Leeuwarden en de wijken en dorpen Deel 1: Informatie

Transcriptie

1 Leeuwarden en de wijken en dorpen Deel 1: Informatie

2 Notitie Wijken en dorpen Gemeente Leeuwarden, september 2014 Deel 1: Informatie Deel 2: Het kader Deel 3: Aanpak 2 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

3 Vooraf Deze notitie is bedoeld om richting te geven aan het wijken- en dorpenbeleid van de gemeente Leeuwarden. Sinds het indienen en aannemen van de motie Toekomst wijk- en dorpenbeleid (april 2012; de motie is terug te vinden in de bijlagen) is er veel gebeurd. Deze notitie zet dat op een rijtje. Eerst informeren, dan debat, tenslotte besluitvorming Deze notitie Leeuwarden en de wijken en dorpen: we werken door! is opgebouwd uit drie delen. We hebben in deze driedelige notitie aansluiting gezocht bij de nieuwe werkwijze van de gemeenteraad. De raad wil vanaf september 2014 alle belangrijke onderwerpen in drie stappen behandelen: 1. Allereerst wordt alle relevante informatie over een onderwerp verzameld en is er ruimte voor alle belanghebbenden uit de samenleving om hun mening te geven. 2. Vervolgens debatteert de gemeenteraad onderling over het onderwerp. 3. Tenslotte vindt besluitvorming plaats. Dus: eerst informatie, dan een voorzet voor een denkkader De notitie over Leeuwarden en de wijken en dorpen is dan ook opgebouwd uit drie onderdelen: Deel 1: informatie In dit deel gaan we in op de landelijke ontwikkelingen, de ervaringen en ontwikkelingen in Leeuwarden én de acties en maatregelen die we de afgelopen jaren al ontwikkeld hebben. De informatie vormt de basis voor de besprekingen (forum en debat) in de gemeenteraad. Deel 2: het denkkader In dit deel geven we een denkkader voor de wijken en dorpen: hoe blijven de Leeuwarder wijken en dorpen leefbaar en levendig, zodat ze voor de eigen bewoners een goede plek zijn om te wonen en te leven? Het denkkader kan de basis vormen voor het gesprek met de samenleving in het politiek forum en voor het debat in de gemeenteraad. Het college van Burgemeester en Wethouders doet de raad op basis van de uitkomsten van dat debat een voorstel voor een nieuw beleidskader. De gemeenteraad neemt over dit beleidskader t.z.t. een besluit. Deel 3: de aanpak Dit deel geeft aan welke acties en maatregelen we voor de wijken en dorpen ontwikkelen ter aanvulling op het bestaande pakket. Dit plan van aanpak wordt vastgesteld door het college van Burgemeester en Wethouders nadat het beleidskader door de raad vastgesteld is. Leeswijzer Een deel van de informatie in dit eerste deel is al eerder aan de gemeenteraad aangeboden (bijvoorbeeld in het Collegeprogramma en in de notitie over het Mienskipsfonds), een ander deel is nieuw. We schetsen in korte teksten een zo compleet mogelijk beeld. De gedeelten over de landelijke ontwikkelingen en de stand van zaken in Leeuwarden zijn (vrijwel) gelijk aan eerdere versies. De analyse van het cijfermateriaal van de afgelopen 15 jaar en de beschrijving van de recente acties en maatregelen zijn in de huidige vorm nog niet eerder verspreid. Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 3

4 Inhoudsopgave Deel 1: Informatie Vooraf Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Landelijke ontwikkelingen 3. De stand van zaken in Leeuwarden: 3.1. Het recente verleden 3.2. Enkele statistische gegevens 3.3. De lessen van het werken met de Leeuwarder wijken en dorpen 4. Lopende acties en maatregelen Bijlagen: A. Motie Toekomst wijk- en dorpenbeleid B. Statistisch materiaal 4 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

