX en meer artikelen gratis kan bekijken. Om goede artikelen te vinden was het belangrijk om gebruik te maken van de MeSH database. De MeSH- termen die gebruikt werden zijn: pregnancy (zwangerschap), smoking (roken) en socioeconomic factors (socio- economische factoren). Het gebruik van MeSH sluit evenwel artikelen uit die nog niet geïndexeerd zijn voor Medline. Daarom was het toch ook belangrijk om ook eens Freetext te zoeken, dat wil zeggen zonder het gebruik van MeSH- termen. Aangezien de woorden pregnancy en smoking toch essentieel zijn voor de onderzoeksvraag, werden deze ingegeven als Major Topic Heading. De term socioeconomic factors werd ingegeven als gewone MeSH- term. Ten slotte werden er enkel artikelen uit de laatste vijf jaar geselecteerd aangezien het toch een actueel onderwerp is. Dit kan men ook zien als men de verdeling bekijkt van het aantal artikelen per jaar. Ongeveer de helft van alle artikelen die gevonden werden komen uit de laatste 10 jaar. Uiteindelijk werden er zo 25 artikelen gevonden, waarvan er 6 weerhouden werden voor deze paper. Deze werden geselecteerd op basis van titel, abstract en indien nodig het volledige artikel. 2 Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap

5 Resultaten Onder socio- economische status verstaan we niet enkel factoren zoals inkomen, opleidingsniveau en leeftijd. Het gaat veel verder dan dat. Ook omgevingsfactoren spelen een grote rol, waarbij men vooral denkt aan burgerlijke staat en voorgeschiedenis van de ouders [5]. Hieronder worden de invloeden van elke variabele besproken. Om te beginnen zijn er grote internationale verschillen als men kijkt naar het aantal vrouwen dat minstens 1 sigaret rookt tijdens de zwangerschapsperiode: in Canada, de Verenigde Staten, Duitsland en Japan zien we cijfers rond de 10% [2], in het Verenigd Koninkrijk en Spanje is dit ongeveer 25% [3,5], en in de Balkanlanden (Servië en Griekenland) ongeveer 36% [1]. Deze cijfers dalen wel elk jaar [2,3,6], maar niet voor elke sociale klasse evenveel. Dit zorgt voor ongelijkheid in de gezondheidszorg, een probleem dat sterk verbonden is aan de besproken problematiek [6]. Een groot deel van de onderzochte vrouwen stoppen als ze ontdekken dat ze zwanger zijn, of proberen het toch. Zo doet meer dan 50% van alle zwangere vrouwen een poging om te stoppen [1]. Daarnaast is stoppen tijdens de zwangerschap voor vele vrouwen een hefboom om na de zwangerschap niet meer aan roken te beginnen en zo een gezondere levensstijl te behouden [1,5]. Zo heeft meer dan 20% van de vrouwen die gestopt zijn tijdens de zwangerschap geen sigaret meer aangeraakt op 6 maanden na de bevalling [1]. Er zijn grote verschillen als men kijkt naar de scholingsgraad van de moeder. Algemeen geldt: hoe lager de scholingsgraad, hoe hoger de prevalentie van roken tijdens de zwangerschap [1,3,5,6]. Enerzijds roken laaggeschoolden sowieso al meer dan hooggeschoolden, of ze nu zwanger zijn of niet [1,3,5]. Anderzijds stoppen hooggeschoolden ook veel vaker als ze ontdekken dat ze zwanger zijn [5]. In absolute cijfers lijkt er echter sprake van een gunstige tendens: in de periode rookte 13,5% van de zwangere vrouwen met hoge scholingsgraad in Zweden ten opzichte van 46,3% vrouwen met een lagere scholingsgraad. In de periode was dit respectievelijk 3,3% en 31,8%. De daling bij vrouwen met een lage scholingsgraad was dus groter (daling van 14,5% ten opzichte van 10,2% voor vrouwen met hoge scholingsgraad). Als men gaat kijken naar de relatieve gegevens is de trend minder