the american four seasons

Transcriptie

1 the american four seasons Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding en viool Isabelle van Keulen viool Zaterdag 12 november, uur Tilburg, Concertzaal (Inleiding door William Schaffels met Isabelle Van Keulen, uur) Zondag 13 november, uur Den Bosch (November Music) Donderdag 17 & vr. 18 november, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ (Inleiding door Thea Derks, met Isabelle Van Keulen, uur) Zaterdag 19 november, uur Utrecht, TivoliVredenburg Zondag 20 november, uur Enschede, Muziekcentrum (Inleiding door Peter Laport, uur) November Music Voor het concert op 13 november wordt een apart programmaboekje gemaakt. In plaats van Herrmann en Takemitsu klinkt de Nederlandse première van Kol Nidre van Zorn. Bernard Herrmann ( ) Psycho, a narrative for string orchestra (1960) Prelude, The City, The Rainstorm, The Madhouse, The Murder, The Water, The Swamp, The stairs, The Knife, The Cellar, Finale Toru Takemitsu ( ) Death & Resurrection (uit Black Rain ) (1989) Jonny Greenwood (1971) Uit: Suite There Will Be Blood (2011) Open Spaces Future Markets HW/Hope of New Fields Oil Philip Glass (1937) Vioolconcert nr. 2 The American Four Seasons (2009) Prologue Movement I Song no. 1 Movement II Song no. 2 Movement III Song no. 3 Movement IV

2 de musici viool 1 Candida Thompson Ingrid van Dingstee Arnieke Ehrlich Nicoline van Santen Karen Segal Dimiter Tchernookov viool 2 Jacobien Rozemond Petra Griffioen Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Floor Le Coultre altviool Daniil Grishin Els Goossens Ernst Grapperhaus Anne-Bartje Fontein Judith Wijzenbeek cello Kaori Yamagami Örs Köszeghy Michiel Weidner Sebastiaan van Halsema contrabas Ying Lai Green Servaas Jessen synthesizer Julian Schneeman staf Joost Westerveld zakelijk leider Willem de Bordes artistiek coördinator/programmeur Chris Meeuwissen marketing Joseline de Koning fondsenwerving en relatiebeheer Noortje Zanen communicatie Stijn Verstraete productieleider Ming Khouw officemanager Irene Kok bibliothecaris Gerard Boltje boekhouder Chris Dessing vrijwilliger bestuur Gert-Jan Kramer voorzitter Jan Reinier van Angeren secretaris Mariëtte Doornekamp, penningmeester Leni Boeren lid Ernst Veen lid Joris Vos lid Hans Langeveld lid

3 biografie Isabelle van Keulen viool Sinds haar doorbraak in 1984 met het winnen van de Young Musician of the Year Competition hecht Isabelle van Keulen grote waarde aan haar muzikale veelzijdigheid. Niet alleen staat bij haar een uiterst gewetensvolle en waarheidsgetrouwe interpretatie van de muzikale partituur hoog in het vaandel: zij streeft er tevens naar muziek als taal te zien: het communiceren met haar publiek en haar mede-musici zorgt ervoor dat er te allen tijde een gevoel van beweging, van inspiratie en van enthousiasme overkomt. Isabelle van Keulen speelt naast viool ook altviool, voert naast haar solo-optredens met orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest en het Berlin Philharmonisches Orchester, kamerorkesten aan. Ze speelt kamermuziek in allerlei vormen en combinaties, met pianist Ronald Brautigam vormt ze bijvoorbeeld al meer dan twintig jaar een duo, en ze geeft masterclasses. Op haar repertoire staan naast de grote standaardwerken ook (speciaal voor haar geschreven) werken van hedendaagse componisten als Philip Glass, John Adams, Theo Loevendie en Erkki-Sven Tüür. Momenteel werkt ze aan het prestigieuze project Tango met muziek van Astor Piazzolla, gespeeld door haar eigen ensemble. Al sinds de oprichting van het orkest is Isabelle van Keulen regelmatig gastsolist bij Amsterdam Sinfonietta. Sinds 2012 is Isabelle van Keulen professor viool, altviool en kamermuziek aan de Hochschule Luzern. Daarnaast is ze gastprofessor aan de Norwegian Academy of Music in Oslo. Ze bespeelt een viool van Joseph Guarnerius del Gesu uit Van Keulen over Glass: Het Tweede Vioolconcert is voor mij een première. Er zitten ongelooflijk mooie vioolsolo s in, ik ben er nu al dol op

