Procesevaluatie Experiment Zorg voor jeugd dichtbij

Transcriptie

1 Regio Achterhoek Provincie Gelderland Procesevaluatie Experiment Zorg voor jeugd dichtbij Ambulante jeugdhulp zonder indicatie van BJz Dock4& Organisatieadvies in Zorg Ewoud Jonker / Lotte Vermeer 14 januari 2014

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 3 2. Resultaten Doel & visie Waarde voor cliënt Samenwerking Deskundigheidsbevordering Veiligheid Aanbod Werkprocessen 8 3. Conclusies & aanbevelingen Doel & Visie Waarde voor de cliënt Samenwerking Deskundigheidsbevordering Veiligheid Aanbod Werkprocessen 12 Bijlage 1 Definities en afkortingen 14 Bijlage 2 Conceptueel model 15 Bijlage 3 Respondenten 16 Bijlage 4 Lokale modellen op hoofdlijnen 17

3 1. Inleiding In april 2013 is de regio Achterhoek gestart met het experiment Zorg voor Jeugd Dichtbij, waarin ambulante jeugdhulp zonder indicatie van Bureau Jeugdzorg (BJz) wordt ingezet vanuit teams in het voorliggend veld. Onder voorliggend veld wordt verstaan: kinderdagverblijven / peuterspeelzalen, onderwijs (primair en voortgezet), Centra voor Jeugd en Gezin (CJG), GGD (jeugdgezondheidszorg), algemeen maatschappelijk werk (AMW) en jeugdmaatschappelijk werk (JMW). De regio bestaat uit acht gemeenten: Aalten, Winterswijk, Oost-Gelre, Doetinchem, Bronckhorst, Montferland, Oude IJsselstreek en Berkelland. De acht Achterhoekse gemeenten geven samen met Lindenhout, Pactum en Leger des Heils (aanbieders van jeugdhulp), Bureau Jeugdzorg Gelderland en partijen uit het gemeentelijk veld vorm en inhoud aan het experiment. Een bijzonder element in het experiment in deze regio is dat de gemeenten gekozen hebben voor verschillende lokale modellen in de zorg voor jeugd, waaraan de nieuwe werkwijze is gekoppeld. Dit rapport beschrijft de resultaten van de procesevaluatie van het experiment zorg voor jeugd dichtbij in de regio Achterhoek. Onderscheid wordt gemaakt tussen uitspraken van gemeenten en uitspraken van organisaties (voorliggend veld, BJz en jeugdzorgaanbieders). Het experiment moet gezien worden in het perspectief van de transitie en transformatie van de jeugdzorg per 1 januari De Achterhoek is één van de zeven regio s in de provincie Gelderland. Op termijn gaan alle regio s experimenteren met de inzet van jeugdzorg zonder indicatie. De provincie laat tot medio 2015 de experimenten in de zeven regio s evalueren door Dock4& Organisatieadvies in Zorg. De monitoring bestaat uit twee onderdelen: 1. procesevaluatie (half jaar na de start van het experiment); 2. quickscan (2x per jaar) om de stand van zaken van de experimenten en de voortgang van de transitie van de jeugdzorg naar gemeenten in kaart te brengen. Op basis van ervaringen in Gelderse regio s (Nijmegen, Noord-Veluwe en Food-Valley) heeft Dock4 een conceptueel model ontwikkeld voor de evaluatie van de experimenten. De procesevaluatie heeft betrekking op de verschillende aspecten van het experiment die gezamenlijk het succes beïnvloeden, zie figuur 1. Een uitgebreide beschrijving van het model is te vinden in bijlage 2. Figuur 1: conceptueel model procesevaluatie 3

4 2. Resultaten Dit hoofdstuk beschrijft de inhoudelijke resultaten van de procesevaluatie, geordend volgens het conceptuele model dat is beschreven in hoofdstuk 1. Resultaten zijn gebaseerd op uitspraken van respondenten. Het aantal respondenten dat een bepaalde mening heeft, bepaalt de waarde van de mening. 2.1 Doel & visie Door alle respondenten (gemeenten en organisaties) is benoemd dat er grote verschillen bestaan tussen gemeenten in het gekozen lokale model voor de zorg voor jeugd, zoals de breedte van de doelgroep die wordt bediend, de koppeling met onderwijs en de schaalgrootte waarop teams werken. Gemeenten en organisaties geven aan dat het experiment in alle gemeenten in samenhang bestaat met andere experimenten zoals: de ontwikkeling van de functie generalist en de ontwikkeling van het zorgmodel in het onderwijs. Drie organisaties geven aan dat er meer behoefte is aan duidelijke kaders voor professionals; het overzicht ontbreekt. Er worden door respondenten verschillende doelen toegeschreven aan het experiment: Koppeling aan de transformatie van de jeugdzorg; doel is op zoveel mogelijk signalen op te pakken in de wijk, door generalisten die daarbij leren inschatten wat zij zelf kunnen en op welk moment ze een specialist moeten betrekken (genoemd door 6 partijen en 3 gemeenten). Snelle toeleiding naar en inzet van ambulante jeugdhulp (7 partijen en 2 gemeenten). Minder bureaucratie dan de oude werkwijze via BJz (3 partijen en 1 gemeente). Kennisoverdracht van BJz en Lindenhout naar het voorliggend veld, om professionals in het voorliggend veld te versterken (1 partij en 3 gemeenten). Zware vormen van jeugdzorg ( erger ) voorkomen door de vroegtijdige inzet van ambulante jeugdhulp (2 partijen). Binnen verschillende domeinen (zorg, onderwijs, gemeente) wordt er verschillend gedacht over het experiment. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om te komen tot een gedeelde visie tussen partijen. Quote gemeente Het is niet de bedoeling om zware casussen direct door te zetten naar ambulante jeugdhulp. De bedoeling is vooral om te kijken welke ondersteuning generalisten nodig hebben om het zelf te kunnen doen. Quote gemeente 2.2 Waarde voor cliënt Drie organisaties benoemen dat er voordelen voor de cliënt zijn, mits de werkwijze goed wordt uitgevoerd. Vijf organisaties geven aan dat de huidige werkwijze niet direct voordelen oplevert voor de cliënt, omdat bij casussen te laat de juiste hulp wordt ingezet. Twee organisaties benoemen dat er lang wordt nagedacht over een situatie en dat daadwerkelijke start van hulp daardoor lang op zich laat wachten. Door een generalist in het ondersteuningsteam is benoemd dat ouders tevreden zijn dat zaken snel worden opgepakt. Een ander voordeel dat benoemd is, is dat ouders/opvoeders actief betrokken worden en meepraten over het eigen gezinsplan. Twee organisaties benoemen het 4

