fwg trendrapport 2011 zicht op zorg en functies

Transcriptie

1 fwg trendrapport 2011 zicht op zorg en functies

2 inhoud alle thema s de regie naar de cliënt consumentenrol preventie gezondheid 2.0 marktwerking meer oog voor professie kwaliteit van zorg arbeidsmarkt en hrm financiering flexibiliteit en innovatie wat is het ons waard? maatschappelijk debat en rendement

3 inhoud

4 inhoud FWG trendrapport 2011 Zicht op zorg en functies Utrecht, oktober 2011

5 inhoud Het FWG trendrapport is een uitgave van FWG Tekst Astrid Westerbeek, Peter Andriessen Redactie Tind, Nelly Dijkstra Ontwerp Hollands Lof, Haarlem Druk Veenman Drukkers, Rotterdam isbn/ean:

6 Voorwoord inhoud FWG kent de ontwikkelingen in de zorg, de veranderingen in zorg organisaties en in functies. Na drie jaar trendonderzoek durven we gerust te stellen dat deze kennis tot stand komt door een uniek concept: een monitor op ontwikkelingen met de kennis van zorgexperts als basis. De methode stelt FWG in staat state-of-the-art-informatie te bundelen, te analyseren en door te vertalen naar functies. Met als resultaat: het trendrapport Zicht op zorg en functies Drie jaar Zicht op zorg en functies heeft opgeleverd dat grote macro-ontwikke lingen zijn geïnventariseerd, dat de mogelijke gevolgen hiervan voor organisaties in de zorg zijn benoemd, en dat de impact ervan is vertaald naar veranderingen in functies. Daarmee is het onderzoek een belangrijke basis geworden voor de ontwikkeling van het functiewaarderingssysteem. Maar ook voor zorgorganisaties een basis voor organisatieontwikkeling en HRM: sturen met zicht op de toekomst. Zoals gezegd, FWG kent de ontwikkelingen in de zorg doordat veel mensen bereid zijn hun kennis met ons te delen. Wij zijn hen erkentelijk dat ze ons in staat hebben gesteld deze kennis te verzamelen, te interpreteren, te delen en te gebruiken. Niet alleen voor de publicatie Zicht op zorg en functies, maar ook met het oog op de meerwaarde waaraan we invulling willen geven met het FWG-systeem en via FWG Advies. Het komende jaar zullen we ons meer gaan richten op de resultaten van drie jaar trendonderzoek en de afstemming daarvan op de praktijk. Daarmee komen we graag bij u terug. For now, we proudly present Veel leesplezier gewenst! Directie FWG, Jan Helmond Karel Nugteren voorwoord 5

7 6 fwg trendrapport 2011 inhoud

8 Inhoud voorwoord 5 inleiding en verantwoording 9 1 functies in ontwikkeling 13 2 drie jaar trendonderzoek: hoofdlijnen en verschuivingen 29 de regie naar de cliënt 33 3 consumentenrol 35 4 preventie 49 5 gezondheid meer oog voor professie 83 6 kwaliteit van zorg 85 7 arbeidsmarkt en hrm flexibiliteit en innovatie 125 wat is het ons waard? marktwerking financiering maatschappelijk debat en rendement 185 bijlage 1 bronnen 203 bijlage 2 index 217 bijlage 3 expertgroepen 221 bijlage 4 resultaten toepassingsonderzoek; functies in ontwikkeling 225 bijlage 5 wijzigingen in de hoofdstukindeling bijlage 6 verklarende woordenlijst 237 inhoud 7

9 8 fwg trendrapport 2011

10 Inleiding en verantwoording Voor u ligt het FWG trendrapport 2011: de resultaten van de derde onderzoeksronde naar trends en ontwikkelingen in de gezondheidszorg. De methode die we gebruiken is ontwikkeld in de technische sectoren en vervolgens geschikt gemaakt voor andere sectoren, waaronder de zorg. Een belangrijke pijler van het onderzoek is het intensief gebruik maken van deskundigheid uit de sector. Hiervoor worden netwerken van experts ingericht en onderhouden. Een andere belangrijke pijler wordt gevormd door deskresearch. Dat zorgt voor verdere onderbouwing en verbreding van het onderzoek. Systematische classificatie en ordening van het verkregen bronmateriaal, maakt het mogelijk belangrijke innovatiethema s en bewegingen daarbinnen (trends) te benoemen. 1 De doorvertaling van de thema s naar effecten op functies vormt voor FWG een belangrijke basis voor het functieonderzoek en het functiewaarderingssysteem. fwg trendrapport 2011 We besloten dit jaar om niet álle voorkomende ontwikkelingen te beschrijven, maar de belangrijkste. Daarom vroegen we de leden van het macronetwerk om, voorafgaand aan de jaarlijkse netwerkbijeenkomst, aan te geven welke ontwikkelingen op hun gebied het belangrijkst waren, voor nu en de nabije toekomst. We clusterden de genoemde ontwikkelingen en daaruit kwamen zeven thema s naar voren. In de netwerkbijeenkomst die volgde, legden we de zeven thema s voor aan de experts. Gezamenlijk werd besloten dat er naast die zeven drie extra onderwerpen aandacht verdienden in het nieuwe trendrapport. Die drie zijn: Flexibiliteit en Innovatie, Maatschappelijk debat en rendement en het thema Marktontwikkelingen. Dit laatste thema bleek gaandeweg niet onderscheidend genoeg. Veel van de marktontwikkelingen liggen dicht tegen innovatie aan en zijn daarom beschreven in dat hoofdstuk. Andere marktontwikkelingen lieten zich goed beschrijven onder Marktwerking en Consumentenrol. Zo kwamen we voor dit rapport tot negen thema s die de zorg in 2011 en de jaren daarna (naar verwachting) zullen domineren. 2 Op de volgende pagina een overzicht: 1 Voor een verdere toelichting op de onderzoeksmethode, verwijzen we naar het FWG trendrapport 2009, p. 9 e.v. Het rapport (Zicht op zorg en functies) is ook digitaal in te zien via 2 Met de keuze voor deze werkwijze, zijn een aantal (minder bepalende) thema s niet in beeld gebracht (zoals Bouw en vastgoed en Mantelzorg). Dat wil niet zeggen dat er op deze onderwerpen geen ontwikkelingen gaande zijn. inleiding 9

