Met Kop en schouders: samen één geheel

Transcriptie

1 Met Kop en schouders: samen één geheel Unieke samenwerking in de Kop van Noord-Holland: BOJOZ Het Bestuurlijk Overleg Jeugd, Onderwijs en Zorg (BOJOZ) is het samenwerkingsverband van gemeenten, schoolbesturen (voor- en vroegschoolse educatie, primair onderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en speciaal onderwijs) en zorginstellingen in de Kop van Noord-Holland. Door dit gezamenlijke bestuurlijk overleg zorgt de Kop van Noord-Holland voor een unieke wijze van samenwerking. Hoewel het BOJOZ in 2008 van start is gegaan, kent dit overleg een voorgeschiedenis van ongeveer twee jaar. Het wegvallen van de instandhoudingsverplichting voor schoolbegeleidingsdiensten (waardoor de Rijksbijdrage rechtstreeks naar de schoolbesturen werd overgemaakt), was voor de gemeenten en het onderwijs reden om de koppen bij elkaar te steken. Van begin af aan was het voor de gemeente en het onderwijs duidelijk dat de zorg ook betrokken moest worden. Om de verschillende partijen met elkaar te verbinden, meer onderlinge samenwerking en meer samenhang in de werkwijze te organiseren is het BOJOZ in het leven geroepen. Deze gezamenlijke krachtenbundeling en intensieve samenwerking bood in 2008 een stevige infrastructuur voor de implementatie van passend onderwijs en de implementatie van Centra voor Jeugd en Gezin (CJG). Figuur 1 De middelen moeten zoveel mogelijk in één hand worden gebracht. Dit moet professionals de ruimte bieden om efficiënt te werk te gaan en de hulp en ondersteuning van kinderen en gezinnen, ook als er sprake is van meervoudige problematiek, vanuit één samenhangend plan te organiseren. Essentie van samenwerking: een gezamenlijke focus De samenwerking in de Kop van Noord-Holland is gericht op het gezamenlijk vormen van integraal beleid rond onderwijs, jeugd en zorg. Een gezamenlijke focus is daarbij cruciaal. Het bepalen van deze focus was voor BOJOZ niet zo lastig. De partijen waren eensgezind. In de beginjaren is veel aandacht besteedt aan de structuur (wat moet besproken worden en waar?). Op dit moment is men bezig met een inhoudelijke slag. Om de implementatie vorm te geven is er een gezamenlijke agenda opgesteld (zie figuur 1). Het onderwijs is de vindplaats van kinderen en daarmee ook de werkplaats van partners buiten het onderwijs. In BOJOZ levert het onderwijs dan ook de voorzitter. Waar bestaat BOJOZ uit? De kracht van BOJOZ is dat het overleg geen hiërarchie kent. Het samenwerkingsoverleg telt twee maal per jaar een breed bestuurlijk overleg met alle partners. Zes keer per jaar komt het kernbestuur (bestuurders) samen en zes tot acht keer per jaar is er een programmaoverleg voor de managementlaag. Tussendoor komen de partijen alleen bij elkaar voor 1

2 specifieke afspraken over de uitvoering. Veel zaken worden onderling geregeld. Effectiviteit en efficiëntie staan voorop. BOJOZ is een platform waar de partijen elkaar ontmoeten. Op hoofdlijnen zitten we met elkaar om de tafel. We hebben gezamenlijk het vertrouwen dat de klus geklaard wordt Missie, visie & doelen Na het vormgeven van de basisstructuur van BOJOZ (de eerste jaren), kwamen inhoudelijke aspecten steeds meer aan de orde. In 2011 is het koersdocument ontwikkeld waarin de koers voor de periode geschetst is. BOJOZ wil meer bereiken dan het wettelijk verplichte. De Kop wil méér! Afspraken zijn afspraken en het blijft niet alleen bij woorden. De essentie van BOJOZ is het bundelen van krachten, het onder één noemer brengen en elkaar versterken in plaats van elkaar beconcurreren. Kortere lijnen, meer efficiency en meer effectiviteit op uitvoerend niveau. Dat kan alleen als er gehandeld wordt naar een en dezelfde (gezamenlijke) missie en visie voor kinderen. Gezamenlijk is de stip op de horizon gezet 1. 1 De missie De jeugd, onderwijs en zorg partners zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor optimale ontwikkelkansen voor alle kinderen en jongeren in de Kop van Noord-Holland. Elk kind van -9 maanden tot 23 jaar wordt in overleg met ouders een sluitende aanpak van onderwijs en zorg geboden. Het gaat er daarbij om dat kinderen gestimuleerd worden om hun talenten zo goed mogelijk te ontwikkelen en dat jongeren worden ondersteund op hun weg naar zelfstandig wonen, werken, leren en participatie in de maatschappij. Op basis van de missie zijn de volgende doelen geformuleerd: Minder vertraging in schoolloopbanen Afname van het aantal voortijdig schoolverlaters Minder kinderen in het speciaal onderwijs Afname aantal thuiszitters Afname aantal kinderen met specialistische zorg Stijging van het welbevinden van leerlingen Meer jongeren met een startkwalificatie Minder jeugdwerkloosheid Toename van het gevoel van veiligheid bij kinderen en jongeren Voorbeeld: De visie is vertaald naar de handelingsplannen PO en VO. En er is een check op de visie in andere plannen. Alles wat gedaan wordt binnen BOJOZ moet gericht zijn op de gezamenlijke visie. Hier is altijd afstemming over. Om dit voor elkaar te krijgen zijn de partijen bereid om gezamenlijk inspanningen te leveren. Men wil kinderen een goede start bieden, overdracht en overgangen goed regelen en problemen en uitval zo veel mogelijk voorkomen. 2