4 toelichting Inleiding Nino Rota, Alfred Schnittke, John Adams, George Gershwin, Leonard Bernstein: al deze grootheden schreven filmmuziek die nauwelijks nog wordt uitgevoerd. In enkele gevallen valt de grootsheid van de compositie samen met die van de film en wordt een echt Gesamtkunstwerk geboren. Denk bij voorbeeld aan The Godfather van Nino Rota en Francis Ford Coppola of aan Alexander Nevsky van Sergei Prokofiev en Sergei Eisenstein. In veel gevallen blijven schitterende partituren over die zelden worden gespeeld. De Russische dirigent Rozdestvensky had dit al decennia geleden door en begon voor zijn concertprogramma s zelf orkest suites samen te stellen uit filmscores van diverse Russische componisten als Sjostakovitsj en Khachaturian. Eigenlijk zouden we reikhalzend moeten uitzien naar nog veel meer compilaties van onbekende en mogelijk schitterende film muziek. Nu staat filmmuziek op de lessenaars van Takemitsu, Herrmann en Greenwood. Na de pauze klinkt muziek van een componist die vanaf de jaren zeventig reeds bekend was, maar pas doorbrak bij een wereld publiek met de filmmuziek die hij later schreef. Violiste Isabelle van Keulen is al jaren pleitbezorgster van nieuwe muziek, nam het initiatief voor diverse opdrachten en speelde de vioolconcerten van onder meer Adams, Goebaidoelina, Knussen, Loevendie en Tüür. We zijn erg verheugd met haar dit Tweede Viool concert van Glass te vertolken. Willem de Bordes, artistiek coördinator & programmeur Filmmuziek van Herrmann, Greenwood & Takemitsu Van dolkstoten tot zwarte regen Het is een van de beroemdste scènes uit de geschiedenis van de cinema én uit de geschiedenis van de filmmuziek: de moord in de douche in Alfred Hitchcocks Psycho (1960). Wie ooit de priemende violen hoorde krijsen, de ijzing wekkende glijers als dolkstoten, stapt voortaan toch anders de badkamer binnen. Volgens de overlevering is filmmuziek ooit uitgevonden om het geluid van de lawaaiige projector te over stemmen, maar ten tijde van Psycho lagen de verhoudingen anders volgens Hitchcock kwam zelfs 33 procent van het effect van de film op conto van de muziek. Inmiddels trekt het genre originele kunstenaars en kan hun werk in sommige gevallen uitstekend op zichzelf staan. Bernard Herrmann Bernard Herrmann ( ) was jarenlang de vaste componist van Hitchcock, en werkte daarnaast met andere grote regisseurs, van Orson Welles tot Martin Scorcese. Herrmann was niet geïnteresseerd in pakkende tunes of auditieve illustraties, maar wilde met zijn muziek een psychologisch landschap scheppen, dat de toeschouwer zou helpen door te dringen in de geest van de (bij Hitchcock dikwijls verknipte) personages op het scherm. Om het in zwartwit gedraaide Psycho te complementeren maakte Herrmann een indertijd opvallende keuze:

5 hij koos niet voor een groot orkest met toeters en bellen, maar voor een strijkorkest. De onrustige, beweeglijke, hortende muziek staat van meet af aan bol van de dreiging. Door het constante gebruik van sordino s past de klankkleur bovendien perfect bij schemersfeer van de zwart witbeelden. Die dempers gaan er alleen af in de douchescène, met huiveringwekkend effect. Overigens wilde Hitchcock de moord eigenlijk in stilte laten plaatsvinden, maar Herrmann trok zijn eigen plan en toen Hitchcock het resultaat hoorde gaf hij zijn ongelijk grif toe. Jonny Greenwood Een opvallende recente filmmuziekhit komt uit het epische drama There will be blood (2007), waarin Daniel Day-Lewis een nietsontziende, door oliekoorts verblinde prospector speelt. De bekroonde muziek voor deze western is van de hand van Jonny Greenwood (1971), die in het dagelijks leven beter bekend is als de gitarist van Radiohead. Dat is minder vreemd dan het lijkt: als kind speelde Greenwood altviool in een jeugdorkest, hij maakte strijkers- en blazers arrangementen voor zijn eigen band en vijftien jaar geleden begon hij ook te componeren voor andere ensembles, met Messiaen, Penderecki en Steve Reich als inspiratiebronnen. Daarnaast heeft Greenwood ongetwijfeld goed naar Herrmann geluisterd. Zijn Suite There will be blood bezit dezelfde immanente dreiging en maakt op dezelfde manier als Psycho gebruik van donker, stuwend ostinato. Maar na dat onheilspellende openingsdeel van de suite laat Greenwood zich ook van heel andere kanten zien. Zo is er een onstuimig ratelend pizzicatodeel en neemt het tempo gaandeweg af, om plaats te maken voor droefgeestige, wereldwijze lyriek. Toru Takemitsu De Japanner Toru Takemitsu ( ) is primair bekend als componist voor het concertpodium, maar hij schreef ook muziek voor maar liefst ruim 100 films, waaronder het late meesterwerk Ran van Akira Kurosawa. Takemitsu was een tijdgenoot van modernisten als Pierre Boulez, Karheinz Stock hausen en György Ligeti. Hij hield van hun radicale vernieuwingskunst, maar óók van de westerse klassieken die hij via de radio leerde kennen, en van de traditionele muziek die hij hoorde gedurende zijn jeugd in China en Japan. In Takemitsu s eigen werk komen al die invloeden samen, en hij leunde met groot gemak wat meer in een bepaalde richting, naar gelang de gelegenheid. In 1989 schreef Takemitsu de muziek voor Kuroi ame ( Zwarte regen ) van regisseur Shohei Imamura, over de nasleep van de atoombom op Hiroshima en de verwoestende effecten van nucleaire straling. Zeven jaar later stelde Takemitsu uit deze muziek het schitterende Death and resurrection voor strijk orkest samen. In tegenstelling tot de andere twee filmscores overheersen hier introspectie en een trage, brede beweging, met grote dynamische contrasten en subtiel uitgelicht kleuren. Takemitsu verstaat de kunst intimiteit uit te vergroten zonder

6 ... aan geloofwaardigheid in te boeten. De muziek ontstijgt haar oorspronkelijke context en wordt zo in zekere zin méér zichzelf: een aangrijpende film voor de oren. The American Four Seasons van Glass De première van zijn megaopera Einstein on the Beach in 1976 maakte Philip Glass wereldberoemd als een heraut van de minimal music een term die al spoedig misverstanden opriep en die in het promotiemateriaal van Glass uitgever zorgvuldig vermeden wordt. Evenals zijn geest verwanten Steve Reich en John Adams is hij sindsdien steeds verder afgedreven van het oorspronkelijke minimalistische concept. Dat concept was gebaseerd op voortdurende herhaling met subtiele variaties. Uit op zich simpel toonmateriaal en met op zich simpele procedures, werden duizelingwekkende klankweefsels gecreëerd. Dat kan op veel manieren, getuige de verschillende wegen die de grondleggers van meet af aan zijn ingeslagen. Logisch, want die eenvoud van materiaal en techniek vertelt niet het hele verhaal. Zoals Reich aanknoopt bij Afrikaanse slagwerkmuziek en Joodse gezangen, put Glass uit een pantheon van zeer verschillende muzikale en muziekfilosofische invloeden. Zijn stukken zijn niet alleen de uitkomst van een enkele geslaagde vondst, maar van een optelsom die begon in de radiowinkel van zijn vader, waar hij als kind de muziek ontdekte. Daarna volgden de studies wiskunde en filosofie, compositielessen bij onder anderen Darius Milhaud, Aaron Copland en Nadia Boulanger, een grondige bestudering van Indiase muziek, onderzoeksreizen naar NoordAfrika en de Himalaya en een intensieve samen werking met theatermakers. Vaak neigt Glass muziek naar rock, niet in de laatste plaats door de stuwende ritmiek en zijn gebruik van elektroni sche klankbronnen. Ik kan me uitdrukken met elektronica, maar ik houd ook van een gewoon orkest, verklaarde hij bij de première van zijn Eerste vioolconcert, een genre waarin hij zich hoorbaar thuis bleek te voelen. Een tweede concert lag dan ook in de lijn der verwachting, al had Glass niet kunnen voorzien dat violist Robert McDuffie hem zou vragen een eigentijds antwoord op Vivaldi s Vier Jaargetijden te componeren. Het verbaasde McDuffie zelf in zekere zin ook, want als conservatoriumstudent was hij een verklaard Glass-hater. We mochten zijn muziek graag afzeiken. Pure onwetendheid, is mij nu duidelijk. We kenden zijn werk gewoon niet. Het is makkelijk zijn formuleachtige structuur te parodiëren, maar niet het muzikale DNA ervan. De bekeerde McDuffie kreeg zijn concert, en heeft goede reden om ermee op missie te gaan; als er één Glass-stuk in staat is om eventuele afkeer van diens muziek te bezweren is het wel deze American Four Seasons. Vivaldi en Glass hebben genoeg raakvlakken: een vergelijkbare continue ritmische stuwing en dezelfde obsessieve herhalingen van notenreeksen. Het benaderen van Vivaldi s klankbeeld ging Glass opmerkelijk goed af. McDuffie had een paar specifieke eisen die prima in het concept bleken te passen:

7 de obligate klavecimbelpartij moest door een synthesizer gespeeld worden (ter verkrijging van die oorspronkelijke Glass-sound waar David Bowie zo dol op was, zoals de violist uitlegt) en het slotdeel moest echt een vette rock- n-roll-finale worden. Overigens nam Glass de vrijheid om elk van de vier delen een inleiding van de soloviool mee te geven; verrassende, soms amper als Glass herkenbare muziek, die volgens de componist ook als zelfstandig vierdelig solostuk kan worden uitgevoerd. Voorts is het concert, ondanks de duidelijke Vivaldi-inslag, vintage Glass. Je hoort de typische golfbeweging van majeur en mineur drieklanken, de cyclische patronen, het raderwerk van over elkaar schuivende ritmische lagen. Soms duiken ritmische vertragingen of cantando -accentueringen in de melodievoering op, die het beeld veranderen van Glass als maker van mechanische, robotachtige muziek. De delen hebben geen titels met opzet. Componist en violist kregen een meningsverschil over welke delen respectievelijk winter en zomer uitdrukken, maar staan verder nog steeds op goede voet met elkaar. Joep Stapel (Filmmuziek) Michiel Cleij (The American Four Seasons)

8 interview Première voor Isabelle van Keulen Al sinds de oprichting van het orkest is Isabelle van Keulen regelmatig gastsolist bij Amsterdam Sinfonietta. Ik verheug me ontzettend op deze tournee, want het is al weer een tijd geleden dat ik voor het laatst met Sinfonietta heb gespeeld. Ik heb er extra veel zin in omdat ik The American Four Seasons van Glass nog niet eerder heb uitgevoerd. Zijn eerste vioolconcert heb ik wel vaak gespeeld, maar het tweede vioolconcert is voor mij een première. Er zitten ongelooflijk mooie vioolsolo s in, ik ben er nu al dol op! Bovendien bof ik enorm dat ik dit werk samen met de musici van Sinfonietta mag spelen, want zij kennen het concert al wel. Zij hebben dit stuk in première gebracht (in Nederland en België in 2012, [red.]) samen met de Amerikaanse violist Robert McDuffie. Vivaldi versus Glass Op verzoek van McDuffie schreef Glass een eigentijds antwoord op Vivaldi s Vier Jaargetijden. Maar Van Keulen herkent Vivaldi niet echt terug in het vioolconcert van Glass. Het idioom van Glass is naar mijn mening niet vergelijkbaar met Vivaldi s muziek. Beide concerten verwijzen naar de seizoenen en beide stukken zijn opgesplitst in vier delen. Maar waar Vivaldi zijn jaargetijden baseert op letterlijke (muzikale) beschrijvingen van wind, regen, sneeuw en ijs maakt Glass eerder gebruikt van abstracte klankgedichten. In ieder geval herken ik zelf geen weersomstandigheden of ontluikende bloemen in The American Four Seasons. Niet voor niets verwijzen de vier delen van Glass vioolconcert niet expliciet naar vier specifieke jaargetijden, zoals dat bij Vivaldi wél het geval is. Glass laat het over aan de fantasie van de luisteraar. Maar juist omdat het geen duidelijk programmatische muziek is, mis ik de drang om naar de specifieke jaargetijden te zoeken. Ik associeer deze muziek niet zozeer met de natuur en de seizoenen, maar meer met beschouwende gedachten van de observerende mens. Dit idee wordt nog versterkt dankzij de vier korte introducties voor viool solo, vooraf gaand aan elk deel. Vier Lieder ohne Worte die wat mij betreft vooral een meditatieve werking hebben. De diepte in met Sinfonietta Wat ik bijzonder vind aan Sinfonietta is dat het orkest zonder dirigent werkt. Ik heb niets tegen dirigenten hoor, maar ik denk dat dit soort muziek véél beter werkt zonder zo n zwaaiende tussen persoon. Als solist heb je dan veel meer contact met de musici en het samenspel is veel directer. Iedereen moet alle partijen kennen en daarom zijn er ook wel wat meer repetities nodig. Daar wordt de interpretatie een stuk dieper van. Ik zie het als een spannende uitdaging om The American Four Seasons onder elkaar te zetten zonder dirigent, maar onder leiding van concertmeester Candida Thompson en mij komt het ongetwijfeld helemaal goed. Noortje Zanen

