Schinnen. Een gezonde kijk op. maakt deel uit van Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning

Transcriptie

1 Een gezonde kijk op Schinnen is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) Zuid-Limburg 2010 en geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in de gemeente Schinnen op basis van de op dit moment beschikbare informatie. Voor de overige Zuid-Limburgse gemeenten is een vergelijkbaar rapport verschenen. Een gezonde kijk op Schinnen Een gezonde kijk op Schinnen 2010 maakt deel uit van Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 GGD Zuid Limburg Postbus HA Geleen T info@ggdzl.nl December Opm_omslag boekje rvtv_a5_schinnen.indd :03:00

2 Zuid-Limburg Sittard-Geleen Stein Onderbanken Beek Schinnen Brunssum Meerssen Nuth Heerlen Landgraaf Maastricht Valkenburg aan de Geul Voerendaal Kerkrade Margraten Gulpen - Wittem Simpelveld Eijsden Vaals

3 Een gezonde kijk op Schinnen Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010

4 Ontwerp omslag: Caris & Sak, Heerlen Vormgeving binnenwerk: Studio aan de Werf, Utrecht Drukker: ZuidamUithof, Utrecht Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Limburg Een publicatie van GGD Zuid Limburg Postbus HA Geleen Telefoon: (046) Auteursrecht voorbehouden GGD Zuid Limburg, Geleen, 2010 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch. Mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Zuid Limburg. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient met de daardoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

5 Een gezonde kijk op Schinnen Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Dit document maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Een gezonde kijk op Zuid-Limburg Eindredactie: P.H.G. Lamberts GGD Zuid Limburg Postbus 2022, 6160 HA Geleen Telefoon: (046)

6

7 inhoud Inhoud Voorwoord 7 Een gezonde kijk op Schinnen 9 1 De Volksgezondheid Toekomst Verkenning Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken De regionale VTV voor Zuid-Limburg Toekomst van de regionale VTV Leeswijzer 13 2 Kenmerken van de bevolking in Schinnen Een blik op Schinnen Sociaaleconomische status in Schinnen 17 3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Schinnen inleiding Gezondheid: over leven en dood Fysieke, psychische en sociale gezondheid 21 4 Factoren die de gezondheid beïnvloeden inleiding Leefstijl in Schinnen Fysieke omgeving 35 5 Zorg en veiligheid in Schinnen inleiding De gezondheidszorg in Schinnen Maatschappelijke ondersteuning in Schinnen Veiligheid in Schinnen 42 5

8 Een gezonde kijk op SchiNNEN 6 Kansen voor gezondheidsbeleid: Zuid-Limburg en Schinnen Een verbetering van de gezondheid vraagt om meer dan alleen de wet investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst Focus op risicogroepen Hoe nu verder? 47 Literatuur, gegevensbronnen en websites 49 Bijlage 1 Taken vanuit de Wet publieke gezondheid 51 Bijlage 2a Kernindicatoren jongerenmonitor 53 Bijlage 2b Kernindicatoren volwassenenmonitor 55 Bijlage 2c Kernindicatoren ouderenmonitor 57 Bijlage 3 Afkortingenlijst 59 Bijlage 4 Begrippenlijst 61 Bijlage 5 Verantwoording 65 Bijlage 6 Auteurs en gemeentelijke contactpersonen 66 6

9 voorwoord Voorwoord Wie naar Schinnen kijkt, ziet een heuvelachtige en groene gemeente met uitzicht op het Geleen- en Maasdal en diverse recreatiemogelijkheden. Een gemeente waar we trots op kunnen zijn. Wie langer kijkt, ziet echter ook een ongezonde gemeente. Want wist u dat veel inwoners van Schinnen overgewicht hebben, te weinig groenten en fruit eten en dat het alcoholgebruik onder jongeren hoog is? En wist u dat in Schinnen een derde van de 55-plussers kansarm en niet vitaal is en een op de tien oudere mantelzorgers belast is? Op het gebied van gezondheid zijn nog veel verbeteringen mogelijk en staat Schinnen voor een uitdaging. Een eerste stap op weg naar een gezonde gemeente is deze gezonde kijk op Schinnen. Gezond, want realistisch, gedegen en noodzakelijk. Deze rapportage geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in Schinnen, op basis van de op dit moment beschikbare informatie met aanknopingspunten voor toekomstig beleid. Deze uitgave, in combinatie met de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Een gezonde kijk op Zuid-Limburg, vormt een belangrijke basis voor het gezondheidsbeleid en het daaraan gekoppelde uitvoeringsprogramma voor Schinnen. Wij danken allen die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van deze uitgave. Wij hopen dat deze gezonde kijk bijdraagt aan een gezond Schinnen. Veel leesplezier. Fons Bovens Frank Klaassen Directie GGD Zuid Limburg 7

10

11 Een gezonde kijk op SchiNNEN Een gezonde kijk op Schinnen Gemiddelde levensverwachting en sterfte in Schinnen In Schinnen wijkt de levensverwachting nauwelijks af van het Nederlandse gemiddelde (80,9 versus 80,1 jaar). De sterfte is iets lager maar verschilt niet significant van het landelijke gemiddelde (67,2 versus 72,1 per inwoners). De meest voorkomende doodsoorzaken zijn, net als in Nederland, hart- en vaatziekten en kanker. Gezondheidsproblemen bij 55-plussers Van de 55-plussers in Schinnen is 6,1% ernstig tot zeer ernstig eenzaam en bij de 75-plussers is dit 10%. Deze percentages liggen lager dan in de regio. Het risico op een angststoornis of depressie neemt toe met het stijgen van de leeftijd. In vergelijking tot de regio hebben minder 55-plussers (3,5%) en 75-plussers (7,6%) dit risico. In Schinnen heeft ruim één op de tien 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen. In Schinnen wonen evenveel ouderen die kansarm en niet vitaal zijn als in Zuid-Limburg (35%). Een klein deel van de jongeren in Schinnen heeft psychosociale problemen Psychosociale problemen komen bij 3,7% van de jongeren in Schinnen voor; in Zuid- Limburg is dit 4,1%. Het percentage jongeren dat wekelijks pest (4,5%) of wordt gepest op school (5,3%) is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Voortijdig schoolverlaten komt in Schinnen minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten (2,5% versus 4,0%). Leefstijl vaak ongezond in Schinnen Bij veel volwassenen (48%) en ouderen (57%) in Schinnen is sprake van overgewicht. De aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes komt bij ouderen minder vaak voor dan in de regio (8,8% versus 14%). Het percentage 13- en 14-jarige meisjes in Schinnen met overgewicht is gestegen, maar ligt nog onder het regionale gemiddelde. In alle leeftijdscategorieën wordt de norm voor het eten van groente en fruit niet gehaald en één op de zeven jongeren ontbijt niet dagelijks. Er zijn echter ook gunstige trends. Bijna driekwart van de jongeren in Schinnen is lid van een sportvereniging en volwassenen ontbijten vaker en zijn minder gaan roken. De jongeren zijn daarentegen sinds 2005 meer gaan roken. 9

