NieuWSBrieF NOVeMBer 2009

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF 45 NOVEMBER 2009 Te weinig aandacht voor monitoring Waterschappers zijn van oudsher echte doeners. In dat opzicht is het een mooie tijd. KRW, NBW, klimaatverandering, verzilting en verdroging: ze vereisen allemaal de nodige maatregelen. Momenteel zijn regionale waterbeheerders dan ook volop bezig hun watersystemen, waterkeringen en zuiveringsinstallaties aan te passen, te verbeteren of te vernieuwen. Met de maatregelen zijn vaak enorme investeringen gemoeid. Juist op zo n moment is het verstandig goed na te denken over de vraag of je al dat geld wel doelmatig en effectief uitgeeft. Sorteren de maatregelen het gewenste effect? Doen ze wat ze moeten doen? Wat is de uiteindelijke winst voor natuur en milieu? Meten en monitoren is daartoe het geëigende middel. Monitoring lijkt bestuurlijk helaas weinig aandacht te krijgen. Dat is niet terecht. Goede monitoring levert meer inzicht op in het ecologisch functioneren van watersystemen, maar ook een betrouwbaardere basis voor goede hydrologische modellering, meer doelmatigheid, veiligere waterkeringen, betere afvalwaterzuivering. Daarmee is het zijn geld dubbel en dwars waard. Deze STOWA ter Info is geheel gewijd aan meten en monitoren en de projecten die we - vaak samen met anderen - op dit gebied uitvoeren. Daarmee onderstrepen we het belang dat wij hechten aan goede, uniforme en betrouwbare monitoring in het regionale waterbeheer. Jacques Leenen, directeur STOWA > boomk ikker In deze uitgave onder meer: Bas van der Wal: niet méér monitoren, vooral anders en beter / Kwantiteitsmonitoring: het alfa en omega voor klimaatbestendige waterbeheersing / Jeroen Langeveld: Waterketeninvesteringen baseren op feiten, niet op aannames / Monitoring maakt hoge vlucht in regionaal waterkeringbeheer / Nieuwe stoffen in het oppervlaktewater, nieuwe bedreiging voor ecologie / ACTIVIteitEN WINTER

2 Ba s van der Wal : niet méér monitoren, vooral anders en beter Meten en monitoren. Waterschappen lopen er niet warm voor, want het verzamelen en analyseren van meetgegevens voor het waterbeheer is vaak een tijdrovende, intensieve en kostbare aangelegenheid. Maar watersysteemcoördinator Bas van der Wal zet dat graag in een ander perspectief: Van monitoren worden de dijken niet veiliger en het water niet schoner. Dus waarom zou je er veel geld aan besteden?! Maar goedkoop is ook in dit geval meestal duurkoop. Hij legt uit waarom. Waterschappen besteden jaarlijks tientallen miljoenen euro s aan dijkverbetering, betere afvalwaterzuivering, emissiereductie, schoon en gezond oppervlaktewater. Met name in het waterkwaliteitsbeheer zijn de komende tijd zeer grote investeringen nodig om te voldoen aan de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water. Schattingen gaan uit van maar liefst 4,2 miljard tot Afgemeten daaraan is monitoring helemaal niet zo duur als menigeen denkt, betoogt Bas van der Wal. Als je zoveel geld uitgeeft aan maatregelen, wil je het liefst dat het geld goed besteed is. Daarvoor is het onontbeerlijk dat je gaat meten en monitoren. Het vormt de noodzakelijke onderbouwing voor maatregelen die je gaat nemen. Anders loop je grote kans op misinvesteringen. En dat is pas echt weggegooid geld. Vooroordeel Monitoring is volgens Bas van groot belang voor het begrijpen van de precieze effecten van maatregelen die je neemt. Vaak weten we wel ongeveer hoe maatregelen uitwerken, maar nooit precies. Als je de werking monitort, kun je tussentijds nog sleutelen aan een maatregel, en je kunt er je voordeel mee doen bij het voorbereiden en uitvoeren van toekomstige maatregelen. Bas bestrijdt het vooroordeel dat monitoring vooral een bevestiging is van datgene wat we eigenlijk al weten: Het heeft in het verleden meer dan eens tot verrassende nieuwe inzichten geleid. Zo zijn we er jarenlang van uitgegaan dat de kwaliteit van stedelijk water vooral negatief werd beïnvloed door overstortingen. Dus hebben gemeenten en waterschappen veel werk gemaakt van het terugbrengen van de overstor- MACROFAUNA- analy se tingsfrequentie. Uit monitoring is inmiddels gebleken dat na deze saneringen tegenwoordig andere factoren een grotere invloed hebben, zoals bladinval en uitspoelen van meststoffen (hondenpoep) naar vijvers. Ander s en be t er Moeten waterschappen meer gaan monitoren? Nee, niet per se, antwoord Bas enigszins cryptisch. Het gaat er volgens hem vooral om dat waterbeheerders het anders en beter gaan doen. De kunst is allereerst ervoor te zorgen dat je de monitoringinspanningen zo goed mogelijk afstemt op de vragen die je wilt beantwoorden. Kortom: welke meetgegevens zijn belangrijk en welke niet? Het komt nog te vaak voor dat we gewoon de verkeerde dingen zitten te meten. Natuurlijk begrijp ik wel dat je als waterschap niet voor alle vragen die je hebt, je meetnet opnieuw kunt gaan inrichten. Het is de kunst je meetnet zo in te richten, dat je er optimaal profijt van hebt. S tanda ardne t Een ander belangrijk punt is dat er op de juiste wijze wordt gemeten, gemonsterd, gevalideerd en geanalyseerd, aldus Bas, zodat verkregen data en uitgevoerde analy- pagina 2