11 de regie naar de cliënt Consumentenrol Preventie Gezondheid 2.0 meer oog voor professie Kwaliteit van zorg Arbeidsmarkt en HRM Flexibiliteit en innovatie wat is het ons waard? Marktwerking Financiering Maatschappelijk debat en rendement Elk thema is uitgewerkt in een eigen hoofdstuk, waarin we traditiegetrouw beginnen met een opsomming van de belangrijkste trends. Daarna volgt een uitwerking van het thema op sectorniveau, op brancheniveau en op organisatie- en functieniveau. Net als vorig jaar eindigen we elk themahoofdstuk met een paragraaf over de effecten op scholing en onderwijs. Hoewel de thema s afzonderlijk zijn beschreven, is er een grote mate van onderlinge samenhang. Op verschillende plekken zult u dan ook verwijzingen tegenkomen naar andere hoofdstukken. Met het benoemen van drie grote themaclusters ( De regie naar de cliënt, Meer oog voor professie en Wat is het ons waard ), menen we overkoepelend de belangrijkste ontwikkelingen te hebben neergezet. Het materiaal waarop we ons baseren is voor het overgrote deel verzameld in de periode september 2010 augustus nieuw in het rapport In de bijeenkomst met het macro-netwerk, hebben we de experts gevraagd om voor elk thema aan te geven waar we over circa vier jaar zouden moeten staan (het einddoel). We vroegen ze ook wat er nodig is om dat einddoel te bereiken: welke acties zijn nodig, welke obstakels moeten vermeden worden, welke spelers zijn noodzakelijk? Het resultaat van hun visie is bij elk themahoofdstuk als illustratie opgenomen. Per hoofdstuk vindt u bovendien een visiestuk waarin een expert zich persoonlijk over het thema uitspreekt. Nieuw dit jaar is het hoofdstuk Functies in ontwikkeling. Hierin vindt u alle informatie over ontwikkelingen in (kern)functies, gerelateerd aan de trends van vorig jaar (2010). We beschrijven in dat hoofdstuk de resultaten van het toepassingsonderzoek, waaraan meer dan honderd HR-managers hun medewerking verleenden en de resultaten van de bijeenkomst met het meso-netwerk. 10 fwg trendrapport 2011

12 trendonderzoek 2012 Het in kaart brengen van ontwikkelingen is een doorlopend proces. De monitor die we de afgelopen jaren hebben gehanteerd, is heel bruikbaar gebleken voor de doelen die we willen bereiken. Te weten: zicht krijgen op wat er speelt en gaat spelen in de volle breedte van de zorg, en wat dat gaat betekenen voor organisaties en medewerkers. In het hoofdstuk Drie jaar trendonderzoek lichten we de hoofdlijnen er uit en reflecteren we op het onderzoek en de resultaten. Een belangrijke conclusie is dat een jaarlijkse publicatie over de onderzoeksresultaten voor veel thema s niet nodig blijkt: de ontwikkelingen binnen die thema s gaan niet zo snel en twee- of driejaarlijkse publicatie zou voldoende zijn. Na drie opeenvolgende jaren trendonderzoek is dan ook besloten tot een pauze. Niet in het onderzoek (de monitor gaat door), maar wel in het publiceren over de resultaten ervan in de vorm van een trendrapport. Wel komen we volgend jaar graag bij u terug met (verdiepende) deelpublicaties over specifieke thema s en trends. tot slot Aan de totstandkoming van deze publicatie, hebben veel mensen hun medewerking verleend en daar willen we ze graag voor bedanken. Te beginnen met de experts die hun kennis voor het derde jaar op rij met ons wilden delen. Zonder hun medewerking zou deze publicatie er niet zijn. Een overzicht van de expertgroepleden vindt u achter in dit rapport (bijlage 3). Vervolgens de medewerkers van MarktMonitor en in het bijzonder Maarten Sprengers die, eveneens voor het derde jaar, ondersteuning hebben geboden in alle fasen van het proces. Dank ook aan alle collega s van FWG die (soms indirect, maar daarom niet minder) hun medewerking hebben verleend aan het onderzoek, met speciale dank aan R&D-collega Marieke Horjus en Advies-collega Jasmijn de Vries. Voor de scherpe redactie op de tekst zijn we Nelly Dijkstra bijzonder erkentelijk, voor het becommentariëren van de eerste concepten bedanken we Bert Morsink. Tot slot een woord van dank aan de directie van FWG voor het belang dat zij aan het onderzoek hechten en de ruimte die we daarvoor krijgen. Astrid Westerbeek Peter Andriessen inleiding 11

13 12 fwg trendrapport 2011

14 1 Functies in ontwikkeling Het hoofdstuk Functies in ontwikkeling is dit jaar nieuw toegevoegd. Het is anders van opzet en inhoud dan de andere hoofdstukken in dit rapport. In dit hoofdstuk gebruiken we namelijk de uitkomsten van het trendonderzoek van vórig jaar en bekijken we welke functie-effecten daarvan al zichtbaar zijn. De functie-effecten hebben we in kaart gebracht door onderzoek en door een werkbijeenkomst met de deskundigen van het meso-netwerk. In dit hoofdstuk doen we verslag van de resultaten. Sinds drie jaar voeren we bij FWG een monitor uit op ontwikkelingen in de gezondheidszorg. In de trendrapporten die we publiceren, geven we aan wat de effecten van de ontwikkelingen zijn op de zorgsector, op de branches daarbinnen, en op organisaties en functies. Het doel: zicht krijgen op toekomstige veranderingen in werkprocessen en functies, om pro-actief op die veranderingen in te kunnen spelen. De kennis die we vergaren, vormt een belangrijke basis voor het functieonderzoek van FWG. Door te weten waar ontwikkelingen zich voordoen, kan sneller en gerichter onderzoek worden gedaan. Dat komt de actualiteit van het FWG-systeem ten goede. Bij het monitoren maken we naast bronnen als nieuwsbrieven en vakbladen gebruik van de input van twee expertgroepen: (1) macroexperts die zicht hebben op grote, toekomstige ontwikkelingen, en (2) meso-experts met functiekennis die de doorvertaling kunnen maken. De bijeenkomsten met het meso-netwerk lopen achter de trendrapporten aan : zo vroegen we de groep ná de verschijning van het trendrapport 2009 om de effecten van de beschreven trends op functies te benoemen. Die informatie namen we vervolgens op in het FWG trendrapport 2010, in de (voor) laatste alinea van ieder hoofdstuk, samen met nieuwe functie-informatie die uit andere bronnen naar voren kwam. Hiermee ontstond, voor wat betreft de functie-informatie die we gaven, een combinatie van terug- en vooruitkijken. In het trendrapport dat nu voor u ligt, bieden we de functie-informatie gecentreerder aan: in één hoofdstuk. En: we houden oude en nieuwe informatie uit elkaar. Alle functie-informatie die samenhangt met de trends van vorig jaar (2010) is verzameld in dit hoofdstuk. Alle nieuwe functie-informatie, die voorkomt uit het trendonderzoek van dit jaar (2011), is opgenomen in de betreffende themahoofdstukken die de rest van dit rapport vormen. Een extra reden voor een apart hoofdstuk over Functies in ontwikkeling, is het functies in ontwikkeling 13