5 1. Inleiding Achtergrond De wereld verandert in hoog tempo. Mensen en organisaties zoeken naar een manier om daar mee om te gaan. Ook aan Nederland gaan die ontwikkelingen niet voorbij. De rode draad: mensen gaan steeds meer zelf op zoek naar oplossingen voor zaken waar ze tegenaan lopen en zoeken daarvoor nieuwe wegen. Informele verbanden winnen aan kracht, terwijl bestaande structuren en grote organisaties minder belangrijk worden. De veranderingen in de wereld maken dat ook de aard van de overheid aan het veranderen is. De overheid wil aansluiten bij het gevoel in de samenleving dat dingen in beweging komen door er als bewoners zelf de schouders onder te zetten. Dat gevoel leidt nu al tot een stroom van waardevolle initiatieven. Mensen gaan aan de slag met de problemen die ze ervaren en de kansen die ze zien. Het winnende bidbook van Leeuwarden 2018 legt ook het accent op die kracht van onderop. Het is een belangrijke reden geweest voor de jury om Leeuwarden voor te dragen als European Capital of Culture in De gemeente Leeuwarden heeft zich in de loop van de jaren ontwikkeld tot een lokale overheid, die de ontwikkelingen in de samenleving herkent en daarop inspeelt. De inzet van de gemeente, in tijd en geld, moet aansluiten bij wat er leeft in de samenleving. Dat is nodig omdat de samenleving zo optimaal bediend kan worden, maar ook omdat de gemeente diezelfde samenleving nodig heeft om de zaken die belangrijk zijn voor Leeuwarden en de Leeuwarders geregeld te krijgen. De samenleving is een netwerk en de overheid is daarbinnen steeds vaker een actieve speler. Er gebeurt in die samenleving al ontzettend veel. Dat gebeurt binnen én buiten het zicht van de overheid, soms met hulp van de overheid, maar ook steeds vaker zonder. Die initiatieven leveren een mooie, bijzondere bijdrage aan de leefbaarheid, het leven en de levendigheid in onze stad en dorpen. De gemeente Leeuwarden ziet deze ontwikkelingen en wil daar volop in meedoen. Maar ook zien we het vele werk dat vrijwilligers en organisaties in bestaande verbanden doen om hun omgeving leefbaar en levend te houden. Leeuwarden prijst zich gelukkig met een groot aantal ondernemende dorpen en wijken. Binnen organisaties en bij andere bewonersgroepen in de wijken en dorpen wordt veel inzet gepleegd voor de eigen leefomgeving. Aanleiding In de loop van de jaren hebben we onze wijken- en dorpenbeleid steeds bijgestuurd om aansluiting te houden bij de ontwikkelingen in de samenleving en om met het Leeuwarder wijken- en dorpenbeleid voorop te blijven lopen, om uiteindelijk ervoor te zorgen dat de wijken en dorpen van Leeuwarden leefbare en aantrekkelijke plekken zijn voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Ook in deze notitie willen we ons beleid weer bijsturen om deze doelen te halen. De motie Toekomst wijken- en dorpenbeleid die in de raadsvergadering van 23 april 2012 is aangenomen (bijlage I) was het startpunt van een proces dat we de komende jaren willen doorzetten en uitbouwen. In de loop van de afgelopen twee jaar is een aantal keren overlegd met actieve bewoners in de Leeuwarder wijken en dorpen. In het eerste jaar gebeurde dat in de vorm van een viertal (thematische) snelkookpansessies, in oktober vorig jaar door een brede oploop van (vrijwel) Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 5

6 alle wijkpanels en dorpsbelangen uit toenmalig Leeuwarden en Noord-Boarnsterhim en een flink aantal wijkverenigingen en dorpshuizen. Tussentijds heeft bovendien veel bilateraal overleg met allerhande betrokkenen in de wijken en dorpen plaatsgevonden. Het collegeprogramma Leeuwarden is iedereen, eltsenien is Ljouwert is sterk beïnvloed door de opbrengsten van het proces rondom Toekomst wijken- en dorpenbeleid. In bijlage II hebben we de passages uit het collegeprogramma opgenomen die voor het wijken- en dorpenbeleid van belang zijn. Op basis van dat collegeprogramma hebben we al veel zaken opgepakt en maatregelen doorgevoerd die van belang zijn voor de Leeuwarder wijken en dorpen, en de bewoners die zich daarvoor inzetten. Daarbij vinden we het belangrijk ons handelen in de Leeuwarder wijken en dorpen nadrukkelijk te koppelen aan Culturele Hoofdstad 2018 en de denklijnen rondom Iepen Mienskip. Al langere tijd mag de Leeuwarder Mienskip rekenen op onze steun voor deze action-driven, bottom-up organised form of solidarity 1. Een element dat we veel nadrukkelijker dan in het verleden daaraan willen verbinden is het open karakter ( incorporate the open-minded, outward-looking attitude that is needed to evolve and connect with Europe ). Daarom willen we de gemeentelijke inzet voor onze Mienskip afstemmen op de doelstellingen van de stichting Kulturele Haadstêd 2018 en aan de maatregelen die de provinsje Fryslân wil inzetten (bijvoorbeeld het Iepen Mienskipsfûns, dat in de provinciale kadernota 2015 is aangekondigd). Dat biedt onze Mienskip en haar inzet voor leefbaarheid van de eigen leefomgeving grote kansen. De eerste stappen in de afstemming worden momenteel in het kader van het gezamenlijke project Empowerment van de gemeente Leeuwarden en provincie Fryslân gezet. 1 Citaat bidbook stichting Kulturele Haadstêd Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