5 voordeel dat ouders/opvoeders in het experiment geen last hebben van het imago van BJz. Twee respondenten hebben zorgen over de privacy van de cliënt in het experiment. Veel partijen zitten met verschillende petten en belangen aan tafel. De gemeentelijk medewerker wil bijvoorbeeld de moeder aan het werk hebben, terwijl een andere partij zich focust op het belang van de kinderen. 2.3 Samenwerking Drie organisaties en drie gemeenten geven aan dat er de laatste jaren veel geïnvesteerd is in samenwerking met organisaties in het voorliggend veld, met jeugdzorgaanbieders en met BJz. Gevolg daarvan is dat partijen benoemen dat ze zeer bereid zijn tot onderlinge samenwerking. Eén gemeente geeft aan dat in de samenwerking nog meer te winnen valt, met name omdat er onduidelijkheden zijn in de werkwijze van één gezin, één plan, één hulpverlener. Door de meeste respondenten is de onduidelijkheid over de rollen en grenzen van de generalist en specialist genoemd als knelpunt in de samenwerking. Vijf organisaties geven specifiek aan positief te zijn over het ondersteuningsteam in Oost Achterhoek en de buurtcoaches in Doetinchem. Twee organisaties benoemen twijfels te hebben bij de inzet van generalisten in buurten. Benoemd is dat buurtgericht werken het risico in zich heeft, zich te ontwikkelen tot een soort buurthuiswerk waar gezinnen met ernstige opvoedproblematiek niet terecht kunnen. Jeugdzorgaanbieders geven aan niet geheel tevreden te zijn over de samenwerking. Eén jeugdzorgaanbieder benoemt dat er nog niet écht wordt samengewerkt; er komen vooral veel vragen binnen vanuit het voorliggend veld die door de jeugdzorgaanbieders worden beantwoord. Twee jeugdzorgaanbieders en een andere organisatie benoemen dat het belangrijk is om face-to-face contact te hebben om samenwerking op gang te brengen met partijen die in het voorliggend veld aanmeldingen realiseren. Verschillende respondenten geven aan dat de verschillende communicatielijnen en contactpersonen niet duidelijk zijn. Lindenhout en BJz benoemen beide de goede samenwerking die zij voorheen hadden in het proces van aanmelding, indicatiestelling en start van ambulante jeugdhulp. Lindenhout, Leger des Heils en Pactum hebben geen samenwerkingsafspraken gemaakt in het kader van het experiment. De aanmelders moeten zelf de inschatting maken waar een casus het beste terecht kan. Door één organisatie en één gemeente is benoemd dat er geen samenwerking met de Jeugd-GGZ is. Twee gemeenten geven aan dat de bekostiging voor extra ureninzet van uitvoerend medewerkers een knelpunt is in de samenwerking en het vormen van de lokale modellen. Onderwijs De samenwerkingsverbanden in het onderwijs geven aan samen met gemeenten tot dezelfde uitgangspunten te willen komen voor het zorgmodel in het onderwijs. WSNS Zutphen (actief in de gemeenten Bronckhorst en Berkelland) streeft ernaar om te werken met zorgteams op scholen, die bestaan uit een onderwijsgeneralist en een gezinsgeneralist. De gezinsgeneralist kan ondersteuning en hulp bieden en de toegang tot de vrijwillige jeugdzorg verzorgen bij gezinsproblematiek. Eén gemeente kaart aan dat het model van Bronckhorst nog niet aansluit op het onderwijs, waardoor het risico bestaat dat kinderen op twee plekken besproken worden. De gemeente benoemt dat de aansluiting met onderwijs beter kan. SWV Brevoordt (actief in de gemeenten Aalten, Winterswijk en Oostgelre) geeft aan positief te zijn over de opzet van het ondersteuningsteam: er is sprake van een effectieve samenwerking in de driehoek: school, gezin en publieke domein, waarin kind en gezin centraal staan. Het Samenwerkingsverband Zorg Voortgezet Onderwijs Doetinchem e.o. (SZVO) heeft samen met de gemeente Doetinchem en Oude IJsselstreek een experiment opgezet met de inzet van jeugdmaatschappelijk werkers (JMW) op alle VO scholen. De JMW ers vervullen volgens deze partij 5