15 toepassingsonderzoek dat we dit jaar voor het eerst uitvoerden: onderzoek naar de mate waarin ontwikkelingen en innovaties van vorig jaar (2010) al worden toegepast in organisaties en wat dat betekent voor (kern)functies. In het onderstaande vindt u meer informatie over het doel en de opzet van het toepassingsonderzoek (1); over de resultaten die het meest in het oog springen (2); en over de nieuwe functies waarnaar gevraagd is (3). Vervolgens bespreken we de resultaten van de bijeenkomst met de mesogroep (4), waarin de thema s uit het trendrapport 2010 werden doorvertaald naar functies. Gedetailleerdere resultaten van het toepassingsonderzoek (per branche en per kernfunctie), vindt u achterin in dit rapport (bijlage 4). 1.1 doel en opzet van het toepassingsonderzoek doelen Met het toepassingsonderzoek proberen we in beeld te krijgen in hoeverre ontwikkelingen en innovaties al worden toegepast in organisaties. Welke ontwikkelingen doen iets met functies en welke niet? De antwoorden daarop verkrijgen we door te vragen naar veranderingen in functies. Is de functie van arts in uw organisatie in ontwikkeling? En zo ja, waar komt dat door? Door zaken omtrent financiering (DBC s)? Gezondheid 2.0 (e-health)? Taakherschikking? De uitkomsten zijn niet alleen relevant voor het functieonderzoek van FWG, maar ook voor het trendonderzoek. Als een ontwikkeling al helemaal weggewerkt blijkt in functies, is het immers geen trend meer. opzet Voor deze eerste ronde van het onderzoek hebben we managers/hoofden P&O en HRM benaderd van bij FWG aangesloten organisaties. Deze functionarissen worden geacht goed overzicht te hebben van in de organisatie aanwezige functies en wijzigingen daarin. Het onaangekondigd versturen van vragenlijsten, levert doorgaans weinig respons op. Bovendien is er geen sturing mogelijk op de representativiteit: een nette spreiding van informatie uit verschillende branches, en organisaties van verschillende groottes daarbinnen. Reden voor ons om een representatieve steekproef te trekken uit het FWG-bestand (N=148, dat is 20 procent van de 740 abonnees) en de HR-managers persoonlijk te benaderen voor deelname, voorafgaand aan de verzending van de vragenlijst. De vragenlijst was digitaal toegankelijk (via een persoonlijke link) en bestond uit drie delen. I: Een lijst met functies die niet in het FWG-systeem voorkomen. Vraag: komt deze functie in uw organisatie voor en zo ja, sinds wanneer? Bij deze vraag was ook een open veld opgenomen voor eventuele toevoegingen. II: Een lijst met in de branche van de deelnemer voorkomende FWGkernfuncties. Vraag: is deze functie in uw organisatie in ontwikkeling en 14 fwg trendrapport 2011

16 zo ja, in welke mate? De mate van ontwikkeling kon worden aangegeven op een vijfpuntschaal (1 niet, 5 heel sterk). Per kernfunctie kon doorgeklikt worden voor een omschrijving van de functie. III: Een overzicht van de functies waarbij de deelnemer in vraag II een drie of hoger had aangevinkt. Bij deze functies in ontwikkeling luidde de vraag: waar wordt de ontwikkeling in deze functie door veroorzaakt? Respondenten konden kiezen uit een lijst met vijftien thema s en een aantal trends daarbinnen. respons Er kwamen 118 vragenlijsten retour, waarvan 26 uit de NVZ, 49 uit de VVT, 16 uit de GGZ en 27 uit de VGN. De aantallen corresponderen met de hoeveelheid FWG-abonnees per branche en geven een nette spreiding over de branches. Uit betrouwbaarheidsanalyses per branche blijkt dat voor iedere branche een betrouwbaarheidsinterval van 5 procent geldt. Dat wil zeggen dat de resultaten met 95 procent zekerheid in de werkelijkheid aan te treffen zijn en niet op toeval berusten. Daarbij willen we wel opmerken dat niet iedere respondent alle functies in zijn organisatie heeft. Daarmee neemt het aantal antwoorden en dus de betrouwbaarheid per functie af. In alle gevallen kunnen de uitkomsten echter als sterk indicatief worden opgevat (een indicatie dat die functie in die branche in ontwikkeling is). 1.2 resultaten op hoofdlijnen bepalende thema s Van de zorgthema s die we beschreven in het FWG trendrapport 2010, blijken er zes het meest van invloed op (de ontwikkeling van) functies. Het gaat om: 1. Taakherschikking 2. Financiering 3. Arbeidsmarkt & HRM 4. Kwaliteit van zorg 5. Marktwerking 6. Ketenzorg & samenwerking kernfuncties in ontwikkeling in vier branches Uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat functies binnen de categorieën Primair Proces (PP), Administratie, Automatisering & Staf (AAS) en Management (MGT) het meest worden beïnvloed door de hierboven genoemde zes thema s. Functies binnen het Facilitair bedrijf (FB) en de Directe Ondersteuning Primair Proces (DOPP) zijn nauwelijks in ontwikkeling. Wat opvalt is dat het aantal kernfuncties in ontwikkeling binnen de NVZ- en de VVT-branche een stuk kleiner is dan binnen de VGN- en de GGZbranche. Respectievelijk voor beide branches (NVZ en VVT) zes kernfuncties tegenover zestien (VGN) en negentien (GGZ) kernfuncties. functies in ontwikkeling 15

17 Op kernfunctieniveau zien we twee kernfuncties waarvan respondenten binnen alle vier de branches aangeven dat deze sterk in ontwikkeling zijn (in meer dan 50 procent van de organisaties waarin de functie voorkomt, geven de respondenten ontwikkeling aan). 3 Hieronder de twee functies en een toelichting op de thema s die erbij genoemd zijn. 1. De Nurse Practitioner/Physician Assistant (in FWG 3.0, editie , ook opgenomen onder de noemer Verpleegkundig Specialist). Bij deze (gecombineerde) kernfunctie werden als veranderaars de thema s Taakherschikking, Kwaliteit van zorg en Arbeidsmarkt & HRM genoemd. Taakherschikking ligt voor de hand, als we bedenken dat deze functie geboren is uit taakherschikking. De NP/PA/VS is zodanig opgeleid dat taken van artsen kunnen worden overgenomen. Als toelichting bij Kwaliteit van Zorg werd genoemd dat de functie verandert doordat een integrale benadering van cliënten wordt gevraagd en doordat vaker de feedback van cliënten wordt gevraagd. Ook door de focus op doelmatiger/efficiënter werken verandert de functie. Als toelichting bij Arbeidsmarkt & HRM noemden respondenten de ontwikkeling van strategisch personeelsbeleid en de aandacht voor arbeidsmarkttekorten. Onduidelijk is of de functie hierdoor verándert, of dat de functie juist om deze redenen wordt ingezet. De functie kan bijvoorbeeld een ontwikkelperspectief bieden voor verpleegkundigen en in die zin te maken hebben met strategisch personeelsbeleid. En, samenhangend met taakherschikking, de functionaris kan taken van wellicht moeilijker vervulbare artsenfuncties overnemen. 2. De Leidinggevende zorg. Ook bij deze functie wordt Taakherschikking genoemd als veroorzaker van de verandering, evenals Kwaliteit van Zorg en Arbeidsmarkt & HRM. Daarnaast een nieuw thema, namelijk Financiering. Taakherschikking heeft geen verdere toelichting gekregen. Bij Arbeidsmarkt & HRM wordt aangegeven dat de Leidinggevende zorg zich bezig gaat houden met de ontwikkeling van strategisch personeelsbeleid en de ontwikkeling van goed werkgeverschap. Dit zijn taken die ofwel nieuw zijn in de organisatie, ofwel bij een manager waren belegd. Hiermee zou ook de genoemde taakherschikking verklaard kunnen worden. Kwaliteit van zorg heeft invloed op de functie doordat (ook hier) een 3 In ontwikkeling zijn functies die een 3 of hoger scoorden op de vijfpuntschaal. Als het gaat om het meest in ontwikkeling, hebben we ervoor gekozen die functies te bespreken die percentueel het meest in ontwikkeling zijn en niet de functies die getalsmatig het vaakst genoemd zijn. Ter illustratie: als een functie bij 10 van de 19 organisaties voorkomt, is uitgegaan van 10 = 100%. Als 6 respondenten vervolgens aangaven dat de functie in ontwikkeling was (= 60%) dan kreeg die functie voorrang vergeleken bij een functie waarvan 8 respondenten zeiden dat hij in ontwikkeling was, op een aantal van 16 (= 50%). 16 fwg trendrapport 2011

