ONDERZOEKSVERSLAG SCHOOLWONINGEN R010 Ontwerp en evaluatie

Transcriptie

1 ONDERZOEKSVERSLAG SCHOOLWONINGEN R010 Ontwerp en evaluatie Door: Marieke Venselaar b Datum: November 2004 Docent: Drs. W. Lans

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord Hoofdstuk 1 Inleiding pag Een school met ombouwpotenties 1.2 Doelstelling evaluatie 1.3 Onderzoeksvraag 1.4 Deelvragen 1.5 Plan van aanpak Hoofdstuk 2 Onderzoeksresultaten pag. 5 Het PvE Plananalyse Gesprek architect Gesprek constructeur Observatie gebouw Vergelijken plattegronden interessante aspecten pag Is het gebouw makkelijk om te bouwen? pag. 11 Interview leerkrachten Interview kinderen Interview ouders van de kinderen 2.3 Zijn de gebruikers tevreden? pag. 13 Hoofdstuk 3 Conclusie pag. 14 1

3 Voorwoord Dit verslag is ontwikkeld voor het vak Ontwerp en Evaluatie, BSc 6, faculteit bouwkunde. Het behandelt de evaluatie van een basisschool met schoolwoningen. Voor dit onderzoek is één referentieschool behandeld. Deze evaluatie is wel marktconform. Dat wil zeggen dat de methode van dit onderzoek ook op andere scholen met ombouwpotenties toegepast kan worden. Ook gebouwen met andere functies en ombouwpotenties zouden door middel van deze onderzoeksmethode geëvalueerd kunnen worden. Ik heb er met veel plezier en motivatie aan gewerkt, ik ga ervan uit dat dat zijn weerslag heeft gehad op deze rapportage. Marieke Venselaar b

4 HOOFDSTUK EEN SCHOOL MET OMBOUWPOTENTIES Door afnemende leerlingenaantallen en toenemende woonvraag kan het slim zijn om een schoolgebouw zo te bouwen dat het gebouw in de toekomst kan fungeren als woongebouw. Dat soort woningen worden schoolwoningen genoemd. 1.2 DOELSTELLING Door middel van deze evaluatie wordt bekeken of een gebouw met schoolwoningen goed functioneert als school en makkelijk om te bouwen is tot woningen. 1.3 ONDERZOEKSVRAAG Is een school met ombouwpotenties tot een woongebouw geschikt als school? Deze vraag bestaat uit twee delen. Ten eerste moet vastgesteld worden of het gebouw makkelijk om te bouwen is, anders kan er net zo goed een normale school gebouwd worden. Vervolgens wordt bekeken of het gebouw geschikt is voor zijn functie als schoolgebouw. Om dit te onderzoeken wordt de St. Pancratiusschool te Brummen als voorbeeld gebruikt voor zo n type gebouw. De St. Pancratiusschool te Brummen is in gebruik genomen begin De school is gelegen in een woonwijk Brummen een rustig plaatsje op de Gelderse Veluwe. Het gebouw biedt plaats voor 120 leerlingen en is zo gebouwd dat het in de toekomst kan fungeren als appartementencomplex. 1.4 DEELVRAGEN Om te bepalen welke elementen van het gebouw interessant zijn om nader te onderzoeken, dus de delen van het gebouw die opvallen of de delen waarvan verwacht wordt dat er problemen ontstaan. Om deze delen te kunnen bepalen wordt de eerste deelvraag gesteld: 1: Welke bouwkundige aspecten hebben betrekking op de toekomstige ombouw en zijn interessant om verder te onderzoeken? Daarnaast is één van de kenmerken van het gebouw dat het potentie heeft tot ombouw. Als het gebouw geschikt is voor zijn functie moet het dus makkelijk ombouwbaar zijn. De volgende vraag wordt gesteld: 2: Kan de ombouw op een efficiënte manier plaatsvinden? Het antwoord op deze vraag moet aantonen of het gebouw in weinig tijd en met niet al te veel kosten om te bouwen is. Dit kan onderzocht worden door de ombouwplannen te analyseren. 2a: Welke aspecten hebben betrekking op de toekomstige ombouw? 2b: Wat is het kernconcept van het ontwerp? 2c: Hoe gaat het omgebouwd worden? Een zeer belangrijke bepaling of het gebouw geschikt is voor zijn functie is of de mening van de gebruikers. Daarom wordt deelvraag 3 gesteld. 3: Zijn de gebruikers tevreden? Er moet bij deze vraag nagegaan worden welke groepen gebruikers er zijn en welke vragen aan welke groep gesteld worden. De vragen voor de kinderen bijvoorbeeld moeten anders zijn dan die van de leerkrachten. 3