3 Themadag over monitoring flora en fauna Op dinsdag 15 december 2009 organiseren STOWA en de Gegevensautoriteit Natuur een themadag over monitoring van flora en fauna. Op deze dag komen de nieuwste inzichten en instrumenten op het gebied van monitoring aan bod. Het accent ligt daarbij op monitoring voor de Flora- en Faunawet, juridische aspecten van monitoring, nut en noodzaak van uniformering, validatie, bemonsteringsvoorschriften en het nieuwe Handboek Hydrobiologie. De dag is met name bedoeld voor beleidsmedewerkers, bestuurders en onderzoekers van waterschappen, universiteiten en groene adviesbureaus. Maar ook andere geïnteresseerden zijn welkom. Tijdens de dag wordt ruim aandacht geschonken aan de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) die sinds april dit jaar online is. De NDFF is een systeem waarmee zoveel mogelijk informatie over flora en fauna in Nederland wordt bijeengebracht en beschikbaar wordt gesteld. Wat zijn de mogelijkheden en wat is het nut van dit instrument voor de waterschappen en andere organisaties? De themadag vindt plaats in congrescentrum Antropia te Driebergen. De toegang is gratis. Kijk voor meer informatie en aanmelding op Agenda. ses betrouwbaar, uitwisselbaar en reproduceerbaar zijn. Daar ontbreekt het volgens hem nog te vaak aan. Hij illustreert dat met enkele voorbeelden: Op dit moment valideert ieder waterschap hoogfrequente waterkwantiteitsmetingen verschillend. We hebben daarom samen met gegevensbeheerders en gebruikers een Validatieplan Waterkwantiteitsmetingen opgesteld om te komen tot meer uniformiteit en grotere betrouwbaarheid. Ook zijn we bezig te komen tot een betere bepaling van de actuele verdamping, want daar is op dit moment geen goede gestandaardiseerde aanpak voor. Die gegevens heeft ieder waterschap nodig bij het opstellen van een waterbalans. Het kan ook gaan om hele basale dingen. Als er staat dat je een macrofaunamonster moet nemen met een standaardnet, hoe ziet dat er dan uit? Hoe groot is dat net, en wat is de maaswijdte? Impul s De Kaderrichtlijn Water heeft volgens Bas een belangrijke impuls gegeven aan de waterkwaliteitsmonitoring. Waterschappen zijn verplicht aan de Europese Commissie te rapporteren over de waterkwaliteit en de daarin optredende veranderingen om te kijken of KRW-doelen worden behaald. Er worden chemische verbindingen gemeten, zuurstofgehalten, ph, voedingsstoffen, maar ook biologische componenten. De meeste waterschappen hebben inmiddels uniformiteit bereikt bij chemische monitoring. Dat geldt volgens Bas (nog) niet voor biologische monitoring: Vaak besteden waterschappen biologische bemonstering uit. Ze zijn daarbij geneigd te sturen op geld. Begrijpelijk, maar niet erg verstandig. Het ene bureau begroot voor het analyseren van een slootmonster twee uur, het andere een dag. In twee uur kun je echter alleen de grootste, meest beweeglijke en met het oog waarneembare organismen determineren. Er bestaat natuurlijk geen enkele relatie tussen grootte van organismen en de indicatorwaarde die ze hebben. Aan zo n bemonstering heb je niks. En goedkoop blijkt duurkoop. Het Handboek Hydrobiologie waar we nu aan werken, beschrijft voor alle soortgroepen een soort basis monitoringvariant. Met dat boek in de hand kunnen waterbeheerders de kwaliteit van hun ecologische monitoring enorm verbeteren. Overigens zonder dat de totale kosten daarvan toenemen. Het handboek komt nog dit jaar digitaal beschikbaar op de website van STO- WA. Een gedrukt exemplaar verschijnt begin Bas benadrukt dat STOWA niet de enige partij in het waterbeheer is die zich bezighoudt met betrouwbare en uniforme monitoring. We werken bijvoorbeeld samen met de Informatiedesk standaarden Water. IDsW werkt aan standaarddefinities voor waterbegrippen en stelt voor biologische meetparameters standaard meet-, bemonsteringsen analysetechnieken op. Verder zoeken we waar nuttig en zinvol ook aansluiting bij het Integraal Laboratorium Overleg Waterkwaliteitsbeheerders. Het ILOW is de landelijke organisatie voor afstemming en samenwerking tussen de waterschapslaboratoria. En we onderhouden contacten met het Nederlandse Normalisatie Instituut, die de bekende NEN-normen opstelt. Bijvoorbeeld om van een vrijblijvende richtlijn een meer geformaliseerde NENnorm te maken. pagina 3

4 Kwantiteitsmonitoring: het alfa en omega voor klimaatbestendige waterbeheersing Waterbeheerders zijn druk bezig hun watersystemen op orde te brengen, vooral met het oog op klimaatverandering. Dat lukt alleen als je weet hoe die systemen hydrologisch in elkaar steken: wat is de bergings- en afvoercapaciteit? Hoe zit het met de waterbalans? Meten en monitoren vormt de eerste, zeer belangrijke stap bij het beantwoorden van deze vragen. De aandacht voor regionale watersystemen is vooral sinds de regionale wateroverlast in 1998 sterk toegenomen, aldus watersysteemcoördinator Michelle Talsma: In het Nationaal Bestuursakkoord Water is afgesproken dat waterschappen hun watersystemen in 2015 op orde moeten hebben. Daarvoor moet je een goed beeld hebben van de werking en prestaties van je systeem. Dat gebeurt via hydrologische modellering. De kwaliteit van die modellering wordt grotendeels bepaald door de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van de meet- en monitoringgegevens die je in je model stopt. Bijvoorbeeld over debieten (hoeveelheid passerend water per seconde) van stuwen en gemalen, waterlopen, e.d. Vandaar dat STOWA bezig is de kwaliteit van die gegevens op een hoger plan te brengen. Formele s tat us Onlangs heeft STOWA op verzoek van het Platform Monitoring Waterkwantiteit (zie kader) het Handboek Debietmeten in open waterlopen geactualiseerd. Sinds het verschijnen van de eerste versie in 1994 zijn er de nodige technieken bijgekomen voor het meten van debieten. Die zijn meegenomen in deze tweede versie, zegt Durk Klopstra die Michelle Talsma ondersteunt bij de opzet van het watersysteemonderzoek. Om de toepasbaarheid van de nieuwe uitgave te waarborgen, hebben we gebruikers betrokken bij de actualisering. Dat zijn vooral ontwerpers en beheerders van debietmeetnetten in Nederland. STOWA heeft het nieuwe handboek inmiddels onder de aandacht gebracht van de commissie Hydrologie van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN). Watersysteemcoördinator Michelle Talsma legt uit waarom: De richtlijnen die wij opstellen voor uniformering van meten en bemonsteren, hebben een vrijblijvend karakter. Zodra NEN deze richtlijnen overneemt, krijgen ze een formelere status en gaan ze feitelijk gelden als de norm. Waar mogelijk proberen we daarom met dit instituut samen te werken, en onze werkzaamheden op dit gebied met hen af te stemmen. Ui t schie t er s STOWA heeft ook een Validatieplan Waterkwantiteitsmetingen laten opstellen. Volgens Watersysteemcoördinator Michelle Talsma past dit - net als het Handboek Debietmeten - goed in het streven de kwaliteit van basisgegevens voor hydrologische modellering te verbeteren: Waterschappen verrichten veel hoogfrequente waterkwantiteitsmetingen, zoals oppervlaktewaterstanden, debieten, grondwaterstanden en neerslag. Soms zitten er uitschieters of rare sprongen in die meetreeksen. Daarom controleren waterschappen de geldigheid van de gegevens, corrigeren ze en vullen ze eventueel aan. Het probleem is dat ieder waterschap dat nu op een andere manier doet. Goede, uniforme validatie is volgens Michelle van groot belang, want de doorwerking van meetfouten kan groter zijn dan vaak wordt aangenomen. Het Validatieplan helpt watersysteembeheerders bij het inrichten, uniformeren en verbeteren van hun validatieproces. Van iedere validatiestap wordt de methodiek beschreven en wordt aangegeven wat pagina 4