18 integrale benadering van cliënten wordt gevraagd en doordat vaker de feedback van cliënten wordt gevraagd. Daarnaast wordt door respondenten de implementatie van technologie en ICT genoemd, als veroorzaker van verandering. Met betrekking tot het genoemde thema Financiering geven respondenten aan dat bezuinigingen een rol spelen, de functionele bekostiging (DBC, ZZP) en (in de ziekenhuizen en de ggz) de doorvoering van prestatiebekostiging. Deze ontwikkelingen hebben dus allemaal een functie-veranderend effect. kernfuncties in ontwikkeling in drie branches In drie van de vier branches (VGN, GGZ en VVT) geven respondenten aan dat de kernfuncties Manager zorgverlening/behandeling en de Planningsfunctionaris/leidinggevende planning sterk in ontwikkeling zijn. Hieronder volgt een toelichting op de verandering, aan de hand van de genoemde thema s en trends. 1. De manager zorgverlening/behandeling. Deze functie (een functionaris die leiding geeft aan een cluster of dienst tot circa 200 fte) verandert, aldus de respondenten, door Taakherschikking, Financiering en Kwaliteit van zorg. Met betrekking tot Kwaliteit van zorg geven de respondenten aan dat de functie verandert door doelmatiger/ efficiënter werken, doordat feedback van cliënten meer wordt gevraagd en een integrale benadering van cliënten aan de orde is. Daarnaast worden ook valpreventie en medicatieveiligheid genoemd als kwaliteitsaspecten die de functie een andere inhoud geven. Met betrekking tot Financiering wordt ontwikkeling in de functie veroorzaakt door bezuinigingen, (opnieuw) doel matiger/efficiënter werken en door de invoer van de functionele bekostiging (DBC, ZZP) De planningsfunctionaris/leidinggevende planning. Respondenten geven aan dat deze functie (functionaris die verantwoordelijk is voor planning van behandelingen, spreekuren, maar ook personeel) in verandering is door Taakherschikking, Arbeidsmarkt & HRM, Financiering en Marktwerking. Met betrekking tot Arbeidsmarkt & HRM blijkt de functie in ontwikkeling als gevolg van de inzet van flexibele werkvormen en door de nadruk op doelmatiger/efficiënter werken. De functie van planningsfunctionaris heeft dus een andere invulling gekregen door de toename van flexwerken en het streven naar een optimale afstemming van productie en personeel. Andere trends die genoemd zijn als veroorzakers van ontwikkeling in deze functie, zijn bezuinigingen en de functionele bekostiging (bij Financiering) 4 Een aantal trends (ontwikkelingen binnen thema s) zijn in de vragenlijst onder meerdere thema s geplaatst, om de vindbaarheid te vergroten. Zo kan het voorkomen dat bijvoorbeeld Doelmatiger en efficiënter werken zowel wordt genoemd als toelichting bij Kwaliteit van Zorg als bij Financiering. functies in ontwikkeling 17

19 en de toename van specialisaties vanuit concurrentieoverwegingen (onder Marktwerking). Het is voorstelbaar dat generalistische medewerkers eenvoudiger zijn in te plannen dan sterk gespecialiseerde. 1.3 nieuwe functies De respondenten zijn allemaal bevraagd op het voorkomen van een aantal niet-fwg-functies in hun organisatie, onder de noemer nieuwe functies. Onder een nieuwe functie verstaan wij ofwel een echt nieuwe functie (net ontstaan), ofwel een functie die (nog) niet is ondergebracht bij een van de kernfuncties uit het FWG 3.0-systeem, maar wel meerdere malen in het veld is aangetroffen in de afgelopen jaren. Deze vraag naar nieuwe functies ging expliciet over functies in loondienst. De respondenten uit alle branches kregen dezelfde lijst voorgelegd en konden zelf toevoegingen doen. De volgende nieuwe functies blijken voor te komen in alle vier de zorgbranches: Arbeidsdeskundige Cliëntcoördinator Intercedent Internal auditor Medewerker voedingshygiëne Staffunctionaris/medewerker research Vertrouwenspersoon In drie van de vier branches (samenstelling variërend) komen de volgende functies voor: Ervaringsdeskundige Manager > 1000 fte Manager shared service center Stafmedewerker ketenzorg Triage-assistent 1.4 resultaten van de meso-bijeenkomst meest voorkomende trends en de effecten op functies Het trendonderzoek (dus niet het toepassingsonderzoek) dat we jaarlijks uitvoeren, kent medewerking van macro-experts en meso-experts. In 2010 vond de eerste bijeenkomst van het mesonetwerk plaats, om de eerder geduide macro-ontwikkelingen door te vertalen naar effecten op organisaties en functies. 5 Ook dit jaar vond een dergelijke netwerkbijeenkomst 5 Een uiteenzetting van de onderzoeksmethode en de inrichting van de netwerken, is te vinden in het FWG trendrapport 2010, p. 11 e.v. 18 fwg trendrapport 2011