7 2. Landelijke ontwikkelingen Er zijn de afgelopen jaren belangrijke rapporten van adviesraden van de Rijksoverheid (Raad voor het Openbaar Bestuur, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling) uitgekomen over wat er gebeurt in Nederland. Een aantal conclusies uit die rapporten: In de samenleving is een verandering gaande: kleinschalige, losse en informele groepen winnen aan belang ten koste van de (door fusies steeds groter wordende) geformaliseerde organisaties. Voor de overheid betekent dit dat zij, om effectief te kunnen opereren, volop moet deelnemen in deze netwerksamenleving en dus beter/meer mee moet bewegen op het initiatief van anderen. Er komt een steeds sterker accent op het overnemen van taken door burgers die tot enkele jaren geleden als overheidstaken werden gezien. De aanleiding bij de overheid om te veranderen ligt in het feit dat de overheid beseft dat maatschappelijke vraagstukken zo ingewikkeld zijn dat de oplossing daarvoor niet (alleen) door de overheid gevonden kan worden. Bovendien wordt de overheid kleiner en zijn er minder mogelijkheden om zelf die vraagstukken op te lossen. Wat moet de overheid dan wel doen in de ogen van de adviesraden? o een vangnet bieden voor de kwetsbaren in de samenleving o ervoor zorgen dat burgers doen wat ze kunnen doen (overvragen voorkomen) o dingen echt loslaten, ruimte bieden aan maatschappelijk initiatief en zaken niet dichtregelen met orders vanuit het gemeentehuis o voorkomen dat de overheid standaard een initiatief overneemt o durven zeggen dat de overheid niet overal over gaat en dat er dus problemen en gevaren zijn, die niet door haar opgelost (kunnen) worden. Positief is dat Nederland een goede basis heeft voor meer betrokkenheid van burgers. Een overvloed aan onderzoeken toont aan dat Nederland zich kan verheugen in zeer actieve en betrokken burgers. Veel maatschappelijke instituties komen voort uit particulier initiatief, zijn door het overheids- en marktdenken ontheemd geraakt, maar zoeken nu weer actief de relatie met de samenleving. Ook binnen bedrijven gebeurt dat steeds vaker. Vertrouwen is het kernwoord dat overheid en burgers zou moeten binden, waarbij wel benadrukt wordt dat het hier niet om blind vertrouwen moet gaan. De cruciale succesfactoren voor de overheid: o Meer denken vanuit de burgers, en niet vanuit het eigen (overheids-)perspectief en de eigen aannames: burgers willen serieus genomen worden. o Een goede balans vinden tussen loslaten en steunen. o Het serieus nemen van netwerken en netwerkjes en daar goed in opereren. o Het versterken van de alledaagse invloed: bij initiatieven en plannen ervoor zorgen dat die getrokken worden door de initiatiefnemers zelf en zorgen voor goede verbinders, die de wereld van bewoners en initiatiefnemers ( leefwereld ) verbinden aan de wereld van organisaties en instituten ( systeemwereld ). o Het stimuleren van maatschappelijk verkeer: maak burgers weer (collectief) eigenaar van publieke zaken, maar schep wel de voorwaarden dat de wijk/de buurt/de straat de plek is waar voor iedereen plek is. Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 7

8 o Rekening houden met onderstromen (niet alleen gebaande routes leiden tot succesvolle initiatieven), verschillende groepen bewoners kunnen via heel verschillende routes tot resultaten komen, maatwerk leveren. o Zorgen dat mensen niet verstrikt raken in de bureaucratie. De conclusie op basis van de verschillende rapporten is eensluidend: de Nederlandse samenleving is volop aan het veranderen en bewoners zetten zelf steeds meer de schouders onder wat zij belangrijk vinden. Voor de overheid is het van belang hier op in te spelen. Het grote voordeel hiervan is volgens de onderzoekers meer betrokkenheid van bewoners en meer directe invloed van bewoners op de kwaliteit van hun leven en hun omgeving. Breed gedragen oplossingen zijn bovendien vaak duurzame oplossingen. Wanneer daarbij sprake is van overheidsinvesteringen leveren die meer rendement op. 8 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

9 3. De stand van zaken in Leeuwarden Hieronder volgt een korte beschrijving van de aanloop naar deze notitie, een analyse van enkele statistische gegevens en de lessen en ervaringen van gebiedsgericht werken in Leeuwarden. 3.1 Het recente verleden Leeuwarden maakt al geruime tijd werk van gebiedsgericht werken. Na een voorzichtige start met beperkte personele inzet wordt er vanaf 1999 door de gemeente stevig ingezet op de wijken en dorpen. In 2003 en 2004 is het bestaande beleid uitgebreid tegen het licht gehouden en van nieuw instrumentarium voorzien. De doelen die de gemeenteraad toen (september 2004) aan het beleid meegaf waren die volgende: 1. Gemeentelijk beleid wordt beter afgestemd op de wensen en visies van wijken en dorpen. 2. Bewoners krijgen meer invloed op de leefbaarheid in hun wijk of dorp. 3. Maatregelen en activiteiten worden daadwerkelijk en vlot uitgevoerd. 4. Gemeentelijke diensten en sectoren stemmen hun beleid en de uitvoering daarvan af. 5. Goede samenwerking en afstemming van activiteiten met externe partijen als de politie, woningbouwcorporaties, welzijnsorganisaties en scholen. In 2009 is na een uitgebreid traject met de Leeuwarder wijkpanels en dorpsbelangen vastgesteld dat deze doelen nog steeds een goede leidraad bij het handelen van de gemeente Leeuwarden in de wijken en dorpen zijn. De wijkaanpak die voortkomt uit de stedelijke vernieuwing raakt in de loop van de jaren steeds nauwer verbonden aan (de doelen van) gebiedsgericht werken. Van de grote fysieke aanpak met bijbehorend sociaal programma in de Vrijheidswijk, via de (nog steeds redelijk grootschalige) sociaalfysieke aanpak in krachtwijk Heechterp-Schieringen werken we nu aan de wijkaanpak in zes ISV3- wijken met een groot assortiment aan kleine maatregelen, veel bewonersparticipatie en slechts enkele grotere plannen. Een relatief nieuw ingrediënt is het feit dat Leeuwarden in 2018 culturele hoofdstad van Europa wordt. Het winnende bid van Leeuwarden heeft de titel Iepen mienskip. Het wordt gedragen door de kracht van die mienskip, van mensen die zelf het heft in handen nemen en daardoor hun plannen en ideeën werkelijkheid laten worden. Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 9