5 Pl at form Moni tor ing Wat erk want i t e i t Begin 2007 werd he t Platform Moni toring Waterk want i tei t opgericht. He t doel van he t platform, wa arin alle water schappen zi jn vertegenwoordigd, is he t delen en gezamenlijk opbouwen van kennis over waterk want i tei t smoni toring. Dat gebeurt t i jdens speciale platformdagen. He t platform wil moni toring ook op een hoger plan brengen : Dat doen we door he t def iniëren en init iëren van specif ieke verbe terpro jec ten, zegt Roger de Crook. Hi j is de voor zi t ter van de commissie die deze pro jec ten begeleidt. We proberen ieder ja ar minima al één pro jec t van de grond te krijgen. Zo starten we binnenkort een projec t om te komen tot op t imalisat ie en implementat ie van neerslagradar, zodat alle waterschappen neerslagradargegevens kunnen gaan gebruiken in he t operat ionele waterbeheer. Voor meer informat ie over he t platform kunt u contac t opnemen me t platformvoor zit ter Loes Thorbecke, Uniek Watermozaïekcongres over klimaatverandering en ecologie Wat zijn de gevolgen van de klimaatverandering voor aquatische flora en fauna? Moeten de ecologische doelen worden bijgesteld? Wat valt er te leren van fossiele overblijfselen? Leidt de klimaatverandering tot invasies van uitheemse planten en dieren? Deze en andere vragen komen aan de orde komen tijdens het tweedaagse Watermozaïekcongres van STOWA, op 27 en 28 januari 2010 in Burgers Zoo Arnhem. Het congres brengt u snel op de hoogte van alle actuele ontwikkelingen rond klimaatverandering en ecologie. waterdrieblad > de toegevoegde waarde is in termen van kwaliteitsverbetering van monitoringgegevens. Wat erbal ans Om de prestaties en werking van een watersysteem volledig te doorgronden, is het nodig inzicht te hebben in de waterbalans: de hoeveelheden water die via bodem en lucht het systeem in- en uitgaan. Daarbij gaat het niet alleen om oppervlaktewater, maar ook om hemelwater, kwel, wegzijging en verdamping. Het is zowel voor het strategische als operationele waterbeheer van belang dat waterbeheerders een goede waterbalans kunnen opstellen, aldus Durk Klopstra: Vooral neerslag en verdamping spelen in die balans een grote rol. STOWA heeft samen met waterbeheerders in kaart gebracht aan welke verdampingsgegevens zij precies behoefte hebben. Deze gegevens zijn verzameld en worden op een CD-rom ter beschikking gesteld aan de waterschappen. Ook zijn aanbevelingen gedaan om te komen tot verdampingscijfers waarmee regionale waterbeheerders beter uit de voeten kunnen. Durk: We hopen dat meteorologische instituten die aanbevelingen ter harte nemen. Naast onderzoek naar actuele verdamping heeft STOWA onderzoek laten uitvoeren naar de onzekerheidsmarges in gemeten neerslag. Durk: Deze onzekerheden blijken de berekende effecten van maatregelen aanzienlijk te beïnvloeden, wat de noodzaak om te blijven investeren in goede neerslagmetingen onderstreept. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in H 2 O nummer 3 (2009). Op de eerste dag bespreken toonaangevende wetenschappers uit verschillende Europese landen de laatste wetenschappelijke stand van zaken rond klimaatverandering en ecologie. Tijdens de tweede dag wordt het thema meer in detail besproken. Dit gebeurt aan de hand van belangrijke onderwerpen in het Nederlandse waterkwaliteitsbeheer. De presentaties worden verzorgd door duo s van wetenschappers en waterbeheerders of adviseurs. Op de eerste symposiumdag is Engels de voertaal, op de tweede dag Nederlands. Kijk voor meer informatie en aanmelding op Agenda. pagina 5

6 Jeroen L ange veld : Waterketeninvesteringen baseren op feiten, niet op aannames Het ontwerpen, besturen en optimaliseren van de afvalwaterketen is een theoretische exercitie, betoogt waterketenadviseur Jeroen Langeveld van Royal Haskoning. Gemeenten en waterschappen baseren zich daarbij te vaak op niet goed onderbouwde rekensommen en theoretische aannames. Dat wordt duidelijk nu er - ook in de waterketen - steeds meer en beter wordt gemeten en gemonitord. Lange tijd werd in de waterketen relatief weinig gemonitord. Begrijpelijk, want wilde je het goed doen, dan was dat volgens Jeroen Langeveld een dure aangelegenheid. Maar het online meten, verwerken en analyseren van data is steeds eenvoudiger en dus goedkoper geworden. En wat blijkt? Theorie en praktijk sluiten vaak totaal niet op elkaar aan. Jeroen: Ik heb nog nooit gezien dat een waterketen precies doet wat hij volgens de theorie zou moeten doen. Over het algemeen functioneren afvalwaterketens veel slechter dan wordt aangenomen. Dat betekent in de praktijk: meer emissie, maar bijvoorbeeld ook meer stanken wateroverlast dan strikt noodzakelijk. Schildmuur t je Het verschil tussen theorie en praktijk wordt snel duidelijk, zodra Jeroen enkele voorbeelden geeft: Theorie houdt geen rekening met een storing in je rioolgemaal. Als dat gebeurt bij nat weer, heb je goede kans op een overstorting omdat je stelsel volloopt. Diezelfde theorie houdt ook geen rekening met de kwaliteit van beheer en onderhoud. Een bergbezinkvoorziening of lamellenfilter moet je wel fatsoenlijk beheren en onderhouden. Doe je dat niet, dan is je investering om emissies terug te dringen, weggegooid geld. Ook tijdens het aanleggen van riolering kan er van alles misgaan, waardoor de theoretische werking negatief wordt beïnvloed. Een aannemer vergeet een schildmuurtje weg te halen op de plek waar de nieuwe op de oude riolering moet worden aangesloten. Of er liggen in de straat andere diameters rioolbuis dan in het beheerbestand is opgenomen. En geloof me, ik zie het regelmatig. Z war t epie t en Juist door de werking van je systeem online te meten en te monitoren komen dit soort onregelmatigheden volgens Jeroen aan het licht. Maar hij waarschuwt ervoor om te gaan zwartepieten: We komen nu in de fase waarin door monitoring allerlei minder plezierige dingen naar boven komen. Het heeft geen zin met de beschuldigende vinger naar elkaar te wijzen. Dat werkt alleen maar contraproductief. Het gaat erom dat we op basis van feitelijke gege- pagina 6