20 plaats. Voorafgaand aan de bijeenkomst vroegen we de leden om uit een selectie van trends (uit het trendrapport 2010) díe trends te benoemen die in hun eigen zorgorganisatie aan de orde zijn. Daaruit konden we een top 10 samenstellen, waarbij meerdere trends ook genoemd blijken door de respondenten van het toepassingsonderzoek (zoals in de voorgaande paragrafen beschreven). Deze zijn hieronder gecursiveerd weergegeven: 1. Toenemende gegevensverzameling in het kader van kwaliteit (transparantie) 2. Blijvende aandacht voor incidentmelden 3. Doorvoering van functionele bekostiging (DBC, ZZP) 4. Verdergaande bezuinigingen 5. Aandacht voor arbeidsmarkttekorten 6. Feedback van cliënten wordt meer gevraagd en benut 7. Toenemende aandacht voor duurzaam personeelsbeleid 8. Toenemende focus op preventie 9. Meer aandacht voor implementatie van technologie en ICT 10. Consument komt echt centraal te staan in het zorgproces In de bijeenkomst is per trend besproken welke functies (ingedeeld in een aantal hoofdcategorieën) hierdoor naar verwachting het sterkst beïnvloed worden, en op welke wijze. We gebruikten een indeling in negen functiecategorieën. 6 Managementfuncties zijn niet als aparte categorie toegevoegd, om de reden dat bijna alle genoemde trends wel een effect hebben op managementfuncties. Verwacht werd dat dat het beeld zou vertroebelen. De netwerkleden is gevraagd om in tweetallen voor elk van de tien trends aan te geven op welke functiecategorie deze het meeste effect heeft, of zal krijgen. Ook werd de leden gevraagd om hun motivatie/argumentatie aan te geven. De twee functiecategorieën die per trend het hoogst eindigden (de nummers 1 en 2), werden vastgelegd. In het onderstaande nemen we u per trend kort mee in de resultaten en de argumentatie daarbij. Na de bespreking van de tien trends, eindigen we met de functie-aspecten die het meest veranderen door de genoemde trends. De aspecten zijn: kennis, sociale vaardigheden, verantwoordelijkheid of zelfstandigheid. 6 Dit zijn: verzorgende en verpleegkundige functies, paramedische functies, geneeskundige functies, laboranten-, analisten-, apotheekfuncties, automatiseringsfuncties, financiële en administratieve functies, staf- en beleidsfuncties, technische, bouw- en vastgoedfuncties, service-, horeca- en huishoudelijke functies. functies in ontwikkeling 19

21 welke functiecategorieën worden het meest beïnvloed? Trend 1 (uit Marktwerking 2010): Toenemende gegevensverzameling in het kader van kwaliteit (transparantie) 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Staf- en beleidsfuncties Toelichting experts: De categorie Verzorgenden en verpleegkundigen krijgt het meest te maken met de toenemende gegevensverzameling, omdat zij in toenemende mate verantwoording moeten afleggen over hun werk en het resultaat daarvan. Verzorgenden en verpleegkundigen leveren van alle informatie die de organisatie nodig heeft in het kader van transparantie, de meeste informatie aan. Het verzamelen van gegevens (in het kader van kwaliteit) voor deze groep is nieuwer; andere functiecategorieën verzamelen al langer gegevens. De uitvoering van metingen met betrekking tot het behandelresultaat en het bespreken van kwaliteit met de cliënt (in het kader van het zorgplan), vraagt bijzondere inzet van behandelaren/verpleegkundigen/verzorgenden. De categorie Staf- en beleidsfuncties wordt genoemd omdat deze afdeling de kaders voor de gegevensverzameling helder moet maken en de gegevens vaak ook moet verwerken. Trend 2 (uit Kwaliteit van Zorg en Veiligheid 2010): Blijvende aandacht voor incidentmelden 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Staf- en beleidsfuncties Toelichting experts: Het melden van incidenten is het meest aan de orde bij de verzorgende en verpleegkundige functies. Het melden wordt in organisaties laagdrempelig gemaakt en er zijn verschillende (landelijke) acties geweest om melden actief te stimuleren. Verantwoording afleggen over het eigen handelen wordt belangrijker, waardoor bij alle handelingen het inschatten van risico s meer aan de orde is. De experts geven aan dat aandacht voor incident-melden noodzakelijk blijft, omdat structureel melden tot kwaliteits verbeteringen leidt. De categorie Staf- en beleidsfuncties wordt genoemd omdat kwaliteitssystemen opgezet en ondersteund worden vanuit de staf (vaak specifieke afdelingen en functionarissen). Staf- en beleidsfunctionarissen zorgen voor de randvoorwaarden en de begeleiding en beoordelen de samenhang in processen en ketens. Goede samenhang wordt vanuit efficiency-redenen steeds belangrijker gevonden en daarmee de staf- en beleidsfunctionarissen 20 fwg trendrapport 2011

22 die tot taak hebben om de samenhang te bewaken en te bevorderen. Ook wordt aangegeven dat leidinggevenden een belangrijke rol hebben in kwaliteitsmanagement, met name met betrekking tot het leren van fouten en verantwoordelijk zijn voor verbeteracties. Richting andere functiecategorieën wordt nog aangegeven dat Paramedische en Geneeskundige functies ook continu alert moeten zijn op incidenten. Daarnaast wordt gesignaleerd dat verwanten steeds meer zijn betrokken bij cliëntenincidenten; dat verwanten mondiger zijn en willen weten wat er is gebeurd. Er wordt zelfs gesproken van een juridisering, waardoor in toenemende mate achteraf verantwoording wordt gevraagd. Trend 3 (uit Financiering 2010): Doorvoering van integrale bekostiging (DBC, ZZP) 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Geneeskundige functies Toelichting experts: Deze trend raakt vooral de Verzorgende, verpleegkundige en Geneeskundige functies omdat deze functionarissen zich in toenemende mate moeten verantwoorden voor de handelingen die ze verrichten. In de dagelijkse uitvoering in de care is de invoering van de ZZP s van invloed: verzorgenden moeten zelfstandig kunnen beoordelen welk zorgzwaartepakket aan de orde is, rekening houdend met de eisen die aan zorgplannen worden gesteld en de afspraken die gemaakt zijn met de familie of vertegenwoordigers. In de cure moet zorg verantwoord worden binnen een DBC. Het werken met DBC s zal tot andere vormen van samenwerking tussen specialisten en het ziekenhuis leiden. Veel medisch specialisten staan toenemend onder druk om hun productie (middels DBC s) in beeld te brengen. Het kan zelfs zo zijn dat de geneeskundige dienst integraal resultaatverantwoordelijk is waarbij de geneeskundige wordt ondersteund door een manager bedrijfsvoering, die zorgt dat alle resources beschikbaar zijn, in samenhang met het kosten/ baten-plaatje. De nieuwe manier van bekostiging zal naar verwachting dilemma s met zich mee brengen (over zorg die wel/niet geleverd mag worden binnen ZZP/DBC), met name voor uitvoerende medewerkers. Verder vragen kwaliteitssystemen als HKZ en ISO ook om verantwoording. Over andere functiecategorieën geven de experts aan dat ook de financiële diensten effect ondervinden van de integrale bekostiging. Functionarissen binnen deze diensten moeten de systemen goed afstemmen op de integrale bekostiging. Daarnaast heeft de nieuwe financieringswijze extra administra tieve lasten tot gevolg, bijvoorbeeld invoer van cliëntgegevens, toewijzing van DBC s en zorgzwaartepakketten en dubbele registraties vanwege het (nu nog) naast elkaar bestaan van twee bekostigingssystemen. functies in ontwikkeling 21