6 de brugfunctie tussen onderwijs en het wijkteam. De organisatie benoemt dat JMW ers rechtstreeks aanmelden voor ambulante jeugdhulp. Rol van BJz BJz heeft per gemeente één of twee vaste contactpersonen voor het experiment zorg voor jeugd dichtbij. BJz geeft aan zich te willen profileren als specialist in bescherming en veiligheid van jeugdigen en vanuit die rol aan te willen sluiten op lokale teams. BJz en Lindenhout hebben beide medewerkers gedetacheerd aan het ondersteuningsteam in Oost Achterhoek. Zij geven aan in andere gemeenten geen medewerkers te hebben gedetacheerd, omdat het ondersteuningsteam een duidelijke constructie en visie heeft. Gemeenten geven aan dat in regionaal verband de contouren voor een regionaal expertisecentrum worden ontwikkeld, waarbij wordt nagedacht over de positie van BJz. Gemeenten verschillen van mening of BJz onderdeel zou moeten zijn van een team van generalisten. Samenwerken betekent niet dat je allemaal hetzelfde werk kunt doen. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen generalist en specialist. Quote respondent 2.4 Deskundigheidsbevordering Drie organisaties uiten zorgen over de mate waarin professionals in het voorliggend veld de grenzen van hun eigen deskundigheid kennen. Zij vinden het belangrijk om op tijd de deskundigheid van bijvoorbeeld AMW, BJz of van een jeugdzorgaanbieder in te schakelen. De volgende initiatieven op deskundigheidsbevordering zijn genoemd: trainingen over het gebruik van de instrumenten en over generalistisch werken; beschikbaarheid van contactpersonen van BJz voor coaching; casuïstiekbespreking in het ondersteuningsteam; gebruik van e-learning in het ondersteuningsteam. Twee gemeenten vinden dat de regionale trainingen een vervolg moeten krijgen. Twee organisaties achten medewerkers in het voorliggend veld nog niet voldoende in staat om de zorgzwaarte in te kunnen schatten en een juiste afweging te maken voor het inschakelen van de jeugdzorgaanbieder. Vier organisaties uiten hun zorgen over de kennis van de generalisten om een juiste en tijdige inschatting te kunnen maken van de steun die een gezin nodig heeft, zij noemen daarbij specifiek de gemeentelijke medewerkers in Bronckhorst. Twee organisaties en één gemeente denken dat er meer deskundigheidsbevordering nodig is voor inschatten van veiligheid. Eén organisatie en één gemeente benadrukken het belang van het maken van een goede verantwoording en documenteren/onderbouwing van argumentatie, daar kunnen generalisten ondersteuning op gebruiken. Door vier organisaties is genoemd dat het experiment in de regio Achterhoek weinig richting kent en daardoor wordt meegezogen in de ontwikkelingen die gaande zijn. BJz benadrukt dat zij een coachende en een sturende rol heeft. Lindenhout en BJz geven aan dat alleen het uitwisselen van kennis met het voorliggend veld onvoldoende is, omdat in het voorliggend veld competenties nodig zijn om de kennis en kunde van BJz over te nemen. Door alle respondenten is benoemd dat het van belang is om de expertise (o.a. kennis sociale kaart) van BJz niet verloren te laten gaan. Door een lid van het ondersteuningsteam en een gemeente is benoemd dat in het team de kennis en kunde van iedere partij in gelijke mate wordt uitgewisseld. Eén organisatie en één gemeente hebben benoemd dat de deskundigheid verschilt per (type) professional in het voorliggend veld. 6

7 Elke organisatie is bezig om medewerkers te leren om te sturen op eigen kracht en vindt daarbij zelf het wiel uit. Hoe kunnen we daarin nog meer samen optrekken? Quote respondent Generalisten werken in een oud systeem, maar volgens een nieuwe werkwijze: dat wordt ervaren als lastig. Quote respondent 2.5 Veiligheid Alle respondenten geven aan dat BJz meekijkt bij het maken van de veiligheidsinschatting in gezinnen. De meeste respondenten zijn positief over de rol die BJz speelt in de (ondersteuning bij) veiligheidsinschatting. Vier organisaties en drie gemeenten geven aan dat de contactpersonen van BJz goed te bereiken zijn. Het merendeel van de respondenten vindt dat de expertise en deskundigheid van BJz nodig blijven in een werkwijze waarin BJz geen formele rol heeft. Veel respondenten zijn bekend met het gebruik van de LIRIK om de veiligheidscheck uit te voeren. Drie organisaties en twee gemeenten hebben behoefte aan duidelijke informatie en kaders over de veiligheidsinschatting. BJz benoemt de vraag of het maken van een veiligheidsinschatting bij een generalist belegd zou moeten worden, omdat het een specifieke deskundigheid is. Eén generalist geeft aan bij een niet-pluis gevoel een BJz medewerker in te zetten voor consultatie en advies. Twee organisaties en één gemeente kaarten aan dat BJz nog steeds indiceert bij cliënten die rechtstreeks bij BJz worden aangemeld, terwijl de afspraak is dat BJz casussen terug geeft aan het voorliggend veld. Twee organisaties en de gemeenten die betrokken zijn bij het ondersteuningsteam geven aan dat dankzij de aanwezigheid van BJz in het team de veiligheidsinschatting voldoende geregeld is. Door het team zelf is benoemd dat de directe link met BJz eigenlijk een informele vorm van indiceren is. De ervaring leert volgens hen dat BJZ langer met een gezinsplan bezig is dan met het schrijven van een indicatie. Eén gemeente geeft aan dat door de relatief zware samenstelling van het ondersteuningsteam (veel generalisten zijn afkomstig van BJz en jeugdzorgaanbieders) elke generalist zelf in staat moet zijn om een goede veiligheidsinschatting te maken. Drie organisaties en één gemeente benoemen dat de eisen die aan generalisten in het voorliggend veld worden gesteld op het gebied van veiligheid lager zijn dan het profiel van een BJz medewerker. De vraag is volgens hen of generalisten in staat zijn om (snel) een goede veiligheidsinschatting te maken. Door één partij en één gemeente is in het kader van de veiligheidsinschatting het belang van een goede verantwoording genoemd. Het inschatten van veiligheid betreft niet het invullen van een instrument, maar gaat over het in gesprek gaan met ouders. Dat is een vak apart en kun je niet van elke generalist vragen Quote respondent 2.6 Aanbod Snel en preventief handelen Vijf organisaties in het voorliggend veld en één jeugdzorgaanbieder verwachten dat het versterken van het voorliggend veld leidt tot het vroeg kunnen signaleren van risico s en het snel inzetten van hulp, waardoor erger kan worden voorkomen. Twee respondenten uit het ondersteuningsteam merken dat er snel en preventief wordt gehandeld, omdat het ondersteuningsteam waar nodig casussen overneemt van intern begeleiders op scholen. Ook vier organisaties benoemen het snel en preventief kunnen handelen door de inzet van jeugd- en schoolmaatschappelijk werk in het onderwijs. 7