10 3.2 Enkele statistische gegevens De gemeente Leeuwarden voert met regelmaat enquêtes uit onder bewoners, onder andere over de vraag hoe zij denken over bewonersorganisaties en over hun betrokkenheid bij gemeentelijke plannen. Op basis van de gemeentelijke statistische gegevens heeft het bureau Statistiek & Onderzoek een langjarige vergelijking gemaakt. Invloed Een conclusie op basis van die vergelijking is dat door de jaren heen het rapportcijfer voor de invloed die mensen kunnen uitoefenen op beleid en plannen van de gemeente langzamerhand stijgt. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat de gemeente Leeuwarden op dit punt niet een voldoende scoort. Ook bij andere middelgrote steden is dat het beeld. Ook de mate waarin burgers zich op tijd betrokken voelen bij de ontwikkeling van plannen laat een duidelijk positieve ontwikkeling zien. Gemiddeld cijfer invloed kunnen uitoefenen (van 1 tot 10) Bekendheid Uit onze gegevens blijkt dat het overgrote deel van de Leeuwarders in de wijken en dorpen intussen (gegevens 2012) weet dat er wijkpanels en dorpsbelangen zijn en wat hun taak is. Weet u wat de taak van wijk- dorpspanels is? Antwoord: ja + nee, maar ik weet dat ze er zijn: 10 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

11 In bijlage III treft u enkele aanvullende gegevens en conclusies over de wijken en dorpen aan van het team Statistiek & Onderzoek van de gemeente Leeuwarden. De stand van zaken per wijk/dorp De gemeente Leeuwarden weet hoe de eigen wijken en dorpen ervoor staan. Daarbij wordt gebruik gemaakt van kwalitatieve én kwantitatieve gegevens: tellen (statistisch onderzoeksmateriaal) en vertellen (het verhaal achter de cijfers c.q. de beleving van bewoners en professionals) spelen daarbij een rol. Op die manier houden we zicht op de grote lijnen en de langere termijn in de wijken en dorpen, maar signaleren we ook kwesties die op een kleinere schaal (straat/buurt) of een kortere termijn (acute problematiek) spelen. Veel kennis over het karakter van en het netwerk in de wijken en dorpen zit bij de gemeentelijke gebidsgerichte werkers. Een waardevol instrument om snel een beeld van een wijk of dorp te krijgen is de Sociale Index. De Sociale Index Leeuwarden is een meetinstrument dat in één oogopslag een beeld geeft van de verschillende aspecten van het welzijn in een wijk, in brede zin. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van allerhande onderzoeksmateriaal, zowel op sociale als fysieke thema s. Het achterliggende cijfermateriaal gaat uit van harde gegevens, maar ook van de beleving van bewoners. Hierboven is de Sociale index voor heel Leeuwarden opgenomen. Het gaat om de index voor de eerste twee jaren dat de Sociale Index is toegepast: 2011 en Er is voor de gehele gemeente sprake van een lichte vooruitgang. De scores per wijk/dorp voor 2011 en 2013 zijn terug te vinden op Daar zijn ook de achterliggende indicatoren én de score per thema te vinden. Voor iedereen die Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 11

12 gedetailleerder wil weten hoe de wijken en dorpen ervoor staan is het grootste deel van het statistisch materiaal van Leeuwarden ontsloten via Leeuwarden in cijfers ( Naast veel cijfermateriaal is daarin ook voor de wijken en dorpen een wijk- of dorpsprofiel opgenomen met trends en ontwikkelingen. In deze notitie gaan we niet in detail op alle wijken en dorpen in, maar geven we hieronder wel een beeld van de stand van zaken in de zes ISV3-wijken. De stand van zaken in de ISV3-wijken De inzet van de wijkaanpak is om de problemen in die wijken aan te pakken en de bewoners te laten merken dat we bezig zijn met hun wijken en hun hulp daarbij nodig hebben. In alle 6 ISV-wijken was bij de start van de wijkaanpak sprake van een negatieve ontwikkeling, zowel in de cijfers als in de beleving van bewoners en professinals. De gemeente Leeuwarden en de corporaties Elkien en WoonFriesland hebben zich (samen met bewoners en andere partners) ingezet voor het ombuigen van die ontwikkeling. Hieronder geven we de score op de sociale index per wijk, maar ook de beleving van de bewoners. Waar de scores op de sociale index een genuanceerd beeld geven (vooruitgang in sommige ISV-wijken en achteruitgang in andere) is er in de beleving van bewoners een duidelijker uitkomst: sinds de start van de ISV-aanpak in 2010 is er een duidelijke daling in het aantal bewoners in het totaal van de zes wijken dat vindt dat de eigen wijk er op achteruitgegaan is. Sociale Index 2011 en Oldegalileën / Bloemenbuurt 5,80 5,70 TjerkHiddes/ Cambuursterhoek 6,00 5,70 Vliet 5,70 5,70 Schepenbuurt 5,00 5,20 Nijlân 6,30 6,30 Valerius 5,80 5,50 Leeuwarden 6,30 6,30 % bewoners dat achteruitgang constateert Start ISV: Oldegalileën & Bloemenbuurt Tjerk Hiddes & Cambuursterhoek 't Vliet Nijlân Valeriuskwartier & Magere Weide Schepenbuurt Leeuwarden Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