12 Een gezonde kijk op SchiNNEN Alcoholgebruik onder jongeren hoog in Schinnen In Schinnen is het alcoholgebruik in alle leeftijdscategorieën gedaald; in Schinnen drinken echter meer 15- en 16-jarige jongeren (69%) ten opzichte van de regio (66%). Veel geluidshinder in Schinnen In de gemeente Schinnen hebben veel woningen een probleem met het binnenmilieu. Vooral de ventilatie in woningen is onder de maat. Bij 31% van de woningen is sprake van schimmel- en vochtplekken. Van de inwoners in Schinnen ervaart 43% ernstige geluidshinder en heeft 22% last van ernstige slaapverstoring door geluid. Slaapverstoring wordt voornamelijk veroorzaakt door het vliegverkeer. Minder belaste mantelzorgers in Schinnen In Schinnen ontvangt 8,4% van de 55-plussers mantelzorg en 16% van de 55-plussers is zelf ook mantelzorger. Van de mantelzorgers van 55 jaar en ouder is 10% belast; dit is beduidend lager dan in de regio. Daarnaast is onder 55-plussers een behoefte aan een loket voor informatie over gezondheid (6,1%). Bij de 75-plussers is behoefte aan hulp in en om het huis via een vrijwilligersorganisatie (9,3%) en vervoer naar voorzieningen (8,6%). Veel inbraken in Schinnen Het aantal inbraken in Schinnen ligt, ten opzichte van het landelijk gemiddelde, hoog. In 2009 werden 27 jongeren uit Schinnen naar Halt verwezen. Bij een derde betrof het vuurwerk gerelateerde delicten. Investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst Gezien de structurele bevolkingsdaling in Zuid-Limburg en Schinnen is investeren in een gezonde samenleving zonder lichamelijke of psychische beperkingen broodnodig. Een samenleving waarin alle mensen volwaardig kunnen deelnemen aan maatschappelijke activiteiten zoals arbeid en mantelzorg, staat hierin centraal. Dit vraagt om een ander gezondheidsbeleid. Een beleid waarin nadrukkelijk gekozen wordt voor gezondheidsbevorderende en -beschermende maatregelen voor kwetsbare groepen. 10

13 De Volksgezondheid TOEKOMST VERKENNing 1 De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 1.1 Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken Gemeenten in Nederland hebben een aantal belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de volksgezondheid. Een aantal hiervan is wettelijk vastgelegd, met name in de Wet publieke gezondheid (Wpg) (zie bijlage 1). Een belangrijke centrale gedachte hierbij is de regierol van de gemeente. De gemeente is een regisseur die het plan uitzet en voor de uitvoering afstemming zoekt met andere partijen. Met een nieuwe beleidsperiode (2012 tot en met 2015) voor de deur krijgt de gemeente duidelijke kansen deze regierol te versterken. De regierol zal ingevuld worden in de nieuwe regionale nota gezondheidsbeleid Zuid-Limburg. Deze rol biedt daarnaast mogelijkheden de koppeling tussen preventie en zorg te verbeteren. De gemeentelijke invloed is met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) vergroot. De gemeente staat nu zowel aan het begin (preventie) als aan het einde van de keten (zorg). Zo kan bijvoorbeeld de preventie van diabetes en depressie worden aangepakt door collectief preventieve activiteiten te laten aansluiten bij de huidige zorgketens voor diabetes en depressie. Het oppakken van de regierol is daarom essentieel. Het streven om beleidsdoelstellingen en gewenste resultaten concreet en evalueerbaar te formuleren, is ook een onderdeel van het versterken van de gemeentelijke regierol. De methodiek die hierbij wordt toegepast door de Zuid-Limburgse gemeenten in samenwerking met de GGD Zuid Limburg is Beleidsgestuurde Contract Financiering (BCF). Hiermee wordt in een aantal stappen abstract beleid vertaald in concrete uitvoering en dienstverlening, waardoor een meer op de behoefte afgestemde keuze van producten en diensten mogelijk wordt. Daarnaast dwingt deze systematiek tot het maken van keuzes in de implementatie van het beleid, zoals bij welke doelgroepen, in welke wijken of stadsdelen en door wie en in welke mate moeten diensten worden uitgevoerd. Deze laatste vragen zijn de centrale vragen voor het uitvoeringsprogramma van de gemeente Schinnen. Hoewel de problematiek in Zuid-Limburg grote onderlinge overeenkomsten tussen de gemeenten kent, zal de aanpak vragen om lokale verschillen. Om deze keuzes te maken en toekomstig beleid te kunnen ontwikkelen is een gedegen analyse van de volksgezondheid nodig. Landelijk wordt dit iedere vier jaar gedaan aan de hand van een nationale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV). Voor Zuid-Limburg is dit nu ook gedaan met de ontwikkeling van de eerste regionale Volkgezondheid Toekomst Verkenning Zuid-Limburg. 11

14 Een gezonde kijk op SchiNNEN 1.2 De regionale VTV voor Zuid-Limburg De regionale VTV Zuid-Limburg bestaat uit drie onderdelen: ten eerste het regionale rapport met een integrale beschrijving van de volksgezondheid (gezondheidstoestand, determinanten, preventie en zorg) van Zuid-Limburg op hoofdlijnen; ten tweede een rapport per gemeente met een beschrijving van de volksgezondheid in de betreffende gemeente, de belangrijkste oorzaken van ongezondheid, het huidige beleid en de mogelijkheden voor verbetering; en ten derde een Regionaal Kompas (een voor publiek toegankelijke website) met de beschrijving van een aantal belangrijke gezondheidsproblemen (zoals diabetes, roken, alcoholgebruik) waarop gezocht kan worden naar mogelijkheden voor passend beleid en beschikbare interventies. In juli 2010 is het regionaal rapport Een gezond kijk op Zuid-Limburg (Lamberts et al., 2010) verschenen. Voor u ligt de gemeentelijke rapportage Een gezonde kijk op Schinnen en vanaf 2011 zal het Regionaal Kompas (website) beschikbaar zijn. Zuid-Limburg wordt gezonder, maar blijft achter De volksgezondheid in Zuid-Limburg gaat vooruit (de levensverwachting neemt bijvoorbeeld toe) maar de leefstijl van veel Zuid-Limburgse jongeren en volwassenen is nog steeds veel ongezonder dan gemiddeld in Nederland. Zorgelijk zijn ook de aanhoudende verschillen in gezondheid, levensverwachting en sterfte tussen mensen met een lage en een hoge sociaaleconomische status (ses). Gezien de structurele bevolkingsdaling en de vergrijzing en ontgroening van Zuid-Limburg is investeren in een gezonde samenleving onontbeerlijk voor de toekomst. Door deze veranderingen in de bevolkingssamenstelling van Zuid-Limburg nemen de zorgvraag, het zorggebruik en de -uitgaven toe. Dit alles vraagt om een gezondheidsbeleid met een integrale en intersectorale insteek. Een duidelijke focus op risicogroepen, met als doel het verkleinen van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen (segv), is bovendien essentieel om gezondheidswinst te realiseren. Het bovenstaande is ontleend aan het regionaal rapport Een gezonde kijk op Zuid- Limburg (Lamberts et al., 2010). Dit rapport is het fundament voor het gezondheidsbeleid in Zuid-Limburg voor de periode Zuid-Limburg kent een groot aantal regionale gezondheidsproblemen die vragen om een regionale samenwerking. Gemeentelijke uitvoeringsprogramma s bieden vervolgens de kaders voor de implementatie van dit beleid in de verschillende gemeenten. Een gezonde kijk op Schinnen is een belangrijke basis voor het uitvoeringsprogramma van Schinnen. Voorafgaand aan dit hoofdstuk zijn de kernboodschappen van dit rapport uiteengezet. 12

