(School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen Werktekst

Transcriptie

1 Vormingscentrum, project Schoolloopbaanbegeleiding en cel Documentatie (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen Werktekst Situering Deze nota is tot stand gekomen na discussie en denkwerk over SLB dat reeds een aantal jaren aan de gang is. De reden hiervoor was de sterke evolutie in het SLB-domein en de bezorgdheid over de toekomst ervan. De creatie van een experimenteel regionaal informatiecentrum in Gent vormde een katalysator voor de discussies. Ze werden gevoerd in overleg met de leden van de werkgroep en de stuurgroep SLB en met de cel Documentatie van VCLB. Ook ander overleg droeg bij tot de visieontwikkeling: het overleg met de CLBdirecties op de directiedagen, de teamgerichte nascholing SLB in CLB, het overleg met de VCLB-partners in de stuurgroep van de Stap en de provinciale SLB-contactgroepen. In voorliggende nota herhalen we niet de globale visie op de realisatie van de SLBbegeleidingsopdracht in het hedendaagse CLB-werk. Die werd eerder weergegeven in een aangepaste visietekst Schoolloopbaanbegeleiding in de centra voor leerlingenbegeleiding die te vinden is op het VCLB-intranet 1. Wel maken we een bredere reflectie over de opdrachten inzake (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen, binnen en buiten de CLB s, en de wijze waarop ze in de praktijk gerealiseerd (kunnen) worden. Ze kan haar diensten bewijzen bij het voorbereiden van beleidsstandpunten. De informatieopdracht, de dienstverlening aan volwassenen en de deskundigheid van de begeleiders krijgen precies daarom extra aandacht. Deze versie is bijgewerkt na overleg met de werkgroep Beleidsondersteuning, de vergadering van directeurs, de VCLB-documentatiewerkgroep, de verschillende projectgroepen in het vormingscentrum en de stuurgroep SLB. De tekst is ook besproken op de VCLB-commissie 5 (overleg met ouders). Hij is goedgekeurd door de Raad Van Bestuur van VCLB op 28 september 05. Daarna wordt hij voor overleg en afstemming voorgelegd aan de VCLB-commissie 21 (5 oktober 05). Later volgt overleg met de VCLB-commissie 4 (overleg met personeelsvertegenwoordiging) en aan de Internettensamenwerkingscel (ISC). 1 oopbaanbegeleidinginclb.pdf (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 1

2 Samenvatting tekst In onze lerende maatschappij voldoet (school)loopbaanbegeleiding aan een maatschappelijke nood, maar geeft ook een antwoord op een persoonlijke behoefte van mensen uit alle leeftijdsgroepen. Informatie, advies en begeleiding vormen de drie niveaus van hulpverlening. Horizonverruiming, zelfconceptverheldering en verhoging van loopbaancompetentie zijn drie basisdoelstellingen. SLB zal effectiever zijn naarmate de acties zich op educatief, preventief en curatief vlak situeren. Informatieverstrekking is een essentiële component. SLB voor leerlingen in het basis- en secundair onderwijs is een gemeenschappelijke opdracht voor onderwijs en CLB. Beide actoren hebben een noodzakelijke en complementaire rol die ook decretaal is vastgelegd. Het aanbod dat zij op dit moment doen, dekt niet alle noden. Aandachtspunt blijft enerzijds de realisatie van de vakoverschrijdende eindtermen en de opdracht tot objectieve leerlingenoriëntering door onderwijs. Anderzijds verdienen de onafhankelijke informatieplicht, de rechtstreekse toegang voor cliënten en de (basis- en gespecialiseerde) deskundigheid aandacht in de CLB s. Competentie en organisatie verdienen aandacht in school én CLB. Hiervoor dient gebruik gemaakt te worden van een sterk ondersteuningsaanbod. De realisatie van de opdrachten ten aanzien van laatstejaarsleerlingen verdient bijzondere aandacht. Volwassenen en studenten hebben ook vragen naar (school)loopbaanbegeleiding. Zij is toegewezen aan de opleidings- en vormingsinstellingen en de erkende centra voor loopbaanbegeleiding. Het aanbod van de CLB s is ook voor een aantal van hen zinvol. Het met extra middelen aantrekken van deze doelgroepen kan een duidelijke meerwaarde betekenen voor deze cliënten. Bovendien verhoogt het de deskundigheid van de CLB s in hun reguliere opdrachten en geeft het de competentie-uitbouw een groter rendement. Dit maakt het ook voor de overheid tot een goede investering. Voor dienstverlening aan sommige doelgroepen van leerlingen, studenten en volwassenen kan samenwerking tussen centra (eventueel uit verschillende netten) aangewezen zijn. Voor ondersteuning van schoolloopbaanbegeleiding in centra (en scholen) is samenwerking noodzakelijk. Op centraal, regionaal en lokaal niveau moet nagegaan worden welke partners kunnen betrokken worden om maximale efficiëntie te garanderen. Samenvatting voorstellen beleidsstandpunten De vrije CLB s wensen hun en SLB-opdracht (inbegrepen hun informatieplicht) subsidiair aan de school uit te bouwen. Zij doen dit deskundig, objectief en onafhankelijk. Zij voorzien (behouden) hiervoor de nodige ondersteuning, logistiek, organisatie en competentiemanagement (lokaal, regionaal en centraal). De Vrije centra wensen een sterk aanbod uit te bouwen met aandacht voor het behoud van de ervaringsdeskundigheid van de CLB-teams in de scholen. Eventuele dienstverlening aan studenten en volwassenen kan de CLB-deskundigheid versterken. Het SLB-aanbod is het voorwerp van intensieve kwaliteitszorg. De Vrije centra spelen hun rol als informatiecentra over onderwijs. Zij verzorgen onthaal voor alle cliënten die zich aandienen. Eenvoudige informatieve dienstverlening kan hiervan een onderdeel zijn. De centra willen echter de realisatie van hun decretale opdrachten niet in het gedrang brengen. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 2

3 Of dienstverlening wordt voorzien voor leerlingen die niet tot de eigen leerlingenpopulatie behoren, kunnen zij niet garanderen. Dit zal afhangen van de binding die leerlingen (gehad) hebben met het centrum, de mate waarin zij elders met hun vraag terecht kunnen en de mate waarin de vraagstelling gespreid is over de centra in de regio. De centra zijn bereid mits het aanboren van extra middelen hun aanbod voor laatstejaars open te stellen voor studenten en volwassenen. Hiervoor zijn verschillende samenwerkingsvormen mogelijk, maar ze dienen steeds verankerd te blijven in het CLB. De Vrije centra vragen dat de overheid duidelijk formuleert waar volwassenen voor loopbaanbegeleiding terecht kunnen. De vrije centra willen een belangrijke rol blijven spelen in innovatie, ontwikkeling en ondersteuning van SLB, in samenwerking met partners in CLB, onderwijs, en wetenschappelijke wereld. De VCLB-koepel zal actief op zoek gaan naar samenwerkingsverbanden die de kwaliteit en de efficiëntie kunnen verhogen. Ook structurele netoverschrijdende samenwerking dient aan deze voorwaarde te voldoen. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 3

