EFFECT VAN LICHT OP STEMMING EN SLAAP BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON

Transcriptie

1 EFFECT VAN LICHT OP STEMMING EN SLAAP BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek naar het effect van licht op stemming en slaap bij mensen met de ziekte van Parkinson. Aan dit onderzoek zullen in totaal 80 mensen meedoen. Voor het onderzoek vragen wij u een aantal keer naar het VU Medisch Centrum (VUmc) te komen. U beslist zelf of u wilt meedoen. Voordat u de beslissing neemt, is het belangrijk dat u wat meer over het onderzoek te weten komt. Lees deze informatiebrief daarom rustig door. Bespreek het met uw partner, vrienden of familie. Ook is er een onafhankelijke arts, die veel weet van het onderzoek, die u bij eventuele vragen kunt bellen. Lees ook de Algemene brochure medisch-wetenschappelijk onderzoek bij mensen. Daar staat veel algemene informatie over medisch-wetenschappelijk onderzoek in. Hebt u na het lezen van deze informatie nog vragen, dan kunt u terecht bij de onderzoeker. In de bijlage vindt u de contactgegevens. 1. Wat is het doel van het onderzoek? Veel mensen met de ziekte van Parkinson hebben last van slechte stemming en slaapstoornissen. Vaak treden deze stoornissen al bij het begin van de ziekte op, vaak nog voor de kenmerkende motorische verschijnselen. Ze zijn niet altijd gemakkelijk te behandelen: zo kan medicatie bijwerkingen geven, en is psychotherapie niet voor iedereen een geschikt behandelalternatief. Wij proberen daarom in dit onderzoek met name de stemming maar ook de slaap van mensen met de ziekte van Parkinson te verbeteren door deze te behandelen met licht. Er worden in dit onderzoek geen medicijnen toegepast, anders dan de medicijnen die u al neemt. 2. Welk medische behandeling wordt onderzocht? In dit onderzoek gebruiken we lichtbakken die tweemaal daags (eenmaal s ochtends en eenmaal s avonds) een half uur licht geven. De behandeling vindt bij u thuis plaats gedurende drie maanden. 3. Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd? De 80 mensen die deelnemen aan het onderzoek worden ingedeeld in twee groepen. Beide groepen krijgen lichttherapie. Het soort licht dat wordt aangeboden verschilt echter per groep. Door middel van loting wordt bepaald wie er in welke groep terecht komt. De deelnemers weten niet in welke groep ze zitten; de onderzoekers ook niet. De behandeling zal drie maanden duren. De tijden van de lichtbehandeling verschillen per persoon: deze worden aangepast aan uw individuele biologische ritme. pagina 1 van 15