15 De Volksgezondheid TOEKOMST VERKENNing 1.3 Toekomst van de regionale VTV In de vierjarige preventiecyclus voor het landelijke gezondheidsbeleid stelt de rijksoverheid eens per vier jaar beleidsprioriteiten vast. Deze vormen de kaders waarbinnen gemeenten verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling en uitvoering van lokaal gezondheidsbeleid. Een lokale nota volksgezondheid is daarmee verplicht voor gemeenten. In Zuid-Limburg wordt aan deze verplichting voldaan door één integrale gezondheidsnota voor Zuid-Limburg te ontwikkelen, waaraan vervolgens per gemeente een lokaal uitvoeringsprogramma wordt gekoppeld. De regionale VTV is een belangrijk instrument voor de vertaling van landelijk naar regionaal en lokaal gezondheidsbeleid en zal daarom elke vier jaar verschijnen. Met de eerste regionale VTV Zuid-Limburg is een goede stap gezet de basis te leveren voor het regionale gezondheidsbeleid en de bijbehorende lokale uitvoeringsprogramma s van de gemeenten voor de nieuwe beleidsperiode. In de toekomst is er ruimte voor verbetering van de regionale VTV; het proces van ontwikkeling en invulling van de regionale VTV kan daarom worden gezien als een groeimodel. Huidige onderwerpen worden in de komende jaren verder uitgediept en nieuwe onderwerpen worden toegevoegd. In 2014 zal opnieuw een regionale VTV worden gemaakt. Bij het verzamelen van aanvullende regionale gezondheidsinformatie geldt een aantal aandachtspunten: De informatie moet transparant, kwalitatief goed en compleet zijn. Er wordt gestreefd naar het inzetten van uniforme meetinstrumenten en harmonisatie van registraties. Om trendinformatie boven tafel te krijgen is een systematische gegevensverzameling over een langere periode nodig. Om de witte vlekken in de beleidsinformatie te kunnen vullen, is extra inspanning vereist. Gemeenten en provincie kunnen de rol van aanjager en opdrachtgever opnemen en organisaties aanmoedigen hun gegevens te delen. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 komen de kenmerken van de bevolking van Schinnen aan bod. Hoofdstuk 3 gaat in op de gezondheidstoestand van de inwoners van Schinnen. Het vierde hoofdstuk verstrekt informatie over leefstijlfactoren die van invloed zijn op de gezondheid, waaronder roken, overgewicht en alcoholgebruik. Ook de fysieke omgeving komt in dit hoofdstuk aan bod. Hoofdstuk 5 beschrijft de stand van zaken rondom zorg en veiligheid in Schinnen. Deze rapportage sluit af met een aantal beleidsaanbevelingen. 13

16 Een gezonde kijk op SchiNNEN In deze rapportage voor de gemeente Schinnen wordt informatie verstrekt over de onderwerpen die ook in het regionale rapport aan bod zijn gekomen, maar waarvoor aanvullende gemeentelijke gegevens beschikbaar zijn. De totaalcijfers voor de gemeente Schinnen worden, waar mogelijk, vergeleken met het Zuid-Limburgse en het Nederlands gemiddelde. Niet alleen significante, maar ook opvallende beleidsrelevante verschillen worden beschreven. In de tekst wordt niet altijd expliciet vermeld of een verschil wel of niet significant is. Echter alle significante verschillen zijn in de bijlagen 2a, 2b en 2c aangegeven met een oranje (significant ongunstiger) of grijze kleur (significant gunstiger). In de tekst zijn de percentages boven de 10% zoveel mogelijk afgerond op hele percentages. Percentages lager dan 10% zijn afgerond op één decimaal. 14

17 Kenmerken VAN de BEVOLKing in SchiNNEN 2 Kenmerken van de bevolking in Schinnen 2.1 Een blik op Schinnen De gemeente Schinnen telt inwoners (peildatum 1 januari 2009). Van alle Zuid- Limburgers woont 2,2% in Schinnen. De gemeente heeft een bevolkingsdichtheid van 560 inwoners per km 2 ten opzichte van 943 inwoners per km 2 in Zuid-Limburg (CBS StatLine). In de bevolkingsopbouw van Schinnen (zie figuur 2.1) is te zien dat momenteel de groep 40- tot 65-jarigen groter is dan de groep jongeren en jongvolwassenen. In figuur 2.2 is het procentuele aandeel van de verschillende leeftijdsgroepen in Schinnen afgezet tegen de percentages van Zuid-Limburg en Nederland. Hier valt op dat het aantal 20- tot 35-jarigen beneden het landelijke en regionale percentage ligt. Het aantal 45- tot en met 75-jarigen ligt daarentegen boven deze gemiddelden. leeftijd mannen vrouwen aantal inwoners Figuur 2.1: Bevolkingsopbouw in de gemeente Schinnen op 1 januari 2009 (Bron: CBS StatLine) 15

18 Een gezonde kijk op SchiNNEN 11 percentage leeftijd (jaren) Schinnen Zuid-Limburg Nederland Figuur 2.2: Procentueel aandeel van de bevolking per leeftijdsklasse op 1 januari 2009: Schinnen, Zuid-Limburg en Nederland (Bron: CBS StatLine) Het aantal inwoners van Schinnen zal de komende jaren verder dalen (zie figuur 2.3). Over het algemeen zal het aantal ouderen toenemen en het aantal jongeren afnemen ten opzichte van nu. Schinnen wijkt hierin niet af van de regionale prognose. Klein percentage niet-westerse allochtonen ten opzichte van Zuid-Limburg De demografische druk in Schinnen is 68%; dit is het percentage mensen van 0 tot 20 jaar en 65 jaar en ouder in verhouding tot de personen van 20 tot 65 jaar. Dit is hoger dan het Nederlandse (64%) en het regionale percentage (63%) (CBS StatLine). Op 1 januari 2009 was ongeveer 16% van de bevolking in Schinnen van allochtone afkomst. Ongeveer 13% is van westerse allochtone afkomst. Dit percentage is groter dan het landelijke gemiddelde (9%); dit is mogelijk het gevolg van het grote aantal inwoners uit buurlanden België en Duitsland. Van de inwoners van Schinnen is 3% van niet-westerse allochtone afkomst; dit ligt ver beneden het landelijke gemiddelde (11%) (CBS StatLine). 16