3 Hoe zorg je voor stabiele samenwerking? Wanneer partijen met elkaar om de tafel zitten, wil dat nog niet zeggen dat er ook sprake is van goede samenwerking. Intensieve samenwerking gaat meestal niet vanzelf. Contexten verschillen en partijen hebben wisselende belangen. Hoe zorgt BOJOZ ervoor dat de neuzen dezelfde kant op staan? De kern ligt in een aantal gemeenschappelijke wensen: Meer uniformiteit in werkwijzen Meer samenwerking tussen partners Minder overlegmomenten Een uitgesproken gezamenlijke visie Gelijkwaardigheid tussen partners Er zijn een aantal ontwikkelingen die bijgedragen hebben aan het verbinden van de verschillende partijen: Passend onderwijs als inhoudelijke drive verhoogt het urgentiebesef Schaalvergroting door gemeentelijke herindelingen vroeg om meer overzicht Samenwerkingsverbanden fuseerden, nu heeft BOJOZ te maken met 2 swv s (één swv voor het primair en één swv voor het voortgezet onderwijs), wat als vliegwiel voor verdere samenwerking heeft gezorgd. Tot slot draagt de overzichtelijke regio (omringd door water) en de Noord-Hollandse nuchterheid bij aan het succes. Overleggen zijn soms scherp; wanneer er iets niet goed gaat spreekt men elkaar aan. Men weet wat er speelt en kent elkaar vaak al jaren. Al met al waren dit ontwikkelingen (dan wel contextgebonden, dan wel zelf gecreëerd) waardoor partners elkaar meer zijn gaan ontmoeten. Dit leidde tot meer transparantie en overzichtelijkheid. Succesfactoren Zorg voor bestuurlijk commitment Om samenwerking zoals deze van de grond te krijgen is bestuurlijk commitment onmisbaar. Krachtige bestuurders met ideeën en met lef (in staat zijn ideeën door de Raad te krijgen) maken het verschil. Bestuurlijk commitment is cruciaal voor het succes van BOJOZ! Om samenwerking zoals deze voor elkaar te krijgen, heb je een aantal goede trekkers nodig in de opstartfase. Sluit een convenant - De BOJOZ partijen hebben een gezamenlijk convenant gesloten; dit convenant maakt de verbinding. Individuele partijen hebben hun eigen beleid en uitvoeringsverantwoordelijkheid. Er is wel sprake van onderlinge afstemming, men staat in dienst van het grotere geheel. Voorkom hiërarchie Een goede uitwerking (in dit geval unieke samenwerking) komt pas echt tot stand als de beweging wordt gedragen door alle lagen. Het opleggen van afspraken is funest. Leg niet op, maar spreek aan. Maak afspraken niet vrijblijvend Doe wat je zegt. Afspraken die in het overleg gemaakt worden zijn nooit vrijblijvend. Partijen spreken elkaar aan op doelmatigheid en doeltreffendheid. 3

