Renovatiepact. Eindverslag fase december juni 2015

Transcriptie

1 Renovatiepact Eindverslag fase 1 16 december juni 2015

2 Inhoudstafel Inhoudstafel Inleiding Context Doelstellingen van het Renovatiepact Basisgegevens van het woningpark in Vlaanderen Plan van aanpak Werkgroepen Stuurgroep Beknopte samenvatting van de werkzaamheden per werkgroep Langetermijndoelstelling bestaand woningpark Goede actievoorbeelden Verplichtingen Geïntegreerd beleidskader Financiering Communicatie Het renovatiepact na 29 juni Plan van aanpak Verwacht engagement van de partners in de volgende fase De bouwstenen van het renovatiepact Gedeelde verantwoordelijkheid Langetermijndoelstelling en monitoring Aandacht voor bijzondere doelgroepen en ontzorging Inspiratie uit goede actievoorbeelden Geïntegreerd beleidskader Financiering voorzien om het betaalbaar te houden Verplichtingen Communicatie, sensibilisering en informatie De werven van het renovatiepact Langetermijndoelstelling verder concreet uitwerken en opvolgingsindicator voor evolutie vernieuwingsgraad vastleggen Concept van woningpas verder concreet uitwerken Uitwerken Renovatieadvies Kennisplatform goede actievoorbeelden Business cases voor renovatieplanners uitwerken Financiële ondersteuningsmaatregelen Demonstratieprojectenprogramma uitwerken Verplichtingen Energiearmoedeprogramma Pagina 2

3 6.10. Geïntegreerder beleidskader Communicatie Bijlagen Pagina 3

4 1. INLEIDING 1.1. Context Een grondige en snelle verbetering van de energieprestatie van het Vlaamse woningenbestand is noodzakelijk om het energieverbruik door de huishoudens substantieel te verminderen. Het verbeteren van deze energieprestatie heeft positieve gevolgen voor: - het leefmilieu; - de bescherming van de koopkracht van de gezinnen; - de woonkwaliteit; - de energiebevoorradingszekerheid en - de strijd tegen de energiearmoede. Het substantieel verhogen van de renovatiegraad van ons woningpatrimonium zal bovendien de economische activiteit van de brede bouwsector stimuleren, met positieve gevolgen voor de werkgelegenheid en economische groei van Vlaanderen. Deze doelstelling is ook opgenomen in het Vlaamse regeerakkoord en wordt verder omschreven in de Vlaamse beleidsnota Energie : Het Vlaamse regeerakkoord Vlaanderen maakt van energie-efficiëntie een topprioriteit door o.a. gebouwen en bedrijven energie-efficiënter te maken. We concretiseren de langetermijnvisie voor de grondige renovatie van het bestaande gebouwenpatrimonium. We evalueren het Energierenovatieprogramma 2020 uit 2007, verhogen de ambitie waar mogelijk en stellen het bij tot 2030, na overleg met de stakeholders. De Vlaamse beleidsnota Energie De overheid kan de transformatie naar een energiezuiniger gebouwenpatrimonium faciliteren en ondersteunen, maar ook andere belanghebbenden, zoals de bouwsector, zullen hier mee hun schouders moeten onder zetten. We gaan dan ook voor het afsluiten van een Renovatiepact. Dit renovatiepact moet duidelijke doelstellingen, engagementen en een uitgewerkte marketingstrategie bevatten Doelstellingen van het Renovatiepact Het doel van het Renovatiepact is het gezamenlijk uitwerken en gezamenlijk uitvoeren van een coherent actieplan dat, in een korte-, halflange- en langetermijnperspectief, leidt tot een sterke verhoging van de renovatiegraad van ons Vlaams woningpatrimonium en de energieprestatie ervan optimaliseert. Dit actieplan bevat naast een stimulerend maatregelenpakket dat knelpunten wegwerkt ook een marketingplan dat breed wordt uitgedragen door alle sleutelactoren. Het beschikken over een coherent actieplan moet het ook mogelijk maken maximaal gebruik te maken van Europese, federale, gewestelijke en andere financieringsmiddelen die ter beschikking komen voor de ondersteuning van de energetische renovatie van ons woningenbestand. De overheid kan deze transformatie faciliteren en ondersteunen maar het engagement van alle belanghebbenden is cruciaal voor het welslagen van dit pact. Het Renovatiepact moet leiden tot het opzetten van een partnerorganisatie Pagina 4