19 Kenmerken VAN de BEVOLKing in SchiNNEN aantal inwoners Figuur 2.3: Prognose bevolkingssamenstelling per leeftijdsklasse in Schinnen (Bron: Etil) Op 1 januari 2009 waren er in Zuid-Limburg huishoudens, waarvan 31% bestond uit eenpersoonshuishoudens. In de gemeente Schinnen bevinden zich huishoudens waarvan 26% eenpersoonshuishoudens. Het percentage meerpersoonshuishoudens met kinderen bedraagt in Schinnen 38% (Zuid-Limburg 35%). Het percentage meerpersoonhuishoudens zonder kinderen bedraagt 37% (Zuid-Limburg 35%) (CBS StatLine). 2.2 Sociaaleconomische status in Schinnen De sociaaleconomische status (ses) geeft de positie van mensen in de sociale stratificatie ofwel maatschappelijke gelaagdheid aan. Indicatoren hiervoor zijn inkomen, opleiding en beroep. Deze indicatoren kunnen naast biologische of geografische factoren verschillen aangeven in de bevolkingsopbouw (Deuning & Roedig, 2006). 17

20 Een gezonde kijk op SchiNNEN Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog spoorlijn snelweg 0 2 km Figuur 2.4: Sociaaleconomische status per viercijferig postcodegebied in 2006 (Bron: Deuning, 2006) In de gemeente Schinnen bestaan duidelijk verschillen in ses (zie figuur 2.4). In de kern Schinnen en de nabij gelegen gehuchten is de gemiddelde ses midden-laag. In Oirsbeek en Puth is de ses gemiddeld. In de kern Sweikhuizen hebben de inwoners gemiddeld een hoge ses en in Doenrade is deze midden-hoog. Besteedbaar inkomen Schinnen ongeveer vergelijkbaar met landelijk gemiddelde In 13 van de 19 gemeenten in Zuid-Limburg ligt het gemiddelde aantal inkomensontvangers met een laag inkomen boven het landelijke gemiddelde van 40%; in Schinnen is dit 41%. Andersom geldt ook dat in 12 gemeenten het gemiddelde aantal inkomensontvangers met een hoog inkomen lager ligt dan landelijk (20%); in Schinnen is dit echter 21%. In de meeste Zuid-Limburgse gemeenten ligt het besteedbaar inkomen onder het Nederlandse gemiddelde van euro per inwoner; in Schinnen is dit euro per inwoner (CBS StatLine). Van de kinderen in Schinnen woont 3,0% in een uitkeringsgezin. Gemiddeld in Nederland is dit 5,5% (Steketee et al., 2010). 18

21 Kenmerken VAN de BEVOLKing in SchiNNEN Percentage achterstandsleerlingen lager dan landelijke gemiddelde Het hoogste percentage volwassenen in Schinnen heeft een havo-, vwo- of mbo-opleiding afgerond (41%), 30% is hoog opgeleid (hbo- of wo-opleiding), 5,5% is laagopgeleid en 23% heeft een mavo- of lbo-opleiding afgerond. Het huidige aantal studenten in het hoger onderwijs ligt in bijna alle gemeenten in de regio lager dan het landelijke percentage (4%). Dit geldt ook voor Schinnen (3%) (CBS StatLine). Het percentage achterstandsleerlingen (4 tot en met 12 jaar) in Schinnen is 12%. Het landelijke gemiddelde ligt op 16% (Steketee et al., 2010). Meer werkloosheidsuitkeringen dan gemiddeld Kijkend naar het aantal werkloosheidsuitkeringen binnen de potentiële beroepsbevolking, scoort Schinnen met 2,1% hoger dan het landelijke gemiddelde van 1,5% (Mulder, 2009b). Een andere maat is het percentage bijstandsuitkeringen. Van de Nederlanders boven de 18 jaar ontvangt 2,3% een bijstandsuitkering. In Schinnen ligt dit percentage op 1,3% (Mulder, 2009c). Daarnaast zijn percentages van jeugdwerkloosheid onder 16- tot en met 24-jarigen van belang. In Schinnen was dit in ,3% ten opzichte van 1,6% in de provincie Limburg en 1,2% in Nederland (Steketee et al., 2010). Deze cijfers kunnen sterk beïnvloed zijn door de economische recessie. Naar verwachting zijn deze cijfers dan ook aan verandering onderhevig. 19

22

23 Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SchiNNEN 3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Schinnen 3.1 Inleiding Kennis van de gezondheidstoestand is essentieel om lokaal gezondheidsbeleid te ontwikkelen. Hoe gezond een gemeente is, kan aan de hand van allerlei indicatoren worden weergegeven. In dit hoofdstuk staan algemene indicatoren, zoals de levensverwachting en belangrijkste doodsoorzaken, centraal. Daarnaast wordt gezondheid vanuit drie invalshoeken benaderd: lichamelijk, psychisch en sociaal. 3.2 Gezondheid: over leven en dood Levensverwachting en sterfte in Schinnen Zowel in Nederland als in Zuid-Limburg is de levensverwachting sinds het begin van de 21 e eeuw gestegen. Ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde (80,1 jaar) behoort Zuid-Limburg met gemiddeld 79,3 tot de regio s met de laagste levensverwachting. De gemiddelde levensverwachting (in de periode ) voor Schinnen is 80,9 jaar en wijkt niet significant af van het landelijke gemiddelde. In Schinnen is de sterfte 67,2 per inwoners; in Nederland is dit 72,1. Hart- en vaatziekten en kanker zijn in Nederland de belangrijkste doodsoorzaken met respectievelijk 21,8 en 21,5 sterftegevallen per inwoners. Ook in Schinnen zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken. De sterfte aan hart- en vaatziekten is 20,5 en de sterfte aan kanker 15,9 per inwoners en daarmee significant lager dan het Nederlands gemiddelde. De sterfte aan dementie (8,3 per ) in Schinnen is significant hoger dan het Nederlands gemiddelde (3,8 per ). De sterfte aan ziekte van de ademhalingsorganen, longontsteking en infectieziekten is in Schinnen (respectievelijk 3,9, 1,3 en 0,1 per inwoners) significant lager dan het landelijk gemiddelde (respectievelijk (7,2, 2,8 en 1,0 per inwoners) (CBS Doodsoorzakenstatistiek). 3.3 Fysieke, psychische en sociale gezondheid Minder chronische klachten in Schinnen Uit zelfrapportage blijkt dat de helft van de volwassenen in Schinnen minimaal één chronische aandoening heeft, hetgeen vergelijkbaar is met het Zuid-Limburgse gemid- 21