4 Vormingscentrum, project Schoolloopbaanbegeleiding en cel Documentatie Filip Mels en Dirk Lecoutere Loopbaanbegeleiding in Vlaanderen Werktekst In wat volgt schetsen we de noden aan (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen en de wijze waarop de verschillende actoren hieraan tegemoet komen. Daarna verduidelijken we de positie van schoolloopbaanbegeleiding binnen CLB s. Vervolgens belichten we hoe CLB s de SLB-opdrachten realiseren, hoe ze de kwaliteit ervan kunnen verbeteren en hoe ze de ondersteuning en dienstverlening kunnen uitbouwen. Tot slot geven we voorzetten voor een VCLB-standpunt. Inhoud 1. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen 1.1 Noden inzake (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen 1.2 Voorzieningen voor (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen 1.3 Werking van (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen 1.4 Recente evoluties op het terrein 2. De plaats van schoolloopbaanbegeleiding binnen de CLB-werking 2.1 Schoolloopbaanbegeleiding als kerntaak van de centra voor leerlingenbegeleiding 2.2 Schoolloopbaanbegeleiding als een te beschermen opdracht 3. De realisatie van (school)loopbaanbegeleiding 3.1 Zijn de CLB s op dit moment in staat aan de noden inzake (school)loopbaanbegeleiding te voldoen? 3.2 Deskundigheid inzake schoolloopbaanbegeleiding 3.3 Competentiemanagement in de CLB s 3.4 Uitbouw van een ondersteuningsstructuur inzake (school)loopbaanbegeleiding 3.5 Uitbouw van dienstverlening inzake (school)loopbaanbegeleiding 4. Voorstellen voor beleidsstandpunten (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 4

5 1 (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen 1.1 Noden inzake (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen (School)loopbanen optimaliseren, motivatie verhogen en mislukkingen vermijden, ongekwalificeerde uitstroom verminderen, gelijke kansen bieden aan alle leerlingen, de aansluiting tussen onderwijs en arbeidswereld verbeteren, levenslang leren bevorderen al deze maatschappelijke noden wijzen op het belang van een goed uitgebouwde (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen. Iedereen die onderwijs of vorming volgt, is - min of meer bewust - bezig met de uitbouw van een leertraject. Bij jongere kinderen speelt dit traject zich vooral af in de onderwijsruimte. Vanaf 16 jaar kan dit traject zich ook gedeeltelijk in de arbeidswereld afspelen. Bij werkende volwassenen zal zich nog steeds een beperkt deel van het leertraject in opleidings- of vormingscontext afspelen. In dit leertraject komen heel wat instap-, keuze- en transitiemomenten voor. Sommige kondigen zich op voorhand aan, andere komen onverwacht. In een aantal gevallen dienen gepaste onderwijscondities op maat gecreëerd te worden. Ter ondersteuning van dit alles is een goed uitgebouwde (school)loopbaanbegeleiding noodzakelijk. Ze omvat studie- en beroepskeuzebegeleiding, begeleiding bij schoolloopbaanbeslissingen en afstemmingzorg. Ze zal bijdragen tot een grotere tevredenheid over het gevolgde traject. Goede (school)loopbaanbegeleiding is aangepast aan de leeftijd en de noden van de doelgroep. Nood aan educatie, preventie en hulp Noden aan (school)loopbaanbegeleiding situeren zich op educatief, preventief en curatief vlak. Acties zullen effectiever zijn wanneer er een aanbod is op deze drie vlakken. Educatie Educatie is een permanent gebeuren binnen de (school)loopbaanbegeleiding. Educatie is gericht op het verhogen van keuzevaardigheden en legt een basis waarop preventie en curatie kunnen steunen. Educatie is gericht op het overbrengen van relevante kennis, geschikte attitudes en keuzevaardigheden om zelfstandig het eigen traject uit te kunnen bouwen. Tijdige informatieverstrekking over de keuzemogelijkheden is een belangrijke educatieve actie. Ze richt zich niet enkel op informatieoverdracht, maar ook op de ontwikkeling van vaardigheden om zelfstandig beschikbare informatie te verwerven en te verwerken. Dit zal enkel impact hebben indien de doelgroep vooraf gesensibiliseerd is voor de keuzetaak en de wijze waarop deze kan aangepakt worden. Een tweede educatieve doelstelling is het ontwikkelen van de zelfkennis die nodig is om zich te oriënteren in deze informatie, realistische doelen te kiezen en zichzelf te positioneren ten opzichte van de mogelijkheden. Ten slotte richt educatie zich op het vermogen om de eigen loopbaan te plannen en te sturen. Zelfverantwoordelijke beslissingen kunnen nemen, maakt hiervan deel uit. Dit geheel van beoogde kennis, vaardigheden en attitudes noemen we actorkwalificaties. In keuzeprocessen van kinderen en jongeren spelen ouders een grote rol. Deze ouders zijn zelfs cruciaal bij jonge kinderen en bij kinderen of jongeren met verstandelijke of meervoudige beperkingen. Hun keuzevaardigheden noemen we coactorkwalificaties en ook ten aanzien van hen zullen educatieve inspanningen geleverd worden. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 5

6 Ook bij bepaalde volwassenen zal het nog nodig zijn keuzevaardigheden te ontwikkelen in het kader van levenslang leren of (beroeps-)loopbaanbegeleiding. Indien dit gebeurt voorafgaand aan een individuele vraagstelling, betreft het ook hier een educatieve opdracht. Laagdrempelige informatieverstrekking via infotheken of het internet kunnen we ook als educatieve actie bestempelen. Preventie Preventieve opdrachten zijn erop gericht in te spelen op gekende risico s en tijdige hulpverlening mogelijk te maken. Een goede bekendmaking van het hulpaanbod stimuleert vroeg signaleren van keuzevragen of problemen. Naar gekende risicogroepen kunnen gerichte acties opgezet worden. Ten slotte moeten alle co-actoren gesensibiliseerd worden om tijdig te verwijzen naar gepaste hulp. Begeleiding 2 Het sluitstuk van (school)loopbaanbegeleiding is een voor alle doelgroepen gepast begeleidingsaanbod. Cliënten voor wie het educatief-preventieve aanbod niet volstaat, moeten op hun vraag begeleiding kunnen krijgen. Dit aanbod moet voldoende laagdrempelig zijn en soepel inspelen op de verschillende noden (met aandacht voor leerbedreigden en kansengroepen). Indien begeleiding geïndiceerd is zonder een expliciete vraag, dient een individueel begeleidingsaanbod geformuleerd te worden 3. Keuzebegeleiding omvat in principe altijd een horizonverruimende component. Cliënten kunnen onpersoonlijke informatie raadplegen, via websites of brochures. In een begeleidingsrelatie gebeurt de informatieverstrekking op maat van de cliënt en wordt hij geholpen bij de verwerking ervan. De nood aan aanvullende informatie is vaak het eerste signaal voor de cliënt dat hij hulp nodig heeft. Zelfconceptverheldering komt vaak pas in tweede instantie aan bod. De cliënt merkt onduidelijkheden in zijn zelfbeeld wanneer hij een vraag formuleert (wat wil ik eigenlijk?). Bij de vraagverheldering zal de begeleider naar aanknopingspunten zoeken in het zelfbeeld van de cliënt. Verder uitklaren van het zelfbeeld kan helpen een voorselectie van keuzealternatieven te maken. Ook bij de toetsing van keuzemogelijkheden aan de belangstelling, vaardigheden en motivatie van de cliënt staat de ontwikkeling van een helder en realistisch zelfconcept voorop. Verhoging van loopbaancompetentie maakt deel uit van de basishouding van de begeleider: de cliënt in staat stellen zelfstandig en met kennis van zaken een eigen beslissing te nemen. Verder kan de cliënt nood hebben aan transitievaardigheden en vaardigheden om om te gaan met de invloed van anderen. Hoezeer de klemtonen in de begeleiding ook kunnen verschillen, ze zal steeds oog hebben voor de totale persoon. Aspecten van andere begeleidingsdomeinen (leren, gezondheid, psychisch en sociaal functioneren) of van de context zullen dan ook vaak relevant zijn of aan bod komen in de begeleiding. Korte of langdurige begeleiding? Keuzebegeleiding kan kort zijn. Soms volstaat één gesprek om een cliënt in staat te stellen zelf te kiezen. Ze zal intensiever zijn naarmate de objectieve keuzesituatie of de noden van 2 We gebruiken hier de term begeleiding als afgeleide van schoolloopbaanbegeleiding. In het kader van de integrale jeugdhulpverlening wordt de term hulpverlening gebruikt, die informatie, advies en begeleiding omvat. 3 Motiverende gespreksvoering kan dan aangewezen zijn. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 6