8 Nieuw aanbod Vier organisaties benoemen het belang om te investeren in schoolmaatschappelijk werk als verbindende schakel tussen onderwijs en hulp. Door een gemeente en een organisatie die deelneemt in het ondersteuningsteam is benoemd dat er een verschuiving zichtbaar is van inhoudelijke begeleiding door maatschappelijk werk naar inzet van het ondersteuningsteam. Drie gemeenten en één organisatie vinden dat het experiment niet leidt tot nieuw aanbod. Eén gemeente geeft daarbij aan dat er mogelijk wel vernieuwende vormen van aanpak ontstaan. Eén jeugdzorgaanbieder benoemt het risico dat generalisten voorkeur kunnen krijgen voor aanbod waarmee ze bekend zijn, het gevolg kan zijn dat waardevolle expertise (van bijvoorbeeld BJz) verloren gaat. Eén jeugdzorgaanbieder, een andere organisatie en één gemeente geven aan dat generalisten te weinig zicht hebben op de mogelijkheden en het aanbod in het voorliggend veld en van de jeugdzorgaanbieders. Eén organisatie uit in dit kader haar zorgen over het risico dat praktische gezinsondersteuning verdwijnt, terwijl dit aanbod de inzet van zware jeugdzorg kan reduceren. Eén gemeente en één organisatie benoemen de kansen die liggen in de inzet van 2.0 mogelijkheden (online en social media) in de hulp aan gezinnen. Vier respondenten benoemen dat er overlap tussen bestaat tussen AMW en ambulante jeugdhulp bestaat en dat de betreffende organisaties dit in beeld hebben. Eigen kracht Twee jeugdzorgaanbieders zijn van mening dat er door het experiment niet méér van eigen kracht gebruik wordt gemaakt dan voorheen. Zij benoemen dat al voor het experiment werd gestuurd op het versterken van de eigen regie van gezinnen. Eén organisatie en één gemeente geven aan dat er in het ondersteuningsteam nadrukkelijk wordt gestuurd op inzet van eigen kracht en ondersteuning bieden vanuit het voorliggend veld. Eén organisatie geeft aan dat de maatschappij daar nog niet aan toe is. Het ondersteuningsteam moet als een life coach lange tijd beschikbaar zijn voor structurele ondersteuning; soms intensief en soms helemaal niet. Dat leidt tot betere hulp en financiële winst. Quote respondent 2.7 Werkprocessen De wijze van generalistisch werken is door alle respondenten als ontwikkelpunt benoemd. Ze geven aan dat richtlijnen voor generalistisch werken ontbreken en het risico bestaat dat elke professional de werkwijze op een eigen manier inricht en uitvoert. Aanmelden Het ondersteuningsteam in Oost Achterhoek heeft d.d. oktober 2013 ervaring met zes meldingen voor het experiment. Het ondersteuningsteam werkt actief samen met scholen. Vanuit een school wordt een casus eerst binnen het interne zorgteam besproken en zoekt de school zelf een oplossing. Als een situatie de zorgcoördinator overstijgt (vanwege complexiteit / omgevingsproblematiek), wordt een contactpersoon uit het ondersteuningsteam ingeschakeld. Elke school heeft een vaste contactpersoon in het ondersteuningsteam. In de andere gemeenten in de regio Achterhoek was d.d. oktober 2013 sprake van 6 aanmeldingen in het experiment. Gemeenten geven aan dat JMW ers zelf rechtstreeks kunnen aanmelden voor ambulante jeugdhulp, waarbij twee de afstemming tussen JMW en de wijkteams als aandachtspunt benoemen. Twee partijen benadrukken het risico dat het voorliggend veld vanuit onzekerheid te snel aanmeldt bij Lindenhout. Vijf partijen geven aan dat de generalisten niet snel genoeg een inschatting maken van de hulpvraag en daarbij een gezin soms te lang vasthouden 8

