Bestuurskracht in Nederland: Blootleggen van. Verborgen Krachten. Michiel Herweijer Radboud Universiteit Nijmegen

Transcriptie

1 Bestuurskracht in Nederland: Blootleggen van Verborgen Krachten Michiel Herweijer Radboud Universiteit Nijmegen 1

2 Het begrip Bestuurskracht 1. Braam 1986: het in beschikbare personele, financiële en materiele middelen uitgedrukt vermogen van gemeentelijke overheid om effectief en slagvaardig beleid te voeren Uitwerking van betekenis: vermogen: voltijdse bestuurders functiescheiding bij financiële taken voldoende aantal inwoners voor voorzieningen als scholen, zwembaden, sporthallen en afvalinzameling specialisten in eigen huis: jurist, HRM, planoloog weinig gebruik intergemeentelijke samenwerkingsverbanden voldoende ruimte grond aan te kopen voor woningbouw en bedrijventerrein 3. Succescriteria: minder kwetsbaar meer professioneel lagere leveringskosten door bedrijfseconomische schaalvoordelen volwaardig takenpakket zelf doen 4. Oplossing: door herindeling meer bouwgrond (ook grenscorrectie) door herindeling hogere vergoeding aan gemeente van Ministeries in Den Haag (progressiefactor/centrumvoorziening) 5. Provincie adviseert aan Minister Binnenlandse Zaken om wel of geen wettelijke herindelingsprocedure te starten: van bovenaf 6. Tijdvak: : bestuurskracht 0.1

3 3 Ontwikkeling aantal en inwonertal NL gemeenten Jaar Aantal gemeenten Inwonertal NL Gemiddeld inwonertal per gemeente Bron: CBS tussen 1994 en 2002 meer dan 100 gemeenten verdwenen daarna: elk jaar een paar gemeentefusies

4 4 De beleidsomslag:

5 Bestuurskracht Een bestuurskrachtige gemeente presteert bovengemiddeld (volgens benchmark), kent overwegend tevreden burgers/klanten (rapportcijfer: 7) en wordt ook door andere overheden beoordeeld als competente samenwerkingspartner Uitwerking van betekenis: presteren: tijdige dienstverlening lage kosten per geleverd product door minder regels en up to date ICT hoge klanttevredenheid adequate afhandeling klachten rollen zoals politiek bestuur (democratie), handhaving en zijn van regionale overheid worden goed vervuld (naar het oordeel van externe samenwerkingspartners) 3. Succescriteria: in onderzoek aangetoonde prestaties (bestuurskrachtonderzoek) in onderzoek aangetoonde tevredenheid over rolvervulling ( KING) 4. Oplossing: samenwerking, ambtelijke fusie, shared service organisaties, reorganiseren soms fusie van onderop: vaak streekgemeenten (klein bij klein; identiteit gebonden; zonaal) 5. Gemeenten adviseren voortaan zelf aan Minister van Binnenlandse Zaken of er wettelijke herindelingsprocedure moet komen: van onderop 6. Tijdvak: : bestuurskracht 0.2: meer dan 200 gemeentelijke bestuurskrachtonderzoeken (Klaas Abma, Beoordelen van gemeenten, proefschrift 2012)

6 Bevindingen Bestuurskracht is hoger als: politiek bestuurlijke stabiliteit (geen crises) 6 financieel gezond (weerstandsvermogen) vastgestelde ruimtelijke ontwikkelingsvisie interactief beleid: openstaan voor initiatieven van (groepen) burgers: inspraak, buurtbudgetten, David van Reybrouck, etc. moderne interne ambtelijke organisatie: cultuur, structuur geen samenhang met gemeentegrootte Volgens: BMC, Meta-analyse bestuurskrachtonderzoek, 2010

7 Gemeenten in soorten Door grenscorrectie: groeiende compacte, grote stad, met duidelijk nodale kern (centrumfunctie) en voortgaande stadsuitleg (Den Haag, Assen) 7 Door nodale fusie: veelkernige centrumgemeente: een grootstedelijke kern met uitgestrekt buitengebied (Sudwest Fryslân; Emmen) Door zonale fusie: veelkernige streekgemeenten, met soms ook rivaliteit tussen min of meer gelijkwaardige hoofdkernen met centrumvoorzieningen (Westland) Door decentralisatie sociale taken weegt welvaart bevolking zwaarder in taakzwaarte

8 Grenscorrectie Den Haag Leidschenveen en Ypenburg bij Den Haag Voortgaande grootschalige stadsuitleg: groei

9 Sudwest Fryslân 9 fusie van 5 gemeenten besluit van 5 gemeenteraden: van onderop kernen: zes historische steden inwoners oppervlakte: 841 vierkante kilometer Nodale centrumgemeente met uitgestrekt buitengebied: stad Sneek

10 Gemeente Westland inwoners fusie van vijf gemeenten procedure van onderop twee streekkernen (bi-nodaal) oppervlakte: 91 vierkante kilometer uitgestrekte streekgemeente, meerkernig