gunstig. In de periode was de kans dat iemand van lage scholingsgraad rookte tijdens de zwangerschap 5 maal groter dan iemand van hoge scholingsgraad. In de periode was die kans 14,2 maal zo groot. Dit wijst dus op een vergroting van de sociale ongelijkheid in gezondheid [6]. Ook het gezinsinkomen van de onderzochte vrouwen heeft een grote invloed. Ook hier is een gelijkaardige trend zichtbaar: vrouwen in een gezin met een hoger inkomen gaan minder roken tijdens de zwangerschap dan vrouwen in een gezin met een lager inkomen [2,5]. Ook de sociale klasse van de ouders tijdens de opvoeding van de onderzochte vrouw heeft een invloed: hoe lager de sociale klasse als kind, hoe hoger het risico op roken tijdens de zwangerschapsperiode [5]. Een andere interessante variabele is woonplaats. Er is namelijk een verschil zichtbaar tussen vrouwen die leven in de stad of op het platteland. Vrouwen die in de stad wonen roken gemiddeld minder tijdens de zwangerschap dan vrouwen op het platteland [2]. Daarnaast hebben vrouwen die gestopt zijn met roken tijdens de zwangerschap en die in de stad wonen meer kans om niet te hervallen na de bevalling in vergelijking met vrouwen die op het platteland wonen [1]. Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap 3

6 Er zijn ook een aantal omgevingsfactoren die het roken tijdens de zwangerschap kunnen beïnvloeden. Men kan namelijk zien dat hoe vaker vrouwen in contact komen met iemand die rookt, op welke manier dan ook, hoe vaker ze zullen roken tijdens de zwangerschap [2,4]. Dan gaat het vooral over eventuele partners en vrienden die roken. Als de partner van de zwangere vrouw rookte, was de kans tot wel twee maal zo groot dat de moeder zelf dit ook deed [1,3,4]. Ook het aantal personen die roken in de vriendengroep heeft een invloed: hoe meer vrienden er roken, hoe hoger de prevalentie onder de zwangere vrouwen [4]. Dit hangt onrechtstreeks ook samen met de socio- economische klasse van de vrouwen. Ze gaan namelijk vaak vrienden hebben die in een gelijkaardige klasse zitten. Vrouwen met een lagere sociale klasse zullen dus ook vooral vrienden hebben uit diezelfde klasse, welke op hun beurt dan ook meer gaan roken [1,3,5]. Een tweede negatieve invloed van in contact komen met rokers is dat men door passief roken eigenlijk nog meer schadelijke stoffen binnen krijgt, die ook een negatieve invloed hebben op de foetus [4]. Er kan ook gekeken worden naar de burgerlijke staat. Vrouwen die geen partner hebben, gaan vaker roken tijdens de zwangerschap dan zij die dat wel hebben [2,5,6]. Een andere belangrijke variabele is de leeftijd waarop vrouwen zwanger zijn. Algemeen geldt: hoe jonger de vrouw, hoe meer kans om verder te roken tijdens de zwangerschap [2,5,6]. Daarnaast zien we ook dat vrouwen die ouder zijn dan 28, 1,55 keer meer kans hebben om succesvol te stoppen na de zwangerschap dan vrouwen die jonger zijn dan 28 (gemeten 6 maanden na de bevalling) [1]. Ook het land van herkomst heeft een grote invloed. Men kan namelijk zien dat immigranten over het algemeen minder roken tijdens de zwangerschapsperiode dan autochtone vrouwen. Autochtonen doen het gemiddeld zelfs 5 keer slechter dan vrouwen van een vreemde herkomst [2,3]. Ten slotte is het ook duidelijk dat vrouwen die zwanger zijn van een eerste kind, minder vaak gaan roken dan vrouwen die al eerder een kind ter wereld brachten [1]. 4 Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap

7 Beschouwing De onderzochte artikelen beschrijven allemaal een associatie tussen SES en roken tijdens de zwangerschap. Algemeen geldt: hoe lager de sociaal- economische status, hoe meer kans dat vrouwen naar een sigaret grijpen tijdens de zwangerschapsperiode. De meeste van de onderzochte variabelen komen dan ook overeen in alle artikels. Zo zijn er een aantal variabelen die in elke situatie een negatieve invloed hebben. Dan gaat het vooral over een lagere scholingsgraad, een lager gezinsinkomen en een lagere leeftijd. Daarnaast zien we ook dat vrouwen zonder partner of met een rokende partner een hoger risico hebben, en dat vrouwen die zwanger zijn van hun eerste kind en vrouwen die in de stad wonen een lager risico hebben [1-6]. Men kan dus stellen dat deze conclusies perfect generaliseerbaar zijn. De absolute cijfers zijn dit echter niet altijd. De studies, in verschillende landen uitgevoerd, tonen enorme internationale verschillen, zoals besproken in de resultaten. Men kan besluiten dat vrouwen die leven in meer moderne geïndustrialiseerde landen, minder snel gaan grijpen naar een sigaret. Interessant is ook dat de cijfers van de Balkanlanden (36%) gelijklopen met de cijfers van de best scorende landen in Toen hadden landen zoals de VSA, Canada, Zweden, Noorwegen en Denemarken ook een prevalentie van ongeveer 30% [1]. Er zijn ook nationale verschillen: zo gaan vrouwen in de stad minder roken tijdens de zwangerschap dan vrouwen die leven op het platteland [1,2]. In de Canadese studie is dit verschil echter enkel significant in grote steden (met meer dan inwoners) [2]. Men kan dus stellen dat de algemene concepten wel generaliseerbaar zijn, maar dat men wel rekening moet houden met grote verschillen, zowel internationaal als nationaal. Er zijn wel een aantal variabelen die niet helemaal generaliseerbaar zijn. Bepaalde cijfers zijn namelijk beïnvloed door andere factoren. Zo stelt men vast dat allochtonen over het algemeen minder roken tijdens de zwangerschap dan autochtonen [2,3], maar dit hangt grotendeels af van de prevalentie in het land van herkomst [3]. Zo zullen Servische immigranten in Duitsland hoogstwaarschijnlijk meer roken dan de autochtone bevolking aangezien de prevalentie in Servië (36%) veel hoger ligt dan in Duitsland (13%) [1,2]. Deze bevindingen zijn dus niet helemaal generaliseerbaar. De meeste onderzoeken werden verricht op basis van zelfrapporteringen zonder validatie en sommigen deels retrospectief [1]. Er kan dus wel sprake zijn van een differential recall bias. Nochtans blijkt wel dat zelfrapportering over roken een acceptabele methode is om informatie te verzamelen. Echter, sommige studies meldden dat er soms onderrapportering plaatsvind [1,6]. Het kan dus wel zijn dat de cijfers in werkelijkheid nog iets hoger liggen dan de vermeldde data. Een van de mogelijke oorzaken voor deze onderrapportering is dat er een sociaal aanvaardbare respons bestaat: zwangere vrouwen horen namelijk niet te roken [1]. Een tweede probleem dat hiermee gepaard gaat is dat de onderrapportering ook nog kan afhangen van bepaalde factoren. Zo zou het kunnen zijn dat vrouwen met een lagere scholingsgraad meer gaan onderrapporteren. Over het algemeen blijkt uit studies dat die onderrapportering wel meevalt waardoor het verschil verwaarloosbaar klein zou zijn [6]. Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap 5