7 de cliënt complexer zijn 4. Vaak is de keuzeproblematiek dan verweven met een leerachterstand, identiteitsproblematiek, sociale of emotionele moeilijkheden, fysieke of psychische beperkingen die het leren bemoeilijken. Soms is deze complexiteit van bij de eerste vraagstelling duidelijk, soms komt ze pas in de vraagverheldering aan de oppervlakte of nadat een eerste interventie onvoldoende blijkt. In bijgaand schema onderscheiden we verschillende vormen van begeleidingstussenkomsten. In korte tussenkomsten staat eenvoudige informatieverstrekking meestal voorop. Vraagverheldering, afstemming, advies veronderstellen dialoog tussen begeleider en cliënt. Het contact krijgt dan geleidelijk meer kenmerken van wat we keuzebegeleiding noemen: de informatie wordt ingebed in een ruimer perspectief dat uitdrukkelijker focust op de individuele cliënt en zijn behoeften, rekening houdt met een mogelijk langer traject en veel explicieter gericht is op de ontwikkeling van de actorkwalificaties van de cliënt. Vergelijkend met de terminologie die in de integrale jeugdhulp gehanteerd wordt, zouden we spreken van informatie en advies voor de interpersoonlijke informatieverstrekking en de informatiebemiddeling. Keuzebegeleiding en integrale intensieve leerlingenbegeleiding vallen in die context dan onder de term begeleiding. Rol van informatieverstrekking in begeleiding In schoolloopbaanbegeleiding is informatieverstrekking altijd een element. De mate waarin de informatieverstrekking de tussenkomsten domineert, kan echter verschillen. In sommige begeleidingen blijft ze op de achtergrond aanwezig. Bij het raadplegen van een infotheek of een website blijft de begeleiding hiertoe beperkt. Niet alleen de mate waarin informatieverstrekking de hoofdmoot uitmaakt van het contact kan verschillen. Ook de aard van de benodigde informatie kan verschillen. Zowel in korte als lange of meer diepgaande begeleidingen, kan de gebruikte informatie bestaan uit een eenvoudig referentiekader of elementaire informatie met betrekking tot de keuzemogelijkheden. De cliënt kan echter ook nood hebben aan meer gespecialiseerde kennis over het onderwijslandschap. Deze is zowel breed (ook minder bekende opleidingsmogelijkheden of trajecten) als diepgaand (kennis van concrete onderwijsrealiteit, beheersen van gangbare spelregels ). We kunnen dit mogelijk aanbod voorstellen in volgende figuur 5. De grijsarcering verwijst naar het niveau van de hulp. informeren: van basisinfo tot gespecialiseerde info begeleiden: Niet intensief 4 Dit is zeker het geval bij leerlingen met specifieke onderwijsnoden. Vaak is de keuzeproblematiek verweven met motorische, fysieke, sensorische, verstandelijke, psycho-sociale beperkingen. 5 Deze indeling is geïnspireerd op begrippen die elders gebruikt worden om de soorten tussenkomsten te definiëren (zie ondermeer Verslag van 1 jaar werking.1 oktober september De Stap Studieadviespunt Gent. ) (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 7

8 Acties in (school)loopbaanbegeleiding Educatie (actor- en coactorkwalificaties ontwikkelen) - sensibiliseren voor de keuzetaak - tijdig (en preventief) informeren over het onderwijslandschap - zelfkennis en loopbaancompetentie verhogen Preventie - keuzeproblemen opsporen - acties naar risicogroepen - tijdig verwijzen naar gepaste hulp Hulpverlening (op vraag van de cliënt of op indicatie) 6 onpersoonlijke informatieverstrekking (ook educatief) - website - infotheek ter beschikking stellen interpersoonlijke informatieverstrekking - oriënteren in het informatieaanbod - toelichten informatiebemiddeling (voorlichting) - vraagverheldering - horizonverruimend advies - afstemming op informatieaanbod - beslissingshulp Keuzebegeleiding - intake - begeleide zelfdiagnose - actorkwalificaties verhogen - afstemmingzorg - opvolging integrale leerlingenbegeleiding met klemtoon op of met inbegrip van (school)loopbaanaspecten informeren (van basisinfo tot gespecialiseerde info) begeleiden (minder tot meer intensief) Alles door dezelfde begeleider? De begeleider die aan deze noden van cliënten zal tegemoetkomen, dient dus over heel wat vaardigheden te beschikken. Het is duidelijk dat begeleiding en informatie vaak verweven zijn. Wie informatie geeft, moet noties hebben van begeleiding en wie begeleiding geeft, moet beschikken over voldoende informatie. Bovendien mag de drempel naar informatie en hulp niet te hoog zijn. Ideaal ware een makkelijk bereikbare begeleider die ook over zeer gespecialiseerde kennis en begeleidingsvaardigheden beschikt. De begeleider zal efficiënter kunnen werken indien hij zelf meerdere niveaus van informatieverstrekking aankan. Zoniet zal hij een collega moeten consulteren of de cliënt doorverwijzen. In het vervolg van deze nota wordt nagegaan waar hiervoor de deskundigheid te vinden is en hoe het aanbod kan georganiseerd worden. Hoeveel begeleiding nodig? Dit mogelijk begeleidingsaanbod beantwoordt aan een nood die bestaat bij alle kinderen, jongeren en volwassenen. Gezien het maatschappelijk belang moeten hiervoor voldoende middelen voorzien worden. Het aantal hulpvragen zal groter zijn naarmate er minder geïnvesteerd wordt in educatie en preventie. Het is moeilijk te kwantificeren hoe groot deze begeleidingsbehoeften zijn. Wat we wel weten is in welke mate ouders en leerlingen de weg naar het CLB vinden om hun vragen te stellen. 6 Vaak gaat het niet enkel over schoolloopbaanbegeleiding: een cliënt is immers niet te scheiden in begeleidingsdomeinen. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 8