9 amsterdam sinfonietta op cd Piazzolla prikt en bruist Misschien wel de mooiste opname tot nu toe - NRC Handelsblad Een plaat die niemand onberoerd laat - Luister (10 / vijf sterren) Kom langs bij de Vriendenbalie! U vindt de meeste cd s van Amsterdam Sinfonietta bij de Vriendenbalie. Wordt u Vriend van het orkest dan neemt u een cd van Amsterdam Sinfonietta naar keuze gratis mee naar huis. Vier Seizoenen van Piazzolla Wilt u naast The Amercian Four Seasons van Philip Glass nog een andere eigentijdse reactie op Vivaldi s beroemde Vier Jaargetijden horen? Luister dan naar Piazzolla s Vier seizoenen van Buenos Aires, met een glansrol voor artistiek leider en concertmeester Candida Thompson. De veel geprezen cd The Argentinian Album is nu tijdelijk verkrijgbaar voor 15,- (i.p.v. 18,-) Wist u dat u voor 40,- al Vriend bent van Amsterdam Sinfonietta? U krijgt dan niet alleen een cd naar keuze cadeau, maar ontvangt ook: 25% korting op cd s van Amsterdam Sinfonietta; korting op abonnementen van de concerten in Amsterdam, Enschede, Leiden, Tilburg, Arnhem en Utrecht; uitnodigingen voor speciale activiteiten voor Vrienden, zoals het bijwonen van repetities. Kijk voor het volledige cd-overzicht op Hier kunt u ook de cd s bestellen.

10 Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 40,- en profiteer van vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten. Meld u aan bij de Vriendenbalie of via

11 volgende concerten Tournee met Thomas Hampson Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding en viool Thomas Hampson bariton Beethoven An die ferne Geliebte Schreker Intermezzo Eisler Ernste Gesänge Elgar Introduction & Allegro Butterworth Four songs from a Shropshire Lad Bridge Lament Foster Ah! May the red rose live always Moore Oft, in the stilly night Moore The Minstrel Boy Woensdag 4 januari, Groningen Donderdag 5 januari, Amsterdam Zaterdag 7 januari, Leiden Zondag 8 januari, Tilburg Dinsdag 10 januari, Zwolle Maandag 5 december, Wenen Woensdag 11 januari, Utrecht Woensdag 7 december, Essen Vrijdag 13 januari, Eindhoven Zaterdag 10 december, Ludwigsburg Zaterdag 14 januari, Enschede Maandag 16 januari, Rotterdam Breder dan klassiek met Rufus Wainwright Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding en viool Rufus Wainwright zang Werken van o.a. Verdi, Rameau, Berlioz, Rufus Wainwright, Leonard Cohen en Joni Mitchell Dinsdag 17 januari, Heerlen Theater Heerlen

12 sponsors begunstigers Maurice Amado Foundation design & branding partner bedrijfsvrienden