13 3.3 De lessen van het werken met de Leeuwarder wijken en dorpen De afgelopen jaren hebben we steeds beter in beeld gekregen wat in Leeuwarden werkt in het gebiedsgericht werken en de wijkaanpak. De lessen en ervaringen in Leeuwarden: Leeuwarden is een gemeente die bruist van de initiatieven. In de stadswijken en dorpen worden vele plannen door bewoners en organisaties ontwikkeld en uitgevoerd, met en zonder hulp van de gemeente en andere professionele partijen. Na een aantal jaren met grootschalige gemeentelijke projecten rondom bewonersinitiatieven (Doen, Wijkidee) is er de afgelopen periode een sterke opleving van initiatieven waar de gemeente slechts zijdelings bij betrokken is. Vooral op het terrein van duurzaamheid en groen is dat het geval. Leeuwarden is een gemeente met een sterke infrastructuur van bewonersorganisaties, in de wijken en dorpen, in de sport, in de cultuur, in allochtone gemeenschappen en in het kerkelijk leven. Er is bij deze organisaties een groot verschil in het zoeken naar vernieuwing. Een aantal van de vele nieuwe initiatieven die we kennen komt uit de bestaande organisaties, maar steeds meer initiatieven komen uit andere los-/vaste groepen bewoners. In de wijkaanpak blijkt keer op keer de waarde van kleinschaligheid en van de menselijke maat. De meeste bewoners van onze gemeente voelen zich betrokken en verantwoordelijk voor hun directe leefomgeving. Soms is dat de wijk of buurt, veel vaker het eigen blokje/pleintje, de sportvereniging of een ander sociaal verband waar mensen bij horen. De stad Leeuwarden is een stad vol diversiteit: de ene mens is de andere niet en de ene wijk is de andere niet. Ook binnen wijken en dorpen gaan mensen verschillend met kansen en problemen om. Op de ene plek gaat dat soepel en vanzelf, op de andere plek is soms hulp en steun nodig. Als gemeente moet je de wijken en dorpen kennen. Goede kennis van een wijk of dorp betekent dat je weet wat er speelt, voor en achter de schermen, en dat je weet welke mensen zich voor de wijk of het dorp inzetten. Goede kennis van een wijk of dorp betekent ook dat je erkent dat de ene wijk de andere niet is. Een belangrijke voorwaarde voor het werk in de wijken en dorpen is dat er een basis van vertrouwen is tussen de gemeente en de wijk of het dorp. Vertrouwen tussen de gemeente en bewoners bouw je op met mensen: er zijn goede verbinders (of: intermediairen) nodig die de systeemwereld van de gemeente en de leefwereld van de bewoners met elkaar verbinden. De gemeente Leeuwarden heeft de afgelopen jaren ervoor gekozen dingen uit te proberen: wanneer bewoners met een initiatief kwamen is waar mogelijk met beperkte regels de ruimte gegeven om aan de slag te gaan. Dat gebeurt regelmatig op het terrein van groen en duurzaamheid, maar nu bijvoorbeeld ook rondom zorg. De stàd Leeuwarden is een stad met verschillende soorten wijken. Er zijn wijken waar het goed wonen is. Maar er zijn ook wijken die voor een kortere of langere tijd extra aandacht nodig hebben. Met het aflopen van de rijksregeling voor stedelijke vernieuwing ISV-3 (per eind 2014) is de behoefte aan extra inzet voor onze aandachtswijken niet verdwenen. Het woord samen wordt binnen het Leeuwarder wijken- en dorpenbeleid sinds 2004 steeds vaker gebruikt, en heeft zich vertaald in een breed scala aan netwerken van bewoners en professionals waarin overlegd én aangepakt wordt. Formeel vastgelegd is de samenwerking met partners bijvoorbeeld in de prestatieafspraken met de beide woningcorporaties. In de wijkaanpak maar ook in het reguliere werk in de wijken en dorpen blijkt keer op keer de waarde van kleinschaligheid en van de menselijke maat. De meeste bewoners van onze Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 13

14 gemeente voelen zich betrokken en verantwoordelijk voor hun directe woon- en leefomgeving. Soms is dat de wijk of buurt, veel vaker de straat of het eigen blokje/pleintje. De gemeente Leeuwarden heeft de basis op orde, in het dagelijks werk in de wijken en dorpen. Het basisprincipe van het huidige gebiedsgericht werken blijft als een paal boven water staan: de lijn is verantwoordelijk voor gebiedsgericht werken. Direct contact tussen bewoners en bedrijven enerzijds en de gemeentelijke plannenmakers en uitvoerders anderzijds is van groot belang om in de wijken en dorpen datgene te doen dat echt werkt. In alle domeinen van de gemeente (sociaal, fysiek en veilig) is dat principe intussen gemeengoed geworden. 14 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