24 Een gezonde kijk op SchiNNEN jongeren (13-14 jaar) jongeren (15-16 jaar) volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>=75 jaar) percentage Schinnen Zuid-Limburg Figuur 3.1: Percentage mensen met minimaal één chronische aandoening in Schinnen (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) delde (zie figuur 3.1). In Schinnen is het percentage volwassenen met twee of meer chronische aandoeningen 19%. Dit is lager dan gemiddeld in Zuid-Limburg (31%). Van de 55-plussers in Schinnen heeft 75% minimaal één en 53% minimaal twee chronische aandoeningen. In Zuid-Limburg is dat respectievelijk 80 en 59% (zie bijlage 2c). Chronische aandoeningen komen bij 35% van de jongeren in Schinnen voor. Dit is lager dan het Zuid-Limburgse gemiddelde van 42% (zie bijlage 2a, 2b en 2c). Na overgewicht (zie ook hoofdstuk 4) worden bij volwassenen en ouderen beperkingen aan het bewegingsapparaat het vaakst genoemd als chronische aandoeningen. Hoge bloeddruk neemt een tweede plaats in. Bij jongeren komen voornamelijk astma en COPD vaak voor (zie bijlage 2a). Klein deel van de jongeren in Schinnen heeft psychische problemen Psychosociale gezondheid bij jongeren wordt gemeten met de SDQ, een signaleringsinstrument voor emotionele problemen en gedragsproblemen. Jongeren met een verhoogde score hebben slechtere psychosociale gezondheid. In Schinnen is het percentage jongeren met een verhoogde score vergelijkbaar met de regio, namelijk 22

25 Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SchiNNEN 4-6-jarigen 9-11-jarigen 13- en 14-jarigen 15- en 16-jarigen 0 Schinnen 2 4 Zuid-Limburg percentage Figuur 3.2: Percentage jongeren met psychosociale problemen in Schinnen, vergeleken met Zuid-Limburg (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; PGO GGD Zuid Limburg, 2009) 3,7% ten opzichte van 4,1%. Het percentage 15- en 16-jarigen met een verhoogde score ligt in Schinnen lager dan gemiddeld in Nederland. Evenals in Nederland is in Schinnen de score bij de jongere leeftijdsgroepen hoger dan bij de oudere jongeren (zie figuur 3.2). Een verklaring hiervoor kan zijn dat bij de jongere kinderen de ouders de rapportage doen en vooral de ernstige problemen rapporteren; vanaf 13 jaar rapporteren de jongeren zelf (Lamberts et al., 2010). Pesten een probleem in Schinnen Pesten is van invloed op de psychische gezondheid van jongeren. Het percentage jongeren in Schinnen dat wekelijks pest (4,5%) of wordt gepest op school (5,3%) is vergelijkbaar met Zuid-Limburg (respectievelijk 4,8 en 4,6%) (zie bijlage 2a). In Schinnen worden vooral de 13- en 14-jarige jongens (8,8%) en de 15- en 16-jarige meisjes (7,1%) wekelijks gepest op school. De jongeren die zelf wekelijks pesten op school zijn ook met name de 13- en 14-jarige jongens (8,8%) en 15- en 16-jarige jongens (5,9%). Er zijn geen duidelijk trends te zien (zie tabel 3.1). 23

26 Een gezonde kijk op SchiNNEN Tabel 3.1: Percentage en trend van jongeren in Schinnen die wekelijks gepest worden of zelf wekelijks pesten (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009) Schinnen Wekelijks gepest op school Schinnen Schinnen Schinnen 2009 (%) Trend 2001 (%) 2005 (%) Totaal Man Vrouw Schinnen jaar 4,3 0,0 6,0 8,8 3,1 Geen duidelijke trend jaar 3,5 1,4 3,6 1,5 7,1 Geen duidelijke trend Wekelijks gepest buiten school jaar 3,5 0,0 1,5 1,5 1,5 Geen duidelijke trend jaar 1,4 0,7 0,9 1,5 0,0 Stabiel Zelf wekelijks pesten jaar 7,0 4,4 4,5 8,8 0,0 Geen duidelijke trend jaar 4,1 6,7 4,5 5,9 2,4 Geen duidelijke trend Aantal voortijdige schoolverlaters in Schinnen stabiel Sociale problemen bij jongeren worden afgeleid uit verschillende indicatoren, zoals het aantal jongeren met een indicatie voor jeugdzorg, meldingen van kindermishandeling en het voortijdig schoolverlaten. In het schooljaar 2008/2009 zijn in Schinnen 27 jongeren voortijdig gestopt met een schoolopleiding. Dit betrof 2,5% van de jongeren tussen de 12 en 22 jaar die daarmee zonder startkwalificatie (minimaal havo-, vwo- of mbo 2-niveau) zijn uitgestroomd. Dit percentage is sinds 2005 vrijwel stabiel. Voortijdig schoolverlaten komt in Schinnen iets minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten (gemiddeld 4,0%). In Nederland en Zuid-Limburg is sinds enkele jaren sprake van een daling van het percentage voortijdige schoolverlaters. In Nederland daalde het percentage van 4,0% in 2006 naar 3,2% in 2009 (Ministerie van OCW, 2010). In 2008 heeft in Schinnen 1,4% van alle 0- tot en met 17-jarigen een indicatie voor jeugdzorg ontvangen. Dit is vrijwel gelijk aan In de provincie Limburg heeft in ,8% van de kinderen jeugdzorg ontvangen (Steketee et al., 2010). Het percentage meldingen van mishandelde kinderen (0- tot en met 17-jarigen) in Schinnen in 2008 was 0,2%. Ten opzichte van voorgaande jaren is er sprake van een daling 24