9 We geven hieronder een bloemlezing van vragen die op het CLB toekomen. De registratie van vragen die de Limburgse CLB s beantwoord hebben, geeft een kwantitatief beeld 7. Tot voor kort waren er geen gegevens over de noden bij volwassenen. Recent werden de resultaten gepubliceerd van een studie in opdracht van de overheid over de behoefte aan loopbaanbegeleiding bij volwassenen 8. Ze toont aan dat ook bij volwassenen duidelijke noden bestaan, niet enkel aan langdurige loopbaanbegeleiding bij werknemers wiens loopbaan in het slop zit, maar ook aan kortdurende informatieve dienstverlening. Voorbeelden van begeleidingsnoden We kunnen de bestaande noden illustreren aan de hand van een staal van vragen die op het CLB toekomen: Noden bij ouders, leerlingen en leerkrachten Tine twijfelt heel erg. Zou ze sport nemen of economie? Ze ligt er hele nachten van wakker want een nieuwe school schrikt haar af. Els wil graag een overzicht van waar in TSO ze na het vierde jaar wetenschappen nog terecht kan. Een directeur vindt de situatie problematisch: van de 6 eerste klassen Klassieke talen op zijn school, blijven er na twee jaar nog drie over. Op welke scholen kan je Grieks met wiskunde volgen? En hoe zit dat dan met de wetenschappelijke vakken? De ouders van Cindy verschijnen nooit op het oudercontact, dus zeker niet om te bespreken dat een overgang naar 3BSO haar kansen beperkt. Dirk krijgt geen vat op zijn eigen belangstelling: kiest hij nu voor geneeskunde of industrieel ingenieur of iets helemaal anders? De ervaringen op zijn stage doen Hans twijfelen of hij wel een zevende jaar kantoorautomatisering wil doen, hij hoorde van een vriend over de bouwopleiding bij de VDAB. De ouders van Lars zien een speelleerklas niet zitten: zo zijn bij tante ook de problemen begonnen: eens BuO, altijd BuO en dan? Een leerling in het beroepsvoorbereidend leerjaar, regelmatig afwezig op school, kiest voor 3 kantoor maar de leerkracht is ervan overtuigd dat dit niet haalbaar is. Op het MDO bij het begin van het zesde leerjaar wordt vastgesteld dat voor Geert de vervroegde overstap naar het 1e lj B al in het vierde leerjaar voorbereid had moeten worden. John heeft OKAN achter de rug en wil instappen in 3 tuinbouwtechnieken; hoe moet dat dan met Frans en wiskunde? Een leerkracht deelt aan ouders haar bezorgdheid mee: Bert heeft een ernstige vorm van ADHD en zou misschien beter naar het buitengewoon onderwijs gaan. De klassenraad denkt dat het beter is Hans te clausuleren voor alle opties in het tweede gemeenschappelijk leerjaar. Maar zit hij wel goed in het BVL? Maar ook volwassenen stellen vragen: Studenten die mislukken in het eerste jaar HO en willen aanknopen bij het keuzeproces van vorig jaar; Werkende volwassenen die zich willen oriënteren op het vormingsaanbod; Studenten die aanvullende opleidingen zoeken na het behalen van een hoger onderwijsdiploma; 7 Marcel Vanhamel Doen wij wat we zeggen dat we doen? Registratie van vraaggestuurd werken in Limburg. Caleidoscoop 2004, 16:5, Stilstaan en vooruit kijken. Het draagvlak voor een recht op loopbaanbegeleiding Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, administratie werkgelegenheid (april 2005) (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 9

10 Werkenden of werkzoekenden die op zoek zijn naar heel specifieke info over het vormingsaanbod Hoe kunnen we dit samenvatten? Leerlingen, ouders, leerkrachten, studenten, volwassenen hebben nood aan gemakkelijk bereikbare, volledige en correcte informatie over het onderwijslandschap en aan een onafhankelijke en deskundige gesprekspartner die met hen, binnen het mandaat dat zij hem geven, verdere begeleidingsstappen kan zetten: op scharniermomenten; bij schoolloopbaanbeslissingen; indien het onderwijsaanbod niet is aangepast aan de noden. 1.2 Voorzieningen voor (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen Wie is betrokken bij de (S)LB in Vlaanderen? Overheid, onderwijs, CLB en andere actoren bieden dienstverlening aan, ontwikkelen informatie- en begeleidingsmaterialen en geven vorming Leerlingen basis- en secundair onderwijs 9 (gewoon en buitengewoon) Ten aanzien van leerlingen in het basis- en het secundair onderwijs is de schoolloopbaanbegeleiding toegewezen aan de school én het CLB 10. De school doet dit in het kader van het zorgbeleid, de realisatie van de vakoverschrijdende eindtermen of ontwikkelingsdoelen en opdrachten van de scholengemeenschappen inzake objectieve leerlingenbegeleiding en - oriëntering. Het CLB ondersteunt de school: - aanbieden (of samen ontwikkelen) van gepaste (info)materialen 11 ; - uitbouwen van een beleid inzake SLB; - begeleiden van leerkrachten in hun educatieve opdrachten naar klasgroepen of individuele leerlingen. Bovendien biedt het CLB subsidiair aan de school rechtstreeks toegankelijke begeleiding aan leerlingen en ouders en realiseert het haar opdracht tot tijdige en preventieve informatieverstrekking over het onderwijs- en welzijnslandschap. De doelstellingen, inhouden en mogelijke CLB-acties worden beschreven in de tekst Schoolloopbaanbegeleiding in de centra voor leerlingenbegeleiding waarnaar onder punt 1 is verwezen. De overheid biedt zelf informatie aan over het onderwijsaanbod via eigen de eigen publicaties en website. Bovendien is zij actief in de ondersteuning van initiatieven met het oog op het optimaliseren van loopbanen van leerlingen. o Regionale Technologische Centra (RTC), voor de lokale afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt (i.s.m. beroepenhuis en VDAB), wat ondermeer imagoverbetering van het technisch en beroepsonderwijs omvat en doorbreken van gendergebonden studiekeuze o Vanuit de Koning Boudewijnstichting en Dept. Onderwijs: Accent op talent Het hoger onderwijs speelt een rol in informatieverstrekking over het eigen aanbod. De instellingen voeren ook in toenemende mate een actief instroombeleid Overgangsstructuren tussen secundair onderwijs en tewerkstelling 9 Tenzij anders vermeld, worden steeds het gewoon én het buitengewoon onderwijs bedoeld. 10 Voor het secundair onderwijs werd een gemeenschappelijke visie van VSKO en VCLB eerder gepubliceerd in het pedagogisch dossier Schoolloopbaanbegeleiding in de scholengemeenschap 11 In bijlage 2 en 3 is een overzicht van publicaties opgenomen. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 10

11 a. Ten aanzien van de leerlingen in de deeltijdse leersystemen worden de partners uit het onderwijs- of vormingscentrum en het CLB aangevuld met de leertrajectbegeleiders en de VDAB. b. Ten aanzien van de leerlingen in het alternerend beroepsonderwijs (Buitengewoon secundair beroepsonderwijs) zijn het Vlaams Fonds voor Integratie van Personen met een Handicap en Arbeidstrajectbegeleiding (ATB) nauw betrokken Studenten in het hoger onderwijs De instellingen voor hoger onderwijs staan binnen de sociale voorzieningen in voor begeleiding van hun studenten. Hierin zijn begrepen: - Instroombegeleiding, - keuzebegeleiding bij flexibele leertrajecten, - feedback aan en heroriëntering van studenten. Binnen de associaties ontstaat in de toekomst wellicht een instellingoverschrijdend begeleidingsaanbod (dat breder georiënteerd is maar nog steeds niet onafhankelijk). De CLB s verzorgen producten die ook binnen deze context bruikbaar zijn en gebruikt worden. Binnen VCLB zijn dit de informatieve producten vanuit de cel Documentatie en de begeleidingsmiddelen vanuit de SLB-werkgroep. Ook de materialen die oriënteren naar het volwassenenonderwijs zijn hier bruikbaar. Een overzicht is opgenomen in bijlage 2 en 3. Sommige CLB s blijven deze doelgroep begeleiden, hoewel dit decretaal niet tot hun opdracht behoort Volwassenen Als volwassenen beschouwen we diegenen die hun voltijds (of deeltijds) onderwijs hebben beëindigd en werken of werkzoekend zijn. De dienstverlening ten aanzien van deze doelgroep is op dit moment gefragmenteerd. In uitvoering van de beleidslijn om het levenslang leren te bevorderen, lopen een aantal initiatieven. - De Dienst Informatie, Vorming en Afstemming (DIVA), die binnen de Vlaamse Gemeenschap verantwoordelijk is voor de beleidsuitvoering inzake levenslang en levensbreed leren, ontwikkelde een brochure en een website (vanaf 1 maart 05 Deze dienst werkt ook aan een voorstel om experimenten met persoonlijk advies en informatiebemiddeling op te starten. Het is op dit moment niet duidelijk of en op welke termijn de leerwinkels ook fysiek uitgebouwd worden. Partners in DIVA zijn: het volwassenenonderwijs, Socius (socio-cultureel vormingswerk), VDAB en het Vlaams instituut voor zelfstandig ondernemen (VIZO) en de Syntra. - Op dit moment worden door de Vlaamse overheid 12 centra voor loopbaanbegeleiding erkend ( Loopbaanbegeleiding is bedoeld voor alle werknemers in Vlaanderen met minstens 1 jaar werkervaring. Ieder centrum heeft zijn eigen doelgroep en programma. Hoewel de aanpak verschillend kan zijn, verloopt een begeleiding in gelijkaardige stappen: ze start met een kennismakingsgesprek (intake), vervolgens is er een periode van zelfreflectie. Via opdrachten wordt de cliënt ook begeleid in de realisatie van zijn persoonlijk ontwikkelingsplan. De VDAB en de werknemersorganisaties (zie onder meer zijn de grootste aanbieders. - Er bestaan verscheidene begeleidingsinitiatieven naar specifieke doelgroepen: OCIV (Overlegcentrum integratie van vluchtelingen) ATB (Arbeidstrajectbegeleiding): voor doelgroepen met bijzondere noden (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 11