15 4. Lopende acties en maatregelen De gemeente Leeuwarden heeft een lange traditie van gebiedsgericht werken. In den lande wordt Leeuwarden gezien als een gemeente die vooral doet : er is relatief weinig papieren beleid en er wordt vaak in de praktijk naar oplossingen gezocht. Dat betekent overigens niet dat er over die oplossingen niet nagedacht wordt: bewoners en professionals maken daar soms los van elkaar, vaker samen werk van. De afgelopen jaren is gezocht naar acties en maatregelen van de gemeente die de leefbaarheid in de wijken en dorpen ondersteunen. Daarbij zien we met name de laatste jaren dat steeds meer nieuwe bewonersinitiatieven zich bij ons melden met vragen, om morele steun, kennis, praktische hulp en financiële bijdragen. Hieronder vindt u een opsomming van veel van de activiteiten die de gemeente Leeuwarden de afgelopen jaren ambtelijk en als gemeentebestuur heeft ontplooid in en voor de wijken en dorpen. Die opsomming bevat niet alle gemeentelijke inzet: we concentreren ons op de belangrijkste ontwikkelingen. Hieronder vindt u eerst de gemeentelijke inzet voor de bestaande infrastructuur van bewonersorganisaties in de Leeuwarder wijken en dorpen. Daarna gaan we in op gemeentelijke maatregelen die gericht zijn op initiatieven in de samenleving. 4.1 Gemeentelijke inzet voor de bestaande bewonersorganisaties in de wijken en dorpen In het collegeprogramma zijn een aantal budgetvraagstukken, zoals benoemd in de motie Toekomst Wijken- en dorpenbeleid van april 2012, opgelost. Beheerders De subsidie voor een vijftal beheerders die op incidentele basis werd verleend is structureel gemaakt. Het gaat om de locaties Bilgaard, Westenkwartier, Nijlân, Achter de Hoven en Heechterp Schieringen. Buurt-, wijk- en dorpshuizen Warten, Wergea, Friens, Ideard en Jirnsum ontvangen vanaf het jaar 2014 subsidie voor hun accommodatie in lijn met de beleidsregel subsidiering activiteiten buurt-, wijk- en dorpshuizen. In het collegeprogramma is ruimte gemaakt voor de buurthuizen KIO (Vogelbuurt), Molenpad, Oranjewijk, Cambuursterhoek en Aldlân. Het bedrag dat zij in de jaren 2014 en verder ontvangen is in lijn met de toezegging van de wethouder bij behandeling van de taakstelling op Buurt-, wijk- en dorpshuizen in het voorjaar van Nieuwe Dorpsbelangen en Plaatselijk Belangen De nieuw dorpsbelangen en plaatselijk belangen hebben panelbudget en dorpsbudget gekregen met ingang van ISV-wijken De ISV-wijken hebben tijdens de ISV-periode geen wijkbudget gehad omdat zij mee konden beslissen over de inzet van de budgetten voor de Stedelijke vernieuwing. Met ingang van 1 januari 2015 ontvangen zij weer een wijkbudget zoals de andere Leeuwarder wijken en dorpen. De wegvallende Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 15

16 ISV-financiering van het Rijk wordt vanuit de gemeente niet gecompenseerd, wel wordt gezocht naar andere oplossingen om een inzet te blijven doen in de wijkaanpak (zie deel 2 van Leeuwarden en de wijk en dorpen). Dorpennota In de drie collegeperioden tot en met 2014 hebben de betreffende colleges steeds 4 keer ,- - geraamd voor de dorpennota. Het ging daarbij om de dorpen die voor de herindeling van 1 januari 2014 al bij Leeuwarden hoorden. Met die middelen werden ruimtelijke maatregelen in de Leeuwarder dorpen uitgevoerd. In de collegeperiode is niet opnieuw ruimte gemaakt voor een dorpennota, vooral omdat veel van de belangrijkste wensen van de dorpen in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd. Het laatste deel van het budget uit het uitvoeringsprogramma van de dorpennota wordt in 2015 besteed. De resterende wensen van de Leeuwarder dorpen volgen vanaf nu hetzelfde traject als die in de stadwijken en de nieuwe dorpen: ze krijgen een plek in de reguliere planningen van gemeentelijke reconstructies, activiteiten en investeringen. Ook kunnen de dorpen voor hun eigen plannen een beroep doen op het Mienskipsfonds. 16 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