27 Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SchiNNEN van het aantal meldingen, hetgeen niet noodzakelijkerwijs betekent dat er ook daadwerkelijk minder kindermishandeling is (Steketee et al., 2010). In Limburg betreft het 0,3% van de kinderen waarvan mishandeling werd gemeld. Van alle meisjes in Zuid-Limburg van 15 tot en met 19 jaar maakte 0,6% in 2008 een tienerzwangerschap door. In Schinnen kwamen geen tienerzwangerschappen voor. Tienerzwangerschappen komen weinig voor. Een klein verschil in een gemeente (één of twee tienerzwangerschappen) kan al leiden tot behoorlijke verschillen in percentages (Steketee et al., 2010). Eén op 20 volwassenen slachtoffer huiselijk geweld geweest Het percentage 55-plussers in Schinnen dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld (3,4%) wijkt nauwelijks af van de regio (3,9%) (zie bijlage 2c). Van de volwassenen in Schinnen is 5,3% ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld, hetgeen significant lager is dan in Zuid-Limburg (8,1%) (zie bijlage 2b). Bij de politie Limburg-Zuid kwamen in meldingen van huiselijk geweld binnen. Er werden zeven aangiften gedaan, waarvan er zes leidden tot een justitieel traject (GGD Zuid Limburg, 2010). Eenzaamheid vooral bij 75-plussers Vanaf 17 jaar wordt de psychische gezondheid gemeten naar aanwezigheid van onder andere eenzaamheid. Eenzaamheid verhoogt het risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Van de volwassenen in Schinnen is 3,7% (zeer) ernstig eenzaam en dat is significant lager dan in Zuid-Limburg (6,6%) (zie figuur 3.3). Van de 55-plussers in Schinnen is 6,1% ernstig tot zeer ernstig eenzaam ten opzichte van 9,1% in Zuid-Limburg (zie bijlage 2c). Het percentage (zeer) ernstige eenzame ouderen neemt toe met het stijgen van de leeftijd. In Zuid-Limburg is 12% van de 75-plussers (zeer) ernstig eenzaam. In Schinnen is dit 10%. Minder inwoners met een hoog risico op angststoornis of depressie in Schinnen Onder andere het hebben van een chronische ziekte, functionele beperkingen of het missen van een sociaal netwerk zijn risicofactoren voor een angststoornis of depressie. Omdat juist deze risicofactoren toenemen met het stijgen van de leeftijd hebben 55-plussers meer risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie (Bohlmeijer et al., 2005). 25

28 Een gezonde kijk op SchiNNEN volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>= 75 jaar) percentage Schinnen Zuid-Limburg Figuur 3.3: Percentage eenzaamheid bij volwassenen en ouderen in Schinnen, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) Het percentage volwassenen dat een hoog risico heeft op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie is 2,8% in Schinnen en is daarmee aanzienlijk lager dan in Zuid-Limburg (5,8%) (zie figuur 3.4). In vergelijking met Zuid-Limburg (7,0%) heeft een opmerkelijk lager percentage 55-plussers in Schinnen risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie (3,5%) (zie bijlage 2c). Dit risico is voor de 75-plussers groter (7,6%) dan voor de 55- tot 75-jarigen (2,4%) (zie figuur 3.4). Ongevallen bij één op de tien ouderen In Schinnen heeft één op de tien 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen; een percentage dat vrijwel gelijk is aan het Zuid-Limburgs gemiddelde (9,2%) (zie bijlage 2c). Deze ongevallen kwamen iets vaker voor bij de 55- tot 74-jarigen (11%) dan bij de ouderen vanaf 75 jaar (7,5%). Het percentage ouderen dat een ongeval in of rondom het eigen huis heeft gehad is in Schinnen 3,2% en in Zuid-Limburg 3,5% (zie bijlage 2c). Veel privéongevallen worden veroorzaakt door valongevallen. Naast de kosten voor medische behandeling heeft een valongeval een grote persoonlijke impact met licha- 26

29 Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SchiNNEN volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>= 75 jaar) percentage Schinnen Zuid-Limburg Figuur 3.4: Percentage risico op angststoornissen en depressie bij volwassenen en ouderen in Schinnen, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) melijke, psychische en/of sociale gevolgen. Minder mobiliteit of het ontwikkelen van een valangst kan een depressie of eenzaamheid tot gevolg hebben (Zijlstra et al., 2009). Ruim een kwart van de ouderen is kansarm en niet vitaal Een manier om kwetsbaarheid te meten is om ouderen in te delen op basis van twee dimensies: vitaliteit en kans. De vitaliteit is gebaseerd op de perceptie van de eigen gezondheid, manier van leven en het hebben van overgewicht. Kans is gebaseerd op de kenmerken opleiding en gezinsinkomen (wel of niet rondkomen van AOW). De meest kwetsbare ouderen zijn de ouderen die niet vitaal en daarbij ook kansarm zijn. Onder deze groep vallen vooral vrouwen, alleenstaanden en 65-plussers met een lage opleiding en laag inkomen. Meestal is er sprake van een matige of slechte gezondheid met meer dan twee chronische aandoeningen die beperkingen geven in de dagelijkse levensverrichtingen. Er is sprake van een ongezonde manier van leven, doordat ze onvoldoende bewegen en vaker obesitas hebben. Er is een verhoogd risico op eenzaamheid en angst/depressie (Lamberts et al., 2010). 27

30 Een gezonde kijk op SchiNNEN kansarm/niet vitaal kansarm/vitaal kansrijk/niet vitaal kansrijk/vitaal Schinnen Zuid-Limburg percentage Figuur 3.5: Percentage ouderen naar dimensies kans en vitaliteit in Schinnen (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) In Schinnen is 27% van de ouderen kansarm en niet vitaal (35% in Zuid-Limburg). Van de ouderen is 32% kansrijk en vitaal ten opzichte van 26% in Zuid-Limburg (zie figuur 3.5). 28

31 Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden 4 Factoren die de gezondheid beïnvloeden 4.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat over leefstijl-, sociale en fysieke factoren die de gezondheid van de inwoners van Schinnen kunnen beïnvloeden. Beschreven wordt in welke mate en bij welke specifieke doelgroepen deze factoren vaker voorkomen en in welke richting zich de trend ontwikkelt. In paragraaf 4.2 komen de belangrijkste leefstijlfactoren aan bod, waaronder overgewicht, voeding en bewegen, roken, alcoholgebruik en onveilig vrijen. Daarnaast worden de meest opvallende ontwikkelingen in trends en de relatie tussen gezondheid en sociaaleconomische status nader uitgewerkt. In paragraaf 4.3 staan milieufactoren centraal, zowel in het binnenmilieu als in het buitenmilieu. Deze factoren hebben over het algemeen een direct effect op gezondheid en welbevinden. 4.2 Leefstijl in Schinnen Overgewicht omvangrijk in Schinnen Bij veel volwassenen (47%) en ouderen (57%) in Schinnen is sprake van overgewicht. Het percentage overgewicht is voor volwassenen iets hoger dan het Zuid-Limburgse en landelijke gemiddelde. De percentages voor ernstig overgewicht (obesitas) bij volwassenen zijn, in tegenstelling tot de landelijke trend, ten opzichte van 2005 toegenomen in Schinnen. Bij ouderen komt de aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes aanzienlijk minder voor dan in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.1 en bijlage 2b en 2c). In Schinnen heeft 11% van de 5- en 6-jarigen overgewicht en dit neemt toe tot 12% bij de 13- en 14-jarigen (jongens 9,3% en meisjes 16%). Meisjes hebben vaker (ernstig) overgewicht dan jongens (zie tabel 4.1 en bijlage 2a). Veel inwoners van Schinnen eten onvoldoende groente en fruit Ongeveer tweederde van de volwassenen en ouderen in Schinnen voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal 200 gram groenten per dag (zie tabel 4.2). Ruim driekwart van de volwassenen en meer dan de helft van de ouderen voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal twee stuks fruit per dag. Ook van de jongeren in Schinnen eet de meerderheid onvoldoende groenten en fruit. De trend ( ) voor fruitconsumptie ontwikkelt zich in Schinnen voor nagenoeg alle leeftijdscategorieën ongunstig; steeds minder mensen voldoen aan de aanbevolen hoeveelheid. De consumptie van 29