4 Zorg voor gelijkwaardigheid Iedere partner in BOJOZ kent en respecteert zijn eigen terrein en het terrein van de ander. Het gaat om het kennen en erkennen van verschillen. Men heeft zicht op elkaars expertise, elkaars context en weet welke procedures er gelden en wat dit betekent voor gemaakte keuzes. Voorbeeld Texel - kennen en erkennen van verschil Texel maakt deel uit van BOJOZ. Het eiland wordt omringd door water en is daarmee op het gebied van onderwijs, jeugd en zorg meer op zichzelf aangewezen dan de andere gemeenten binnen BOJOZ. Deze positie wordt door alle partijen in BOJOZ geaccepteerd en gerespecteerd. Hoe? Binnen BOJOZ zijn afspraken uniform en niet vrijblijvend. Zo is er bijvoorbeeld gezamenlijk afgesproken om zoveel mogelijk inclusief te werken. Voor Texel ligt dit minder eenvoudig. Er wordt meer gewerkt met lokale psychologen en omdat er sprake is van minder grote aantallen zijn kinderen genoodzaakt om voor specifieke zorg naar Den Helder te gaan. In zo n geval besluit BOJOZ om een Texelse versie te bedenken of wordt er meer tijd genomen voor een constructieve oplossing. In BOJOZ kijkt men wat de mogelijkheden zijn om het allemaal uniform te doen. Bijvoorbeeld: Het Centrum voor Jeugd en Gezin is aanwezig op de Texelse scholen en dat werkt goed. Kan dat niet? Dan wordt er gezamenlijk naar een alternatief gezocht. Zorg voor rolbewustheid De partijen binnen BOJOZ hebben elk een eigen rol met passende bevoegdheden. Het is goed om daar bewust van te zijn. Voor sommige partijen (bijvoorbeeld het onderwijs) is het gemakkelijker om bepaalde aspecten voor elkaar te krijgen dan voor andere partijen. Een wethouder heeft bijvoorbeeld beperkte bevoegdheden en heeft geen doorzettingsmacht. Hij heeft bovendien met college en de gemeenteraad te maken. Ontschot! Ontschotten is een van de doelen die BOJOZ gesteld heeft. Voor een goede samenwerking en meer samenhang is het belangrijk bestaande schotten los te laten. In welk tempo dit kan hangt af van het tempo van de transities (passend onderwijs en jeugdzorg). Voor het totaal ontschotten zijn alle partijen nodig. Kijk niet alleen binnen je eigen organisatie! Zorg ervoor dat je ook over je grenzen heen durft te kijken, ook al zijn belangen verschillend Voorbeeld van ontschotten - Pilot Jeugd en sociale wijkteams In vier BOJOZ gemeenten is vanuit gezamenlijk initiatief een pilot gestart met wijkteams. Iedere BOJOZ partij heeft zich hieraan geconformeerd, zelfs wanneer zij geen vertegenwoordiger in het wijkteam hebben. De wijkteams gaan gezamenlijk aan de slag voor de jeugd. Hoewel de budgetten nog niet bij elkaar gevoegd zijn, is er sprake van één projectleiding (gefinancierd vanuit de provincie) en de gemeentelijke opdrachtgever. Verdere uitvoering gebeurt vanuit de afzonderlijke partijen. Beperk het aantal overlegmomenten Een van de aanleidingen om BOJOZ te starten was het inperken van het aantal overlegmomenten. De momenten dat men bij elkaar komt zijn effectiever en er kunnen meer knopen worden doorgehakt. 4