23 Trend 4 (uit Financiering 2010): Verdergaande bezuinigingen 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Staf- en beleidsfuncties Toelichting experts: Verzorgende en verpleegkundige functies zullen volgens de experts het meest van de bezuinigingen merken, omdat er met minder mensen aan een groeiende vraag voldaan moet worden. Er is de afgelopen jaren al flink bezuinigd op de ondersteunende functies, en nu wordt er rechtstreeks in de zorg gesneden. Ook de zorgzwaartebekostiging (ZZP s) speelt een rol omdat die duidelijk maakt welke zorgproducten wel en niet rendabel zijn. Instellingen worden hierdoor gedwongen om keuzes te maken in het aanbod, met mogelijke gevolgen voor personeel (ontslag). Daarnaast hebben de bezuinigingen via een andere weg invloed op de verzorgende en verpleegkundige functies. Om kosten te drukken worden Service-, horeca- en huishoudelijke functies opgewaardeerd : in deze functies worden steeds meer verzorgende taken belegd. Deze vorm van taakherschikking is niet per se onwenselijk, mits de zorg-tijd niet wordt weggenomen bij de verpleegkundigen en verzorgenden. De experts geven ook aan dat bezuinigingen effect hebben op agogische en begeleidende functies in de VVT: deze worden steeds meer wegbezuinigd. Voor de categorie Staf- en beleidsfuncties ligt het effect van bezuinigingen in het bedrijfsmatiger organiseren van de financiële en administratieve functies; een andere, effectievere opzet van de planning- en control-cyclus en een andere vormgeving van bouw- en vastgoedbeleid. Voor al deze onderdelen geldt dat het innovatiever, bedrijfsmatiger, maar ook flexibeler georganiseerd zal moeten worden. De experts geven ook aan dat staf- en beleidsafdelingen veel van de bezuinigingen merken, omdat sneller gekort wordt op deze diensten die verder van de cliënt afstaan. Trend 5 (uit Arbeidsmarkt & HRM 2010): Aandacht voor arbeidsmarkttekorten 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Staf- en beleidsfuncties Toelichting experts: Ook hier weer een effect op de Verzorgende en verpleegkundige functies, en eveneens op de Staf- en beleidsfuncties. Eén van de expert-tweetallen formuleerde het als volgt: Bij de verzorgende en verpleegkundige functies komen de meeste tekorten en de staf- en beleidsfuncties moeten bedenken hoe dit op te lossen. 22 fwg trendrapport 2011

24 In de verpleging en verzorging veranderen functies als gevolg van meer met minder (meer werk moeten doen met minder mensen); het zelfstandiger werken en door toenemende samenwerking met andere disciplines. Ook speelt taakherschikking een rol: het inzetten van verpleegkundigen op hun specialiteit en meer afstoten van (niet verpleegkundige) taken naar facilitaire en ondersteunende functies. Specifieke tekorten worden door de experts benoemd in de functie van verzorgende niveau 3 in de VVT-branche en de functie van psychiater in de GGZ-branche. Van Staf- en beleidsfunctionarissen wordt verwacht dat deze creatief inspelen op de tekorten en hun rol anders kunnen vervullen. Als oplossingsrichting wordt aangegeven dat innovatie kansen moet krijgen: domotica, e-learning, leerafdelingen en ontwikkelingsafdelingen. Daarnaast moet er meer geïnvesteerd worden in het huidige personeelsbestand. Hierin heeft de afdeling P&O/HRM een belangrijke rol. Trend 6 (uit Consumentenrol en Kwaliteit van zorg 2010): Feedback van cliënten wordt meer gevraagd en benut 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Geneeskundige functies Toelichting experts: Om de cliënt steeds meer centraal te stellen in het zorgproces, gaat contact met cliënten steeds meer over het managen van de verwachtingen van de cliënt. Verzorgenden en verpleegkundigen hebben, evenals Geneeskundigen, meestal als eerste contact met cliënten en hun omgeving en hebben dus met deze verschuiving te maken. Zij zullen, net als iedereen die directe patiëntencontacten heeft, deze attitude moeten ontwikkelen. De experts geven aan dat de professional een centrale rol krijgt in het vragen en benutten van de feedback van cliënten. Ook de cliëntenraad en familieraad zullen steeds meer invloed krijgen. Trend 7 (uit Arbeidsmarkt & HRM 2010): Toenemende aandacht voor duurzaam personeelsbeleid 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Staf- en beleidsfuncties Toelichting experts: Van deze trend geven de experts aan dat deze nog niet zoveel voorkomt, maar wel gewenst is. Men ziet vooralsnog weinig concrete voorbeelden van duurzaam personeelsbeleid, zeker niet richting verpleegkundige en verzorgende functies. Suggesties van de experts voor invulling van duurzaam personeelsbeleid: investeren in huidig personeelsbestand (behoud), in scholing en ontwikkelmogelijkheden; aandacht voor leeftijdsbewust beleid functies in ontwikkeling 23

25 en vitaliteit, zodat mensen inzetbaar blijven op langere termijn. En als laatste suggestie: actief herplaatsen van mensen die niet langer in staat zijn om fysiek zwaar werk te blijven uitoefenen. Als de beweging doorzet, is deze van belang voor de Staf- en beleidsfuncties, omdat van hen de creatieve oplossingen en beleidsvoornemens worden verwacht, evenals van leidinggevenden. Ook de afdeling P&O/HRM heeft een belangrijke rol. Meer aandacht voor samenwerking tussen oud en jong personeel wordt daarbij expliciet genoemd. De kloof tussen de generaties blijkt groot en leidt tot verschillen in opvatting over het verlenen van zorg. De experts zien op verschillende plekken al organisaties die bezig zijn met generatiemanagement, om te voorkomen dat jongeren vertrekken. Trend 8 (uit Preventie 2010): Toenemende focus op preventie 1. Geneeskundige functies 2. Verzorgende en verpleegkundige functies Toelichting experts: Dit is de eerste trend waarbij de Verzorgende en verpleegkundige functies niet als eerste genoemd worden. De experts lichten toe dat behandelaars (geneeskundigen) de omslag maken van curatieve zorg naar preventieve zorg: eerst zorgen dat de patiënt gezond blijft en als dat niet lukt, dan zorg gaan bieden. Dat vergt proactief denken. Verzorgenden en verpleegkundigen krijgen ook breed te maken met preventie. Niet alleen doordat specifieke preventie-taken worden toegewezen (bijvoorbeeld reguliere geprotocolleerde controle van hart- en vaatpatiënten door de praktijkverpleegkundige), maar juist omdat het besef leeft dat preventie in de dagelijkse zorg aan de orde is. Preventie wordt door de experts ook opgevat als voorkomen van schade door incidenten. Hierbij wijzen zij op de zorgbrede governancecode risicomanagement, waarin is opgenomen dat raden van toezicht en bestuurders ervoor moeten zorgen dat er een systeem van risicomanagement is. Dit geldt voor alle risico s van de organisatie en het heeft tot gevolg dat er op allerlei terreinen aanvullende maatregelen worden ingesteld. Deze aanvullende maatregelen zijn onder andere van belang voor de aansprakelijkheid bij schade. Het blijkt dat schadeverzekeraars afspraken maken met ziekenhuizen over procedures en schadelast als gevolg van het niet volgen van procedures. 24 fwg trendrapport 2011