9 Vervolg aanmeldingen In de regio waarin het ondersteuningsteam actief is, benoemen gemeenten dat de contactpersoon van het ondersteuningsteam signalen oppakt, de school coacht, zelf lichte hulp biedt en kijkt wat het netwerk van een gezin kan. Het ondersteuningsteam geeft aan dat één van de mogelijke oplossingen een aanmelding voor ambulante jeugdhulp is. Het team benoemt het risico dat de jeugdzorgaanbieder nogmaals de intake doet die het ondersteuningsteam al heeft gedaan. Het merendeel van de respondenten geeft aan dat de werkwijze rond generalisten niet vlekkeloos verloopt. Benoemd wordt dat in een aantal gevallen generalisten naar een gezin toegaan, terwijl het gezin al bekend is bij bijvoorbeeld het AMW. Drie organisaties kaarten aan dat er soms een extra generalist in het gezin komt om de rechtstreekse aanmelding te verzorgen, terwijl er bijvoorbeeld al een interne begeleider of een orthopedagoog actief was in het gezin. Intake Eén jeugdzorgaanbieder geeft aan in sommige gevallen de indicerende taak over te nemen van BJz, omdat de aanmelder de informatie niet volledig aanlevert. De organisatie vindt dat BJz mee zou moeten kijken bij professionals die met het gezinsplan werken. Door BJz en één jeugdzorgaanbieder is genoemd dat de manier van indiceren voor ambulante jeugdhulp voorheen efficiënter was: er waren korte lijnen en er kon dezelfde dag één A4 tje worden ingevuld als indicatie. Twee jeugdzorgaanbieders voelen zich nog onvoldoende betrokken bij het experiment. Het is voor één jeugdzorgaanbieder niet duidelijk hoe het voorliggend veld de weg vindt naar de jeugdzorgaanbieder. Instrumenten Drie gemeenten in Oost-Achterhoek geven aan dat het een groot risico in de werkwijze is dat de nadruk teveel op het gebruik van instrumenten komt te liggen, in plaats van op een nieuwe manier van werken. Alle respondenten benoemen dat het gebruik van de instrumenten (zorgmonitor, gezinsplan, zelfredzaamheidsmatrix (ZRM) leidt tot veel werk, complexiteit en onduidelijkheden. Gemeenten en organisaties geven aan dat professionals niet weten in welke situaties ze welk instrument moeten gebruiken en hoe deze in te zetten. Twee organisaties benoemen dat in veel situaties het invullen van een gezinsplan of zelfredzaamheidsmatrix zich niet verhoudt tot het beperkte aantal gesprekken dat nodig is in een situatie. Bij alle partijen is bekend dat het de afspraak is dat professionals het gezinsplan samen met ouders invullen. Implementatie & communicatie Drie partijen benoemen dat professionals behoefte hebben aan regelruimte en vrijheid om zelf te handelen. De ervaring leert volgens hen dat veel instrumenten topdown zijn ingevoerd. Drie respondenten geven aan dat de werkwijze zo eenvoudig mogelijk gehouden moet worden, met name wat betreft papierwerk. Twee partijen vinden dat de communicatie over de nieuwe werkwijze verbeterd mag worden. Meerdere gemeenten en organisaties benoemen dat het proces van aanmelden t/m start hulp geëvalueerd moet worden: welke keuzes zijn gemaakt en wat leert ons dat? Het merendeel van de gemeenten en organisaties vindt het ingewikkeld dat gemeenten op een eigen manier vormgeven aan het experiment. Meerdere gemeenten benoemen de complexe context waarin het experiment zorg voor jeugd dichtbij plaatsvindt. Twee gemeenten en één organisatie geven aan dat het experiment is ingestoken vanuit jeugdzorg, terwijl met de transitie van jeugdzorg, begeleiding en participatie een realisatie van ontschotting wordt beoogd. Risico in de werkwijze is dat de nadruk op instrumenten komt te liggen en dat het de echte innovatieve werkwijze in de weg staat. Medewerkers lopen daar tegenaan. Het zou een hulpmiddel moeten zijn, maar wordt ervaren als obstakel. 9

10 3. Conclusies & aanbevelingen Dit hoofdstuk presenteert per thema de conclusies die Dock4 trekt en de aanbevelingen die worden gedaan. 3.1 Doel & Visie Twee zaken vergroten de complexiteit en onduidelijkheid voor gemeenten en uitvoerende organisaties. Ten eerste werken gemeenten met specifieke lokale modellen voor de zorg voor jeugd, waardoor het experiment zorg voor jeugd dichtbij op diverse manieren is gekoppeld aan het voorliggend veld. Ten tweede is er sprake van een stapeling van experimenten in gemeenten: Zorg voor Jeugd Dichtbij, de ontwikkeling van de functie van generalist, samenstelling van nieuwe (wijk)teams en de verbinding met het onderwijs. In het uitvoeringsplan van het project zijn de volgende doelen genoemd: ambulante jeugdhulp sneller en lokaal in de buurt/wijk kunnen inzetten; voorkomen dat problemen verergeren en daarmee (mogelijk) voorkomen instroom zwaardere jeugdzorg; kennisvergroting bij het voorliggende veld; aansluiting en samenhang realiseren tussen vrij toegankelijke en geïndiceerde zorg. Respondenten noemen als belangrijkste doelstellingen voor het experiment Zorg voor Jeugd: het versterken van generalisten in het voorliggend veld en een snelle toeleiding naar ambulante jeugdhulp. Aanbevelingen: De projectleiding en partijen stellen doelen zonodig bij en communiceren deze met het management en uitvoerende professionals van betrokken organisaties. Projectleiding en gemeenten hanteren zoveel mogelijk dezelfde aanpak in het project, op basis van een gedeelde visie en heldere kaders. De verschillende lokale modellen bieden kansen voor grote leereffecten. Projectleiding en gemeenten delen zowel goede als minder goede voorbeelden met elkaar. De projectleiding zoekt actief aansluiting bij regionale, provinciale en landelijke experimenten voor het ontwikkelen van kennis en expertise. Dit krijgt bijvoorbeeld al vorm door een werkbezoek aan de regio Oost-Veluwe (Apeldoorn). 3.2 Waarde voor de cliënt De overtuiging dat de nieuwe werkwijze voordelen biedt voor de cliënt wordt nog niet breed ervaren en gedragen. Door een aantal partijen worden de voordelen wel gezien: snelle aanmelding, grote betrokkenheid bij gezinsplan en geen last van negatief imago BJz. Er bestaat een signaal dat in een aantal gevallen de juiste hulp te laat werd ingezet, wellicht doordat in de gemeenten generalisten nog volop oefenen en ervaring opdoen (werkenderwijs leren). Aanbevelingen: De projectleiding inventariseert via betrokken organisaties welke voordelen cliënten ervaren bij de werkwijze Zorg voor Jeugd Dichtbij en deelt deze kennis met gemeenten. De projectleiding benut informatie uit cliënttevredenheidsonderzoeken van jeugdzorgaanbieders over tevredenheid van ouders/jeugdigen over het aanmeldtraject. 10