17 4.2 Maatregelen gericht op initiatieven in de samenleving Mienskipsfonds Het Mienskipsfonds is een fonds dat initiatieven van bewoners wil helpen een stap vooruit te maken. De gemeente Leeuwarden wil dat fonds graag met de Leeuwarder Mienskip ontwikkelen. We willen veel ruimte geven aan initiatieven en we willen een regeling die daar goed bij past. Het collegeprogramma Iedereen is Leeuwarden, Ljouwert is eltsenien geeft een paar duidelijke basisingrediënten voor het Mienskipsfonds: Het fonds is er voor initiatieven van bestaande en nieuwe bewonersgroepen. Het gaat om activiteiten en initiatieven op het terrein van leefbaarheid en participatie. Een initiatief moet draagvlak hebben. De initiatiefnemers moeten actief bijdragen aan de uitvoering van het initiatief. Naast de basisingrediënten gelden een aantal prioriteiten voor de initiatieven. Initiatieven die aan deze prioriteiten voldoen krijgen voorrang bij toekenning van een bijdrage uit het fonds: Een oplossing bieden voor een lastige en/of actuele maatschappelijke kwestie. Bewoners de mogelijkheid geven een publieke taak over te nemen. Een innovatief en vernieuwend karakter hebben. Niet op een andere manier een bijdrage vanuit een gemeentelijke regeling of fonds krijgen. Voor alle initiatieven geldt dat het om een eenmalige bijdrage gaat. De initiatieven kunnen groot of klein zijn, sociaal of fysiek zijn, in de stad spelen of in de dorpen. Om tot een eerlijke toekenning van bijdragen uit het fonds te komen stellen we een tafel van acht in, met mensen uit de Leeuwarder Mienskip en met een belangrijke rol in die Mienskip. Die tafel van acht krijgt van het college van Burgemeester & Wethouders twee opdrachten mee: 1. Geef het college van B&W een duidelijk en beargumenteerd advies over de initiatieven die in 2014 bij het fonds binnenkomen: moet het initiatief gehonoreerd worden vanuit het fonds of niet? 2. Adviseer het college van Burgemeester en Wethouders in januari 2015 op basis van de ervaringen én op basis van de lessen elders in Nederland over de beste werkwijze voor het Mienskipsfonds voor initiatieven die in de jaren binnenkomen bij het fonds. Empowerment in het kader van Culturele Hoofdstad 2018 Het bidbook van Leeuwarden 2018 legt sterk de nadruk op Iepen Mienskip. Mienskip kent de gemeente Leeuwarden volop, in de wijken, de dorpen en de buurten, maar ook in allerlei verbanden waarin mensen samenwerken en samenleven. Binnen Culturele Hoofdstad wordt de kracht van deze Mienskip benadrukt, maar wordt terecht aangegeven dat een sterke Mienskip ook minder goede kanten kent: het moet er niet toe leiden dat mensen zich afsluiten voor de buitenwereld en ontwikkelingen daarin. De stichting Kulturele Haadstêd 2018 gaat in het eigen programma (de 41 events en de twee side-programs) veel aandacht aan Iepen Mienskip besteden. En van de gemeente Leeuwarden en de provinsje Fryslân vraagt dat ook een stevige inzet op dit belangrijke thema. Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 17

18 Daarvoor is een project Empowerment 2 in wording, waarin de beide overheden de stichting Kulturele Haadstêd 2018 willen ondersteunen bij het aanboren van de kracht van de Leeuwarder en Friese mienskip. We willen daarvoor het instrumentarium dat door de beide overheden ingezet wordt voor Empowerment onderling afstemmen en beter toegankelijk maken. Verder faciliteert het project Empowerment de producers van de 41 events uit het bidbook van 2018 om hun activiteiten aan te laten sluiten bij bewoners van Leeuwarden en Fryslân. Hoewel het project zich niet alleen richt op wijken, dorpen en buurten (Mienskip krijgt ook anders vorm, bijvoorbeeld in verenigings-, familie- en vriendenverband) is het voor de actieve mensen in de wijken en dorpen en de mensen met ideeën voor hun eigen omgeving van belang. Steun voor initiatieven vanuit de organisatie (Andere overheid) De buitenwereld verandert en de gemeentelijke organisatie moet daarop aansluiten. In het collegeprogramma is een stevige basis gelegd voor het werken als Andere overheid. De gemeente Leeuwarden laat zich in de dagelijkse praktijk steeds meer zien als een lokale overheid die open staat voor plannen en ideeën voor anderen. De lijst met bewonersinitiatieven waaraan de gemeente een vorm van steun geeft of waarbij praktische afspraken gemaakt worden om het initiatief ruimte te geven wordt langer en langer: de organisatie zoekt naar andere, deels nieuwe wegen om initiatieven te helpen. Hieronder wordt apart aandacht besteed aan de pilot Wijkondernemerschap, maar ook elders in de organisatie zijn goede voorbeelden te vinden van de nieuwe werkwijze: bijvoorbeeld in de openbare ruimte, hoe we omgaan met initiatieven op het terrein van groen en onder de noemer van Eetbare stad en bij duurzaamheid. Ook de manier waarop de gemeente en de politie omgaan met de inzet van bewoners op het terrein van veiligheid (bijvoorbeeld via de buurtpreventieteams) is een passend voorbeeld. Binnen de organisatie wordt ook veel aandacht besteedt aan Andere overheid omdat de gemeente Leeuwarden er veel belang aan hecht dat we als lokale overheid een actieve en productieve rol in de netwerksamenleving spelen. Pilots wijkondernemerschap In november 2011 is een motie Big Society / wijkondernemerschap aangenomen waarin is bepaald dat er in vijf wijken geëxperimenteerd kan worden met het oplossen van problemen in een wijk op een door de bewoners gekozen wijze. In de wijken Achter de Hoven, Bilgaard, Aldlân, Wielenpôlle en Schepenbuurt wordt geëxperimenteerd met verschillende soorten projecten in de jaren 2013, 2014 en Het college wil op die manier ruimte geven aan initiatieven van bewoners en bewonersgroepen om zaken zelf op te pakken. Heroriëntatie op wijkaanpak na 2014 In het Meerjaren Ontwikkelingsplan heeft de gemeente Leeuwarden richting het Rijk aangegeven waarvoor zij de gelden uit de ISV-3 periode in wil zetten. Deze periode liep van 2010 t/m 2 Empoewerment is één van de vijf E s, die de stichting Kulturele Haadstêd 2018 hanteert om de eigen programmaonderdelen, maar ook plannen en ideeën van derden te toetsen en te sturen. De andere vier zijn: Experience, Europe, Entrepeneurship en Ecology. 18 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