5 1.5 PLAN VAN AANPAK Deelvraag 1 kan worden beantwoord door het bestaande PvE te bestuderen, een plananalyse te maken en het gebouw te observeren, gesprek met de architect en het vergelijken van de plattegronden van de verschillende functies. Door deze acties uit te voeren, wordt op de details ingegaan, verschillende elementen worden bekeken en opvallendheden en te verwachten knelpunten kunnen worden benoemd. Concreet: Bestuderen PvE Plananalyse Observeren gebouw Gesprek met de architect Vergelijken van de plattegronden van de school met de plattegronden van de toekomstige appartementen Deelvraag 2 kan beantwoord worden door het te vragen aan de architect of constructeur, maar ook door de tekeningen en het gebouw zelf te bekijken kan achterhaald worden of het gebouw makkelijk ombouwbaar is. Concreet: Plananalyse Gesprek architect Observatie gebouw Vergelijken van de twee verschillende plattegronden Deelvraag 3 kan beantwoord worden door de gebruikers van het gebouw te interviewen. Het is belangrijk dat wordt gekeken naar verschillende groepen gebruikers en onderscheid te maken tussen de verschillende aspecten van het gebouw. In dit geval zijn de verschillende gebruikersgroepen: de kinderen, de leraren en de ouders van de kinderen. Aan deze groepen moeten verschillende vragen gesteld worden. Zo is het voor kinderen belangrijk dat ze zich prettig en thuis voelen in het gebouw, dat de ouders het gebouw als veilig beschouwen voor hun kinderen; De leraren zullen voornamelijk baat hebben bij effectief ingedeelde en overzichtelijke ruimten. Concreet: Interview leerkrachten Interview schoolkinderen Interview ouders van schoolkinderen ACTIVITEITENSCHEMA 4

6 HOOFDSTUK 2 ONDERZOEKSRESULTATEN Zoals al eerder is aangegeven wordt de St Pancratiusschool te Brummen onder de loep genomen om dit onderzoek uit te voeren. Het eerste gebouw van de St. Pancratiusschool was erg toe aan verbouwing, omdat het niet meer voldeed aan de moderne normen en regels voor Nederlandse basisscholen. De keuze was om het oude gebouw te renoveren, een nieuwe school te bouwen of om een tijdelijk schoolgebouw te bouwen. Uiteindelijk is voor optie drie gekozen vanwege financiële redenen en de wil om een duurzaam gebouw neer te zetten. Er is uiteindelijk gekozen voor een schoolgebouw met ombouwmogelijkheden tot woningen. De architecten van het gebouw zijn van het architectenbureau Tuns en Horsting Architecten te Hengelo. Het uitvoerend bedrijf is Groothuis Woningbouw te Harbrinkhoek. Het gebouw is in juni 2003 opgeleverd. HET PvE De eerste activiteit die wordt ondernomen om dit onderzoek uit te voeren is het bestuderen van het Programma van Eisen. Dit stuk wordt verkregen door de school te contacteren en te vragen of het Programma ingezien kan worden. Bij het bestuderen van het Programma van Eisen wordt onderscheid gemaakt tussen aspecten die wel en die niet met de toekomstige ombouw te maken hebben. Onderzoeksresultaten studie programma van eisen Het programma van eisen bestaat uit het standaard programma van eisen voor basisscholen in Nederland. Daaraan is toegevoegd dat het gebouw in de toekomst makkelijk om te bouwen moet zijn tot woningen. In de eerste plaats is het belangrijk dat de school goed functioneert, de invulling van de toekomstige woningen hoeft nog niet helemaal uitgewerkt te worden. Wel zijn de aansluitingen voor gas en electra berekend op de toekomstige ombouw en de school heeft een huiselijk karakter. Concrete punten uit het programma van eisen die in het onderzoek verder uitgewerkt zullen worden zijn nu nog niet te noemen. Een plananalyse zal meer duidelijkheid geven op welke punten interessant zijn om verder op in te gaan. 5