5 waarin middelen, informatie, activiteiten en competenties worden gedeeld ten behoeve van de realisatie van de gemeenschappelijke doelstelling Basisgegevens van het woningpark in Vlaanderen Een aantal kenmerken van het Vlaamse woningbestand Het Vlaamse woningbestand is oud met een slechte gemiddelde energieprestatie. Het Vlaamse woningbestand is oud. 57% van de eengezinswoningen, zowel gesloten als (half)open bebouwing, dateert van voor Appartementsgebouwen zijn relatief gezien jonger. Bijna 57% dateert van na Tabel 1: Overzicht woongebouwen per leeftijdscategorie Eengezinswoningen Appartementsgebouwen (*) Aantal % Aantal % < , , , ,8 > ,8 Totaal (*) Gemiddeld aantal appartementen per appartementsgebouw : 6,6 Bron : Kadastergegevens op 12 september Veel woningen in eigendom, weinig huurwoningen. In Vlaanderen is er een relatief hoog percentage van woningen in eigendom. Het aandeel eigenaars is blijven stijgen tot in Na 2005 zit het aandeel eigenaars in een dalende trend van 74% in 2005 naar 70,5% in De sociale huurwoningmarkt is relatief beperkt in Vlaanderen: 6,7% van de Vlaamse bevolking leeft in een woning die wordt gehuurd van een overheidsinstantie zoals de sociale huisvestingsmaatschappijen. 20,4% van de Vlaamse bevolking huurt een woning van en private verhuurder en 2,5% woont gratis (Bron: Groot Woononderzoek 2013). De woningen op de private huurmarkt zijn gemiddeld van lagere kwaliteit dan de eigendomswoningen. Het aandeel woningen dat volgens de woningscreening van het Grote Woononderzoek als ontoereikend (niet in overeenstemming met de minimale kwaliteitsnormen van de Vlaamse Wooncode) wordt beschouwd, bedraagt 33% voor de eigendomswoningen, tegenover 47% voor de huurwoningen. Ook de bevraging bij de bewoners toont dit kwaliteitsverschil. Wel blijkt dat de kwaliteitsverbetering sinds 2005 vooral het gevolg is van de positieve evolutie op de private huurmarkt. De verhuurders op de Vlaamse private huurmarkt zijn in hoofdzaak particulieren (95% van de private huurmarkt). Een particulier verhuurder verhuurt volgens het Groot Woononderzoek 2013 gemiddeld 2 woningen. 64 procent van hen verhuurt één woning en bijna 85 procent verhuurt maximaal drie woningen. We kunnen dus concluderen dat het particuliere segment op de huurmarkt erg versnipperd is. Het gaat vaak om woningen of appartementen die door nalatenschap werden verworven. Eigenaars van huurhuizen zijn veelal ook ouderen en gepensioneerden (cijfers CIB 2014: in 2005 was 27 procent van de verhuurders ouder dan 64, in 2014 is dat 34 procent) die het vaak niet meer de moeite vinden om te investeren in de verbetering van de huurwoning. Ouderen zijn ook het minst geneigd tot REG-investeringen. Particuliere verhuurders blijken ook vaker zelfstandig tewerkgesteld te zijn en te beschikken over een groter dan gemiddeld gezinsinkomen. Veel Pagina 5

6 zelfstandigen beschouwen de ontvangen huurgelden als een aanvulling op hun beroepsinkomen en vooral hun pensioen. Volgens het Grote Woononderzoek 2013 heeft slechts 21,6% van de verhuurders plannen om verder in de huurwoning te investeren (13,1% binnen 5 jaar, 8,5% kan hierop nog geen termijn plakken). Dit percentage ligt merkelijk lager dan voor de volledige groep van de woningeigenaars (Essencia-onderzoek 2013: 65,2% van de Belgische huiseigenaren heeft de intentie de komende 5 jaar renovatiewerken uit te voeren). Private huurders moeten gemiddeld een groter aandeel van hun inkomen besteden aan woonkosten: voor 71,3% bedraagt de woonquote meer dan 20%, voor 39,2% zelfs meer dan 30% en voor 17,3% meer dan 40%. De Vlaamse gemiddelden zijn 30%, 12,7% en 5,2%. Veel eengezinswoningen, relatief weinig appartementen Eurostat publiceert cijfers in verband met het aandeel appartementen, open bebouwing en gesloten/halfopen bebouwing. De meest recente cijfers terzake dateren van Het aandeel appartementen in het totale woningbestand is relatief beperkt in Vlaanderen: ongeveer 23%. Het Europees gemiddelde bedraagt bijna 41%. Duitsland heeft een aandeel appartementen van 54%, Frankrijk van 32%, Luxemburg van 32% en Nederland van 19%. Voor de eengezinswoningen ligt het aandeel open bebouwingen rond het Europees gemiddelde (Vlaanderen: 30% ; EU- 27: 34%). Het aandeel gesloten/halfopen bebouwing in Vlaanderen ligt bijgevolg merkelijk hoger dan het EUgemiddelde (44% ten opzichte van 23%). Tabel 2: Vergelijking met buurlanden inzake aandeel woongebouwtypes (%) (cijfers 2013) Appartement Open bebouwing Gesloten en halfopen bebouwing Andere België 21,9 36,5 41,1 0,5 Vlaanderen 23,1 30,4 43,5 3,0 Duitsland 54,4 27,8 16,4 1,3 Frankrijk 32,2 44,1 23,5 0,2 Nederland 18, ,7 4,6 Verenigd Koninkrijk 14,3 25,2 60 0,5 Luxemburg 32,2 36,6 30,8 0,5 Lage vernieuwingsgraad (amper 1% per jaar) Algemeen wordt beweerd dat de Vlaamse woningmarkt gekenmerkt wordt door een lage vernieuwingsgraad. Deze vernieuwingsgraad is evenwel niet concreet gedefinieerd (Vallen hieronder enkel de vergunningsplichtige renovaties, met andere woorden vaak ook aanbouwen/bijbouwen? Vallen ook niet vergunningsplichtige werken hieronder? Volstaat de uitvoering van een individuele maatregel om van vernieuwing/renovatie te kunnen spreken?). Teneinde de impact van initiatieven om de renovatiegraad te verhogen te kunnen opvolgen, moet hieromtrent een eenduidige, opvolgbare definitie worden afgesproken. Jaarlijks veranderen zo n woningen van eigenaar (Bron: Grote Woononderzoek 2013). Uit het Grote Woononderzoek 2013 blijkt dat bij aankoop van een woning in ongeveer de helft van de gevallen grote werken nodig zijn (dak, afbraak- en opbouw, elektriciteit, verwarming, waterleiding, ). De uitvoering van deze werken gebeurt niet altijd onmiddellijk en wordt vaak uitgespreid over een langere periode. Renovatiewerken uitgevoerd sinds 2002, Pagina 6