2 Voorafgaand, tijdens en na de behandeling wordt u uitgenodigd op de polikliniek van het VUmc. Voor een overzicht van deze contactmomenten verwijzen wij u naar de figuur in bijlage 5. De eerste afspraak betreft een intake, waarin u een uitgebreid interview zal krijgen om een goed beeld te krijgen van uw klachten. Hierbij worden voornamelijk vragen gesteld over uw stemming en slaap, maar wordt ook een bewegingsonderzoek gedaan. De vervolgafspraken, tijdens welke de eventuele verbetering van de klachten wordt geëvalueerd, zijn minder uitgebreid. Naast deze gesprekken krijgt u ten tijde van de meetmomenten de volgende zaken uitgereikt: - Een polshorloge dat uw activiteit registreert en zo uw slaap-waak ritme vastlegt - Een lichtsensor, die de hoeveelheid licht meet waar u in uw dagelijks leven aan blootgesteld wordt - Acht buisjes die wattenrolletjes bevatten voor de speekselverzameling, voor onderzoek naar hormonen melatonine en cortisol (bijlage 6). - Een slaapdagboek - Een aantal vragenlijsten Het polshorloge en de lichtsensor dient u gedurende een week continu te dragen. Bij de intake op de polikliniek van het VUmc worden u deze sensoren aangereikt. Ze worden weer ingenomen als de lamp bij u thuis geplaatst wordt. Bij alle andere meetmomenten krijgt u de sensoren een week voor uw controle bij het VUmc thuisgestuurd. U kunt deze dan bij de controleafspraak bij de onderzoeker inleveren. 4. Wat wordt er van u verwacht? Tijdens het onderzoek hoeft u niet iets anders te doen dan normaal. U neemt dezelfde medicijnen die u altijd neemt. Eventuele aanpassing aan uw medicatieschema, inclusief het eventuele gebruik van antidepressiva of slaapmedicatie, tijdens de behandeling en de periode daarna zullen in overleg met de arts van het project besproken worden. We zullen echter proberen in ieder geval tijdens de lichtbehandeling de medicatie zoveel mogelijk constant te houden. Wij vragen u om tijdens de periode waarin u lichttherapie krijgt, niet op vakantie te gaan of lange tijd van huis te gaan. Het effect van de lichtbehandeling neemt namelijk af als deze onderbroken wordt. Hiernaast vragen we u om in totaal zes keer gedurende één week een polshorloge en lichtsensor continu te dragen (zie ook punt 3), en om zes keer gedurende één dag speeksel te verzamelen (zie bijlage 6). U krijgt op deze momenten ook een aantal vragenlijsten opgestuurd, die u zelf in kunt vullen. 5. Wat is meer of anders dan de reguliere behandeling(en) die u krijgt? Naast uw gewone medicijnen en behandelingen krijgt u een lichtbak thuis. Die moet bij voorkeur staan op een plek waar u er goed voor kan gaan zitten, met ongeveer 30 centimeter afstand tussen uw ogen en de lichtbak. U mag tijdens de periode dat de lichtbak aanstaat een boek lezen, achter de computer werken, iets eten of iets anders doen, zolang u uw ogen maar open houdt en het licht op beide ogen valt. U hoeft dus niet recht in de lamp te kijken. Wel vragen we u of u op een vaste afstand (30 cm) van de lichtbak wil blijven zitten. 6. Welke bijwerkingen kunt u verwachten? Er zijn geen duidelijke nadelen of ernstige bijwerkingen bekend van het gebruik van de lamp. Sommige mensen melden dat ze in het begin lichte hoofdpijn of geïrriteerde ogen krijgen van het licht. Dit gaat over het algemeen na een paar dagen over. pagina 2 van 15

3 7. Wat zijn mogelijke voor- en nadelen van deelname aan dit onderzoek? Een mogelijk voordeel dat u zult hebben van deelname is een verbetering van uw stemming, slaap en/of het bewegen. Een nadeel van deelname is de tijdsinvestering: u dient gedurende drie maanden thuis te zijn, om dagelijks voor de lichtbak te kunnen gaan zitten. In deze periode kunt u dus niet op vakantie gaan of lange tijd wegblijven. Hiernaast vinden sommige mensen het vervelend als zij vroeg op moeten staan voor de lichtbehandeling, of hier s avonds voor thuis moeten zijn. 8. Wat gebeurt er als u niet wenst deel te nemen aan dit onderzoek? U beslist zelf of u meedoet aan het onderzoek. Deelname is vrijwillig. Als u besluit niet mee te doen, hoeft u verder niets te doen. U hoeft niets te tekenen en u hoeft niet uit te leggen waarom u niet wilt meedoen. Als u patiënt bij het VUmc bent, krijgt u gewoon de behandeling die u anders ook zou krijgen. Als u wel meedoet, kunt u zich altijd bedenken en toch stoppen. Ook tijdens het onderzoek. 9. Wat gebeurt er als het onderzoek is afgelopen? Als het onderzoek is afgerond, wordt uw dossier bij het VUmc afgesloten. U hoeft daarna niet meer terug te komen voor het onderzoek. Indien u veel baat hebt gehad bij de lichttherapie, en deze thuis voort wilt zetten, zullen we u een informatiebrief meegeven waarin staat hoe u dit zelf kunt doen. 10. Bent u verzekerd wanneer u aan het onderzoek meedoet? Voor iedereen die meedoet aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. De verzekering dekt schade als gevolg van het onderzoek. Dit geldt voor schade die naar boven komt tijdens het onderzoek, of binnen vier jaar na het einde van het onderzoek. In bijlage 2 vindt u de verzekerde bedragen, de uitzonderingen en de adresgegevens van de verzekeraar. 11. Wordt u geïnformeerd als er tussentijds voor u relevante informatie over de studie bekend wordt? Het onderzoek zal zo nauwkeurig mogelijk volgens plan verlopen, maar de situatie kan veranderen. Bijvoorbeeld door de reactie van uw lichaam, of door nieuwe informatie uit wetenschappelijk onderzoek. Als dat zo is, bespreken we dat direct met u. U beslist dan zelf of u met het onderzoek wilt stoppen of doorgaan. Als uw veiligheid of welbevinden in gevaar is, stoppen we direct met het onderzoek. 12. Wat gebeurt er met uw gegevens? Gegevens die wij tijdens het onderzoek over u verzamelen, blijven geheim. Wij slaan uw gegevens op met een anonieme code. In rapporten over het onderzoek wordt die code gebruikt. Alleen de onderzoeker weet welke code u hebt. Deze gegevens, inclusief afgenomen lichaamsmateriaal, blijven gedurende maximaal 15 jaar bewaard. Meer informatie over de bewaring van gegevens vindt u in de Algemene brochure. 13. Wordt uw huisarts en/of behandelend specialist geïnformeerd bij deelname? Wij laten uw huisarts en behandelend specialist(en) schriftelijk weten dat u meedoet aan het onderzoek. U moet hiervoor toestemming geven op het toestemmingsformulier. Als u geen toestemming geeft, kunt u niet meedoen aan het onderzoek. pagina 3 van 15