32 Een gezonde kijk op SchiNNEN Tabel 4.1: Overgewicht in Schinnen: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk /2008 (%) Overgewicht (BMI 25) Zuid-Limburg /2009 (%) Schinnen /2005 (%) Schinnen /2009 (%) Trend Schinnen 5-6 jaar: jongen 10,0 7,3 10,9 8,3 Gedaald 5-6 jaar: meisje 15,0 11,8 11,6 13,8 Gestegen 9-11 jaar: jongen 15,0 16,1 10,2 9,3 Stabiel 9-11 jaar: meisje 18,0 17,2 16,4 15,1 Stabiel jaar: jongen 15,0 14,5 20,8 9,3 Gedaald jaar: meisje 16,0 16,3 8,0 15,6 Gestegen jaar 40,4 42,8 44,4 47,3 Gestegen jaar 57,0 60,4 62,2 56,3 Gedaald 75+ jaar 53,3 56,4-59,3 - Ernstig overgewicht (obesitas) (BMI 30) 5-6 jaar: jongen 3,0 1,7 5,4 0,9 Gedaald 5-6 jaar: meisje 4,0 2,9 0,8 2,3 Gestegen 9-11 jaar: jongen 3,0 2,5 2,0 0,7 Gedaald 9-11 jaar: meisje 3,0 2,8 2,5 1,3 Stabiel jaar: jongen 3,0 2,9 4,2 0,7 Gedaald jaar: meisje 3,0 2,8 0,0 2,1 Gestegen jaar 9,3 12,1 9,4 15,3 Gestegen jaar 15,0 16,5 14,0 11,3 Gedaald 75+ jaar 11,8 13,8-11,3 - Diabetes (suikerziekte) jaar - 1,0-2, jaar - 0,9-0, jaar 1,7 2,6 2,2 0,4 Gedaald jaar 9,8 13,0 7,7 7,4 Stabiel 75+ jaar 14,4 18,7-14,0-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS ( ) en voor jeugd TRIMBOS 2007 en TNO Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = jaar; 1998/2003/2008 = jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. 30

33 Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden Tabel 4.2: Voedingsgewoonten in Schinnen: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009, Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009, Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008, PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk /2008 (%) Zuid-Limburg /2009 (%) Schinnen /2005 (%) Schinnen /2009 (%) Trend Schinnen Onvoldoende groenten (< 200 gram per dag) jaar 2-55,0 48,5 52,3 Gestegen jaar 2-56,1 50,4 56,4 Gestegen jaar - 66,5 75,1 64,9 Gedaald jaar - 62,6 68,4 63,0 Gedaald 75+ jaar - 72,4-67,7 - Onvoldoende fruit (< 2 stuks per dag) jaar - 65,0 64,2 56,5 Gedaald jaar - 83,0 62,8 70,0 Gestegen jaar - 78,0 51,7 75,4 Gestegen jaar - 62,0 43,5 61,7 Gestegen 75+ jaar - 50,0-43,8 - Niet dagelijks ontbijten (< dan 5 keer per week) jaar - 19,0 27,8 14,5 Gedaald jaar - 22,1 22,9 12,7 Gedaald jaar - 21,0 21,9 16,3 Gedaald jaar - 9,0 12,9 8,3 Gedaald 75+ jaar - 5,2-2,0-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS ( ) en voor jeugd TRIMBOS Niet dagelijks groente eten 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = jaar; 1998/2003/2008 = jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. groenten is daarentegen bij volwassenen en ouderen de afgelopen jaren toegenomen. Bij jongeren is de groenteconsumptie iets gedaald. Steeds meer inwoners van Schinnen ontbijten dagelijks; deze trend is ook regionaal waarneembaar. Van de jongeren in Schinnen ontbijt 14% niet dagelijks (minder dan vijf keer per week); dit is beduidend minder vaak dan in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.2 en bijlage 2a, 2b en 2c). Veel inwoners van Schinnen bewegen nog onvoldoende Het percentage volwassenen in Schinnen dat voldoet aan de Nederlandse norm gezond bewegen was in % wat aanzienlijk hoger is dan gemiddeld in Zuid- 31

34 Een gezonde kijk op SchiNNEN Tabel 4.3: Bewegen en roken in Schinnen: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk /2008 (%) Zuid-Limburg /2009 (%) Schinnen /2005 (%) Schinnen /2009 (%) Trend Schinnen Voldoet niet aan beweegnorm (< 5 dagen per week minstens half uur matig actief) jaar 2-22,0-21, jaar 2-32,0-33, jaar - 38,1-31, jaar - 33,0-33,4-75+ jaar - 61,6-53,5 - Geen lid van een sportvereniging jaar - 32,2 32,8 25,8 Gedaald jaar - 36,6 40,1 31,8 Gedaald Roken jaar 12,4 10,0 8,1 8,2 Stabiel jaar 24,2 21,0 13,1 21,8 Gestegen jaar 34,1 29,0 32,0 23,9 Gedaald jaar 25,2 23,6 17,2 18,2 Stabiel 75+ jaar 12,4 11,6-8,9-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS ( ) en voor jeugd TRIMBOS < 7 dagen per week minstens 1 uur matig actief 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = jaar; 1998/2003/2008 = jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. Limburg. Ouderen in Schinnen scoren iets positiever ten opzichte van het regionale gemiddelde. Veel inwoners, voornamelijk jongeren, halen de beweegnorm echter niet (zie tabel 4.3). Bijna driekwart van de jongeren in Schinnen is lid van een sportvereniging. Dit is iets meer dan gemiddeld in Zuid-Limburg. Ten opzichte van 2005 hebben meer jongeren een lidmaatschap bij een sportvereniging (zie tabel 4.3 en bijlage 2a). Roken bij volwassenen afgenomen In Schinnen rookte in % van de volwassen bevolking (zie bijlage 2b). Van de 13- en 14-jarigen en 15- en 16-jarigen in Schinnen rookt respectievelijk 8,2 en 22%. In Schinnen wordt door alle leeftijdscategorieën iets minder gerookt dan in de rest 32