7 betreffen zowel voor eigendoms- als huurwoningen onder andere de isolatie van dak of muren, de installatie of vernieuwing van ramen of deuren, de installatie van een verwarmingsketel of andere niet-energiegerelateerde werken. In het kader van het actieplan Nieuw Industrieel Beleid (NIB) werd begin 2012 de Rondetafel Bouw geïnstalleerd met de opdracht om een strategische agenda en actieplan op te stellen voor de transformatie van de bouwsector. Op 21 februari 2013 heeft de Rondetafel Bouw haar strategische agenda voor de bouw-, energie- en milieucluster gepubliceerd. Deze strategische agenda kreeg de roepnaam FLEECE (Flemish Lead Enterprises in Energy Construction and Environment). De bouw-, energie- en milieubedrijven staan nu reeds in voor ongeveer 25% van het BBP en vertegenwoordigen ongeveer 13% van de tewerkstelling in Vlaanderen. Deze bedrijvencluster heeft de ambitie en bezit het potentieel om de motor van de Vlaamse economie te vormen. Wat de grondige renovatie van gebouwen betreft, stelt de cluster volgende strategische doelstelling voorop: Het energieverbruik in de bestaande gebouwen in Vlaanderen verlagen door nu op zeer korte termijn jaarlijks 1,5% van het gebouwenpatrimonium grondig te renoveren (terwijl dit percentage de laatste jaren minder dan 1% bedroeg) en tegen 2020 te evolueren naar 2,5% renovatie of vervangende nieuwbouw. Op basis van de gegevens van de netbeheerders voor 2013 kan worden afgeleid dat in ongeveer 3,5% van de Vlaamse woningen een of meerdere prioritaire energiebesparende investeringen (dakisolatie, muurisolatie, vloerisolatie, HRglas) werden uitgevoerd. Infrax: ongeveer isolatiepremies voor adressen op ongeveer aangesloten woningen. Eandis: ongeveer isolatiepremies voor adressen op ongeveer aangesloten woningen. Toestand energieprestatie Vlaams woningbestand Eind mei 2015 werden al geldige energieprestatiecertificaten voor bestaande woongebouwen opgemaakt. In dit aantal zijn de EPC s Bouw, ongeveer in de periode opgemaakt in het kader van de EPBregelgeving, niet opgenomen. Onderstaande gegevens hebben uitsluitend betrekking op de EPC s opgemaakt met de software voor bestaande residentiële gebouwen. Deze gegevens zijn gebaseerd op beschikbare informatie voor een ruim aandeel van het volledige woningbestand (ongeveer 1/3). De representativiteit werd, voor alle wooneenheden ingediend tot en met begin 2013, onderzocht door het Steunpunt Wonen (zie verder). Het gemiddelde kengetal van de tot die datum ingediende EPC s bedraagt voor een appartement 294 kwh/m 2 per jaar. Voor een eengezinswoning ligt het gemiddelde kengetal op 493 kwh/m 2 per jaar. Tabel 3. Gemiddelde kengetallen van de EPC s (energiescore) voor woongebouwen in functie van bouwjaar en type woongebouw Appartement Collectief woongebouw Eengezinswoning Aantal Kengetal Aantal Kengetal Aantal Kengetal A: <= B: C: D: E: F: G: > H: onbekend Totaal(Jaren) Pagina 7

8 Een analyse van de kengetallen in functie van de bouwjaren toont aan dat hoe jonger de woning is, hoe beter de energiescore is. Woningen van voor 1970 hebben een vergelijkbare zeer slechte energieprestatie. Woningen die gebouwd werden na de invoering van isolatiereglementering (1993) scoren al beduidend beter, terwijl woningen die gebouwd werden na de invoering van de energieprestatieregelgeving (2006) zich eerder in de groene zone van de kleurenbalk op het EPC bevinden. Zoals blijkt uit de vergelijking tussen tabel 1 en tabel 3, bevat de EPC-databank tot nog toe meer oudere woningen en appartementen dan het globale Vlaamse woningenpark. Uit tabellen 1 en 3 blijkt duidelijk dat de energieprestatie van de Vlaamse woningen sterk gerelateerd is aan de bouwperiode. Hoe ouder de woning is, hoe slechter de energiescore. Tabel 1 maakt duidelijk dat het Vlaamse woningbestand gemiddeld zeer oud is. 57% van de eengezinswoningen (open, halfopen en gesloten bebouwingen) dateert van voor De combinatie van de tabellen 1, 3 en 4 maakt duidelijk dat de gemiddelde energieprestatie van het Vlaamse woningbestand zeer slecht is. Figuur 1: Evolutie van de energiescore voor woongebouwen in functie van bouwjaar en type woongebouw EP EEN COLL APT A: <=1920 B: C: D: E: F: G: >2005 H: onbekend Jaren Appartementen scoren dus doorgaans beter op energetisch vlak. Appartementen hebben vaak minder energieverlies langs muren, daken en vloeren wat de betere score grotendeels kan verklaren. Vandaar dat ook rijwoningen over het algemeen energiezuiniger zijn dan halfopen bebouwingen, die op hun beurt dan weer energiezuiniger zijn dan open bebouwingen. Een open bebouwing heeft per m² gemiddeld 20% meer energie nodig voor verwarming dan een gesloten bebouwing. Tabel 4. Gemiddelde energiescore in functie van bouwjaar en type eengezinswoning Gesloten bebouwing Halfopen bebouwing Open bebouwing Aantal Kengetal Aantal Kengetal Aantal Kengetal A: <= B: C: D: E: F: Pagina 8