4 14. Zijn er extra kosten wanneer u besluit aan dit onderzoek mee te doen? Voor de behandeling zult u zes keer naar de polikliniek van het VUmc moeten komen voor contact met de onderzoekers en artsen. De eventuele reiskosten die u daarvoor moet maken zullen wij u vergoeden. Indien u nog geen gebruik hebt gemaakt van andere medische zorg in het jaar van deelname, zal uw verzekeraar u vragen een eigen bijdrage te betalen. Deze kosten zijn voor eigen rekening. 15. Welke medisch-ethische toetsingscommissie heeft dit onderzoek goedgekeurd? De toetsingscommissie van het VU medisch centrum heeft dit onderzoek goedgekeurd. Meer informatie over deze goedkeuring vindt u in de Algemene brochure. 16. Wilt u verder nog iets weten? U kunt voor verdere informatie altijd contact opnemen met de uitvoerende onderzoekers (voor contactgegevens verwijzen wij naar bijlage 7). Wilt u graag een onafhankelijk advies over meedoen aan dit onderzoek, dan kunt u terecht bij een onafhankelijke arts. De contactgegevens vindt u in bijlage Bijlagen In de bijlage vindt u 1) algemene brochure medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen, 2) toestemmingsformulier, 3) verzekeringstekst, 4) gegevens van de onafhankelijk arts, 5) het stroomschema van het onderzoek, 6) instructies voor het speekselonderzoek, 7) contactgegevens onderzoekers. Dr. O.A. van den Heuvel, psychiater Dr. Y.D. van der Werf, psycholoog/neurowetenschapper pagina 4 van 15

5 Bijlage 1: Algemene brochure medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen NB: De digitale variant van de Algemene brochure medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen kunt u vinden op de website van de Rijksoverheid ( op het volgende webadres: pagina 5 van 15

6 Bijlage 2: Toestemmingsformulier Titel van het onderzoek : Slaap- en stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson; een behandelstudie met lichttherapie. o Ik heb de informatiebrief voor de proefpersoon met bijbehorende bijlagen gelezen. Ik kon aanvullende vragen stellen. Mijn vragen zijn genoeg beantwoord. Ik had genoeg tijd om te beslissen of ik meedoe. o Ik weet dat mee doen helemaal vrijwillig is. Ik weet dat ik op ieder moment kan beslissen om toch niet mee te doen. Daarvoor hoef ik geen reden te geven. o Ik geef toestemming om mijn huisarts te vertellen dat ik meedoe aan dit onderzoek. o Ik geef toestemming om de specialist(en) die mij behandelt te vertellen dat ik meedoe aan dit onderzoek. o Ik weet dat sommige mensen mijn gegevens kunnen zien. Die mensen staan vermeld in de Algemene brochure. o Ik geef toestemming om mijn gegevens te gebruiken, voor de doelen die in de informatiebrief staan. o Ik geef toestemming om gegevens nog maximaal 15 jaar na afloop van dit onderzoek te bewaren. Ik geef wel/geen* toestemming om mijn lichaamsmateriaal nog maximaal 15 jaar na afloop van dit onderzoek te bewaren. Zodat dit in de toekomst misschien gebruikt kan worden voor een nieuw onderzoek. (* = doorhalen wat niet van toepassing is) Ik vind het goed om aan dit onderzoek mee te doen. Naam proefpersoon: Handtekening: Datum : / / Ik verklaar hierbij dat ik deze proefpersoon volledig heb geïnformeerd over het genoemde onderzoek. Als er tijdens het onderzoek informatie bekend wordt die de toestemming van de proefpersoon zou kunnen beïnvloeden, dan breng ik hem/haar daarvan tijdig op de hoogte. Naam onderzoeker (of diens vertegenwoordiger): Handtekening: Datum: / / Aanvullende informatie is gegeven door (indien van toepassing): Naam: Functie: Handtekening: Datum: / / pagina 6 van 15