12 Huizen van het Nederlands ( Leerwijzer: adviesdienst voor volwasseneneducatie in Antwerpen (wiens opdracht wordt overgenomen door het Loket Studieaanbod 12 ) - De VDAB doet in de werkwinkels een aanbod m.b.t. informatie. Dit is vooral gericht op het eigen opleidingsaanbod. - De instellingen voor volwassenenonderwijs zullen moeten instaan voor de trajectbegeleiding van de eigen studenten. Zij vormen regionale samenwerkingsverbanden (consortia). - Er bestaan verscheidene lokale initiatieven in bibliotheken, culturele centra (educatieve wegwijzer) - De 13 vormingplus-centra in Vlaanderen informeren over het niet-formeel educatief aanbod dat zij organiseren ( - De CLB s ontwikkelen materialen die voor de begeleiding van deze doelgroep nuttig zijn 13. De centra voor leerlingenbegeleiding hebben geen opdracht ten aanzien van volwassenen (inbegrepen studenten hoger onderwijs). Zij mogen wel ingaan op hun vragen, voor zover dit de realisatie van hun strategische doelen niet in de weg staat. In Gent is als tijdelijk experiment (gefinancierd door de overheid) vanuit de CLB s een netoverstijgend regionaal informatiecentrum (de Stap) opgericht dat onder meer een informatieaanbod doet aan volwassenen. Sommige CLB s blijven ook deze doelgroep begeleiden, hoewel dit decretaal niet tot hun opdracht behoort. 1.3 Werking van (school)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen Ten aanzien van leerlingen in het basisonderwijs Schoolloopbaanbegeleiding in het basisonderwijs betrof in het verleden vooral de oriëntering op de scharniermomenten en de begeleiding bij overgangen tussen gewoon en buitengewoon en binnen buitengewoon onderwijs. Deze begeleidingen werden vooral opgenomen door de PMS-centra en later door de CLB s. De uitbouw van de zorgbreedte in de school, de ontwikkeling van het zorgbeleid, de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen en de aandacht voor doorstroming en oriëntering in het gelijkekansenbeleid, maken SLB steeds meer tot een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van school en CLB. Hierin staat het zoeken naar afstemming tussen het onderwijsaanbod en de noden van het individuele kind centraal. Op de scharniermomenten (het einde van de kleuterschool en de derde graad lager onderwijs) krijgt dit een extra impuls. De school 12 Deze informatieve dienstverlening van de stad wordt in overleg met de CLB s opgestart in januari Ze richt zich op alle onderwijszoekenden. De nieuwkomers vormen een belangrijke doelgroep. 13 idem als vermeld bij punt Studenten in het hoger onderwijs (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 12

13 In de nieuwe rol die leerkrachten opnemen, vallen volgende noden op. Zij verwachten steun bij hun communicatie met ouders. Zij ervaren soms ook een gebrek aan vertrouwdheid met andere scholen of opleidingsvormen. Zeker het secundair onderwijs is voor hen onbekend. Vaak werken ze niet doelgericht aan de ontwikkeling van zelfkennis en keuzevaardigheid bij jonge kinderen. In zijn aanbod om de zorg op school te versterken kan het CLB zich op deze aspecten richten. Vanuit nascholing of begeleiding is hier slechts een beperkt aanbod. Het CLB De centra voor leerlingenbegeleiding nemen hun opdrachten op deskundige wijze waar. Vooreerst is het CLB in elk geval nauw betrokken bij de begeleiding van schoolloopbaanbeslissingen waarbij CLB-tussenkomst verplicht is (leerplichtproblemen, vervroegde en verlate instap, sommige overgangen naar 1A of 1B, BuO, GON 14 en ION 15 ). Daarnaast gaat in alle centra veel aandacht naar de zorgleerlingen, zowel op de scharniermomenten als in de tussenliggende jaren. In elk van deze begeleidingen zijn de schoolloopbaan, het leren, het sociaal-emotioneel functioneren en de gezondheid van het kind moeilijk te onderscheiden componenten die in verschillende mate in het geding kunnen zijn. Het begeleidingsaanbod op de scharniermomenten kan verschillen naargelang de school- en omgevingscontext. Vooral met betrekking tot de overgang tussen basis- en secundair onderwijs is dit opvallend. Wanneer er veel secundaire scholen in de regio zijn en daarin de verschillen tussen de keuzemogelijkheden in het eerste leerjaar worden beklemtoond, zijn de centra actief in het informeren van ouders en leerlingen, het ondersteunen van de school in de ontwikkeling van keuzevaardigheden bij leerlingen en ouders en de begeleiding bij keuzeproblemen. Indien het onderwijsaanbod in de regio beperkt is (vaker in landelijke gebieden) of het secundair onderwijs er eerder comprehensief is opgevat (met benadrukken van de gemeenschappelijke start), is de aandacht van school en CLB vooral op de zorgleerlingen gericht en minder op de andere doelgroepen. Op centra komen niet enkel vragen toe van leerlingen van de scholen waarmee het CLB een begeleidingsovereenkomst heeft. Ook andere leerlingen (en hun ouders of begeleiders) die onderwijs zoeken in de betreffende regio bevragen het centrum (vluchtelingen, verhuis ). Het CLB neemt deze begeleidingen op voor zover de eigen reguliere opdrachten hierdoor niet in het gedrang komen Ten aanzien van leerlingen in het secundair onderwijs Begeleiding in de eerste en de tweede graad. In steeds meer scholen is de instroombegeleiding en de geïntegreerde keuzebegeleiding van de leerlingen in de eerste en tweede graad in ontwikkeling. Vooral met betrekking tot informatieverstrekking en advisering nemen de scholen momenteel een actievere rol op. Andere aspecten zoals aandacht voor de verwerking van informatie, voor zelfconceptverheldering en voor beslissingshulp zijn vaak nog minder goed uitgebouwd. Het feit dat deze vakoverschrijdende eindtermen niet structureel zijn ingebouwd in het curriculum, bevordert deze uitbouw niet. Bovendien voelen niet alle leerkrachten zich voldoende deskundig op dit vlak. Hun kennis van het onderwijslandschap is soms beperkt. Ten slotte zijn zij niet altijd vertrouwd met een emancipatorische benadering van studiekeuze. Op verscheidene plaatsen vinden de CLB s in de scholengemeenschappen een partner voor de uitbouw van objectieve leerlingenoriëntering en vorming van leerkrachten. Het nascholingsaanbod en de pedagogische begeleiding zijn hier minder actief. 14 GON: Geïntegreerd Onderwijs 15 ION: Inclusief Onderwijs (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 13