11 Typologie 12 Drentse gemeenten op basis van 3 achtergrondfactoren 11 Typologie: acht typen: 1. Kernen: minder of meer 2. Centrumfuncties: minder of meer 3. Inkomen inwoners: lager of hoger

12 De beleidsomslag: 2012-heden Bruggen slaan Rutte II 12

13 Bruggen Slaan (herfst 2012) Wens: Regiogemeenten: plus met centrumkern als hoofdstad (klein bij groot: nodaal) Provincie weer actief bij adviseren over herindelingsprocedures: Minister wil meer gemeentefusies 13 Sociale taken gaan vrijwel volledig maar gemeenten (jeugdzorg, arbeidsbemiddeling, werkloosheidsuitkeringen, beschutte werkplaatsen voor gehandicapten, thuiszorg, dagbesteding, etc. etc.) Terugkeer naar schaal denken Er ontstaan meer multinodale streekgemeenten met inwoners (concurrentie tussen kernen) Per geen gemeentelijk bestuurskrachtonderzoek meer Gemeenten kiezen zelf voor lichte vorm van samenwerking

14 Vraagstelling Opdracht Ministerie BZK Ontwikkelt de bestuurskracht zich verschillend voor de verschillende typen gemeenten? Is er reden tot zorg? Welke soorten gemeenten kun je onderscheiden? Top-down onderzoek: gehele land; 403 gemeenten Bestaande ambtelijke statistiek meten van inputs (vermogen) en taakzwaarte

15 Begrip Bestuurskracht 0.3 = vinden van evenwicht 15 Centrumfunctie Taakzwaarte Omvang vraag naar prestaties in sociale domein Meerkernigheid (voorzieningen) Bron: Juriaan van Kan, e.a. Verborgen Krachten, BZK, Hulpbronnen 1. Inkomsten per inwoner 2. Reserves per inwoner 3. Politieke Betrokkenheid 4. Burgerkracht 5. Ambtenarenkracht 6. Verantwoordingskracht 7. Samenwerkingskracht Aanname: in 2014 op landelijke niveau sprake van evenwicht

16 Verschillen in bestuurskracht 2014 taakzwaarte capaciteit saldo 16 compacte centrumgemeente met niet welvarende bevolking veelkernige streekgemeente met niet welvarende bevolking (vaak krimp) veelkernige centrumgemeente met niet welvarende bevolking veelkernige streekgemeente met welvarende bevolking compacte centrumgemeente met welvarende bevolking compacte randgemeente met niet welvarende bevolking gemiddeld gemiddeld gemiddeld minder bestuurskracht minder bestuurskracht minder bestuurskracht gemiddelde bestuurskracht gemiddeld gemiddeld gemiddelde bestuurskracht bovengemiddeld benedengemiddeld bovengemiddeld bovengemiddeld bovengemiddeld benedengemiddeld benedengemiddeld gemiddelde bestuurskracht compacte randgemeente met welvarende bevolking benedengemiddeld gemiddeld meer bestuurskracht veelkernige centrumgemeente met welvarende bevolking benedengemiddeld bovengemiddeld meer bestuurskracht

17 Samenhangen 17 Hoogte van taakzwaarte hangt sterk samen met lage welvaart bevolking; met krimp van bevolking; met centrumvoorzieningen; en omvang bevolking Hoe hoger taakzwaarte, hoe hoger uitkeringen van Ministeries in Den Haag (verdeelsystematiek werkt uitstekend) Financiële reserves vooral laag in gemeenten met centrumvoorzieningen

18 Verborgen kracht I 18 Burgerkracht Mantelzorg en gescheiden afvalinzameling hoger in perifere gemeenten met lage stedelijkheid (deels ook in krimpgebieden, en lage welvaart) Burgerkracht hangt niet samen met opkomstcijfer: ook gebieden waar inwoners minder ter stembus gaan, kunnen hoog scoren op burgerkracht

19 Verborgen kracht II Centrumgemeenten beschikken over relatief omvangrijk ambtelijk apparaat ( ambtenarenkracht ) 19 Streekgemeenten (zonder centrumfuncties) doen relatief groot deel van hun taken samen met andere gemeenten (ambtelijke fusies) en maken ook relatief veel gebruik van uitbesteding aan private aanbieders ( samenwerkingskracht )

20 20 Conclusies in bestuurskrachtonderzoeken door gemeenten: stroom is in 2013 opgedroogd als gemeente lage bestuurskracht blijkt te hebben, moet deze gemeente zich zorgen maken over haar bestuurlijke toekomst bij hulpbronnen om gemeentelijke taken uit te voeren moet ook worden gekeken naar burgerkracht en samenwerkingskracht naast bestuurlijke fusie (herindeling) zijn er in NL tenminste 15 clusters waar twee of drie gemeenten ambtelijke fusie hebben doorgevoerd (BEL) niet alleen in grote steden doen zich bestuurskrachtproblemen voor, ook in uitgestrekte streekgemeenten in perifere gebieden met krimp en lage inkomens er zijn tenminste drie definities van bestuurskracht