7 vens nu een instrument in handen hebben om het functioneren van de waterketen een geweldige kwaliteitsimpuls te geven. In de lucht Gemeenten en waterschappen rekenen elkaar af op het feit of ze voldoen aan theoretische grondslagen, zoals basisinspanning en afnameverplichting. Ze rekenen elkaar nog niet af op de feitelijke afvalwaterketenprestaties die ze leveren. Daarmee blijven monitoringresultaten in de lucht hangen. Jeroen onderzoekt samen met STOWA waterketencoördinator Bert Palsma de mogelijkheden om daar verandering in te brengen: In gemeentelijke rioleringsplannen zouden gemeenten en waterschappen met elkaar kunnen afspreken dat je het functioneren toetst aan gemeten waarden in plaats van aan een theoretisch model. Daar zou je bijvoorbeeld een bonus-malusregeling aan kunnen koppelen. Als je beter presteert dan is afgesproken, hoef je bepaalde voorgenomen maatregelen niet te nemen. Doe je het slechter, dan moet je juist meer doen. Verder zouden waterschappen in hun waterbeheersplannen kunnen opnemen dat ze rioolgemalen toetsen op feitelijke hydraulische capaciteit, en niet alleen kijken of de theoretische pompcapaciteit overeenkomt met wat is afgesproken. Op die manier kun je maatregelen in de waterketen gaan baseren op feiten, niet op aannames. Smal Meten en monitoren heeft niet alleen een grote impact op het beoordelen van het functioneren van de waterketen. Datzelfde geldt voor de manier waarop we in de keten omgaan met hemelwater, aldus Jeroen: Het huidige regenwaterbeleid in Nederland is gebaseerd op een handjevol metingen en veel aannames, terwijl er wel fors wordt geïnvesteerd om de emissies vanuit regenwaterstelsels te reduceren. Een betere onderbouwing van nut en noodzaak van deze investeringen op basis van goede metingen lijkt hiermee zeer gerechtvaardigd. STOWA ondersteunt al enige tijd meetprojecten aan de riolering die meer inzicht moeten geven in de emissie vanuit regenwaterstelsels en de mogelijkheden om daar met zuiverende voorzieningen iets aan te doen. De STOWA Database regenwater speelt hierbij een belangrijke rol, aldus Jeroen. De database, waarin de resultaten van een groot aantal Nederlandse hemelwatermetingen zijn ondergebracht, is een belangrijk hulpmiddel bij het beoordelen van het nut van regenwaterprojecten, zoals afkoppelen en de aanleg van zuiverende voorzieningen. Jeroen: Gesteund door de mogelijkheden die de huidige meettechniek biedt, werken we hard aan een betere onderbouwing van de keuzes die gemeenten op basis van hun zorgplicht hemelwater moeten gaan maken, en waar waterschappen hen bij zouden moeten helpen. pagina 7

8 Monitoring maakt hoge vlucht in regionaal waterkeringbeheer Het voorkomen van wateroverlast en overstromingen wordt - ook in het regionale waterbeheer - steeds belangrijker. Het klimaat verandert. Dijken en kaden beschermen steeds grotere maatschappelijke en economische belangen. En burgers accepteren domweg geen natte voeten meer, betoogt waterwerencoördinator Ludolph Wentholt: We moeten daarom veel meer inzicht krijgen in de actuele toestand van regionale keringen. Moderne monitoring is daarbij een onmisbaar hulpmiddel. Monitoring in het waterkeringbeheer heeft in korte tijd een hoge vlucht genomen, aldus Ludolph: Vroeger stopte je op gezette tijden de spreekwoordelijke thermometer in de dijk. Bij de najaarsschouw keek je of alles er goed bijlag voor het stormseizoen, bij de voorjaarsschouw nam je eventuele schade op. De vijfjaarlijkse toetsing was een soort APK-keuring, waarbij je keek of de dijk nog aan de norm voldeed. Dat alles gebeurde vooral op het oog en op basis van expert judgement. Met de komst van laser, grondradar en sensortechnologie kunnen we waterkeringen tegenwoordig continu in de gaten houden. Alsof we ze aan de hartbewaking leggen. Dat levert in korte tijd een veel beter en gedetailleerder beeld op van de actuele toestand. Onz innig Nederland heeft naar schatting acht duizend kilometer boezemkaden. Ludolph is de eerste om toe te geven dat het onzinnig is die allemaal te voorzien van sensoren: Veel te duur en helemaal niet nodig. Heel veel regionale waterkeringen kunnen wel tegen een stootje. Het inzetten van moderne monitoringtechnieken is volgens hem vooral zinvol bij kritische dijkvakken en bij dijken die grote belangen beschermen. Ook ziet hij er veel heil in bij het monitoren van de toestand van kunstwerken, zoals stuwen en sluizen: Hierbij kun je op het oog bijna nauwelijks zien in welke staat ze zijn. Moderne monitoring heeft zich al bewezen in situaties waarin het dreigt mis te gaan: Uit het macrostabiliteitsexperiment bij de IJkdijk weten we inmiddels dat sensoren grote voorspellende waarde kunnen hebben in calamiteuze situaties. Daarmee neemt de onzekerheid voor waterbeheerders enorm af, en neemt het handelingsperspectief sterk toe. Je beperkt het risico op het nemen van maatregelen die later onnodig blijken te zijn geweest. En je vergroot de tijd waarin je maatregelen kunt treffen. Mee t reek sen Moderne monitoring heeft volgens Ludolph onder normale omstandigheden ook een belangrijke signaleringsfunctie: Als je een aantal jaar achter elkaar met sensoren monitort, kun je aan de hand van historische meetreeksen zien of en zo ja: in welke mate er verval optreedt in de actuele toestand van een kade of kunstwerk. Op basis van dat verloop kun je redelijk goed bepalen wanneer een kade onder de veiligheidsnorm komt. Op deze manier kun je beheer en onderhoud van je kade veel beter inplannen en meer toestandsafhankelijk maken, en ben je doelmatiger en kosteneffectiever bezig. pagina 8

9 < De I Jk di jk na he t ge sl a agde macros tabili tei t se xperiment, sep tember 2008 IJkdijk & LiveDijk De IJkdijk is een praktijkexperiment waarbij onder gecontroleerde omstandigheden in kunstmatig aangelegde waterkeringen diverse sensor-, remote sensing en ICT-technologieën worden getest op hun toepasbaarheid, betrouwbaarheid en nauwkeurigheid bij het voorspellen van dijkfalen. Er worden proeven uitgevoerd met drie belangrijke faalmechanismen: stabiliteit van de toplaag bij overslaand water, piping en macrostabiliteit. De IJkdijklocatie ligt bij Bellingwolde, in een kleine polder ten zuiden van Nieuweschans (Groningen). Het programma wordt uitgevoerd door een breed consortium van waterkeringbeheerders (de eindgebruikers), het bedrijfsleven, kennis- en onderzoeksinstellingen en beleidsmakers. STOWA is één van de deelnemende partijen. Meer informatie op De mogelijkheden voor moderne monitoring in het waterkeringbeheer lijken eindeloos. Maar er zit volgens Ludolph wel een kleine mits aan: Moderne monitoring levert een geweldige brei aan data op. De uitdaging is nu om die eindeloze stroom gegevens snel en accuraat te verwerken en te analyseren. Want het is natuurlijk aardig als je achteraf kunt voorspellen dat het mis is gegaan, maar je moet vooraf kunnen voorspellen dat het misgaat, of beter nog: dat het mis gaat gaan. Ik denk overigens dat we die hobbel binnen afzienbare tijd zullen nemen. Tot slot: is het niet zo dat ook bij moderne monitoring het aanbod de vraag creëert? Ludolph: Het is verstandig je de vraag te blijven stellen hoe ver je moet gaan met het inzetten van moderne, maar vaak kostbare technieken. Zoals ik al heb gezegd, is het vanuit het oogpunt van waterveiligheid lang niet altijd nodig. Maar je merkt dat de druk op waterschappen vanuit de maatschappij de afgelopen jaren flink is toegenomen. Als er vroeger een kade doorging zei iedereen: jammer maar helaas. Het waterschap heeft zijn best gedaan. Maar daar komen diezelfde waterschappen nu niet meer mee weg. Ze hebben in de ogen van burgers een resultaatsverplichting. Je uiterste best doen om het droog te houden is niet meer voldoende. Je moet dat op zijn minst kunnen aantonen. Het project LiveDijk beoogt het langdurig testen van sensortechnologie in een echte waterkering. Het LiveDijk-project is een vervolg op de IJkdijk, waarin sensortechnologie wordt getest in kunstmatig aangelegde waterkeringen. Waterschap Noorderzijlvest heeft voor de LiveDijk een 600 meter lang deel van de westelijke schermdijk rondom de Eemshaven ter beschikking gesteld. Het project LiveDijk richt zich op de installatie van het monitoringsysteem, het voor langere tijd gebruiken ervan - waarbij de verkregen gegevens over beweging, waterdruk etc. worden getransporteerd naar TNO en Het Waterschapshuis - en het meten van achtergrondruis van de waterkering. Het initiatief voor het LiveDijk-project is genomen door Waterschap Noorderzijlvest, de Stichting IJkdijk en haar participanten en STOWA. Het uiteindelijk doel van IJkdijk en LiveDijk is het ontwikkelen van een real-time monitoringsysteem om de sterkte van dijklichamen op ieder moment te kunnen beoordelen. Dit moet uiteindelijk leiden tot meer inzicht in het gedrag en de actuele sterkte van dijken, zodat het dijkbeheer geoptimaliseerd kan worden. pagina 9