14 De rol die de CLB s opnemen verschilt van wat de PMS-centra vroeger deden. Hun werking is soms minder zichtbaar, maar daarom niet minder actief. In elk geval verzorgen ze de (arbeidsintensieve) verplichte begeleidingsopdrachten inzake leerplichtbegeleiding en eventuele overstap naar BuO of aanbieden van GON. Verder zijn CLB-tussenkomsten gericht op de verschillende aspecten van SLB. CLB s ondersteunen de scholen bij het uitbouwen van geïntegreerde keuzebegeleiding en zij nemen in onderlinge afspraak deel aan de realisatie ervan, bijvoorbeeld door keuzelessen te geven of informatieavonden te verzorgen. Zij verstrekken informatie over het onderwijslandschap in het algemeen maar zeker ook over die opleidingen die in de betreffende school of scholengemeenschap niet voorzien zijn. Zij helpen ook ouders en leerlingen met keuzeproblemen op de verschillende scharniermomenten. De eerste graad krijgt daarbij heel wat aandacht. Tot slot hebben zij bij de begeleiding van leerlingen met socio-emotionele, gezondheids- of leerproblemen voortdurend aandacht voor schoolloopbaanaspecten. Voor de realisatie van deze opdrachten dienen de CLB s afspraken te maken met de scholen(gemeenschappen). Deze besprekingen zullen gemakkelijker verlopen naarmate het aanbod van het CLB beter is uitgebouwd. Op dit moment ondervinden CLB s soms moeilijkheden bij het realiseren van een rechtstreekse toegang voor ouders en leerlingen. De wijze waarop de school haar informatieopdracht opneemt, strookt ook niet altijd met de CLBopdracht om volledige informatie over het onderwijsaanbod te verstrekken. Binnen het CLB groeit ten slotte het besef dat het eigen aanbod voor leerlingen en ouders met informatieve vragen of met keuzeproblemen duidelijker moet omschreven, uitgebouwd en bekendgemaakt worden. Net als in het basisonderwijs komen op centra niet enkel vragen toe van leerlingen van de secundaire scholen waarmee het CLB een begeleidingsovereenkomst heeft. De centra volgen hier dezelfde strategie (zie 1.3.1). Begeleiding van leerlingen bij de overgang naar het hoger onderwijs Ook hier wordt de begeleiding subsidiair uitgebouwd 16. School en CLB nemen er samen de verantwoordelijkheid voor op. De positie van de school is echter fundamenteel anders dan bij jongere leerlingen: zij ontvangt niet zelf de leerlingen die ze in hun keuze begeleidt. Zij is ook niet van nature geïnformeerd over het studieaanbod in het hoger onderwijs, waarnaar de leerlingen doorstromen. Leraren zouden zich hiervoor expliciet moeten vormen. Bovendien is net op dit moment het hoger onderwijs in hervorming. Deze wijzigingen verhogen voor leerkrachten de drempel om zich te engageren in de begeleiding. Toch bouwen heel wat scholen in samenwerking met het CLB een begeleidingsaanbod uit waarin ze zelf een actieve rol opnemen. Veelal besteden ze daarbij aandacht aan de begeleiding van het keuzeproces van leerlingen. Daarnaast neemt het CLB de verantwoordelijkheid op voor deskundige en onafhankelijke keuzebegeleiding van laatstejaars. Ze omvat basis- en gespecialiseerde informatieverstrekking, zowel in de breedte als in de diepte. Ook voor CLB-medewerkers vergen de hervormingen in het hoger onderwijs trouwens extra inspanningen om bij te blijven. Verder is er nood aan deskundige CLB-hulp ter ondersteuning van de zelfconceptverheldering en de besluitvorming. Ook de keuzebegeleiding van leerlingen met specifieke noden en de afstemmingzorg in de overgang naar verdere opleiding, zijn opdrachten die de school noch het hoger onderwijs zullen aanpakken. 16 In dit kader loopt het SOHO-pilootproject in de regio Mechelen. Scholen krijgen extra middelen om hun keuzebegeleiding sterker uit te bouwen. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 14

15 Ook het hoger onderwijs speelt een actieve rol in informatieverstrekking. Deze informatie kan zowel ruim als diepgaand zijn, maar het perspectief van instellingen is vaak beperkt tot het eigen studieaanbod. Misschien zal het associatieverband waarin zij zich nu verbinden dit open trekken. Hier en daar zien we aanzetten tot zelfconceptverheldering (bvb. in het kader van instapprocedures). Recrutering van geschikte studenten blijft één van de motieven van de instellingen. Hoger onderwijs gaat, als betrokken partij, soms nog te weinig bewust om met zijn rol als keuzebegeleider. Ten slotte is ook de overheid actief betrokken de informatieverstrekking via de eigen website, het hogeronderwijsregister, de publicatie van Wat na het Secundair Onderwijs? en de ondersteuning van de SID-ins 17. Hierin spelen verschillende diensten, waaronder de Afdeling Informatie en Documentatie (AID) een rol. Begeleiding van leerlingen bij de overgang naar het beroepsleven Tot slot focussen we op de begeleiding van leerlingen bij de overgang naar het beroepsleven. De uitbouw van een complementaire aanpak door school en CLB kan in vele gevallen vlotter verlopen gezien de integratie in vakdoelstellingen makkelijker is. Het aanbod wordt vaak mee uitgewerkt door externe organisaties (VDAB, vakbond, mutualiteit, interimsector, beroepsfederaties, sectorfondsen, Vlaams Fonds, ATB). Ook hier is de aandacht voor louter informatieverstrekking groter dan het werken aan keuzevaardigheden. Zeker zelfconceptverheldering in relatie tot werk en levenslang leren zijn voor deze doelgroep erg belangrijk. In die studierichtingen waar een deel van de leerlingen ook voortstuderen, gaat soms te weinig aandacht naar die leerlingen die aarzelen of ze hun toekomst zullen uitbouwen in het studiegebied waarin ze zitten. Voor alle leerlingen, maar vooral voor leerlingen in meer kwalificatiegerichte studierichtingen, is het introduceren van de opleidingsmogelijkheden voor volwassenen een belangrijk aandachtspunt. Wanneer de school haar rol opneemt, zal het CLB meer inspanningen moeten doen om zichtbaar te blijven voor leerkrachten, leerlingen en ouders die hun aanvullende informatie of hulp nodig hebben Ten aanzien van leerlingen in de deeltijdse leersystemen en in BuSO We vermelden de leerlingen in de deeltijdse leersystemen en BuSO hier afzonderlijk omdat er meer partners betrokken zijn bij de schoolloopbaanbegeleiding (de leertrajectbegeleider in de Syntra-opleidingen, de tewerkstellingsbegeleider in het Deeltijds Beroepsonderwijs, Vlaams Fonds in Alternerend beroepsonderwijs). Op dit moment wordt onderzocht of een gemeenschappelijk toegangsloket dat de oriëntatie van leerlingen naar de verschillende systemen kan opnemen, georganiseerd kan worden. Ook hier is het CLB-team de onafhankelijke generalist én specialist die de emancipatie van de leerling ondubbelzinnig centraal kan plaatsen Ten aanzien van studenten in het hoger onderwijs De begeleiding van deze studenten behoort tot de opdracht van de instellingen voor hoger onderwijs. Studie- en studentenbegeleidingsdiensten nemen dit ook op, maar verwijzen 17 Beide laatste in samenwerking met de CLB s. (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 15