7 PLANANALYSE Een plananalyse wordt gemaakt aan de hand van de tekeningen van het gebouw. Er wordt gekeken naar verschillende ruimtelijke, concrete zaken, zoals de grootte van de ruimte, de constructie, de bouwfysica, verkeersstromen, etc. Ook hier wordt bekeken welke punten interessant zouden kunnen zijn om verder uit te werken in dit onderzoek. Onderzoeksresultaten plananalyse De klassen op de eerste verdieping zijn via een gang aan de zuidkant bereikbaar. Deze gang is 1 verdieping hoog. De klaslokalen op de eerste verdieping zijn alle bereikbaar via een afzonderlijk trappenhuis. Dit trappenhuis draagt dus bij aan het afzonderlijk bereikbaar zijn van alle klaslokalen zonder door een ander klaslokaal of verblijfsruimte te hoeven. Verder zijn de afmetingen van het trappenhuis zodanig dat het goed zou kunnen dienen als een trappenhuis voor een woning. Afb. 1: Complexe verkeersstromen Op de tekening van de gevels is aangegeven dat er gebruik gemaakt is van het feit de lokalen op niet op perse gelijkvloers hoeven te zijn. (Klas)lokalen, administratieruimtes en natte cellen zijn door elkaar op de verschillende verdiepingen geplaatst. Afb. 2: Tekening van de gevel, met rood zijn de leslokalen aangegeven. Sterke scheiding zowel horizontaal als verticaal. 6

8 OBSERVATIE GEBOUW Het gebouw is geobserveerd en deze observatie is vastgelegd met foto's. Enkele belangrijke punten: Afb. 3: Hier wordt de ruimte gescheiden tbv bouw appartementen constructieve elementen zijn aanwezig. Afb. 4: Handvaardigheidlokaal onder schuin dak Afb. 6: Trap met 1 draai Standaard breedte 1 meter Afb. 7: Gang aan de zuidzijde, tbv efficiënt verkeer. Kan voor de ombouw eventueel afgeb roken worden. 7

9 VERGELIJKEN VAN PLATTEGRONDEN De plattegrond van het schoolgebouw wordt vergeleken met de plattegrond van het appartementengebouw door ze op elkaar te leggen. Er wordt gekeken naar de stramienmaten van beide gebouwen, de dragende delen en de delen die de architect in het gesprek heeft aangestipt. Als er heel veel verschillen zijn, zal het moeilijk worden de plattegrond van het appartement te implementeren in het bestaande gebouw. Het resultaat van dit onderzoek is een tekening waarop de twee plattegronden over elkaar zijn gelegd en waarop is aangegeven waar eventuele knelpunten liggen. Er is alleen globaal een indeling gemaakt hoe de appartementen in het bestaande gebouw geïmplementeerd kunnen worden. Dat ziet er als volgt uit. Afb. 8: De plattegronden van de woningen zijn vrij in te delen. Wel is bekend dat er 4 woningen in het gebouw komen. Conclusie: De plattegronden kunnen zijn makkelijk te implementeren in het bestaande gebouw. Ook omdat er nog niet een heel precieze tekening is van de plattegrond van de appartementen. Alle aansluitingen voor gas, water en licht zijn al wel aanwezig, dus daar moet wel rekening mee worden gehouden. Verder hoeft er constructief niets verbouwd te worden. 8