10 Nieuwe stoffen in het oppervlaktewater, nieuwe bedreiging voor ecologie Geneesmiddelen, hormonen, brandvertragers, weekmakers, desinfectiemiddelen. Er lijkt geen eind te komen aan de stroom nieuwe stoffen in ons oppervlaktewater. Afvalwaterzuiveringen vormen één van de belangrijkste emissieroutes, aldus Anja Derksen. Ze is adviseur en secretaris van het Netwerk Monitoring Nieuwe Stoffen, een initiatief van STOWA. Dit netwerk is bedoeld om kennis over het monitoren van nieuwe stoffen te vergaren en te delen. Volgens Anja is het niet verwonderlijk dat de lijst van nieuwe stoffen steeds langer wordt. Er worden jaarlijks veel nieuwe stoffen ontwikkeld. De analysemethoden worden steeds beter en het aantal stoffen waarvoor analysemethoden worden ontwikkeld, neemt ook toe. De methoden zelf zijn echter nog altijd bewerkelijk en duur, zodat je ze niet routinematig kunt toepassen. Met name het opwerken van een monster om de ruis eruit te filteren, is niet eenvoudig. Dat is lastiger dan het aantonen van de stoffen zelf, ondanks de lage concentraties. In het netwerk stemmen waterschappen onderling hun monitoringactiviteiten af, zodat we maximaal rendement halen uit de beschikbare monitoringgelden en niets dubbel doen. De ta il De ecologische effecten van nieuwe stoffen zijn vaak lastig te meten. Normaal worden effecten van stoffen op flora en fauna beoordeeld aan de hand van parameters zoals sterftepercentage, groei en aantal nakomelingen. Maar bij deze stoffen moet je volgens Anja meer in detail gaan kijken: Je ziet de effecten bijvoorbeeld terug in gedragsverandering, of pas bij de tweede generatie nakomelingen, of alleen bij blootstelling op een bepaald tijdstip in de levensfase, zoals bij de aanmaak van geslachtsorganen. Het is lastig een effect aan een bepaalde, specifieke stof te linken. Dat is vaak wel nodig om via gerichte bronaanpak iets te kunnen doen. Sl akken De aandacht voor nieuwe stoffen is de afgelopen tien jaar sterk gegroeid. Vooral omdat steeds meer bekend is geworden over de aanwezigheid en mogelijke risico s van deze stoffen, aldus Anja. Zo ontdekten onderzoekers halverwege de jaren negentig een verband tussen de stof tributyltin in aangroeiwerende verf en het vermannelijken van vrouwelijke waterslakken. In 2000 brachten RIKZ en RIZA het LOES-rapport uit (Landelijk Onderzoek oestrogene Stoffen, red.) over de aanwezigheid van oestrogene hormoonontregelaars in Nederlandse wateren. In deze studie, waarin op tientallen plaatsen monsters werden genomen, werden op tal van plekken hoge concentraties gemeten, zoals de Dommel en in de Westerschelde. Emi ssierou t e s Feit is dat veel nieuwe stoffen - via de riolering - vroeg of laat langs de zuivering komen. Zo worden medicijnresten en hormoonverstoorders (pil) via urine uitgescheiden. In wasmiddelen, shampoos en doucheschuim zitten allerlei synthetische geurstoffen en conserveringsmiddelen die in het afvoerputje verdwijnen. In hemelwater zitten behoorlijk wat hormonale stoffen, hemelwater dat vaak via de riolering op de zuivering komt. Anja: Monitoring van het influent en het effluent, maar ook van andere belangrijke emissieroutes, zoals afvalwater van ziekenhuizen, is daarom van groot belang. Om welke nieuwe stoffen gaat het, hoe groot zijn de vrachten en welk percentage van de aangevoerde stoffen wordt verwijderd? De antwoorden die pagina 10

11 PUBLICAT IENUMMER > je uit monitoring krijgt, bepalen voor een groot deel de plaats, de aard en de noodzaak van maatregelen. Is een centrale aanpak op rwzi s het meest doelmatig, of moeten we ons richten op bepaalde hotspots, zoals ziekenhuizen. Schuin oog Bij het bouwen, renoveren en aanpassen van zuiveringsinstallaties wordt momenteel vooral gefocust op vergaande verwijdering van stikstof en fosfaat. Logisch, want het terugdringen van eutrofiërende stoffen in het oppervlaktewater is - in ieder geval in ons land - een belangrijke voorwaarde om de ecologische doelen van de Kaderrichtlijn Water te halen. Maar de richtlijn kent ook chemische waterkwaliteitseisen voor zogenoemde prioritaire stoffen. Die lijst bevat naast zware metalen een aantal nieuwe stoffen. Anja verwacht dat er op termijn steeds meer van deze stoffen bij zullen komen: Bij de keuze van nieuwe technieken is het daarom verstandig met een schuin oog te kijken naar de verwijderingsrendementen voor deze stoffen. In de brochure Nieuwe s toffen in ons wat er k r i jg t de le zer ant woorden op vr agen al s : wa ar komen de ze s toffen vanda an? Wat we t en we ervan, hoe ge va arl i jk z i jn ze, wat moe t en we ermee en wat doen we ermee? U kunt een pdf van de brochure downloaden op w w w. s towa.nl publ ic at ie s publ ic at ienummer Doorgeefluik Veel mensen denken dat de huidige generatie conventionele zuiveringsinstallaties doorgeefluiken zijn van nieuwe stoffen. Ten onrechte, aldus afvalwatersysteemcoördinator Cora Uijterlinde: Conventionele rwzi s doen het qua verwijdering van nieuwe stoffen helemaal niet slecht. Ze verwijderen bijvoorbeeld het overgrote deel (>90 procent) van de hormoonverstorende stoffen en ook een flink deel van medicijnresten, via adsorptie aan slib of biologische afbraak. Maar daarmee is het probleem zeker niet opgelost, waarschuwt Anja: Voor natuurlijke hormonen zijn namelijk al effecten aangetoond bij zeer lage concentraties, nanogrammen per liter (0, gram, red). He t Ne t werk Moni tor ing Nieuwe S toffen In 2006 i s he t Ne t werk Moni tor ing Nieuwe S toffen opger icht. S TOWA coördineer t de ac t i v i t e i t en van he t ne t werk, wa ar in alle wat er schappen z i jn ver t egenwoordigd. Doel van he t ne t werk i s om k enni s over moni tor ing t e vergaren en ui t t e w i s - selen. Dat gebeur t onder meer door he t centraal toegank el i jk mak en van onder zoek sre sultat en en he t ver talen van de ze re sultat en na ar de pr akt i jk van de wat erbeheerder s. Ook worden moni to - r ingac t i v i t e i t en onderl ing afge s t emd. De oplossing voor (een deel van) het probleem komt mogelijk uit betere afvalwaterzuivering. Met nieuwe zuiveringstechnieken, zoals het doseren van ozon of waterstofperoxide, kun je prioritaire stoffen, medicijnresten en bestrijdingsmiddelen verwijderen tot onder meetbereik. Dat is gebleken uit praktijkonderzoek op rwzi Leiden Zuidwest, waar het Hoogheemraadschap van Rijnland samen met STOWA de afgelopen drie jaar de werking en prestaties van een aantal nieuwe nabehandelingstechnieken onderzocht. He t ne t werk organi seer t ne t werkdagen en beheer t een t hema-websi t e, onder de vl ag van S TOWA. Op de ze websi t e v ind t u alle informat ie over de act i v i t e i t en van he t ne t werk, be schikbare k enni s, moni tor ingac t i v i t e i t en, publ ic at ie s en onder zoek en. Surf na ar w w w. s towa.nl T hema s. Voor meer informat ie over he t ne t werk kunt u contac t opnemen me t Anja Derk sen, ANJA.DERK IE S.NL. pagina 11