16 studenten die na een mislukking de instelling denken te verlaten, vaak nog door naar de CLB s. Op dit moment bestaan nog geen begeleidingsvoorzieningen op niveau van de associaties, maar het valt te verwachten dat zij de leertrajectbegeleiding van studenten over de instellingen heen in de toekomst meer ter harte zullen nemen. Heel wat leerlingen richten zich na een mislukking tot het CLB voor onafhankelijke keuzebegeleiding. Sommige CLB s (vaak grotere centra in stedelijke regio s) organiseren hiervoor een opvang. Zij hebben hiervoor verschillende motieven: - ze beschikken over de kennis, de begeleidingsvaardigheden en hulpmiddelen om op deze vragen in te gaan; - ze willen nazorg verlenen aan leerlingen waarvan ze de begeleiding gedaan hebben. Een gunstig neveneffect van deze dienstverlening is dat het de eigen kennis van het hogeronderwijslandschap vergroot. Bovendien ondersteunen zij zo het CLB-imago binnen de regio als deskundig centrum inzake SLB. De centra promoten deze dienstverlening echter niet omdat de realisatie van hun strategische doelstellingen in het gedrang kan komen. Zij zullen ook geen langdurige begeleidingen opzetten, maar zich hoofdzakelijk beperken tot informatieverstrekking. Het is ongetwijfeld zo dat centra in steden met veel hoger onderwijs meer met deze vragen geconfronteerd worden Ten aanzien van volwassenen De CLB s worden door volwassenen geconsulteerd om gelijkaardige redenen. Ook hier hebben de centra als enige een breed overzicht over het volledige spectrum van opleidingsmogelijkheden. Bovendien hebben ze de begeleidingsvaardigheden en hulpmiddelen in huis. De centra nemen een gelijkaardige houding aan als ten aanzien van studenten, zeker voor hen die het secundair onderwijs recent verlieten. Er zijn echter meer reserves ten aanzien van de informatie aan volwassenen die het secundair onderwijs al langere tijd hebben verlaten. Er zijn aanwijzingen dat de centra in middelgrote en grote steden meer met deze vragen geconfronteerd worden. De werkwinkels van de VDAB blijven in een aantal gevallen doorverwijzen naar de CLB s. De impact van de andere actoren vermeld in punt 1.2.4, is op dit moment moeilijk in te schatten of in evolutie. De intentie van de overheid is in elk geval voor deze doelgroep een substantieel begeleidingsaanbod te voorzien. 1.4 Recente evoluties op het terrein Experimenteel regionaal informatiecentrum De Stap In een netoverstijgend project en met de toekenning van extra overheidsmiddelen (8,7 voltijdse equivalenten tewerkstelling + werkingsmiddelen) is door de Gentse CLB s een dienstverlening georganiseerd voor volwassenen en studenten. 18 Het centrum biedt ook informatieve dienstverlening aan CLB-cliënten (tot en met elementen van wat we onder 1.1 keuzebegeleiding noemden) en realiseert ondersteuning voor de CLB s en projecten in samenwerking met derden. Het project wordt logistiek ondersteund door de stad. 18 De overheid maakte dit mogelijk krachtens art. 84bis van het CLB-decreet (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 16

17 Voor uitbouw van (school)loopbaanbegeleiding in de toekomst, is het van belang rekening te houden met volgende ervaringen: - Het CLB heeft de competentie om goede informatieve dienstverlening aan volwassenen aan te bieden en wenst die ook te behouden (mits investering van extra middelen). - De extra ondersteuning die (via helpdesk, werkmiddelen en nascholing) aan de lokale CLB-medewerkers geboden wordt, kan op veel appreciatie rekenen. - Ook CLB-cliënten gaan in op een goed bekendgemaakt en eenduidig begeleidingsaanbod inzake informatieverstrekking. - Netoverstijgende samenwerking maakt communicatie met andere partners gemakkelijker. - De meer offensieve opstelling van de Stap, die mogelijk is gezien de extra omkadering, versterkt de aandacht voor het SLB-domein in de regio. - Er zijn geen gegevens over de impact (op korte en lange termijn) van de aparte informatieverstrekking op de positie en opdracht van de CLB-medewerkers op school. - Er zijn geen gegevens over de redenen waarom sommige CLB-cliënten zich wenden tot de Stap en niet tot de CLB-dienstverlening op school. - Het is een belangrijk aandachtspunt om de dienstverlening van de Stap beter te integreren in het CLB en in zijn bekendmaking dient de Stap zich duidelijker te profileren als een CLBinitiatief Pilootproject SOHO In het SOHO-project zijn in de regio Mechelen extra overheidsmiddelen toegekend aan de secundaire scholen met als bedoeling de eigen schoolloopbaanbegeleiding doorheen het secundair onderwijs uit te bouwen. Scholen maken hierbij in belangrijke mate gebruik van door de CLB s aangemaakte materialen en onderzoeken nieuwe sporen voor schoolloopbaanbegeleiding. Zij ervaren echter drempels bij leerkrachten bij de implementatie. Bovendien rekenen ze in belangrijke mate op de CLB s om schoolondersteunend te werken en begeleidingen op te nemen die een grotere deskundigheid vereisen. De centra realiseren dit, maar ondervinden moeilijkheden aangezien zij hiertoe geen extra middelen gekregen hebben. Bij de ondersteuning zijn nascholing en pedagogische begeleiding slechts in zeer beperkte mate betrokken. 2 De plaats van schoolloopbaanbegeleiding binnen de CLB-werking 2.1 Schoolloopbaanbegeleiding als kerntaak van de centra voor leerlingenbegeleiding Decretale opdrachten inzake schoolloopbaanbegeleiding We herhalen hier de belangrijkste elementen uit het CLB-decreet. Artikel 3 van het decreet CLB omschrijft de missie van de CLB s: 1 De centra hebben als opdracht bij te dragen tot het welbevinden van leerlingen nu en in de toekomst. Hierdoor wordt bij de leerlingen de basis gelegd van alle leren zodat zij door hun schoolloopbaan heen de competenties kunnen verwerven en versterken die de grondslag vormen voor een actuele en voortdurende ontwikkeling en maatschappelijke participatie. 2 Teneinde deze opdracht te realiseren, situeert de begeleiding van de leerlingen door het centrum zich op de volgende domeinen : (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 17