9 G: > G: > Cumulatief(Jaren) Een recente nieuwbouwwoning scoort dus gemiddeld bijna drie keer beter op energievlak dan een woning van voor 1970 en dubbel zo goed als een woning uit de periode Woningen die gebouwd werden na 1996 hebben ook reeds een beduidend lagere energiescore (slechts de helft) dan woningen gebouwd voor Het Steunpunt Wonen heeft in 2015 een eerste detailanalyse van de EPC-databank afgerond. Aan de hand van de geldige certificaten ingediend in de EPC-databank tot en met 10 januari 2013, werd een grondige analyse gemaakt van de gemiddelde energieprestatie van de woningvoorraad met EPC, de aanwezigheid van energiebesparende maatregelen (isolatie, ramen en beglazing, ventilatiesystemen, verwarmingssystemen, sanitair warmwater, hernieuwbare energiesystemen) bij deze woningen en de relatie met bouwjaar, locatie, eigendomsstatuut, type woning,. Het is hierbij belangrijk om op te merken dat de resultaten enkel gelden voor woningen met een EPC en niet voor het volledige Vlaamse woningpark. Daarnaast werd de representativiteit van de EPC databank voor het Vlaamse woningenpark geanalyseerd. De resultaten van deze analyse zijn te vinden in het samenvattend rapport. 2. PLAN VAN AANPAK Een dertigtal organisaties hebben zich tijdens het startmoment van 16 december 2014 geëngageerd om op een actieve en constructieve manier mee te werken aan verschillende werkgroepen waarvan de werkzaamheden tegen uiterlijk 30 juni 2015 moesten leiden tot een concreet actieplan voor een Renovatiepact. Het was niet de bedoeling om tot een wenslijst van 100 acties te komen, die allemaal door de overheid moeten worden uitgevoerd, maar wel om gezamenlijk een aantal hefboomacties te selecteren die een duidelijke impact zullen hebben op de basisdoelstelling van het Renovatiepact, met name een substantiële verhoging van de renovatiegraad van het Vlaamse woningbestand realiseren Werkgroepen In de periode januari-juni 2015, kwamen zes thematische werkgroepen elk 2 tot 5 keer samen. Het VEA verzorgde het secretariaat van de werkgroepen. Iedere werkgroep kon beroep doen op externe experten (inhoudelijke experten of om het overlegproces te faciliteren), indien dit wenselijk werd bevonden. De zes werkgroepen zijn: 1. Langetermijndoelstelling bestaande woningen 2. Goede actievoorbeelden 3. Geïntegreerd beleidskader 4. Financiering 5. Verplichtingen 6. Communicatie Voor de eerste vergadering van elke werkgroep werd door het VEA een startdocument rondgestuurd met achtergrondinformatie rond het thema van de werkgroep en werd aan de deelnemers gevraagd input te leveren. Deze voorbereidingen werden toegelicht aan het begin van de werkgroepvergaderingen. De concrete werkvorm verschilde van werkgroep tot werkgroep. Pagina 9

10 Alle informatie met betrekking tot de werkzaamheden in de diverse werkgroepen, werd gepubliceerd op de website van het VEA: Stuurgroep De stuurgroep kwam in totaal drie keer samen: - op 30 maart 2015; - op 18 mei 2015; - op 29 juni Op de tussentijdse opvolgingsvergaderingen van 30 maart en 18 mei 2015 kwamen de ondertekenaars van de engagementsverklaring samen om de in de werkgroepen geboekte voortgang te bespreken. Op de vergadering van 29 juni 2015 werd dit eindverslag van fase 1 besproken. De presentaties gebruikt tijdens de stuurgroepvergaderingen vindt u op 3. BEKNOPTE SAMENVATTING VAN DE WERKZAAMHEDEN PER WERKGROEP 3.1. Langetermijndoelstelling bestaand woningpark Doelstelling van de werkgroep Doelstelling werkgroep: in consensus de lange termijndoelstelling voor het bestaande woningpark vastleggen. Waarom is een langetermijndoelstelling voor het bestaande woningpark nodig? Het vastleggen van een langetermijndoelstelling voor de energieprestatie van het bestaande woningpark is noodzakelijk om het langetermijndenken op vlak van de energetische renovatie van woningen ingang te doen vinden en hierrond een beleidskader op te bouwen. Meer concreet is de langetermijndoelstelling bestaande woongebouwen nodig om: - bestaande en nieuwe eigenaars aan te geven in welke richting de overheid de energieprestatie van het bestaande woningpark wil zien evolueren zodat zij zich hierop kunnen instellen en de vereiste investeringen kunnen plannen; - een voorlopersbeleid concreet te implementeren, met o.a. financiële ondersteuningsmaatregelen; - de woningeigenaars op de hoogte te brengen aan welk beleidsinstrumentarium (renovatieadvies, financiële ondersteuningsmaatregelen, verplichtingen, ) ze zich de komende jaren mogen verwachten; - de sector zich adequaat te laten voorbereiden op de implementatie van dit beleidskader en de nodige ondersteuning eraan te geven; - een stabiel overheidsbeleid te voeren, dat bijdraagt aan het ontwikkelen van een breed divers aanbod van financiële instrumenten (door banken en financiële instellingen) en dat de brede bouwsector toelaat om in te spelen op de uitgewerkte doelstelling. Een uitgewerkt beleidskader met een langetermijnvisie voor 2050 en intermediaire doelstellingen voor 2020 (concreet en bindend) en 2030 (richtinggevend) geeft investeringszekerheid aan de woningeigenaar. De langetermijndoelstelling is dus een essentieel onderdeel van het Renovatiepact. Pagina 10