12 STOWA werkt hard aan uniformeren effluentbemonstering De huidige regels voor het meten, bemonsteren en analyseren van effluent zijn niet altijd duidelijk. Gevolg is dat waterzuiveringsbeheerders en vergunningverleners er verschillend mee omgaan. Daar moet verandering in komen, vindt procestechnoloog Alex Sengers van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Alex is de voorzitter van de begeleidingscommissie van het STOWA-project waarin richtlijnen worden opgesteld voor bemonstering en dataverwerking van afvalwaterstromen. Een waterschap krijgt voor het lozen van effluent te maken met meerdere bevoegde gezagen, aldus Alex: Waterschappen moeten voor het verkrijgen van lozingsvergunningen waarin dezelfde lozingseisen staan, vaak voldoen aan verschillende voorwaarden, afhankelijk van het bevoegd gezag dat de vergunning afgeeft. Dat komt omdat de regels voor meten en bemonsteren grijze gebieden kennen. Dit lijkt mij onwenselijk, want het leidt tot rechtsongelijkheid. Vandaar dat het project zo belangrijk is, zegt Alex Sengers. Ui t voerba ar Er zijn meer goede redenen om richtlijnen voor bemonstering en dataverwerking op te stellen, aldus Alex. Zo zijn de regels lang niet altijd even werkbaar en uitvoerbaar: Monsters voor het bepalen van het biologisch zuurstofverbruik (BZV) moeten bijvoorbeeld binnen 24 uur na monstername voor analyse worden ingezet, ook in het weekend. Langer bewaren van het monster zou kunnen leiden tot een significante afname van het BZV. Dat is echter allerminst zeker. Ook moeten waterzuiveringsbeheerders hun debietmeters nu iedere vijf jaar nat laten kalibreren bij de fabrikant. Maar het uitbouwen van grote debietmeters kost veel tijd en energie, terwijl er betrouwbare alternatieven zijn voor het nat kalibreren op de rwzi zelf. Di scussie s Het ontbreken van duidelijke, uniforme regels leidt nu vaak tot discussie met de bevoegde gezagen, zegt Alex. Daar willen we vanaf, want die discussies kosten veel tijd en energie en leiden vaak nergens toe. We hebben inmiddels een conceptrichtlijn opgesteld die wordt besproken met de waterschappen en de bevoegde gezagen. Er zijn nog wel discussiepunten, maar ik hoop dat alle partijen er uiteindelijk mee instemmen. De richtlijn leidt er volgens Alex eveneens toe dat de kwaliteit van de verkregen gegevens toeneemt en dat door de uniforme wijze van bemonstering de gegevens van de diverse zuiveringsbeheerders veel beter en nauwkeuriger met elkaar vergeleken kunnen worden. Daarmee krijgen we via de Bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer een steeds betrouwbaarder beeld van de zuiveringsprestaties van de waterschappen en de daarbij optredende verschillen. Dat is een goede basis voor het verbeteren van de eigen prestaties. pagina 12

13 De Taxoncode Waterbeheer Nederland: what s in a name... De basis voor goede, betrouwbare en vergelijkbare monitoring is dat wat identiek is, ook identiek wordt benoemd. Dat lijkt een open deur, maar vooral in de biologie kan het de nodige verwarring opleveren, zegt watersysteemcoördinator Bas van der Wal. De Taxoncode Waterbeheer Nederland van IDsW brengt daar verandering in. STOWA is medefinancier van dit project. Stel: Bioloog Jansen ontdekt in 1931 een organisme en noemt dat AA. In 1960 bekijkt bioloog Pietersen een aantal exemplaren van hetzelfde diertje nog eens wat beter en concludeert dat het eigenlijk twee organismen zijn: AA en AB. In 1971 komt bioloog De Vries met de mededeling dat AB feitelijk ook uit twee organismen bestaat: AC en AD. In 1992 meent bioloog Bakker ten slotte dat AA en AD eigenlijk hetzelfde zijn. Bas van der Wal: In de TWN spreken we met elkaar af wat we nu precies onder AA verstaan, als we AA opschrijven: de AA van bioloog Pietersen (1931), of de AA van bioloog Bakker (1992). Dat gebeurt voor tienduizenden organismen. Monnikenwerk, maar wel heel erg nuttig. Eind 2008 kwam de eerste versie uit van de TWN. Die omvat nu zo n 17 duizend soorten (taxa), onderverdeeld in twaalf categorieën, waaronder fytoplankton, diatomeeën, waterplanten, zoogdieren, amfibieën, reptielen, vlinders, vissen en vogels. > F Y TOPLANK TONanalyse Pe t er Gl a s, wat ergr a af van Wat er schap De Dommel : Peilen of maatregelen ook echt werken Waterschappen zijn verplicht jaarlijks bestuurlijk te verantwoorden of het belastinggeld effectief en doelmatig wordt ingezet. Het verzamelen van monitoringgegevens is daarbij onmisbaar, meent Peter Glas, watergraaf van De Dommel: We krijgen bovendien steeds vaker vragen van burgers of een bepaalde maatregel wel werkt. Zwemt er bijvoorbeeld wel wat door die mooie nieuwe vistrap, hoor ik dan. Dat moet je wel goed meten en bekendmaken. Wat Glas opvalt, is dat de begroting van veel nieuwe projecten eindigt bij de oplevering. Ik pleit ervoor ook de nazorg in de begroting op te nemen, i.c. geld voor monitoring. Alleen dan kun je vaststellen of een project ook dat oplevert wat werd beoogd. Bij ons zijn dit jaar veel projecten opgeleverd, onder meer op het gebied van waterberging en verdrogingsbestrijding. We moeten een stap verder gaan dan alleen maar hopen dat het werkt. De effecten moeten we daadwerkelijk gaan meten. Mede om die reden heeft Waterschap De Dommel besloten de monitoringinspanningen vanaf 2010 te vergroten. We gaan meer en vaker meten en meer analyses maken. Het verzamelen van gegevens is daarbij geen doel op zich, maar gekoppeld aan concrete vragen op operationeel gebied, en tevens bedoeld voor informatievoorziening en de verantwoording naar buiten. De aandacht voor monitoring heeft voor Glas niet alleen een bestuurlijke en maatschappelijke, maar tevens een wetenschappelijke kant. De wetenschap is zeer gebaat bij veldgegevens. We ontwerpen inrichtingen voor de toekomst bij wijze van spreken met de inzichten van gisteren. Ik stel voor dat we op een aantal projecten bekijken hoe de inrichtingen functioneren en dat we die gegevens beschikbaar stellen aan wetenschappers. Zo kunnen we bijdragen aan de kenniskringloop. Dat STOWA aandacht besteedt aan monitoring, vindt Glas een goede zaak. Ik hoop dat het waterkenniswiel mede daardoor goed blijft draaien. pagina 13