7 Bijlage 3: Verzekeringstekst INFORMATIE OVER DE VERZEKERING Voor iedereen die meedoet aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. De verzekering dekt schade, die het gevolg is van deelname aan het onderzoek. Dit geldt voor schade die naar boven komt tijdens het onderzoek, of binnen vier jaar na het einde van het onderzoek. U moet de schade ook binnen die vier jaar aan de verzekeraar hebben gemeld. In geval van schade kunt u zich direct wenden tot de verzekeraar of schaderegelaar. De verzekeraar van het onderzoek is: Naam: Warborgmaatschappij Centramed b.a. Adres: Postbus 191, 2270AD Voorburg De verzekering biedt een maximumdekking van (ten minste ) per proefpersoon en (ten minste ) voor het gehele onderzoek. De dekking van specifieke schades en kosten is verder tot bepaalde bedragen beperkt. Deze vindt u in het Besluit verplichte verzekering bij medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. Informatie hierover kunt u vinden op de website van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek: Voor deze verzekering gelden een aantal uitsluitingen. De verzekering dekt de volgende schade niet: schade waarvan op grond van de aard van het onderzoek (nagenoeg) zeker was dat deze zich zou voordoen; schade aan de gezondheid die ook zou zijn ontstaan als u niet aan het onderzoek had deelgenomen; schade die het gevolg is van het niet (volledig) nakomen van aanwijzingen of instructies; schade aan nakomelingen, als gevolg van een nadelige inwerking van het onderzoek op u of uw nakomeling; bij onderzoek naar bestaande behandelmethoden: schade die het gevolg is van één van deze behandelmethoden; bij onderzoek naar de behandeling van specifieke gezondheidsproblemen: schade die het gevolg is van uitblijvende verbetering of van verslechtering van deze gezondheidsproblemen. pagina 7 van 15

8 Bijlage 4: contactgegevens onafhankelijk arts Dr. E. van Exel, psychiater GGZ ingeest, locatie valeriusplein, Opnamekliniek ouderen Valeriusplein 9, 1075 BG Amsterdam Tel pagina 8 van 15

9 Bijlage 5: Stroomschema van het Onderzoek Overzicht van de behandeling en de metingen. Op ieder moment aangegeven met een rode stip komt u naar de polikliniek van het VUmc voor een interview. De week ervoor krijgt u een polshorloge, lichtsensor en benodigdheden voor de speekselverzameling thuisgestuurd. Bij de intake worden deze zaken u in het VUmc aangereikt, en bij het plaatsen van de lamp weer ingenomen. pagina 9 van 15