10 2.2 Welke bouwkundige aspecten hebben betrekking op de toekomstige ombouw en zijn interessant om verder te onderzoeken? Selectie van interessante punten: Drie verder uit te werken aspecten van het gebouw nav PvE en plananalyse 1 Verkeersstromen binnen de school De verkeersruimten van de school zijn hetzelfde als die van de toekomstige appartementen. De bewoners van de appartementen kunnen kiezen of ze de gang laten staan of willen afbreken. De verkeersstromen in het gebouw als school zijnde lijken complex. Er zijn veel gangen en trappen en daarom is dit een onderdeel van het gebouw dat met de ombouw te maken heeft, eventueel een probleem kan zijn en daarom is het interessant om dit verder te onderzoeken. 2 De ligging van de verschillende ruimten ten opzichte van elkaar De klaslokalen liggen erg verspreid van elkaar. Dit zou problemen kunnen opleveren met de communicatie tussen de verschillende klassen onderling, voor zowel leerkrachten als leerlingen. 3 De grootte van de verschillende ruimten Het handvaardigheidlokaal is gelegen op de zolderverdieping onder een schuin dak. Deze ruimte oogt tamelijk klein. Onderzoek naar de grootte en de vorm van de ruimtes is noodzakelijk. 9

11 INTERVIEW ARCHITECT Door middel van een interview met de architect kan antwoord gegeven worden op de deelvragen 2 en 4. Mocht het niet mogelijk te zijn de architect te interviewen, dan kunnen deze vragen eventueel beantwoord worden door middel van een plananalyse. De volgende vragen moeten aan de architect gesteld worden: 1. Welke aspecten hebben betrekking op de toekomstige ombouw? 2. Wat is het kernconcept van de ombouw? 3. Hoe heeft de architect bedacht dat het gebouw omgebouwd gaat worden? Dit zijn zeer open vragen waar de architect waarschijnlijk een lang antwoord op geeft. Dit is ook wenselijk aangezien het nog redelijk vroeg in het onderzoek verschillende kanten op kan gaan. Bovendien is het mogelijk om met een één-op-één gesprek diep op de materie in te gaan. VERSLAG GESPREK ARCHITECT Het ontwerp van de school komt van architectenbureau Tuns en Horsting Architecten te Hengelo. Er heeft geen gesprek plaatsgevonden met de architect, aangezien hij niet bereid was mee te werken aan dit onderzoek vanwege tijdgebrek. Het bestuur van de school was dicht bij het ontwerp betrokken en heeft antwoord kunnen geven op de vragen. Daarbij is met behulp van de plananalyse antwoord gegeven op de vragen. Het ontwerp van de school komt van architectenbureau Tuns en Horsting Architecten te Hengelo. Er heeft geen gesprek plaatsgevonden met de architect, aangezien hij niet bereid was mee te werken aan dit onderzoek vanwege tijdgebrek. Het bestuur van de school was dicht bij het ontwerp betrokken en heeft enigszins antwoord kunnen geven op de vragen. Er is tijdens het ontwerpen niet tot in detail uitgewerkt hoe de de ombouw plaats gaat vinden. Dingen die zeker zijn zijn dat er 4 woningen in komen, 2 in iedere vleugel van het gebouw. Alle aansluitingen voor gas en electra zijn er al. Wat er nog moet gebeuren is de indeling van de woningen moeten bepaald worden. Het is bijvoorbeeld nog niet precies duidelijk wat de woonkamer en de slaapkamers worden. Om de plattegronden van de woningen in de school te laten passen hebben er een aantal veranderingen plaatsgevonden tov als er normaal een school gebouwd zou worden. Zo zijn er is er in sommige klaslokalen te zien waar de ruimte in twee ruimten wordt gedeeld. Dit is een constructieve ingreep. Verder is er een gang aan de zuidzijde van het gebouw geplaatst om de lokalen met elkaar in verbinding te laten zijn. Aspecten die betrekking hebben op de toekomstige ombouw zijn onder andere het trappenhuis, de gang aan de zuidkant, voor de woningen zijn aansluitingen voor gas en electra aanwezig. Ook constructief zijn er aanpassingen gedaan op de lokalen. Zo is er op de eerste verdieping rekening mee gehouden dat het lokaal in de toekomst eventueel een muur geplaatst kan worden. Voor het trappenhuis zijn bepaalde concessie gedaan om aan het ontwerp van de school tegemoet te komen, maar ook aan de appartementen. De trappen waren eerst ontworpen met een dubbele draai, vanwege het feit dat dat minder ruimte in beslag neemt. Bovendien werkt Groothuis woningbouw standaard met trappen met dubbele draai. Omdat de klassen bereikbaar moeten zijn door een gang en niet via een andere klas of verblijfsruimte is er aan de zuidkant van het gebouw een gang gerealiseerd die de bereikbaarheid van deklassen verggroot. Deze gang kan in de toekomst als serre gebuikt worden voor de woningen, maar het kan ook makkelijk afgebroken worden, want het is maar 1 verdieping hoog en zeer licht geconstrueerd. 10