26 Trend 9 (uit Gezondheid ): Meer aandacht voor implementatie van technologie en ICT 1. Automatiseringsfuncties 2. Verzorgende en verpleegkundige functies Toelichting experts: Als gevolg van de enorme automatisering die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden, is veel van het werk inmiddels ICT-gestuurd. Verzorgende en verpleegkundige functies krijgen allemaal te maken met ICTondersteunde werkzaamheden/processen waarbij veel informatie wordt vastgelegd en beschikbaar komt. Dit betekent dat de automatiseringsfuncties veel meer kennis moeten hebben van het primaire proces van de instelling; kennis van wat gebruikers willen en nodig hebben; kennis van een toenemend aantal applicaties en vooral hoe die met elkaar in verbinding kunnen worden gebracht. Het maken van de vertaalslag van de techniek naar de gebruikers (zorgverleners) is van eminent belang, omdat de verzorgende en verpleegkundige functies een belangrijke succesfactor zijn voor het effectief gebruiken van ICT en technologie. Bij de implementatie van nieuwe technologie en toepassingen, is zorgvuldigheid geboden en deskundige ondersteuning van groot belang. Het trainen/begeleiden van medewerkers zal voor de afdeling ICT een steeds grotere rol gaan spelen. Trend 10 (uit Consumentenrol 2010): De consument komt echt centraal te staan in het zorgproces 1. Verzorgende en verpleegkundige functies 2. Geneeskundige functies Toelichting experts: Hier zien we duidelijk overeenkomsten met trend 6, waar de feedback van cliënten centraal stond. We gaven daar al aan dat dat alles te maken heeft met het centraal stellen van de cliënt in het zorgproces. Ook deze trend, de consument centraal, raakt dus vooral de Verzorgende, verpleegkundige en Geneeskundige functies, omdat deze de meeste directe klantcontacten hebben. De experts spreken de verwachting uit dat Geneeskundigen weinig initiatief nemen om de cliënt echt centraal te stellen in het zorgproces, maar hiertoe gedwongen zullen worden door de cliënt. Verzorgenden en verpleegkundigen hebben ook nog veel te leren in dit opzicht: zij werken vaak vanuit professionele waarden, vanuit werkprocessen en binnen een (vaste) structuur. Dit conflicteert niet zelden met de echte wensen van de klant (bijv. huisdieren op de verpleegafdeling of afwijkende bedtijden). In andere bewoordingen: medische en gastvrijheidsmodellen zullen meer op elkaar afgestemd moeten worden. functies in ontwikkeling 25

27 welke functies veranderen het meest? Concluderend kunnen we stellen dat de Verzorgende en verpleegkundige functies het meest veranderen onder invloed van de trends. Daarop volgen de Staf- en beleidsfuncties, de Geneeskundige functies en tot slot de Automatiseringsfuncties (zie figuur 1). Totale verandering door innovaties Verzorgende en verpleegkundige functies Geneeskundige functies Staf- en beleidsfuncties Automatiseringsfuncties 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 Figuur 1 functiecategorieën die het meest veranderen onder invloed van trends. De cijfers betreffen een optelling van de waarden zoals genoemd bij figuur 2. functie-aspecten die het meest veranderen Omdat we concreet zicht willen op de manier waarop functies veranderen, vroegen we het meso-netwerk om bij alle uitkomsten (de twee hoogst gekozen functiecategorieën per trend) ook aan te geven in welke functieaspecten de verandering zichtbaar wordt. Er konden minnen en plussen gegeven worden aan de volgende aspecten: Kennis, Sociale vaardigheden, Verantwoordelijkheid en Zelfstandigheid. Bijvoorbeeld: is er meer of minder Kennis nodig bij verpleegkundigen en verzorgenden als gevolg van een specifieke trend? De scores die de meso-experts gaven, presenteren we hier in totalen: van de genoemde functiecategorieën hebben we de scores, per aspect, per trend, opgeteld. Minnen (afname van een vaardigheid/aspect) werden niet gegeven. De plussen die werden gegeven (toename van een vaardigheid/ aspect), zijn omgezet in cijferwaarden. Dat levert het volgende beeld op (figuur 2): 26 fwg trendrapport 2011

28 Verantwoordelijkheid Sociale vaardigheden Zelfstandigheid Kennis Verzorgende en verpleegkundige functies Geneeskundige functies Staf- en beleidsfuncties Automatiseringsfuncties 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Figuur 2 functieaspecten die het meest veranderen onder invloed van trends. In figuur 2 is te zien dat voor verzorgenden en verpleegkundigen het aspect Kennis volgens de meso-experts het meest zal toenemen. Daarop volgen de Sociale vaardigheden, daarna Verantwoordelijkheid en tot slot Zelfstandigheid. In de Staf- en beleidsfuncties neemt ook Kennis het meeste toe, daarna Verantwoordelijkheid, gevolgd door Sociale Vaardigheden. De mate van Zelfstandigheid verandert volgens de experts niet. Voor de Geneeskundige functies nemen Kennis en Sociale vaardigheden het meest toe, daarna Verantwoordelijkheid, en tot slot Zelfstandigheid. Automatiseringsfuncties hebben vooral te maken met een sterker accent op Sociale vaardigheden, toename van Kennis, daarna Verantwoordelijkheid en tot slot Zelfstandigheid. functies in ontwikkeling 27

29 28 fwg trendrapport 2011

30 2 Drie jaar trendonderzoek: hoofdlijnen en verschuivingen Drie jaar trendonderzoek, resulterend in drie trendrapporten. Bij het verschijnen van dit derde trendrapport, kijken we graag met u terug om de hoofdlijnen en verschuivingen daarbinnen te benoemen. Voordat we het trendonderzoek startten, was onderzoek binnen FWG vooral gericht op veranderingen die zich de afgelopen jaren in functies hadden voorgedaan. Met de start van het trendonderzoek werd de focus naar voren verlegd. We wilden zicht op actuele en toekomstige ontwikkelingen, om meer en eerder grip te krijgen op ontwikkelingen in organisaties en functies. Om de opgedane kennis snel te kunnen delen met onze klantorganisaties, werd besloten tot jaarlijkse publicatie van de resultaten in een trendrapport. Te beginnen in wat waren de trends in 2009? In 2009 werden de belangrijkste lijnen gevormd door de stelselwijzing uit Marktwerking en de daarmee samenhangende DBC- en later ZZP-financiering (respectievelijk 2005 en 2007), bleken de toon van de ontwikkelingen en toekomstverwachtingen te bepalen. Met het opheffen van onderscheid tussen particuliere en ziekenfondsverzekerden, kwam er ruimte voor de cliënt als afnemer op de markt. In het nieuwe stelsel kregen drie partijen een belangrijke rol: de zorgverzekeraar, de zorgaanbieder en de zorgconsument. We beschreven de consumentenrol in een apart hoofdstuk, de zich ontwikkelende rol van de verzekeraars eveneens en we beschreven de veranderende markt in het hoofdstuk Van aanbod naar vraag. Wat de verschillende ontwikkelingen betekenden voor de zorgaanbieders, kwam in bijna ieder hoofdstuk aan bod. Wat speelde er verder in 2009 en hoe keken we naar de toekomst? De dreigende arbeidsmarktkrapte werd sterk benadrukt en de verwachting was dat de tekorten in elk geval vanaf 2011 zouden spelen. De vergrijzing zorgde er ook voor dat de aandacht voor specifieke ouderenzorg en voor mantelzorg toenam. Dat de samenwerking tussen professional en mantelzorger aandacht behoefde, werd toen al geconstateerd. Verder kreeg ketenzorg langzaamaan vorm en was er een groei van kleinschalig wonen te constateren, ook intramuraal. Belangrijk was ook de ontwikkeling rondom zorgvastgoed: zorginstellingen werden zelf verantwoordelijk voor beheer en financiering van hun bouw. Over een paar thema s werd qua richting getwijfeld: zouden organisaties meer of juist minder gaan uitbesteden? En stonden we aan de vooravond van een nieuwe fusiegolf of zou er juist meer gedefuseerd gaan worden? drie jaar trendonderzoek: hoofdlijnen en verschuivingen 29