5 Zorg voor solidariteit voor het grotere geheel BOJOZ is een gezamenlijk initiatief. Het wordt gezamenlijk gedragen, omdat het om de leerling gaat. Er zijn altijd eigen belangen en organisatiebelangen, maar in het belang van de leerling geldt het belang van het groter geheel. Het wordt met elkaar gedaan. Met elkaar denken we na hoe we het gaan doen, hoe we het vasthouden en hoe we het monitoren. Dat is in alle overleggen het uitgangspunt en dat is heel uniek. We hebben de gezamenlijke zorg voor samenwerking en verbinding, daar zijn we trots op! Heb vertrouwen In de aanloopperiode van 2006 tot 2008 is er een stevige basis gelegd. Partijen vertrouwen elkaar en spreken openlijk frustraties naar elkaar uit. Wanneer men zich niet aan de afspraken houdt, wordt men hierop aan gesproken. Geef en neem de ruimte Voor optimale samenwerking is het belangrijk dat partijen ruimte geven en ruimte nemen. Houdt het scherp Het overleg is scherp daar waar het scherp moet zijn. Als er dingen gezegd moeten worden, dan wordt het ook daadwerkelijk besproken. Af en toe is dat best spannend. Er wordt kritisch naar elkaar gereageerd en elkaar aangesproken. Richt je overleg anders in BOJOZ is ervan overtuigd dat dit de overlegstructuur van de toekomst is. Het gaat niet alleen om het inperken van het aantal momenten, maar ook om de manier waarop overlegd wordt. Wees creatief en maak gebruik van nieuwe interactieve werkvormen. Effectiviteit als ijkpunt Het uitgangspunt in BOJOZ is effectiviteit en het liefst op regionale schaal. Eerst wordt er gekeken of iets breed kan worden ingezet. Kan dat niet? Dan wordt het soms een stukje maatwerk. Het is belangrijk samen te opereren en vanuit ieders functie een keuze te maken. Soms moet dat een pragmatische keuze zijn. Voorbeeld De Dilemmabox In kleine groepjes wordt een stelling met een positieve en negatieve kant besproken. Van alle geledingen zit een deelnemer in het groepje. De opdracht luidt: Hoe kun je de negatieve effecten oplossen? Schoolmaatschappelijk werk werkt op basis van niet doorverwijzen. Schoolmaatschappelijk werk werkt op basis van doorverwijzen. Deze stellingen worden besproken in kleine groepjes, waarbij vooral wordt stilgestaan bij de negatieve effecten / min-punten bij deze keuze voor niet doorverwijzen. Knelpunten De vertegenwoordiging van de voorschoolse sector in BOJOZ Omdat de voorschoolse sector te maken heeft met een aantal individueel opererende partijen, heeft het langer geduurd voordat deze sector in het BOJOZ vertegenwoordigd was. Voor de 5

6 partijen bleek het lastig om zich samen te voegen onder de noemer voor- en vroegschools. BOJOZ wilde zich hier niet in mengen en heeft aangegeven dat de voorschoolse sector welkom was, mits zij zich gezamenlijk liet vertegenwoordigen. Binnen de voorschoolse sector bleek de kinderopvang het meest complex. In de kinderopvang spelen voornamelijk commerciële partijen een rol en zijn er en wisselende financieringsstromen. Er is veel tijd overheen gegaan voordat de voorschoolse voorzieningen één vertegenwoordiger hebben gekozen. Uiteindelijk is dit gelukt en maken zij deel uit van BOJOZ. Geen hiërarchie en geen formele status De insteek van BOJOZ was in eerste instantie: geen hiërarchie en geen formele status. Het ideaal was dat alle partijen in het BOJOZ hun autonomie los lieten. Bij nader inzien is hier toch vanaf geweken. De gemeenten in het BOJOZ konden hun autonomie niet loslaten. De afspraken die binnen BOJOZ worden gemaakt, worden geformaliseerd in o.a. samenwerkingsovereenkomsten die door alle partijen ondertekend worden. Er is geen sprake van hiërarchische verhoudingen. Zorg Zorg is het meest complexe thema binnen het BOJOZ. Financieel is het behoorlijk ingewikkeld, omdat er een aantal verschillende financieringsstromen lopen. Ook inhoudelijk is er sprake van verschillende domeinen. Hoewel BOJOZ zoekende blijft op het gebied van zorg, is het uniek dat het is gelukt de verschillende partijen om de tafel te krijgen en gezamenlijk naar een aanpak te zoeken. Actualiteit Zowel passend onderwijs als de transitie jeugdzorg zijn volop in beweging. Dat maakt het soms lastig om gemaakte afspraken te realiseren. Het kan zo zijn dat de samenwerkingspartners tot de conclusie komen dat gemaakte afspraken bijgesteld moeten worden. Zo was de pilot Jeugd en sociale wijkteams ingestoken vanuit de jeugdzorg, maar worden nu afspraken over jeugd in een bredere context. De aanpak beweegt flexibel mee met de actualiteit. Resultaten De samenwerking binnen het BOJOZ levert zowel op organisatorisch als op inhoudelijk vlak resultaat op. Resultaten: organisatorisch In de Kop van Noord-Holland is het gelukt om de bestuurlijke krachten te bundelen en met een nuchtere, pragmatische aanpak samen te werken aan optimale ontwikkelkansen voor de jeugd. Het resultaat is een uniek samenwerkingsverband van gemeenten, onderwijs (voorschoolse educatie, po, vo en mbo) en zorg. BOJOZ maakt onderscheid in procesdoelen en meetbare doelen. Deze laatste bepalen de mate van het succes van BOJOZ. Tijdens bijeenkomsten wordt de huidige stand van zaken continu geëvalueerd. De volgende vragen worden gesteld: Past het nog steeds binnen de doelstelling? Wat is ook alweer de visie? Sluit het daarbij aan? Hebben we iets afgesproken? Dan houden we elkaar eraan! Heeft iemand een ander idee? Houdt elkaar scherp! 6