19 2014 en het rijk heeft intussen aangegeven dat dit de laatste ISV periode is. Wat betreft de stedelijke vernieuwing is er voor gekozen, in nauwe samenspraak en analyses met de beide woningcorporaties Woon Friesland en Elkien, om 6 nieuwe Leeuwarder (aandacht)wijken aan te pakken. Gekozen is voor de wijken Nijlân, Schepenbuurt, Valeriuskwartier, Oldegalileën/Bloemenbuurt, Tjerk- Hiddesbuurt/Cambuursterhoek en de Vlietzone. De afspraken met de woningcorporaties en de gemeente over de 6 wijkenaanpak zijn een belangrijk onderdeel van de prestatie- afspraken, die vastgelegd zijn in het Leeuwarder bestek, samenwerkingsafspraken 2012 tot en met Momenteel vindt een oriëntatie plaats op de wijkaanpak na 2014, waarbij de inzet van partijen is om door te gaan met het geven van speciale aandacht aan wijken die dat nodig hebben. Naast de 6 bovengenoemde wijken is er nog de wijkaanpak van Heechterp-Schieringen, waarvoor gemeente en de beide woningcorporaties in 2007 een plan van aanpak hebben gemaakt, waarvan de uitvoering in ieder geval nog tot eind 2016 loopt. Burgerkracht in het Sociaal Domein Het Sociaal Domein staat aan de vooravond van grote veranderingen. Om vorm te kunnen geven aan de drie decentralisaties en doorontwikkeling Amaryllis is het Koersdocument Hervorming Sociaal Domein in juni 2014 vastgesteld door de gemeenteraad. In dit Koersdocument zijn de opgave voor de gemeente, het Leeuwarder Model in het sociaal domein, kwaliteit, monitoring, toezicht, cliëntparticipatie en informatie en communicatie beschreven en vastgesteld. Er zijn drie leidende principes: Zelf- en samenredzaamheid, Basisondersteuning en Aanvullende ondersteuning. Het eerste leidende principe Zelf- en samenredzaamheid is zelf doen wat je kunt of een beroep doen op familie of buren. Maar ook vormen van samenwerking in de wijk tussen burgers die zich bijvoorbeeld verenigen in wijkpanels of wijkcoöperaties. Dit kan zijn zonder tussenkomst van professionals, of als daar wel behoefte aan is, in samenwerking met wijkpartners of andere professionals. De beoogde maatschappelijke effecten zijn: minder beroep op professionele hulpverlening; versterking van de civil society : samen zoeken naar oplossingen voor vragen en problemen zorgt voor een sterkere band; groter beroep op vrijwillige hulp- en ondersteuningsorganisaties; deze krijgen daarvoor ook meer ruimte. Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 19

20 20 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

21 Bijlagen I. Motie Toekomst wijk- en dorpenbeleid II. Collegeprogramma III. Statistisch materiaal Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 21

22 Bijlage I: Motie Toekomst wijk- en dorpenbeleid 22 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

23 Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 23

24 Bijlage II: Collegeprogramma In het collegeprogramma staan diverse zaken die van belang zijn voor het Wijken- en dorpenbeleid en daarmee voor deze notitie. Hieronder hebben we die verzameld. 24 Leeuwarden en de wijken en dorp: informatie

25 Bijlage III: Statistische gegevens Een korte analyse van vijftien jaar gegevens verzamelen over invloed uitoefenen op gemeentelijk beleid door de burger, bekendheid en oordeel over wijk- en dorpspanels en vrijwilligerswerk. Bron: de wijkenquêtes van de gemeente Leeuwarden door de jaren heen. Statistiek en Onderzoek Gemeente Leeuwarden, juni 2014 Wijk- en dorpspanels 1. Bekendheid en weten wat wijk- en dorpspanels doen ligt in dorpen hoger dan stad, bekendheid van de panels is sinds 1999 toegenomen; 2. 60% van de dorpsbewoners weet wat de taak van een wijk- of dorpspanel is, tegen 40% in de hele gemeente; 3. In de dorpen kent 10% wijk- of dorpspanels niet, in de stad is dat even boven de 20%; 4. Het percentage mensen dat vindt dat wijk- dorpspanels goed of zeer goed functioneren is gestegen door de jaren heen, het oordeel van dorpen is positiever dan gemeente als geheel; 5. Ongeveer 20% van alle inwoners heeft de afgelopen twee jaar wel eens contact gehad met een wijk- of dorpspanel, in de dorpen ligt dat met 40% een stuk hoger; Invloed op gemeentelijke beleid 6. Het rapportcijfer invloed uitoefenen op gemeentelijk beleid is de afgelopen jaren gestegen, daarbij is er weinig verschil tussen de dorpen en de stad; 7. Het rapportcijfer op tijd bij plannen betrokken worden is tussen 2012 en 2013 iets gestegen, waarbij dorpsbewoners een iets hoger gemiddeld cijfer geven; 8. Over de periode 1999 tot en met 2007 waren dorpsbewoners positiever in hun oordeel of er vaak genoeg overlegd wordt door de gemeente over haar plannen. Vrijwilligerswerk 9. Dorpsbewoners willen zich vaker inzetten voor hun leefomgeving dan stadsbewoners; 10. Dorpsbewoners zijn vaker vrijwilliger dan stadsbewoners; 11. Er is (vrijwel) geen verschil in de hulp aan iemand die voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is tussen dorps- en stadsbewoners. Bekendheid wijkpanel/dorpsbelang Weet u wat de taak van wijk- dorpspanels is? Antwoord ja Leeuwarden en de wijken en dorpen: informatie 25