11 Basiskenmerken voor een goede langetermijndoelstelling De langetermijndoelstelling voor bestaande woongebouwen moet over volgende kenmerken beschikken: - de definitie is goed begrijpbaar voor de verschillende doelgroepen; - de definitie is duidelijk en eenvoudig te communiceren; - de renovatie tot het vereiste doelstellingenniveau leidt tot een substantiële verbetering van de energieprestatie van het Vlaamse woningpark; - de renovatie tot het vereiste doelstellingenniveau heeft ook positieve effecten voor andere maatschappelijke beleidsthema s zoals woonkwaliteit, gezondheid, ; - het al of niet behalen van de doelstelling is (eenvoudig) te controleren; - de doelstelling is ambitieus, maar tegelijkertijd ook pragmatisch en realistisch. Het doel is immers een eisenniveau vast te leggen dat voor alle woningen op termijn kan worden gerealiseerd. Als het niveau dermate hoog is dat het om technische, economische of andere redenen voor een substantieel deel van het bestaand woningpark niet of zeer moeilijk haalbaar is, kan het maatschappelijk draagvlak voor een dergelijke aanpak verdwijnen en daardoor ook de slaagkansen op succes; - Een brede waaier aan oplossingen (maatwerk per gebouw) is mogelijk. De langetermijndoelstelling voor bestaande woongebouwen is geen statisch maar wel een dynamisch gegeven. De doelstelling zal regelmatig worden geëvalueerd en kan dan worden bijgestuurd. Het komt er nu op aan een vlag te plaatsen: een duidelijke langetermijndoelstelling waarop het beleid zich kan richten voor omkaderende acties. Samenvatting resultaat werkgroep Samenkomsten op 29/1, 23/2, 18/3 en 7/5. Als voorbereiding op de eerste vergaderingen werd aan de deelnemende organisaties gevraagd om hun voorstel van langetermijndoelstelling voor bestaande woongebouwen uit te schrijven. De deelnemers kregen tijdens de eerst werkgroepvergadering de tijd om elkaars voorstellen te bekijken en vragen te stellen. Vervolgens vulde de groep een lijst aan van criteria waaraan een goede langetermijndoelstelling moet voldoen. De voorstellen van langetermijndoelstelling van de verschillende organisaties, werden in de tweede vergadering samengevoegd tot vier voorstellen. Vier groepen werden uitgedaagd om te komen tot een gemeenschappelijk voorstel dat door de verschillende organisaties rond de tafel werd gedragen. Elke groep bracht eveneens in kaart wat volgens hen een woning zou zijn die niet voldoet aan de langetermijndoelstelling. Uit de vier voorstellen bleek op bepaalde vlakken al consensus. Het VEA bereidde op basis daarvan een aantal ontwerpbesluiten voor, waarover de werkgroepleden zich tijdens de derde werkgroep konden uitspreken. Hieruit bleek een duidelijk draagvlak voor een 2-sporendoelsteling waarbij een maatregelenpakket wordt gecombineerd met een prestatiebenadering. Vervolgens werd het spoor van de prestatiebenadering meer in detail besproken. De voor- en nadelen van subeisen voor de gebouwschil, de woonkwaliteit (incl. binnenklimaat en gezondheid) en hernieuwbare energie, werden in kaart gebracht. Uit de discussie kwam naar voor dat er een duidelijk draagvlak was bij de aanwezigen voor minimale deeleisen aan de gebouwschil en voor eisen aan woonkwaliteit, ventilatie en oververhitting als onderdeel van de prestatiebenadering. De voorkeuren voor een mogelijk ambitieniveau werden in kaart gebracht. Dit leidde tot een zeer divers spectrum (lager dan E30 tot E100). Op basis van de drie werkgroepvergaderingen, stelde het VEA een ontwerp langetermijndoelstelling op en legde die voor aan de stuurgroep op 30 maart. De stuurgroep besliste dat een vierde samenkomst nodig was om de impact van Pagina 11

12 het voorstel te kwantificeren en bepaalde onderdelen verder uit te werken. Tijdens deze vierde samenkomst werden de kwantitatieve resultaten van eerste simulaties voorgelegd. Die simulaties toonden aan dat de voorgestelde langetermijndoelstelling een reductie van de energieprestatie-indicator (methode EPC, KWh/m²) tussen 65 en 85% inhoudt, afhankelijk van de specifieke woning. Vervolgens werd ingezoomd op de specifieke vereisten aan woonkwaliteit op lange termijn. Tot slot discussieerde de groep over de plaats van hernieuwbare energie in de langetermijndoelstelling. Op 18 mei werd de stand van zaken toegelicht op de tweede stuurgroepvergadering. Op vraag van de stuurgroep werd door het VEA een voorstel aan de betrokken organisaties bezorgd voor feedback. Het VEA ontving hierop 15 reacties. Dit leidde tot de langetermijndoelstelling zoals beschreven in hoofdstuk 5 langetermijndoelstelling en het ambitieniveau zoals beschreven in de werf 6.1 langetermijndoelstelling verder uitwerken Goede actievoorbeelden Doelstelling van de werkgroep In deze werkgroep werden inspiratievolle, reeds succesvol gebleken, hefboomprojecten voor de ondersteuning van grondige renovatiewerken geïnventariseerd. In de mate van het mogelijke werd binnen de werkgroep nagegaan welke interessante lessen uit deze hefboomprojecten kunnen worden getrokken met het oog op een eventuele uitrol in Vlaanderen. De actievoorbeelden kunnen betrekking hebben op elk van de verschillende aspecten verbonden aan het Renovatiepact, m.n. langetermijndoelstelling, financiering, verplichtingen, geïntegreerd beleid en communicatie. Samenvatting resultaat van de werkgroep Deze werkgroep kwam samen op 28 januari en 25 februari Een derde vergadering werd vervangen door een studienamiddag die in samenwerking met RenoFase en het Kennisplatform Proeftuin Woningrenovatie werd georganiseerd op 9 juni Deze studienamiddag had als onderwerp: Energetische renovatie van woningen: nieuwe ontwikkelingen en beste praktijkvoorbeelden. Het eindresultaat is een overzicht van de meest interessante projecten voor elk van de thema s van het Renovatiepact. 50 interessante projecten met potentieel voor hefboomacties werden aangebracht door de deelnemers. Deze projecten werden op een zo uniform mogelijke wijze in een fiche omschreven. Hierbij werd beknopt besproken wat de sterktes en zwaktes van het project zijn, de concrete resultaten en de mate waarin het voorbeeld kan geïmplementeerd worden binnen de Vlaamse context. Deze fiches werden gepubliceerd op de website van het VEA en zullen up to date gehouden worden in de toekomst. De werkgroep selecteerde hieruit 10 projecten die volgens hen het grootste potentieel zouden hebben bij uitrol in Vlaanderen. Elk van deze projecten kon een bijdrage leveren tot de discussies in meerdere werkgroepen van het renovatiepact. Deze 10 projecten alsook de door de werkgroep uitgewerkte uitrol naar Vlaanderen zijn opgenomen in het verslag van de tweede werkgroepvergadering dat werd gepubliceerd op de website van het VEA. Pagina 12