14 Limnodata Neerlandica geactualiseerd De Limnodata Neerlandica is een online database waarin STOWA waarnemingen heeft samengebracht van planten en dieren die leven in de Nederlandse oppervlaktewateren. Tevens zijn gegevens opgenomen over de waterkwaliteit en andere milieufactoren of ecologisch relevante omstandigheden tijdens de waarneming. Momenteel wordt de database geactualiseerd. De database is te beschouwen als het meest complete, landsdekkende archief voor het toegepaste aquatisch-ecologisch onderzoek. Het bevat gegevens van zo n 125 duizend watermonsters, genomen bij 24 duizend meetpunten. In de monsters zijn meer dan 2,7 miljoen waarnemingen van soorten flora- en fauna gedaan. STOWA werkt momenteel samen met RWS-Waterdienst en het Planbureau voor de Leefomgeving aan een update. Hierbij worden de meest actuele en gecorrigeerde gegevens van waterschappen over het voorkomen van flora en fauna in hun beheersgebieden in de database opgenomen. De database is online te ontsluiten via groene glazenmaker > De gebruikers van de Limnodata Neerlandica hebben ook toegang tot Piscaria, een database die STOWA heeft ontwikkeld samen met Sportvisserij Nederland. Deze database is de landelijke standaard voor de opslag en analyse van visstandgegevens. De gegevens zijn afkomstig van visstandbemonsteringen door waterschappen en visverenigingen, die zijn uitgevoerd volgens de richtlijnen van het Handboek Visstandbemonstering. STOWA bracht dit handboek enkele jaren geleden uit. Belangrijke rol voor monitoring binnen Watermozaïek Watermozaïek is een breed opgezet kennisprogramma van STOWA naar de effecten van maatregelen op de ecologie en waterkwaliteit van oppervlaktewateren. Monitoring speelt een belangrijke rol binnen dit programma. Begin 2010 wordt er een speciale themadag over gehouden. Veel ingrepen van waterbeheerders, zoals het aanleggen van natuurvriendelijke oevers of hermeanderen van beken, grijpen in op de ecologie van een watersysteem. De effecten ervan hebben over het algemeen een vertraging. Planten en dieren hebben tijd nodig zich aan veranderingen aan te passen, of zich te verspreiden van of naar het betreffende watersysteem. Om de effecten van maatregelen op de ecologie goed te kunnen inschatten, is langdurige en zorgvuldige monitoring essentieel. Het is daarom een integraal onderdeel van het Watermozaïek-programma. Het programma heeft een lange looptijd (circa 10 jaar) juist vanwege de effecten die op lange termijn pas goed kunnen worden vastgesteld. Naast de belangrijke rol van monitoring in de projecten van het Watermozaïek zal er in 2010 ook een themadag worden gewijd aan monitoring. Tijdens deze dag komen wetenschappers en waterschappers aan het woord over het belang van monitoring om KRW-doelen te bereiken en over de daarbij te hanteren methoden. pagina 14

15 Hans Schouffoer, Hoogheemr a ad van R i jnl and : Monitoring maakt ons werk transparanter en toegankelijker Monitoring levert een schat aan data op. Van gegevens over zwemwaterkwaliteit en peilstanden, tot gegevens over nutriëntconcentraties en het vóórkomen van rivierkreeften. Op zichzelf zeggen die niet zoveel. Meetsystemen en meetgegevens zijn nuttig voor het uitvoeren van onze kerntaken. Maar ik zie die gegevens vooral als middel om naar buiten het resultaat te laten zien van wat we doen en hoe we het doen, zegt Hans Schouffoer, Hoogheemraad van Rijnland. Schouffoer legt de nadruk op de maatschappelijke waarde van monitoringgegevens. Die informatie kan ons werk transparanter en meer toegankelijk maken. Daarom stimuleer ik dat we dergelijke gegevens niet alleen intern gebruiken, maar ook toegankelijk maken voor de buitenwacht. Bijvoorbeeld via onze website. Ik wil zelfs nog een stap verder gaan en burgers betrekken bij het verzamelen van gegevens. We hebben bijvoorbeeld samen met agrariërs een hele simpele methode ontwikkeld om sloten te bemonsteren. Zo kunnen zij zelf kijken of hun sloten aan de normen voldoen. Je kunt ook scholieren inschakelen om met praktijklessen het veld in te gaan en hen monsters laten nemen van sloten. Zo betrek je maatschappelijke partijen bij ons werk en verzamel je ook nog eens nuttige data. Beperk ingen Draagvlak vergroten voor het werk van het hoogheemraadschap kan volgens Schouffoer tevens worden bereikt via het beschikbaar stellen van monitoringgegevens. Als in een gebied veel discussie is over peilmaatregelen, kun je de meetgegevens daarvan online zetten. Dan kunnen mensen ook zelf beoordelen of het beoogde doel wordt bereikt. Dat kan het vertrouwen in dergelijke maatregelen vergroten. Schouffoer tekent daarbij wel aan dat partijen niet louter en alleen moeten kijken naar wat wordt gemeten en de gegevens die daar uitrollen. De werkelijkheid is meer dan alleen wat je kunt meten. Een meetsysteem ziet ook dingen niet. Je moet je wel bewust zijn van de beperkingen. Van STOWA verwacht de hoogheemraad dat het transparantie en toegankelijkheid voor de buitenwacht laat meewegen in onderzoeken die monitoring betreffen. En ik zie als uitdagende opdracht voor STOWA te onderzoeken hoe burgers en belangenverenigingen kunnen worden ingeschakeld bij het aanleveren van gegevens. pagina 15