10 Bijlage 6: Informatiebrief speeksel verzamelen Instructies voor het speekselonderzoek Het is de bedoeling dat er gedurende één dag acht maal speeksel verzameld wordt: vier maal s morgens en vier maal s avonds. Waarom verzamelen we speeksel? De afgifte van cortisol en melatonine over de dag wordt geregeld door de biologische klok. Onder normale omstandigheden is de afgifte van cortisol s ochtends het hoogst terwijl melatonine vooral s avond wordt afgegeven. Verstoring van de biologische klok resulteert ook in verstoring van de afgifte van deze hormonen en vormen dus een maat voor de werking van de biologische klok. Deze hormonen zijn ook meetbaar in het speeksel. Hoe werkt het verzamelen van speeksel? 1. U krijgt van ons 8 buisjes. Een buisje bestaat uit een centrifugebuis, met daarin een inhangbuisje dat een wattenrolletje bevat. De buis is afgesloten met een dopje. De buisjes zijn genummerd met de cijfers 1 t/m 8. Het nummer staat op zowel het dopje als het etiket. Het nummer verwijst naar het tijdstip van speekselverzameling; raadpleeg hiervoor het Schema speekselverzameling op pagina Lees vóór de speekselverzameling de Algemene regels speekselverzameling op de pagina vier. 3. Voor de speekselverzameling pakt u het buisje met het juiste nummer (zie Schema speekselverzameling ). Trek het inhangbuisje uit de centrifugebuis door aan de dop te trekken. Verwijder vervolgens de dop van het inhangbuisje door hier aan te trekken. 4. Neem het wattenrolletje uit het buisje en stop dit in uw mond. Kauw hier u hier zachtjes op gedurende minimaal twee minuten. U kunt het wattenrolletje uit uw mond halen als het doorweekt is met uw speeksel (te vergelijken met een natte spons). Tip: Als u last krijgt van een droge mond, probeert u dan te denken aan iets wat u lekker vindt, of aan zure citroenen. U mag ook eerst speeksel verzamelen in uw mond en dan het watje erin doen. 5. Doe het wattenrolletje terug in het inhangbuisje. Indien u denkt dat het wattenrolletje nog niet voldoende doorweekt is, kunt u nog wat speeksel in het buisje spugen. Sluit het inhangbuisje af met het dopje. pagina 10 van 15

11 6. Doe het inhangbuisje terug in de centrifugebuis en druk dit stevig aan. Bewaar het buisje in een beker en zet het in de koelkast. De volgorde en tijdstippen van het verzamelen van het speeksel De speekselverzameling dient te geschieden op de dag vóór inlevering van de buisjes. In de praktijk is dit de dag voordat uw lamp bezorgd wordt (ongeveer een week na de intake) of de dag voor een bezoek aan het VU Medisch Centrum voor een vervolgafspraak. U verzamelt op één dag op acht verschillende momenten speeksel; vier maal in de ochtend en vier maal in de avond. De buizen voor speekselverzameling zijn van een nummer voorzien. Deze nummers verwijzen naar het tijdstip van de speekselverzameling. Schrijf de precieze tijdstippen waarop u speeksel verzameld hebt op in het Schema speekselverzameling. Op de volgende pagina vindt u het schema van dhr. Jansen als voorbeeld. s Ochtends De eerste vier buisjes gebruikt u s morgens. Het eerste buisje (nummer 1) gebruikt u onmiddellijk na het wakker worden, terwijl u nog in uw bed ligt. De volgende buisjes gebruikt u met een tijdsinterval van 30 minuten. Buisje nummer 2 gebruikt u dus 30 minuten na het ontwaken, buisje nummer 3 weer een half uur later dan buisje 2 (60 minuten na het ontwaken) en buisje nummer 4 gebruikt u weer een half uur later dan buisje 3 (1,5 uur na het ontwaken). Ontbijt: Er zijn twee momenten waarop ontbijten mogelijk is. De eerste is direct na het eerste buisje, waarbij u er alert op moet zijn dat u een kwartier vóór het tweede buisje niet meer mag eten of drinken. In het voorbeeld hieronder zou dhr. Jansen van 7:00 uur tot 7:15 kunnen ontbijten. De tweede mogelijkheid is na het vierde buisje, waarbij u alle tijd hebt om te ontbijten. In het voorbeeld van dhr. Jansen zou dit na 8:30 uur zijn, na het vierde buisje. s Avonds s Avonds gebruikt u ook vier buisjes. Het laatste buisje (nummer 8) gebruikt u net voor het slapen gaan (maar voor het tandenpoetsen). De overige drie buisjes (nummer 5 t/m 7) gebruikt u met een tussenliggend tijdsinterval van een uur. Het is dus van belang om voortijdig te beslissen hoe laat u naar bed wilt gaan om uit te kunnen rekenen wanneer u het eerste buisje van de avond moet gebruiken. Dus gaat u om bijvoorbeeld om naar bed, dan neemt u het eerste buisje (nummer 5) om uur, drie uur voor uw bedtijd. Het tweede buisje (nummer 6) gebruikt u om ( 2 uur), het derde buisje (nummer 7) om uur ( 1 uur) en het vierde en laatste buisje (nummer 8) om 23.00, uw bedtijd. Als u alle buisjes met speeksel verzameld heeft, geeft u het bij uw eerst volgende polibezoek aan de onderzoekers. pagina 11 van 15