11 In andere regio s in de provincie zijn goede voorbeelden te vinden over het in kaart brengen van cliëntwaardering en behoeften, zoals een cliëntpanel in de regio Nijmegen en het gebruik van een vragenlijst in de gemeente Apeldoorn. Het advies is deze best practices te benutten. 3.3 Samenwerking De bereidheid tot samenwerking is groot in de regio en er bestaat tevredenheid over de samenwerking, bijvoorbeeld over de vaste contactpersonen van BJz en de inzet van het ondersteuningsteam in Oost-Achterhoek. Face-to-face contact tussen jeugdzorgaanbieders en generalisten in voorliggend veld is belangrijk voor het verbeteren van de samenwerking. Vanuit één jeugdzorgaanbieder (Lindenhout) is er geen duidelijk aanspreekpunt voor teams in het voorliggend veld. Andersom geldt dat het voor Lindenhout onduidelijk is wie aanspreekpunten zijn in de teams. De samenwerking in de nieuwe werkwijze verloopt nog niet optimaal, omdat er wordt geëxperimenteerd met de rollen en grenzen van de generalist. Communicatielijnen en lokale contactpersonen zijn niet bekend bij alle partijen. De Jeugd-GGZ wordt gemist als partij in samenwerking. Verder is er behoefte aan duidelijkheid over de positie en rol van BJz ten opzichte van de verschillende lokale teams. Aanbevelingen: Projectleiding, organisaties en gemeenten geven inhoud en vorm aan een conceptprofiel en kwaliteitseisen voor de generalist, als noodzakelijke voorwaarde voor de werkwijze zorg voor jeugd dichtbij. De ervaringen van een half jaar werken en leren kunnen daarin worden verwerkt. Uitgangspunten voor het profiel zijn: wat hebben gezinnen nodig? Geadviseerd om beschikbare profielen in het land en in de provincie Gelderland te benutten. Projectleiding en gemeenten waarborgen dat voor alle partijen (gemeenten, voorliggend veld, BJz en jeugdzorgaanbieders) helder is wie in welke gemeente contactpersoon is. Aanbevolen wordt om te investeren nadere kennismaking om korte lijnen te creëren. Bijvoorbeeld door: o het maken van een (online) smoelenboek : wie doet wat en wie werkt waar? o organiseren van een netwerkborrel; o tijdens casusoverleg tijd inruimen voor inleidingen en nadere kennismaking. Projectleiding onderzoekt of het model dat Lindenhout hanteert in de regio FOOD Valley werkbaar is voor de regio Achterhoek. In dit model hanteert Lindenhout vaste, herkenbare contactpersonen per gemeente. Projectleiding onderzoekt op welke wijze de koppeling met de Jeugd-GGZ / AWBZ kan worden versterkt. 3.4 Deskundigheidsbevordering Ondanks de ingezette initiatieven, zijn medewerkers in het voorliggend veld nog niet allemaal voldoende in staat om de zorgzwaarte in te kunnen schatten en een juiste afweging te maken voor het inschakelen van de jeugdzorgaanbieder. Er bestaan zorgen over de kennis van generalisten om een juiste en tijdige inschatting te kunnen maken van de steun die een gezin nodig heeft. Het is van belang om de expertise van BJz te behouden. Aanbevelingen: Projectleiding en organisaties onderzoeken op welke wijze de deskundigheid van medewerkers in het voorliggend veld nog verder kan worden vergroot. Welke behoefte hebben professionals? Welke inzet kunnen en de jeugdzorgaanbieders bieden? Welke kansen biedt digitale ondersteuning (e-learning reflectie-app)? 11

12 Projectleiding en organisaties onderzoeken in hoeverre generalisten (met diverse achtergronden) voldoende bekwaam zijn voor het uitvoeren van de werkwijze zorg voor jeugd dichtbij. 3.5 Veiligheid BJz kijkt standaard mee bij het maken van de veiligheidsinschatting; zij zijn hiervoor goed bereikbaar, naar tevredenheid van partijen. De inzet van BJz beperkt de kans dat de inschatting van de (complexiteit van de) hulpvraag van gezinnen niet goed wordt gemaakt: expertise en deskundigheid van BJz blijven nodig. De mate waarin een professional (generalist) in het voorliggend veld in staat is om een goede veiligheidsinschatting te doen is afhankelijk van zijn achtergrond en opleiding. De eisen die gesteld worden aan een generalist op het gebied van veiligheid zijn lager dan het profiel van een BJz medewerker. De vraag is of een generalist in staat zou moeten zijn om tijdig een goede veiligheidsinschatting te maken. Aanbevelingen: Gemeenten en organisaties geven helder aan bij welke functie de inschatting van de veiligheid zou moeten liggen. Deze uitspraken worden verwerkt in het profiel generalist en in de planvorming voor de toekomstige rol van BJz. Gemeenten en organisaties onderzoeken op welke wijze professionals in het voorliggend veld kunnen worden toegerust om goede inschatting te maken van signalen en problemen. Een idee is bijvoorbeeld om gezamenlijk vorm te geven aan intervisie of door samen met BJz en een jeugdzorgaanbieder aangemelde casussen retrospectief te analyseren. 3.6 Aanbod Het besef is breed gedragen dat het versterken van het voorliggend veld leidt tot het vroeg kunnen signaleren van risico s en het snel inzetten van hulp, waardoor erger kan worden voorkomen. De verbinding met het onderwijs en met school- en jeugdmaatschappelijk werk in het onderwijs draagt hieraan bij. Er ontstaan geen vernieuwende vormen van aanbod door het experiment Zorg voor Jeugd dichtbij. Partijen vinden het belangrijk om te investeren in maatschappelijk werk op de scholen als verbindende schakel tussen onderwijs en hulp. Generalisten hebben weinig zicht op de mogelijkheden en het aanbod in het voorliggend veld en van de jeugdzorgaanbieders. De overlap tussen AMW en ambulante jeugdhulp wordt herkend en wordt door de betreffende organisaties opgepakt. Professionals koersen in hoge mate op de eigen kracht en eigen regie van gezinnen, maar niet dankzij inzet van het experiment. Aanbevelingen: Projectleiding maakt samen met partijen in het voorliggend veld en jeugdzorgaanbieders een overzicht van de ondersteuning en hulp die beschikbaar is. Dit overzicht wordt bekend gemaakt bij professionals zodat inzicht in ontstaat in de verwijsmogelijkheden. Projectleiding en gemeenten onderzoeken in hoeverre tegemoet kan worden gekomen aan de wens van partijen om te investeren in school- en jeugdmaatschappelijk werk als verbindende schakel tussen onderwijs en zorg. 3.7 Werkprocessen Gemeenten en uitvoerende organisaties hebben nog weinig ervaring met aanmeldingen voor het experiment zorg voor jeugd dichtbij. Duidelijke richtlijnen en uitgangspunten voor de werken ontbreken om te voorkomen dat professionals op hun eigen manier de werkwijze invullen. Partijen 12