8 Voor de toekomst moet er goed gekeken worden naar mogelijke oplossingen. Allereerst is er bewezen dat prenatale lessen wel degelijk helpen. Vrouwen die deze lessen volgen hebben minder de neiging om naar een sigaret te grijpen [2]. Belangrijk is wel dat deze lessen voor iedereen toegankelijk moeten zijn, om grotere ongelijkheid te vermijden. Daarnaast is het ook belangrijk dat de omgeving van de zwangere vrouwen aangezet wordt om ook te stoppen met roken. Zo is er het voorbeeld van de partner, die een verdubbeling geeft in de kans op roken tijdens de zwangerschapsperiode [1,3,4]. Als zulke mensen aangezet worden om mee te stoppen met de vrouw, zal er enerzijds een verlaging zijn in de prevalentie van roken tijdens die periode, maar daarnaast zorgt het er ook voor dat de sigarettenrook geen negatieve invloeden heeft op de foetus [4]. Het is natuurlijk ook gezond voor de partners in kwestie zelf. Roken bannen in openbare plaatsen, zoals nu al op vele plaatsen gebeurt, kan er misschien ook voor zorgen dat er binnenshuis minder gerookt wordt, waardoor de zwangere vrouwen zelf ook minder geneigd zijn om te roken [1]. Ten slotte is het ook belangrijk dat vrouwen ondersteund worden na de zwangerschap [3,5]. Zoals voordien al aangehaald kan stoppen tijdens de zwangerschapsperiode een hefboom zijn voor een gezondere levensstijl na de zwangerschap [1,5]. Dit is niet alleen belangrijk voor de gezondheid van de moeder, maar ook voor die van het kind. We kunnen dus zeker stellen dat er een invloed is van socio- economische status op roken tijdens de zwangerschapsperiode. Algemeen geldt dat een lagere sociaal- economische status een negatieve invloed heeft op de prevalentie van roken onder zwangere vrouwen. Deze bevindingen zijn uiterst belangrijk. Ze kunnen niet alleen een inzicht geven in de evolutie van roken tijdens de zwangerschap, maar kunnen ook de oorzaken ophelderen. Zo kan men betere en specifiekere oplossingen gaan zoeken. Verder onderzoek is belangrijk, niet alleen om de evolutie van het aantal rokers bij te houden, maar vooral ook om de effectiviteit van bepaalde ingrepen te bestuderen. Hier is namelijk nog onvoldoende onderzoek naar gedaan [1,2,4,6]. 6 Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap

9 Bibliografie 1. Krstev S, Marinković J, Simić S, Kocev N, Bondy S J. Prevalence and predictors of smoking and quitting during pregnancy in Serbia: results of a nationally representative survey. Int J Public Health. 2012; 57(6): DOI: /s PubMed PMID: Al- Sahab B, Saqib M, Hauser G, Tamim H. Prevalence of smoking during pregnancy and associated risk factors among Canadian women: a national survey. BMC Pregnancy Childbirth. 2010; 10: 24. DOI: / PubMed PMID: Villalbí J R, Salvador J, Cano- Serral G, Rodríguez- Sanz M C, Borrell C. Maternal smoking, social class and outcomes of pregnancy. Paediatric and Perinatal Epidemiology. 2007; 21(5): DOI: /j x. PubMed PMID: Homish G G, Eiden R D, Leonard K E, Kozlowski L T. Social- environmental factors related to prenatal smoking. Addictive Behaviors. 2012; 37(1): DOI: /j.addbeh PubMed PMID: Graham H, Sherburne Hawkins S, Law C. Lifecourse influences on women s smoking before, during and after pregnancy. Social Science & Medicine. 2010; 70(4): DOI: /j.socscimed PubMed PMID: Moussa K, Östergren P O, Grahn M, Kunst A E, Eek F, Essén B. Socioeconomic differences in smoking trends among pregnant women at first antenal visit in Sweden : increasing importance of educational level for the total burden of smoking. Tobacco Control. 2009; 18(2): DOI: /tc PubMed PMID: Herkomst van de studies 1. Servië 2. Canada 3. Barcelona (Catalonië, Spanje) 4. Verenigde Staten 5. Verenigd Koninkrijk 6. Zweden Invloed van socio- economische status op roken tijdens zwangerschap 7