7 Soms is er wel ruimte om terug te komen op gemaakte afspraken. Dan komt men samen tot de conclusie dat de plannen toch iets bijgesteld moeten worden. Doen we de juiste dingen? Doen we deze dingen goed? Leiden ze ook tot zichtbare/meetbare resultaten? Resultaten: inhoudelijk De pilot Jeugd en sociale wijkteams is een inhoudelijk resultaat van de samenwerking van partijen binnen het BOJOZ. Zonder de samenwerking in het BOJOZ was deze pilot (nog) niet mogelijk geweest. BOJOZ heeft in 2012 een monitor uitgevoerd om zicht te krijgen op de eerste resultaten. Wat levert de samenwerking binnen BOJOZ nog meer op voor de jeugd? Hieronder een aantal resultaten van deze 0-meting (periode t/m 2012): Meer leerlingen in het regulier onderwijs Het aantal leerlingen in het regulier onderwijs is iets toegenomen (iets boven het landelijk gemiddelde) en het aantal LWOO leerlingen is afgenomen (maar ligt nog boven het landelijk gemiddelde). Meer leerlingen stromen onvertraagd door De op- en afstroom liggen in het VO onder het landelijk gemiddelde. Meer jongeren behalen een startkwalificatie Het aantal voortijdig schoolverlaters is de afgelopen jaren in deze regio aanzienlijk afgenomen, maar blijft nog wel achter op de ambities. In het VO vallen meer leerlingen uit dan het landelijk gemiddelde. Aanpakken van jeugdwerkloosheid en verminderen van thuiszitters Het percentage niet-werkende werkzoekenden komt overeen met het landelijk gemiddelde. BOJOZ maakt onderscheid in procesdoelen (hoe gaat de aanpak?) en meetbare doelen. Men het belangrijk om meer zicht te krijgen in de processen en activiteiten die moeten bijdragen aan het bereiken van de streefdoelen. Momenteel wordt er een nieuwe monitormeting uitgevoerd. Dan komt er zicht op de kwantitatieve resultaten van de onderstaande doelen. minder vertragingen in schoolloopbanen afname van het aantal voortijdig schoolverlaters minder kinderen in het speciaal onderwijs afname van het aantal thuiszitters afname aantal kinderen met specialistische zorg stijging van welbevinden van leerlingen meer jongeren met een startkwalificatie aanpak jeugdwerkloosheid toename van het gevoel van veiligheid bij kinderen en jongeren 7

8 Achtergrondinformatie VO in de Kop BOJOZ is het samenwerkingsverband van gemeenten, schoolbesturen en zorg- en welzijnsinstellingen. BOJOZ telt 4 gemeenten, 1 intergemeentelijke sociale dienst, 16 zorginstellingen, 21 onderwijspartners, 2 welzijnsinstellingen en 4 voor- en vroegschoolse voorzieningen. Welke partners dit zijn vindt u op De Kop van Noord-Holland telt bijna jongeren van 0 tot 23 jaar (Monitor BOJOZ op koers, 2012). Gemeenten in de Kop hebben samen een breed onderwijsaanbod van PO tot en met MBO en één HBO opleiding. Het voortgezet onderwijs telt zo n kleine 9000 leerlingen. De regio is op het gebied van onderwijs redelijk zelfvoorzienend. De meeste kinderen en jongeren (zo n 87%) gaan in de regio naar school. BOJOZ is opgebouwd uit de volgende gremia: het bestuur (de besturen en het bevoegd gezag van alle betrokken partijen), het kernbestuur (de wethouders van de 4 gemeenten, de bestuurders van de samenwerkingsverbanden PO en VO en 2 bestuurder van de zorginstellingen), het programmaoverleg (sleutelfiguren op tactisch niveau) en het groot bestuurlijk overleg (waar alle BOJOZ partners in vertegenwoordigd zijn). Documenten & contactinformatie Voorzitter BOJOZ: Dhr. Chris van Meurs (cvanmeurs@bojoz.nl) Programmamanager BOJOZ: Mevr. Lenda Bruin (lendabruin@bojoz.nl) Meer informatie over BOJOZ vindt u op 8