18 - het leren en studeren; - de onderwijsloopbaan; - de preventieve gezondheidszorg; - het psychisch en sociaal functioneren. Artikel 16 van het decreet CLB omschrijft de bijzondere opdracht inzake informatieverstrekking: Het centrum verstrekt op een gestructureerde wijze preventief en tijdig aan leerlingen, ouders en schoolpersoneel ten minste informatie over : 1 de structuur en de organisatie van het Vlaamse onderwijs; 2 het volledige onderwijsaanbod; 3 de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt; 4 de welzijnsvoorzieningen; 5 de gezondheidsvoorzieningen. De wijze waarop deze informatie verstrekt wordt, is vermeld in het verzekerd aanbod dat geformuleerd wordt ten aanzien van de scholen 19. De school kan er al dan niet op ingaan. Het centrum doet ook een rechtstreeks aanbod ten aanzien van leerlingen en ouders. Artikel 24 van het decreet CLB vermeldt onder meer: Het centrum begeleidt op een intensieve wijze prioritair : 2 bij de adequate en kwaliteitsvolle verwijzing van de leerlingen van het gewoon onderwijs naar het buitengewoon onderwijs en omgekeerd; 4 bij de keuzeprocessen in de onderwijsloopbaan ter voorbereiding van de overgang van de eerste graad naar de tweede graad van het secundair onderwijs en van de derde graad van het secundair onderwijs naar het hoger onderwijs; 6 het eerste leerjaar B, het beroepsvoorbereidend leerjaar, het beroepsonderwijs, het deeltijds beroepssecundair onderwijs en de erkende vormingen, en de anderstalige nieuwkomers om de doorstroming te optimaliseren, het risicogedrag te verminderen en de school zinvol te laten beleven door de leerlingen. Hierop zijn de CLB-opdrachten inzake schoolloopbaanbegeleiding gestoeld. De eventuele dienstverlening ten aanzien van cliënten die niet tot het werkingsgebied van het CLB behoren, vindt zijn verantwoording in art. 17: 3 Het centrum kan leerlingen, ouders en schoolpersoneel van andere scholen dan deze die het begeleidt en andere personen informeren en begeleiden voor zover dit de realisatie van de strategische doelstellingen niet in het gedrang brengt CLB-begeleiding is ook altijd schoolloopbaanbegeleiding De schoolloopbaanbegeleiding is echter geen geïsoleerd gegeven. Het maakt de eigenheid uit van de centra dat zij het kind of de jongere integraal benaderen en vanuit elk begeleidingsdomein aandacht hebben voor de andere domeinen. De eerste invalshoek is echter het kind of de jongere als leerling (cfr. art. 3). Hierbij mag het belang van het optimaliseren van de schoolloopbaan niet onderschat worden. Een natuurlijke troef van de CLB-begeleiding is dat de medewerkers voortdurend oog hebben voor belangrijke elementen in schoolloopbaanbegeleiding: het afgelegde traject, het zelfbeeld, de motieven die in het verleden en in de toekomst een rol spelen en de stappen die nog gezet kunnen worden De CLB s zijn de enige specialisten inzake schoolloopbaanbegeleiding 19 Afd. 2, art 6 van BVR van 28 augustus (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 18

19 Binnen het landschap van onderwijs, welzijn en gezondheidszorg is het CLB niet de enige speler, maar zij is wel de belangrijkste organisatie die knowhow bezit inzake kennis van het onderwijslandschap en schoolloopbaanbegeleiding. CLB s kunnen voor begeleidingen inzake schoolloopbaan ook niet doorverwijzen naar andere specialisten. Wel zullen zij voor de schoolloopbaanbegeleiding van specifieke doelgroepen overleg moeten plegen met gespecialiseerde begeleidingsdiensten Inzake schoolloopbaanbegeleiding zijn de CLB s de enige onafhankelijke partner Ouders en leerlingen zijn vragende partij naar een onafhankelijke informatie- en begeleidingsdienst inzake schoolloopbaan 20. Het CLB is goed geplaatst om deze rol op te nemen en moet dat ook doen. Binnen de CLB s staat de emancipatorische opstelling ten aanzien van de cliënt onbetwistbaar voorop. De centra hebben geen rechtstreeks belang bij individuele keuzebeslissingen van cliënten. Dit is wel het geval voor aanbieders van opleidingen die tegelijk SLB aanbieden. Ook de overheid heeft, naast de emancipatie van haar burgers, andere prioritaire doelstellingen te realiseren (tewerkstelling realiseren en mislukkingen vermijden). Onrechtstreeks is het CLB belanghebbende partij, via zijn driejaarlijkse contracten met de scholen. Van deze scholen kan respect verwacht worden voor de decretale en deontologische plicht van de CLB s tot objectiviteit en onafhankelijkheid. Hiertegenover staat de garantie die de CLB s geven om het eigen pedagogisch project van de school te respecteren CLB s hebben de deontologische plicht tot objectieve informatieverstrekking Vanuit hun decretale opdracht tot informatieverstrekking over het volledige onderwijsaanbod en hun deontologische plicht tot onafhankelijkheid, verstrekken de CLB s aan cliënten objectieve en volledige informatie over het aanbod van alle onderwijsnetten CLB s bieden kwaliteit door hun schoolnabijheid Horizonverruimend werken, mee zoeken naar gepaste zorg of een aan de noden van de leerling aangepast traject Schoolloopbaanbegeleiding op het CLB vergt informatie van hoge kwaliteit. De schoolnabijheid van de CLB-werking en het netwerk van collega s in het eigen centrum en op de andere centra, maakt het mogelijk ook op deze vragen een antwoord te zoeken. We hebben in vijf punten onderstreept waarom het goed is dat schoolloopbaanbegeleiding een kerntaak van de CLB s is en blijft. We moeten de SLB-opdracht in de centra voor leerlingenbegeleiding ten volle waarmaken en op een eigentijdse wijze, met aandacht voor de veranderende context, verder ontwikkelen. Bij deze ontwikkeling is een voldoende offensieve opstelling noodzakelijk, omdat schoolloopbaanbegeleiding om verschillende redenen in de verdrukking dreigt te geraken. Schoolloopbaanbegeleiding in de CLB s verdient bescherming. 20 zie hiervoor ook het standpunt van de Vlaamse scholierenkoepel over de werking van de CLBsector (Welwijs, 2004:15, 3) en het verslag van de VCLB-luisterdag van 11 oktober (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 19

20 2.2 Schoolloopbaanbegeleiding als een te beschermen opdracht Schoolloopbaanbegeleiding is in wezen een preventieve opdracht Schoolloopbaanbegeleiding heeft in wezen te maken met de hulp aan cliënten om zich te oriënteren op hun toekomst. Zonder begeleiding gebeurt dit vaak laattijdig of weinig weloverwogen. De vragen naar begeleiding komen dan te laat of de gevolgen blijken pas achteraf. Goede schoolloopbaanbegeleiding voorkomt heel wat problemen of verhindert dat ze escaleren. Hiervoor is het nodig: - educatief te handelen en preventief op te treden om keuzeprocessen tijdig op gang te brengen; - tijdige signalering van keuzevragen actief te bevorderen. Een SLB-aanbod dat dit niet doet en zich enkel passief richt op de vragen die spontaan gesteld worden, is gedoemd om te marginaliseren. Dit wordt mee in de hand gewerkt door het feit dat in de praktijk andere begeleidingsvragen vaak een dringender karakter (b)lijken te hebben De vraagsturing vanuit de school is soms een bedreiging voor de uitbouw van schoolloopbaanbegeleiding in het CLB De cliënten van het CLB zijn de leerlingen, de ouders en de scholen. Enkel met de scholen wordt het CLB-aanbod systematisch onderhandeld. Het vraagt dan ook van de CLB s een uitgewerkte strategie om een aanbod inzake SLB te blijven garanderen, ook indien dit niet past binnen de prioriteiten die de school naar voor schuift Ouders en leerlingen maken slechts gebruik van een duidelijk herkenbaar aanbod Indien de SLB binnen de centra een marginale plaats krijgt, zullen cliënten met vragen de weg niet vinden naar het CLB, waardoor het aanbod in een negatieve spiraal verzeilt. Dit heeft voor gevolg dat de deskundigheid van de medewerkers onder druk komt te staan 3 De realisatie van schoolloopbaanbegeleiding 3.1 Zijn de centra voor leerlingenbegeleiding op dit moment in staat aan de noden inzake (school)loopbaanbegeleiding te voldoen? In de loop van het basis- en secundair onderwijs De centra nemen hun opdrachten inzake SLB ten aanzien van de eigen cliënten ter harte. Zij verstrekken preventief en tijdig informatie, ondersteunen de school bij het uitbouwen van geïntegreerde keuzebegeleiding, maken hun eigen begeleidingsaanbod bekend en bieden de passende hulp. Een groot deel van de louter informatieve vragen kan door de school op een deskundige wijze worden beantwoord, al blijft de deskundigheidsontwikkeling van leerkrachten een aandachtspunt. Mede hierom, maar ook omwille van zijn onafhankelijkheid en expertise, (School)loopbaanbegeleiding in Vlaanderen goedgekeurd in Raad van Bestuur VCLB 28 september 05 20