12 2.3 Kan de ombouw op een efficiënte manier plaatsvinden? De ombouw kan op een efficiënte manier plaatsvinden. Alle voorzieningen voor gas, electra en water voor de toekomstige appartementen zijn aanwezig. Verder hoeft er constructief niets veranderd te worden. De precieze indeling van de appartementen is nog niet bekend. Wel zijn de ruimten zo gedimensioneerd dat er goede kamers voor de appartementen in kunnen. 11

13 TEVREDENHEIDSONDERZOEK INTERVIEW LEERKRACHTEN Een interview met de leerkrachten kan onder andere deelvragen 3 en 4 beantwoorden. Omdat er meerdere mensen over hetzelfde onderwerp geïnterviewd worden, is het belangrijk vragen te stellen waar de geïnterviewden kort en bondig antwoord op kunnen geven. Dit is om tijd te besparen. Het volgende interview is onder de leerkrachten gehouden. De kruisjes staan voor het meest gegeven antwoord. Vraag Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal 1 Ik kan me in de school makkelijk van de ene naar de andere ruimte verplaatsen 2 Het trappenhuis is te klein 3 De ruimtes onderling zijn op een logische wijze ingedeeld Mee eens Helemaal mee eens Opmerkingen Ik ervaar de duidelijke splitsing in twee helften van het gebouw als vervelend 5 De lokalen zijn groot genoeg 6 Het plafond van de lokalen is 3 hoog genoeg 7 Het handvaardigheidslokaal 4 (met schuin dak op zolder) is een geschikte ruimte voor zijn functie 8 Het huiselijke karakter 5 spreekt mij aan, ik voel me er prettig bij. Opmerkingen: 1: Soms moet je vaak trappen op en af, dat is wel eens onhandig. 2: - Het handvaardigheidslokaal op zolder is niet handig. Kinderen kunnen daar niet zelfstandig werken, omdat ze weten dat de leraar beneden is en dus niet in de gaten gehouden worden. Dit lokaal zou op dezelfde vloer moeten zijn als het andere klaslokaal (bovenbouw) - Soms weten sommige mensen niet meer waar in het gebouw ze nou precies zijn. Maar dat is niet erg, juist wel apart. (Het zit waarschijnlijk wat ingewikkeld in elkaar) 3: De plafonds van de lokalen zijn erg laag, dat geeft soms een benauwd gevoel. Eén ondervraagde antwoordde dat het er soms erg warm wordt door de laagte van de plafonds. (Deze vraag is niet geheel objectief. Achteraf gezien zou het goed kunnen dat door de manier van vraagstellen mensen dingen in de mond gelegd hebben gekregen) 4: De ligging van dit lokaal is niet optimaal ten opzichte van de andere lokalen. 5: Heeft het een huiselijk karakter? Je merkt binnen niet dat het later appartementen worden, je ziet het alleen van de buitenkant. 12