13 PROJECT BEN-DEFINITIE GEÏNTEGREERD BELEIDSKADER 1. Baden-Würtemmberg: Sanierungsfahrplan x x 2. Ecobouwers opendeur x x 3A. Renovatie Spiere x x x 3B. Futurfantastic x 4. Renovatiewinkels x x x 5. Stad Kortrijk - Pluimstraat buurt x x 6. Stroomversnelling huursector x x 7. Bouwadvies / Renovatieadvies aan huis x x x 8. EUROPHIT x x 9. l'observatoire BBC x x x 10. Rollend fonds x x VERPLICHTINGEN FINANCIERING COMMUNICATIE Beknopte samenvatting van de 10 geselecteerde projecten 1. Baden-Württemberg: Sanierungsfahrplan (Duitsland) De Duitse renovatiestrategie voor woningen is vertaald in een individuele renovatieroadmap. Deze checkt onder meer de mogelijkheid van stapsgewijze renovatie af met de langetermijndoelstelling. Ook de optimale volgorde van de stapsgewijze renovatie wordt bekeken. De auditeur is verplicht om het hoogst technisch haalbare voor te stellen. Dit is een interessant instrument met grote opportuniteiten voor uitrol in Vlaanderen: woningpas, uitbreiding van EPC met renovatie-advies, ontwikkeling van langetermijnpad waardoor lock-in effect wordt vermeden, koppeling mogelijk van premies voor totaalrenovatie, stimulans voor bouwteamgerelateerd werken, mogelijkheid voor uitbreiding naar woonkwaliteit, mogelijkheid voor bouwsector om hun diensten te verschuiven naar gefaseerde renovatie 2. Ecobouwers Opendeur (Vlaanderen) Ecobouwers Opendeur is een jaarlijks initiatief van Bond Beter Leefmilieu en vond in 2014 voor de 17de maal plaats. Tijdens twee opendeurweekends in november kan de kandidaat verbouwer tips opdoen van ervaren duurzame bouwers en inspiratie opdoen door huizen van voorlopers te bezoeken. In 2014 brachten een kleine 6000 bezoekers een bezoek aan een van de 312 Ecobouwerswoningen, waarbij de lat hoog wordt gelegd. Pagina 13

14 Dit initiatief is een peer-to-peer uitwisseling tussen bouwheren, waar de kandidaat-bouwheer een voorbeeld vindt gelijkaardig aan zijn/haar eigen project. Door de eigenaars in te zetten als ambassadeurs, wordt het een toegankelijk, niet technisch verhaal. De Vlaamse Renovatiedag is een gelijkaardig initiatief, georganiseerd door NAV, de Vlaamse architectenorganisatie en 'Ik ga Bouwen & Renoveren'. 3. Renovatie Spiere Futurfantastic (Vlaanderen) Het demonstratieproject Spiere is de uitvoering van een energetische renovatie, met gebouwkenmerken typisch voor het Vlaamse gebouwenbestand. Een belangrijke conclusie van dit voorbeeldproject was dat 31% van de totale investeringskost van de renovatie leidde tot 85% van de energiebesparing. Hoewel de energiebehoefte sterk is gedaald, is het energieverbruik niet gedaald omwille van het verhoogde comfort. Voor de renovatie was er weinig comfort en werden ruimtes weinig of niet verwarmd. Er is ook voorzien dat er een studie wordt uitgevoerd over de gerealiseerde meerwaarde van de woning. Een goede luchtdichtheid behalen bleek uiteindelijk de grootste uitdaging. Futurfantastic is een demonstratie- en proefproject van een bijna nul energierenovatie van een eengezinswoning. De gerenoveerde woning presteert beter dan de BEN-eis voor nieuwbouw (E-peil 23) met toegankelijke oplossingen (vrij in de handel te verkrijgen). Luchtdichtheid bleek zonder veel moeite te behalen. Met dakisolatie, nieuwe ramen, muurisolatie, vloerisolatie en luchtdichting werd het E-peil al met 82% gereduceerd (E-peil 99). Dit project werd gekoppeld aan een communicatie voor het grote publiek gericht op sensibilisering en informatie : een fictief koppel Jan & Marie vertelden via blog ( en via Facebook hun renovatieverhaal met foto s, filmpjes, rapporten etc. Dit werd gekoppeld aan advertenties, bannering, perswerking etc. In totaal werden ruim 1 miljoen burgers bereikt, waarvan ongeveer het verhaal in meerdere episodes hebben gevolgd. 4. Renovatiewinkels (Nederland) Pagina 14