35 Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden van Zuid-Limburg, maar nergens is er een statistisch significant verschil. De grootste daling van roken is te zien bij de volwassenen, terwijl er voor de 15- en 16-jarigen sprake is van een stijgende trend (zie tabel 4.3). Alcoholgebruik daalt in Schinnen Van de volwassenen en ouderen in Schinnen drinkt respectievelijk 7,8 en 13% overmatig alcohol; dit is vergelijkbaar met de Zuid-Limburgse gemiddelden. Onder de jongeren in Schinnen is het alcoholgebruik en het binge-drinken afgenomen maar zijn de percentages desondanks omvangrijk. Een positieve ontwikkeling is dat de gemiddelde leeftijd waarop jongeren in Schinnen beginnen met drinken is gestegen (zie tabel 4.4 en bijlage 2c). Minder softdruggebruik onder jongeren In Schinnen gebruiken beduidend minder jongeren softdrugs (cannabis) dan in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.4 en bijlage 2a). In Nederland is het drugsgebruik onder jongeren toegenomen. Vanaf 14 jaar is er een sterkte toename van het cannabisgebruik (Lamberts et al., 2010). Toename onveilig vrijen Van de 13- en 14-jarigen in Schinnen vrijt 4,6% onveilig (gebruikt geen condoom). Bij de 15- en 16-jarigen is het percentage onveilig vrijen opgelopen tot 14%. Onveilig vrijen komt in Schinnen net zoveel voor als gemiddeld in Zuid-Limburg (zie tabel 4.4). Trend in leefstijl niet ongunstig De leefstijl van veel volwassenen en ouderen in Schinnen ontwikkelt zich de laatste jaren redelijk gunstig: er wordt vaker ontbeten en er worden meer groenten gegeten. Het alcoholgebruik en zwaar drinken zijn afgenomen. Volwassenen in Schinnen halen vaker de beweegnorm. Onder de jongeren in Schinnen is het alcoholgebruik en bingedrinken gedaald. Jongeren zijn vaker lid van een sportclub en ontbijten vaker dagelijks. Het softdruggebruik onder de jongeren in Schinnen is laag. De groenteconsumptie is echter afgenomen en jongeren vrijen vaker onveilig. Roken is bij de 15- en 16-jarigen toegenomen en bij volwassenen afgenomen. Leefstijlfactoren hangen samen met sociaaleconomische gezondheidsverschillen In Zuid-Limburg leven veel mensen met een lagere sociaaleconomische status (ses) vaker ongezond. Laagopgeleiden roken vaker, eten ongezonder en zijn vaker te dik dan hoogopgeleiden. Ouderen, die voor hun inkomen volledig afhankelijk zijn van 33

36 Een gezonde kijk op SchiNNEN Tabel 4.4: Alcohol-/drugsgebruik en seksueel gedrag in Schinnen: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk /2008 (%) Begin leeftijd alcohol drinken Zuid-Limburg /2009 (%) Schinnen /2005 (%) Schinnen /2009 (%) Trend Schinnen jaar 11,8 jaar 11,0 jaar 10,4 jaar 11,3 jaar Gestegen jaar 13,1 jaar 12,9 jaar 11,9 jaar 12,8 jaar Gestegen Alcoholgebruik jaar 3 33,0 27,0 43,9 24,2 Gedaald jaar 3 71,7 66,4 77,2 69,1 Gedaald jaar 4 86,3 85,0 90,3 82,8 Gedaald jaar 4 82,5 79,5 90,1 87,1 Gedaald 75+ jaar 4 67,6 61,6-61,4 - Overmatig alcoholgebruik (man > 21 glazen en vrouw > 14 glazen per week) jaar 5 1,2 0,9 3,1 1,5 Gedaald jaar 5 9,3 6,8 5,3 7,8 Gestegen jaar - 9,3-7, jaar - 11,3-12,8-75+ jaar - 3,8-4,5 - Binge drinken ( 5 glazen per gelegenheid in de afgelopen 4 weken) jaar 23,8 17,9 21,3 17,9 Gedaald jaar 54,3 46,3 49,6 48,2 Gedaald Zwaar drinken ( 6 glazen minstens 1 dag in de week) jaar 13,0 12,1 17,0 7,6 Gedaald jaar 8,9 8,6 14,0 8,3 Gedaald 75+ jaar 1,7 1,5-1,0 - Dronken geweest (afgelopen 4 weken) jaar 8,7 6,6 5,3 6,9 Gestegen jaar 34,1 27,0 32,4 30,0 Gedaald Softdruggebruik (recent gebruik < 4 weken) jaar 3,8 3,8 2,2 0,8 Gedaald jaar 11,5 9,3 5,8 5,5 Stabiel Harddrugsgebruik (recent gebruik < 4 weken) jaar 0,6 0,3 0,8 0,0 Stabiel jaar 1,2 1,1 1,5 0,0 Gedaald 34

37 Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden Landelijk /2008 (%) Zuid-Limburg /2009 (%) Onveilig vrijen (geen condoom gebruikt, alle jongeren) Schinnen /2005 (%) Schinnen /2009 (%) Trend Schinnen jaar - 3,2 2,3 4,6 Gestegen jaar - 15,3 10,4 13,6 Gestegen Risico op soa (geen condoom gebruikt, seksueel actieve jongeren) jaar - 36,0 42,9 60, jaar - 47,6 35,0 53,6 Gestegen Soa gehad (seksueel actieve jongeren) jaar - 4,5 0,0 0, jaar - 1,5 0,0 0,0 Stabiel 1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS ( ) en voor jeugd TRIMBOS Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = jaar; 1998/2003/2008 = jaar 3 Heeft afgelopen 4 weken gedronken 4 Heeft afgelopen jaar gedronken 5 > 20 glazen alcohol per week 6 Te klein absoluut aantal om uitspraken te doen over de trend NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. de AOW, drinken daarentegen minder alcohol dan mensen met meer inkomen. Ten opzichte van Zuid-Limburg scoort Schinnen gemiddeld of positief voor nagenoeg alle leefstijlfactoren. In de gemeentelijke cijfers is de invloed van de ses nauwelijks zichtbaar. De invloed van de mensen met een lage en een hoge ses worden in de gemeentelijke cijfers uitgemiddeld. Tussen de kernen zijn er verschillen naar ses; er is sprake van een geografische clustering. Op het niveau van de kernen is geen informatie over leefstijl en gezondheid beschikbaar. Zie ook paragraaf 2.2 over deze verschillen in Schinnen. 4.3 Fysieke omgeving Veel woningen in Schinnen hebben een binnenmilieuprobleem De kwaliteit van het binnenmilieu wordt bepaald door de aanwezige bronnen van verontreiniging en de mate van ventilatie. Vooral de ventilatie is in Schinnense woningen (net zoals in de rest van Zuid-Limburg) onder de maat. In de gemeente Schinnen wordt in de slaapkamer en badkamer in meer dan de helft van de woningen onvoldoende geventileerd. In de keuken is in ruim tweederde van de woningen sprake van een slechte ventilatie en in de woonkamer zelfs in ruim driekwart van de woningen. 35