13 hebben behoefte aan evaluatie van het proces en de aanmeldingen. Vanwege drie gelijktijdige decentralisaties en meerdere proeftuinen is er sprake van een complexe context waarin het experiment zorg voor jeugd dichtbij plaatsvindt. Er heerst onduidelijkheid over de inzet van de verschillende instrumenten. Het geeft de uitvoerend medewerkers een gevoel van extra bureaucratie. Er bestaat een risico op een dubbele intake: bij het ondersteuningsteam of CJG als tussenschakel én vervolgens na aanmelding bij de jeugdzorgaanbieder. Partijen vinden het onduidelijk welke verwijsmogelijkheden er zijn vanuit het voorliggend veld. Het gebruik van de instrumenten (zorgmonitor, gezinsplan, ZRM) leidt tot extra werk en onduidelijkheid. Professionals weten niet in welke situaties ze welk instrument op welke manier moeten gebruiken. Ook is er sprake van dubbele registratie (eigen organisatie én experiment). Aanbevelingen: Projectleiding en gemeenten bieden professionals duidelijke richtlijnen voor de werkwijze Zorg voor Jeugd dichtbij. Onderdeel daarvan is het bieden van helderheid over de inzet van ondersteunende instrumenten. In welke situatie pas je welk instrument toe, en hoe doe je dat? De projectleiding onderzoekt in overleg met professionals op welke wijze de communicatie over de nieuwe werkwijze in het experiment kan worden verbeterd. De projectleiding investeert in de samenwerking binnen het experiment met de jeugdzorgaanbieders, met name in de organisaties die zich nog onvoldoende betrokken voelen. De projectleiding organiseert en faciliteert evaluatiemomenten met uitvoerende medewerkers om zicht te krijgen op wat goed en wat beter kan in de uitvoering. 13

14 Bijlage 1 Definities en afkortingen Ambulante jeugdhulp AMK AMW AWBZ BJz CJG JGZ JMW( er) GGZ LVB MDO PO VO Voorliggend veld WMO ZAT ZRM Hulpverlening aan jeugdigen bij opgroei- en opvoedingsproblemen in hun eigen woonomgeving Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Algemeen Maatschappelijk Werk Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Bureau Jeugdzorg Gelderland Centrum voor Jeugd en Gezin Jeugdgezondheidszorg Jeugd Maatschappelijk Werk(er) Geestelijke Gezondheidszorg Licht Verstandelijk Beperkten Multidisciplinair Overleg Primair Onderwijs Voortgezet Onderwijs Gemeentelijke Centra voor Jeugd en Gezin (inclusief instellingen voor jeugdgezondheidszorg en maatschappelijk werk), zorgadviesteams (ZATs), lokale wijkteams, scholen, kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. Wet Maatschappelijke Ondersteuning Zorgadviesteam Zelfredzaamheidsmatrix 14

15 Bijlage 2 Conceptueel model Figuur 3: conceptueel model procesevaluatie Doel & Visie: de effectiviteit van samenwerking (dr. Patrick Kenis 2007) hangt af van de mate waarin er sprake is van een gemeenschappelijk doel, een eenduidige visie en duidelijke focus. De kwaliteit van de samenwerking tussen organisaties in het gemeentelijk voorliggend veld en de jeugdzorgaanbieders bepaalt de mate waarin de gestelde doelen worden behaald. Samenwerking: kenmerken van een effectieve samenwerking zijn volgens dr. Patrick Kenis (2007): gelijkwaardigheid en wederzijdse afhankelijkheid; vertrouwen, respect, bevlieging en energie; optimale facilitering van deelnemers; periodiek evaluatie of men nog goed bezig is. Kwaliteit & veiligheid: de vraag staat centraal hoe een verantwoord kwaliteitsniveau en de veiligheid van jeugdigen zijn geborgd in de nieuwe situatie waarin ambulante jeugdhulp zonder indicatie wordt ingezet. BJz moet volgens haar wettelijke taakstelling worden betrokken bij situaties waarin sprake is van een complexe hulpvraag, motivatieproblemen of een onveilige opvoedsituatie. Intersectoraal aanbod: het experiment moet leiden tot een vernieuwend en laagdrempelig intersectoraal aanbod waarin opvoedondersteuning en jeugdzorg snel, dichtbij (lokaal) en zo licht mogelijk wordt ingezet. Vernieuwend en laagdrempelig aanbod is geen doel op zichzelf, maar moet bijdragen aan het verlagen van de druk op zware vormen van jeugdzorg. Deskundigheid uitvoerende medewerkers: uitvoerende medewerkers in het voorliggend veld en in de ambulante jeugdhulp moeten voldoende bekwaam en deskundig zijn om de nieuwe werkwijze uit te kunnen voeren. Werkprocessen: hoe verloopt de werkwijze van aanmelden t/m start hulp? 15