31 Getuige recente krantenberichten, speelt die discussie nog steeds. 7 Enkele voorspellingen uit 2009 waren: Dat aanbieders van service- en gemaksdiensten ook de Nederlandse zorgmarkt zouden betreden en hun dienstverlening zouden uitbreiden met huishoudelijke hulp, verzorging en verpleging. Een eerste voorbeeld daarvan is opgenomen in dit trendrapport, bij Marktwerking. Dat HRM zich zou ontwikkelen tot businesspartner voor het management. Een trend die ook dit jaar (langzaam) doorzet. Dat de inzet van robotica zou toenemen. Bijna een understatement, gezien de vlucht die het de afgelopen jaren nam. Dat slimmer bouwen (meer gericht op cliëntwensen en op levensfases) en aandacht voor de helende omgeving zouden toenemen. Een ontwikkeling die we in de huidige onderzoeksronde maar mondjesmaat tegenkwamen. Dat duurzaamheid in de zorg een rol zou gaan spelen, zowel vanuit milieuperspectief als vanuit de gedachte dat er duurzaam moet worden omgegaan met arbeid. Een voorspelling die vooral op HRM-gebied doorgang vond. Dat de samenwerking tussen sectoren en branches zou toenemen. Dat zien we duidelijk terug in het onderzoek van dit jaar. 2.2 wat zagen we in 2010? In 2010 constateerden we dat bepaalde onderwerpen sterker dan voorheen naar voren kwamen. Kwaliteit van zorg bijvoorbeeld, en Multiculturalisering. En we constateerden de introductie van een nieuw begrip: Gezondheid 2.0. De digitale empowerment van de cliënt, die het mogelijk maakt dat de cliënt echt centraal staat in het zorgproces. Een andere, grote ontwikkeling die dat jaar werd ingezet, was de paradigmashift in de zorg: van ziekte en zorg naar gedrag en gezondheid. Streven hierbij is om zorg zoveel mogelijk te voorkomen, en om mensen zo lang mogelijk in een zo licht mogelijke vorm van zorg te houden. Het liefst thuis, in de eigen omgeving. Bewegingen die we in 2009 separaat waarnamen, kwamen daardoor veel meer in samenhang. Preventie kwam in relatie te staan met thema s als Extramuralisering en Ambulantisering: als we mensen zo lang mogelijk buiten de instelling wensen te houden, dan zal de zorg daar immers ook naar toe moeten. Wat speelde er verder in 2010? Belangrijker dan de zorg lief was, was de onrust in de politiek. Met de val van het kabinet Balkenende, brak er een periode aan waarin veel beslissingen werden uitgesteld en er vragen rezen over de komende koers. Daarnaast was er veel aandacht voor de besparings-inventarisaties van de ambtelijke werkgroepen en de 7 Zorgvisie, 11 oktober fwg trendrapport 2011

32 bezuinigings-scenario s die daaruit rolden. In aanloop naar de vorming van een nieuw kabinet, was er veel kritiek op het stelsel van gereguleerde marktwerking. Daarnaast zagen we dat door verschillende bronnen, sterker dan in 2009, werd ingezet op duurzaamheid. Van duurzame inkoop en duurzame bouw tot duurzaam personeelsbeleid. Enkele voorspellingen uit 2010 waren: Dat de eigen bijdrage van de consument in de zorgverzekering omhoog zou gaan; ook zorgsparen werd geopperd. Beide voorspellingen bleken reëel. Dat AWBZ-gelden zouden verschuiven naar verzekeraars en gemeenten. De doorvoering daarvan komt in dit trendrapport uitgebreid aan de orde. Dat verzekeraars het selectief contracteren zouden doorzetten. Ook dat bleek een reële voorspelling. Dat consumenten zelf een grotere verantwoordelijkheid zouden krijgen voor hun gezondheid. Een blijvende voorspelling, met nog weinig concrete voorbeelden. Dat feedback van cliënten meer gevraagd en benut zou worden. Een trend die sterk doorzet. Dat er meer aandacht voor de rol van de zorgverlener moet komen (herwaardering van de professional). Ook deze trend zet door en komt aan de orde in dit rapport. En: dat er meer sprake zou zijn van intersectorale samenwerking en samenwerking van publieke en private organisaties. Een ontwikkeling die we dit jaar vanuit verschillende kanten ingevuld zagen. 2.3 wat zijn de trends van 2011? Veel aandacht ging dit jaar uit naar een grote verandering die gaande is, ook wel een aardverschuiving in het zorglandschap genoemd: de substitutie van tweedelijnszorg naar de eerste lijn en de concentratie van hoogcomplexe zorg in een beperkt aantal ziekenhuizen. De ontwikkeling is volledig in lijn met de paradigmashift die in 2010 werd ingezet: van ziekte en zorg naar gedrag en gezondheid. Wat opvalt is dat kwaliteit als argument bij de veranderingen sterk benadrukt wordt, terwijl de oorsprong van dergelijke grote veranderingen van financiële aard is. Met kostenbeheersing als vertrek punt, worden grote wijzigingen doorgevoerd. Waarbij er, vanzelfsprekend, naar gestreefd wordt dat het mes aan twee kanten snijdt: kostenverlaging én kwaliteitsverbetering. Opvallend in 2011 is: Dat het nog steeds meevalt met de arbeidsmarkttekorten. Dat bezuinigingen nog steeds veel aandacht vragen. Dat er veel aandacht is voor intersectorale samenwerking. Dat het proces van innoveren in de zorg dit jaar extra aandacht vroeg en kreeg. drie jaar trendonderzoek: hoofdlijnen en verschuivingen 31