12 Voorbeeld Schema Speekselverzameling Naam: B. Jansen Geslacht: man Geboortedatum: 5 november 1968 Datum speekselverzameling: 12 april 2004 Buisje Wanneer verzamelen Tijdstip v.d. meting Opmerkingen 1 Onmiddellijk na ontwaken 7.00 uur 2 30 minuten na ontwaken 7.30 uur 3 60 minuten na ontwaken 8.00 uur 4 90 minuten na ontwaken 8.30 uur 5 3 uur voor bedtijd uur Te laat 6 2 uur voor bedtijd uur 7 1 uur voor bedtijd uur 8 Bedtijd uur Opmerkingen Bij buisje 5 iets te laat speeksel verzameld, omdat ik om uur nog mijn tanden gepoetst had en je pas na 15 minuten weer speeksel mag verzamelen. pagina 12 van 15

13 Algemene regels speekselverzameling Het speeksel mag geen bloed bevatten, dus voorkom dat het tandvlees gaat bloeden door bijvoorbeeld tandenpoetsen, flossen of het eten van harde korstjes. U mag 15 minuten voor de speekselverzameling niets eten, thee of koffie drinken, roken of uw tanden poetsen. Als u iets heeft gegeten moet u 10 minuten voor de speekselverzameling uw mond spoelen met water. Er zijn een aantal voedingsmiddelen die invloed hebben op de meting. U vindt deze in Tabel 1. Wij willen u vragen op de dag van speekselafname deze voedingsmiddelen te vermijden. Gedurende de 24 uur voorafgaande aan het speekselonderzoek mag u niet door een tandarts behandeld zijn. Als er iets mis is gegaan, schrijft dit dan op bij het opmerkingen in het schema. Geef het eveneens door aan de onderzoeker bij uw volgende afspraak. Indien u nog vragen heeft kunt u te allen tijde contact opnemen met één van de onderzoekers: S. Rutten (s.rutten@vumc.nl) of C. Vriend (c.vriend@vumc.nl), tel: Rijst Haver Sint Janskruid Mariadistel Moederkruid Maïs Rietzwenkgras Papaverzaden Selderij Koriander Anijs Glidkruid Tabel 1. Te vermijden voedingsmiddelen Vlas Kardemom Alfalfa Zure kers of morellen Venkel Zonnebloem zaden Walnoot Amandelen Fenegriek Boksdoorn of gojibessen Mosterdzaad (zwart en wit) pagina 13 van 15

14 Schema Speekselverzameling Naam: Geslacht: Geboortedatum: Datum speekselverzameling: Buisjes Wanneer verzamelen Tijdstip v.d. meting Opmerkingen 1 Onmiddellijk na ontwaken 2 30 minuten na ontwaken 3 60 minuten na ontwaken 4 90 minuten na ontwaken 5 3 uur voor bedtijd 6 2 uur voor bedtijd 7 1 uur voor bedtijd 8 Bedtijd Opmerkingen pagina 14 van 15

15 Bijlage 7: Contactgegevens onderzoekers Meer informatie over het onderzoek kunt u krijgen van één van de onderzoekers: Uitvoerend onderzoekers: Drs. S. Rutten, promovendus Afdeling Psychiatrie, VU Medisch Centrum Postbus 7057, 1007 MB, Amsterdam Tel , Fax s.rutten@vumc.nl Drs. C. Vriend, promovendus Afdeling Psychiatrie, VU Medisch Centrum Postbus 7057, 1007 MB, Amsterdam Tel , Fax c.vriend@vumc.nl Projectleiders: Dr. O.A. van den Heuvel, psychiater Afdeling Psychiatrie, VU Medisch Centrum Postbus 7057, 1007 MB, Amsterdam Tel , Fax oa.vandenheuvel@vumc.nl Dr. Y.D. van der Werf, psycholoog / neurowetenschapper Afdeling Anatomie en Neurowetenschappen, VU Medisch Centrum van der Boechorststaat 7, 1081BT, Amsterdam Tel: , Secretariaat: yd.vanderwerf@vumc.nl Overige betrokken onderzoekers: Prof. dr. H.W. Berendse, neuroloog Prof. dr. J.H. Smit, methodoloog Prof. dr. E.J.W. van Someren, neurowetenschapper Dr. E.M. Foncke, neuroloog pagina 15 van 15