14 INTERVIEW MET DE KINDEREN Het interviewen van schoolkinderen vereist een geheel andere benadering dan het interviewen van de leerkrachten en de architect. Soms krijgt de interviewer te maken met kinderen die nog niet kunnen lezen. Dan is alleen een mondeling interview mogelijk. Ook voor oudere kinderen is het wenselijk een mondeling interview te houden. Ze zouden een invulformulier wel kunnen begrijpen, maar de niet concrete termen als bijvoorbeeld prettig zijn te vaag voor ze. In een mondeling interview kun je inspelen op de reacties van het kind en dat levert een meer betrouwbaar resultaat op. Vragen die gesteld worden aan de kinderen: Vind je het een leuke school? Waarom wel en waarom niet? Waar in de school ben je het liefst? Waarom wel en waarom niet? Wist je dat je in deze school over 10 jaar misschien wel kan wonen? Waaraan kun je dat zien? Alle ondervraagde kinderen vonden het een leuke school, omdat ze goed omgang kunnen vinden met de lerar(ess)en en omdat ze er leuk kunnen spelen. (Sociale redenen) Het favoriete lokaal van de kinderen is hun eigen lokaal en de speelruimte, omdat ze daar leuk kunnen spelen. (Ze voelen zich prettig in die ruimten) Geen van de kinderen wist dat het gebouw omgebouwd gaat worden. Ze snapten niet wat ze moesten antwoorden. Achteraf blijkt ook dat er in de klassen nooit over gesproken wordt. Het is geen issue, ook omdat je niet echt kan merken dat de functie van het gebouw maar tijdelijk is. INTERVIEW MET OUDERS De vragen die aan de ouders gesteld moeten worden hebben voornamelijk betrekking op het aspect veiligheid en functionaliteit. Ze moeten het gevoel krijgen dat de kinderen veilig zijn en dat de goed en efficiënt les krijgen. Om deze vragen te stellen kan een invulformulier gemaakt worden en ingevuld als de ouders staan te wachten op hun kinderen. Vragen die gesteld worden zijn: Vraag 1 De indeling van de ruimten in de school is overzichtelijk 2 Ik kan de ruimten gemakkelijk vinden 3 Het gebouw is kindvriendelijk ingericht Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Opmerkingen 4 Ik laat mijn kind hier veilig achter CONCLUSIE TEVREDENHEIDSONDERZOEK Na het ondervragen van de drie gebruikersgroepen kunnen de volgende conclusies getrokken worden: De verkeersstromen in het gebouw zijn zo goed als mogelijk is geregeld. Sommige docenten vinden dat ze vaak trappen op en af moeten lopen. Dat wil niet zeggen dat de trappen niet goed zouden zijn, dat heeft meer te maken met de indeling van het gebouw zelf. De ligging van de ruimtes onderling is niet optimaal. Het handvaardigheidslokaal op zolder is onhandig, omdat de docenten de kinderen niet goed in de gaten kunnen houden. Dat sommigen niet meer weten waar in het gebouw ze zich bevinden geeft aan dat de ruimtes onderling niet logisch en overzichtelijk in elkaar zitten. Dit wordt echter door de docenten niet als vervelend ervaren. Over het oppervlak van de lokalen is iedereen tevreden. Alleen de laagte van de pafonds geeft een wat benauwd gevoel en kan problemen tav het klimaat opleveren. 13

15 HOOFDSTUK 3: CONCLUSIE De onderzoeksvraag Is een school met ombouwpotenties tot een woongebouw geschikt als school? Is met behulp van bovenstaande beschreven activiteiten en beantwoordde deelvragen te beantwoorden. Daarbij moet in rekening gehouden worden dat de volgende drie aspecten van het gebouw belicht zijn: 1. Verkeersstromen binnen de school 2. De ligging van de verschillende ruimten ten opzichte van elkaar 3. De grootte van de verschillende ruimten Verder is bepaald dat de school geschikt is om op een makkelijke manier om te bouwen, de ombouw kan op een efficiënte manier plaatsvinden, zonder dat daar veel tijd en arbeid aan besteed hoeft te worden. Dit komt omdat er nog geen precieze indeling van de appartementen is, er hoeft constructief niets verbouwd te worden en alle voorzieningen voor gas, water en electra zijn aanwezig. Het gebouw functioneert goed als school, de gebruikers zijn tevreden en het gebouw voldoet aan alle eisen die in het programma gesteld zijn. Over het algemeen zijn de gebruikers, de kinderen, het personeel en de ouders van de kinderen tevreden over het gebouw. Er zijn enkele knelpunten te noemen: De verspreiding van de ruimtes over meerdere verdiepingen Gevolg 1: Kinderen kunnen soms niet goed in de gaten gehouden worden (Handvaardigheidslokaal op zolder) Gevolg 2: Er ontstaan complexe verkeersroutes in het gebouw, zowel horizontaal (geen coördinatiepunten) als verticaal (te veel traplopen) Er is gekozen voor een standaard drie meter hoogte voor de lokalen. Op zich voldoet dit aan het programma van eisen. Echter wanneer de hele dag het lokaal bezet is kan het er heel warm worden. Hogere lokalen of een koelinstallatie zou dit probleem kunnen verhelpen. 14

16 15