16 ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOwa Rob Rui j t enberg progr ammasecre tar i s Deltaproof Rob Ruijtenberg (45) is sinds september ad interim werkzaam voor STO- WA. Rob is voor drie dagen per week aangesteld als programmasecretaris bij het kennisprogramma Deltaproof. Doel van dit programma is het boven tafel krijgen van de kennisvragen die spelen bij de regionale vertaling van de aanbevelingen van de Deltacommissie, deze te beantwoorden en praktisch beschikbaar te maken voor de waterschappen. Rob is geen onbekende in de waterwereld. Hij werkte onder meer bij de provincie Noord-Brabant. Daar hield hij zich als beleidsmedewerker en projectleider bezig met GGOR, waterconservering en verdrogingsbestrijding. De laatste jaren was hij als hoofd Grondzaken van DLG regio Zuid onder meer betrokken bij het aankopen van gronden voor natuur, landbouw en waterberging. Inmiddels heeft hij een eigen adviesbureau. De door STOWA gekozen benadering in het kennisprogramma Deltaproof sluit naar zijn zeggen mooi aan bij zijn persoonlijke drijfveren: Samenwerken, denken én doen, gaan voor een duurzame samenleving, iets moois achter laten voor de generatie na ons. Ik werk nu ruim twee maanden voor STOWA, tussen en met gepassioneerde mensen. Dat bevalt mij erg goed. Rob is getrouwd en heeft drie kinderen. Hij houdt van koken, badminton, (sprookjes)boeken en reizen. U kunt Rob bereiken via ruijtenberg@stowa.nl. E xper imenteel onder zoek t er verbe t er ing van bl auwalgenvoor spell ingsmodel Reeds enkele jaren wordt in opdracht van STOWA gewerkt aan EWACS, een systeem voor het voorspellen van drijflagen van blauwalgen (Early Warning Against scums). De afgelopen periode is via monitoring vooral ingezet op validatie van het model. Vrijwel alle waargenomen drijflagen worden correct voorspeld, maar het model voorspelt te vaak drijflagen die niet worden waargenomen. Deze false positives blijven een probleem, ondanks enkele belangrijke wijzigingen die zijn doorgevoerd in de modelopzet. STOWA is nu een project gestart om meer inzicht te krijgen in de diverse aspecten die bij drijflaagvorming een rol spelen. Dit gebeurt via veldstudies met bemonsterde veldpopulaties in de Limnotrons van het NIOO in Nieuwersluis. Limnotrons zijn meren onder gecontroleerde condities. De Limnotrons bieden de kans drijflaagvorming onder vrij natuurlijke omstandigheden te bestuderen, terwijl de veldonderzoekers volledige controle houden over zaken als turbulentie, lichthistorie en nutriënten. Op basis van de resultaten van het veldonderzoek wordt het model aangepast en getoetst door de modeloutput van de oude en nieuwe modelopmaak met elkaar te vergelijken. Durk Klop s t r a ver s t erk t ta ak veld wat er s y s t emen Vanaf 1 oktober ondersteunt Durk Klopstra watersysteemcoördinator Michelle Talsma, die de programmaleiding op zich heeft genomen van het kennisprogramma Deltaproof. Hij vervult deze taak op parttime basis (twee dagen per week), gedetacheerd vanuit HKV lijn in water. Durk is na zijn studie Hydrologie in Delft sinds 1994 werkzaam in het regionale waterbeheer. Hij is intensief betrokken geweest bij zoetwatervoorzieningsvraagstukken, zoals de Droogtestudie Noord Nederland, waarvoor het NHI wordt ingezet. Verder is de wateropgave die voortvloeit uit de NBW-normen, een terugkerend thema in zijn werk. Ook is Durk regelmatig verantwoordelijk voor integrale inrichtingsvraagstukken. Een voorbeeld daarvan is de Watervisie Lauwersmeer. In deze vraagstukken spelen naast sterk inhoudelijke componenten meer procesmatige aspecten een belangrijke rol. Durk richt zich graag op het snijvlak van beide, met als adagium: zonder inhoud geen proces. pagina 16

17 ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA te Durk is getrouwd en heeft twee kinderen. Hij houdt van hardlopen (halve marathons) en zweefvliegen. U kunt Durk bereiken via klopstra@ stowa.nl, of op Pr ak t i jk proe ven be s t r i jding overl a s t bl auwalgen Wageningen Universiteit, de waterschappen Brabantse Delta, De Dommel, Aa en Maas en STOWA doen praktijkproeven waarbij verschillende methoden om blauwalgenoverlast te bestrijden, onderling worden vergeleken. Voor dit project is 1,9 miljoen euro subsidie verstrekt vanuit het Innovatieprogramma Kaderrichtlijn Water. Ook de provincie Noord- Brabant draagt bij in de kosten. Er wordt onder meer gekeken naar de werking van de Flock & Lock methode in de diepe zwemplas De Kuil (Prinsenbeek). Hierbij klontert het in het water aanwezige fosfaat eerst door een vlokmiddel aan elkaar en zakt het naar de waterbodem. Een sterk fosfaatbindend middel (Phoslock ) bindt vervolgens het uit de waterbodem en uit het neergeslagen organisch materiaal vrijkomende fosfaat. De methode lijkt erg succesvol. In twee ondiepe vijvers in Dongen en Eindhoven worden verder verschillende proeven uitgevoerd, in compartimenten van ongeveer 15 bij 15 meter. In het eerste compartiment blijft, ter controle, de uitgangssituatie behouden. In de overige compartimenten worden de volgende maatregelen genomen: waterplanten enten en visstandbeheer, baggeren (met én zonder vlokmiddel) en toediening van een fosfaatfixatief. Door middel van intensieve monitoring worden de effecten van de verschillende maatregelen in beeld gebracht. Meer informatie over de proeven vindt u in laatste nieuwsbrief (10) van de werkgroep Cyanobacteriën, op de themasite Cyanobacteriën (via www. stowa.nl). R ichtlijnen voor ont werpen bergbe z inkba ssins In het STOWA-project Effectiviteit van lamellenafscheiders in bergbezinkbassins stellen onderzoekers richtlijnen op voor het ontwerp van bergbezinkbassins met én zonder lamellenafscheiders, bedoeld om de emissie vanuit de waterketen terug te dringen. Er wordt beoogd te komen tot een goed uitvoerbare, praktische ontwerpmethode die zowel bij nieuwbouw als in bestaande situaties gebruikt kan worden. Voorts dient de methode inzicht te geven in de vraag of een lamellenafscheider in een bassin significant extra zuiveringsrendement oplevert voor diverse vuiluitworpparameters. Hierbij gaat het naast de klassieke parameters als BZV, CZV en nutriënten om (een aantal) stoffen die binnen de Europese Kaderrichtlijn Water in de toekomst van belang worden. STOWA laat het project uitvoeren samen met de stichting RIONED. Updat e t hema si t e moni tor ing nieuwe s toffen De STOWA-themasite monitoring nieuwe stoffen (zie ook elders in deze nieuwsbrief) heeft een flinke update gekregen. Er is een nieuw onderwerp toegevoegd Normen en richtwaarden nieuwe stoffen. Daarnaast zijn er diverse artikelen op de site geplaatst die recent over dit onderwerp in de pers zijn verschenen. Onder het onderwerp Publicaties zijn voorbewerkte zoekacties in de Hydrotheek opgenomen. De rubriek Projecten bevat een compleet overzicht van alle nationale en internationale kennisprojecten over dit onderwerp. Hebt u zelf een bijdrage voor de site, zoals projectbeschrijvingen of nieuwsberichten? U kunt daarvoor bellen naar de secretaris van het Netwerk Monitoring Nieuwe Stoffen, Anja Derksen, U komt op de themasite via thema s. pagina 17