16 Bijlage 3 Respondenten Organisatie Naam Functie IJsselkring (AMW) Bertie Jenneskens Uitvoerend professional IJsselkring (AMW) Roel Terwijn Regiomanager Sensire (JMW) Claudia Uffing Maatschappelijk werker Yunio (JGZ 0-4) & Sensire AMW Achterhoek Jolanda Verkade Regiomanager MEE Mieke Janssen Regiomanager MEE Joost ter Loeke Consulent MEE / lid ondersteuningsteam WSNS Zutphen (PO) Luuk van Aalst Directeur WSNS Zutphen (PO) Evert de Jong orthopedagoog WSNS en voorzitter regionale ZAT OPDC Younieq (VO) Tineke Mast Directeur / coördinator SWV Brevoordt (PO) Ab Kreunen Directeur BJz Gelderland Elvira Flaton Regiomanager BJz Gelderland Miranda Westerveld Uitvoerend medewerker Lindenhout Ruud van Toor Regiomanager Lindenhout Claudia Wienholt Coördinator cliëntenlogistiek Leger des Heils Kees van Harten Manager zorg regio Arnhem Leger des Heils Barbara de Visser Uitvoerend medewerker Pactum Ronald Eckringa Unitleider Pactum Haike Kuipers Ambulant werker Gemeente Berkelland Karen Ottens Beleidsambtenaar Gemeente Bronckhorst Charel van Dijk Beleidsambtenaar / CJG coördinator Gemeente Doetinchem Jannette Klaver Beleidsmedewerker maatschappelijke ontwikkeling Gemeente Doetinchem Jan Schot Buurtcoach Gemeente Montferland Eric Martens Beleidsambtenaar Gemeente Montferland Ine Goldschmeding CJG coördinator Gemeente Oost Gelre Marieke van Driel Beleidsambtenaar Gemeente Oude IJsselstreek Paulien Sikking Beleidsambtenaar Gemeente Oude IJsselstreek Lia Dieleman CJG coördinator Gemeente Winterswijk / ondersteuningsteam Jeroen Stevens Coördinator Ondersteuningsteam Ondersteuningsteam Diverse leden Generalisten 16

17 Bijlage 4 Lokale modellen op hoofdlijnen Gemeente(n) Oost Achterhoek: Aalten, Winterswijk en Oost-Gelre Doetinchem Bronckhorst Montferland Oude IJsselstreek Berkelland Model Ondersteuningsteam ZIOS (Zorg In en Om de School), dat bestaat uit generalisten die signalen en vragen uit het voorliggend veld oppakken. Het ondersteuningsteam werkt actief samen met scholen. De generalisten zijn gedetacheerd (met gesloten beurzen) vanuit MEE, BJz, Lindenhout en Sensire. Werkt wijkgericht in acht wijken. In twee wijken experimenteert zij met generalistenteams bestaande uit buurtcoaches (van verschillende disciplines) die werken voor de doelgroep 0 tot 100 jaar. In deze teams wordt geoefend met de nieuwe werkwijze zorg voor jeugd dichtbij. In de teams zijn BJz en Lindenhout niet vertegenwoordigd. Organiseert de zorg vanuit de afdeling Participatie. Van hieruit wordt een integraal gezinsplan opgesteld en dit kan betekenen dat de uitvoering bij de participatieconsulent ligt. De participatieconsulent werkt in dienst van de gemeente en is verantwoordelijk voor het opstellen van het gezinsplan met behulp van keukentafelgesprekken. De uitvoering van het plan ligt vaak bij een andere hulpverlener. Er ligt een concept keuzenota voor de ontwikkeling van sociale gebiedsteams onder leiding van de gemeente. Twee gebiedsteams, die bestaan uit professionals met verschillende achtergronden. Participerende organisaties zijn: Sensire, MEE, BJZ, De Jekkers (vanuit Lindenhout), GGD (JGZ 4-19) en Yunio (JGZ 0-4). Allen zijn fysiek aanwezig in het CJG gebouw. De schakel tussen CJG en schoolmaatschappelijk werk & interne begeleiders is sterk. Er is een CJG frontoffice overleg waarin kernpartners de samenwerking als CJG-netwerk vorm en inhoud geven. Voor de toekomst is een investering in het netwerk nodig. Vanuit het CJG wordt nagedacht over de aansluiting met gebiedsgericht werken. De gemeente Oude IJsselstreek werkt met zes generalistische gebiedsteams voor jaar, die bestaan uit: wijkverpleegkundige, wijkagent, algemeen maatschappelijk werk (AMW), welzijn en woningbouw. Voor 0-7 jarigen is er een Voor en Vroegschoolse Educatienetwerk, deze werkt ook wijkgericht. Voor 4-12 jarigen bestaat er een signaleringsoverleg en op school is er een zorgadviesteam. De schoolmaatschappelijk werker wordt in de uitrol van het wijkgericht werken de verbindende schakel tussen school en het gebiedsteam. Voor 12+ zijn er gemeentelijke casusoverleggen die worden samengevoegd met de zorgstructuur op de (enige) VO-school in de gemeente. Het jeugdmaatschappelijk werk en Jekk zijn onderdeel van deze structuur.. Is nog niet gestart met het experiment zorg voor jeugd dichtbij. Zij is bezig met de ontwikkeling van vijf sociale wijkteams, die worden gevormd door twee consortiums van verschillende aanbieders. De samenstelling (preventief/specialistisch) en reikwijdte (jeugd/0-100 jaar) van de teams wordt nog uitgewerkt. Naar verwachting start de gemeente in het tweede kwartaal van 2014 met de nieuwe werkwijze zorg voor jeugd dichtbij. 17