15 Energiesprong wil wonen zonder energierekening voor een grote groep particulieren aantrekkelijk en toegankelijk maken en stimuleert daarom de komst van fysieke verkooppunten, de Renovatiewinkels. De Renovatiewinkel werkt als architect, hypotheker, bouwbegeleider en aannemer en biedt de verbouwer een totaalaanbod aan ( one stop shop principe). Energiesprong lanceerde een oproep voor Renovatiewinkels. Van de 26 inzendingen kregen de zeven beste plannen elk euro co-financiering om hun concept sneller van grond te krijgen. De opstartfase is achter de rug. Sommige Renovatiewinkels zijn gericht op een specifieke doelgroep of typewoning (bv. monumentale woningen in de binnenstad). 5. Stad Kortrijk Pluimstraat (Vlaanderen) Onder de noemer Bouwblokrenovatie worden acties ondernomen om eigenaars en bewoners van de Pluimstraat te Kortrijk warm te maken voor de renovatie van hun (huur)woningen. (Kandidaat)bouwheren uit het gebied kunnen kosteloos een beroep doen op een renovatiebegeleider die hen door het gehele verbouwingsproces loodst en info geeft over de budgettering van de werken, de beschikbare premies, de werken die je moet uitvoeren, hoe je goede aannemers vindt... De scope van de Nu-Of-Nooit tijdelijke premie zijn werken betreffende de basisveiligheid en - gezondheid, comfort en energiezuinigheid van de woningen. De maximumtoelage van euro per woning, wordt uitbetaald via een renovatiecontract tussen de bouwheer en de stad. Tevens werd een rollend fonds voor de prefinanciering van renovatiewerken op poten gezet. De personeelskost voor de Stad Kortrijk bedraagt gemiddeld euro per klant, de premiekost gemiddeld euro per klant. Er werden 89 van de 280 woningen gerenoveerd. Deze woningen waren een mix van huurwoningen, eigendom en sociale woningen. Meestal werden een hoogrendementsketel (87%) en dakisolatie (81%) geplaatst en werden werken uitgevoerd met betrekking tot elektriciteit (54%) en CO (46%). Het betreft dus zowel energiebesparende maatregelen als elementaire ingrepen ter verbetering van de woningkwaliteit en veiligheid. Gemiddeld werd per woning euro geïnvesteerd en werd hiervan 60-70% gedragen door de verhuurder/eigenaar-bewoner. De rest werd aangevuld door premies. De Nu-Of-Nooit-premie bedroeg gemiddeld bijna euro per renovatiecontract. De FRGE-lening was vaak de opstap om in het project te stappen. Belangrijke conclusie van het project: niet zozeer de centen waren doorslaggevend, maar wel de begeleiding die op een verstandige manier de beschikbare budgetten kon optimaliseren. 6. Stroomversnelling huursector (Nederland) Project kadert ook in het Innovatieprogramma Energiesprong. Verregaande energieambities (nul-op-de-meter woningen) worden gerealiseerd door een combinatie van hoogwaardige isolatie, slimme installaties en de inzet van lokale duurzame energie. De huurders betalen na de renovatie hun vroegere energiekosten door aan hun corporatie. De corporaties investeren dat geld in een doorgedreven renovatie zonder energiekosten. De huurders van energetisch vaak relatief slechte woningen met hoge energierekeningen krijgen zo een comfortabele en duurzame woning tegen vergelijkbare woonkosten. De corporaties investeren de nieuwe geldstroom in de waarde van hun vastgoed en de leefbaarheid van wijken, zonder overheidssubsidies. Om de Stroomversnelling te laten plaatsvinden, moet het mogelijk gemaakt worden dat corporaties de energiekosten bij de huurder kunnen verrekenen in de vorm van servicekosten. Het project richt zich primair op grote aantallen seriewoningen uit de jaren Door het bouwproces te industrialiseren kunnen de kosten omlaag. Het project zit momenteel in de industrialisatiefase. Zes woningcorporaties en vier bouwbedrijven zijn betrokken. De uitvoering van de samenwerking zal plaatsvinden in drie fasen: Pagina 15

16 fase 1 prototyping: woningen september 2013 t/m december 2014; fase 2 industrialisatie: woningen januari 2015 t/m december 2016; fase 3 opschaling: woningen januari 2017 t/m Bouwadvies/renovatieadvies aan huis (Vlaanderen) De provinciale steunpunten duurzaam bouwen verlenen duurzaam bouwadvies voor zowel voor nieuwbouw als renovatie (renovatie vormt de meerderheid). Dit advies werd volledig afgestemd op de thema's van de Vlaamse maatstaf voor duurzame woningbouw en is dus integraal. Particulieren die bouwen of verbouwen hebben een grote nood aan relevante informatie. Vaak blijkt het sowieso moeilijk om objectieve informatie te vinden. Wie wel over informatie beschikt, weet vaak niet goed hoe ermee aan de slag te gaan en hoe de prioriteiten te bepalen. Daarnaast is informatie vaak algemeen en niet op maat van de woning, zeker wat betreft renovatie waar de problemen zeer specifiek zijn en het budget vaak om een gefaseerde uitvoering vraagt. Dit maakt het voor particulieren moeilijk om de juiste keuzes te maken. Het advies verruimt de blik van de particulier (en architect) en legt de juiste prioriteiten zonder hierbij dwingend te zijn. Voor renovatie wordt advies verstrekt in de woning zelf (huisbezoek) of op basis van plan/foto's waarbij aspecten worden besproken die anders onvermeld blijven of niet aan het licht zouden komen. Op die manier vertrekt het advies van een integrale benadering. De steunpunten worden vaak geconfronteerd met nieuwe thema s zoals bijvoorbeeld de vraag naar begeleiding bij renovatie van appartementen. De uitwerking van een aanbod hierrond is voorzien voor Dit initiatief heeft een zeer groot bereik (meer dan particulieren sinds de opstart van de 5 provinciale steunpunten) en een zeer grote tevredenheid over de verstrekte adviezen. 8. EuroPHit (Duitsland en Europa) EuroPHit ontwikkelt verschillende bouwstenen voor de ondersteuning van stapsgewijze doorgedreven renovaties: - Certificatieschema & criteria. - Financieringsmodellen en marktincentives. - Ontwerpconcepten, richtlijnen, voor nieuwe & innovatieve componenten. - Tools. - Opleidingsmateriaal & workshops. - Case studies 9. l Observatoire BBC (Frankrijk) Pagina 16

17 In Januari 2015 werd het vernieuwde platform Observatoire Régional des Bâtiments Basse Consommation gelanceerd. Dit platform zal gerealiseerde projecten bekend maken en ervaring uitwisselen, met als doel de dynamiek van energiezuinig (ver)bouwen te versterken. Dit door interactieve kaarten, referentieprojecten, relevante informatie en studies, pedagogische ondersteuning Dit platform bevat informatie over alle projecten die een label Effinergie hebben behaald (er bestaan 4 Effinergie-labels, namelijk Bepos-Effinergie 2013, Effinergie+, BBC-Effinergie voor nieuwe gebouwen en BBC-Effinergie Renovaties). De concrete resultaten zijn: - 8,5 miljoen m² tertiaire gebouwen worden momenteel gecertificeerd - 3,7 miljoen m² tertiaire gebouwen hebben hun certificaat behaald woningen worden momenteel gecertificeerd woningen zijn gecertificeerd - 31 initiatieven BEPOS-Effinergie in Frankrijk Aan dit observatorium is nu ook een specifieke module gekoppeld Zoom BEPOS, met een interactieve kaart en zoekrobot om energiepositieve gebouwen terug te vinden in Frankrijk met bijbehorende technische fiche. Momenteel zijn er 180 projecten terug te vinden, waarvan er 70 een gedetailleerde analyse hebben ondergaan. Hiermee kunnen de voorlopers heel eenvoudig worden geïdentificeerd en kan er ingespeeld worden op toekomstige wettelijke bepalingen. 10. Rollend fonds Limburg (Vlaanderen) Stebo en Duwolim (de Limburgse lokale entiteit voor de Vlaamse energieleningen) hebben in het kader van het Strategisch Plan voor Limburg in het Kwadraat (SALK) 3,4 miljoen euro gekregen voor het uitbouwen van een goedkope energielening. Duwolim zal de leningen (0 of 2% interest) toekennen. Afhankelijk van het benodigde bedrag zal een gewone Vlaamse energielening (vroegere FRGE-lening) of een combilening worden toegekend. Tot euro de gewone Vlaamse energielening met een terugbetalingstermijn van maximaal 5 jaar. Voor leningsbedragen tussen en euro de combilening met een terugbetalingstermijn tot 10 jaar. Met de combileningen wordt gemikt op grondige renovaties. Nog grondigere renovaties zullen worden doorgestuurd naar de reguliere banken. Voor een geleend bedrag vanaf ongeveer euro kan onder bepaalde voorwaarden het fiscaal voordeel de kosten voor het nemen van een hypotheek compenseren en zijn de andere leningen met andere woorden minder interessant. Het doel is om te komen tot een samenwerking tussen publieke en private partners. Verwacht wordt dat de eerste leningen verstrekt worden vóór de zomervakantie van Er lopen onderhandelingen met een financiële instelling om extra 7 miljoen euro in te brengen Verplichtingen Algemene context voor mogelijke verplichtingen Het is duidelijk dat de klimaat- en energie-uitdagingen dermate grote zijn, dat op termijn (2030/2050) het Vlaams woningpark een forse opwaardering van de energieprestaties moet doormaken. Om deze doelstelling te bereiken, moet worden ingezet op tal van acties, o.a. financiële ondersteuning, sensibilisering, kwaliteitsvol advies, ontzorging, We moeten er ons wel van bewust zijn dat een groot deel van de woningeigenaars vermoedelijk niet tot de nodige acties zal overgaan zonder een voldoende grote externe druk. Deze externe druk kan worden uitgeoefend met verplichtingen. Teneinde met verplichtingen het maatschappelijk draagvlak voor de doelstelling niet te ondermijnen, moeten ze goed onderbouwd zijn en breed gedragen worden. Pagina 17

18 Doelstelling van de werkgroep Basisdoelstelling van de werkgroep is een inventaris maken van mogelijke verplichtingen die energetische renovatiewerken kunnen stimuleren. De verplichtingen kunnen verschillende vormen aannemen, bijvoorbeeld: - Verplichting tot (regelmatige) rapportering over energieprestatie op woning- en/of componentniveau; - Verplichting tot naleving van bepaalde minimale energieprestaties in het kader van steunmaatregelen van de overheid; - Verplichting tot naleving van bepaalde minimale energieprestaties op woning-, gebouw- en/of componentenniveau op een bepaald tijdstip. Vervolgens moet een eerste aanzet worden gegeven voor een mogelijk concreet implementatietraject in een Vlaamse context. Deze mogelijke verplichtingen moeten volgende basiskenmerken hebben: - Initieerbaar zijn vanuit de Vlaamse energiebevoegdheid; - Financieel-economisch en maatschappelijk goed onderbouwd zijn. Ze moeten het potentieel hebben om er een maatschappelijk draagvlak voor op te bouwen (gefaseerde invoering, financieel haalbaar, ); - De effectiviteit van hun impact op de verhoging van de renovatiegraad kan worden opgevolgd. Aanzet die gegeven werd door het VEA Vertrekkende vanuit het EPC een woningpas ontwikkelen Er werd al voor meer dan bestaande woningen een EPC opgemaakt. Tot op heden zet het EPC onvoldoende aan tot het uitvoeren van energiebesparende investeringen. Dit is enerzijds te wijten aan het feit dat het EPC nog maar beperkte impact heeft op de prijszetting van een woning. Anderzijds bevat het EPC te weinig direct bruikbare informatie die de betrokkenen helpt bij het nemen van beslissingen over de te nemen maatregelen. Van zodra de langetermijndoelstelling voor het Vlaamse woningbestand is vastgelegd, kan de overheid vervolgens in overleg met de stakeholders een voorlopersbeleid uitwerken en implementeren. Hierbij moet ermee rekening worden gehouden dat maar een beperkt aandeel eigenaars bereid en/of in staat zal zijn om de renovatie tot het vereiste doelstellingenniveau in één enkele fase uit te voeren. De vereiste renovatie zal meestal stapsgewijs gebeuren. In het kader van het voorlopersbeleid kan het huidige EPC worden uitgebouwd tot een woningpas. Een dergelijke woningpas bevat: - Informatie over het huidige EPC-kengetal en de evolutie ervan ten gevolge diverse uit te voeren maatregelen. - Een renovatie-advies. In het renovatie-advies kan de eigenaar informatie vinden over mogelijkheden om te evolueren van de bestaande situatie naar het te realiseren langetermijndoelstellingenniveau. Dit advies moet enerzijds een goed beeld geven van de nog te ondernemen stappen (of stappen met een vergelijkbare impact) en anderzijds de kans beperken dat beslissingen worden genomen die achteraf niet optimaal blijken te zijn. Indien de woningeigenaar energiebesparende investeringen uitvoert die passen in het stappenplan richting het vereiste doelstellingenniveau, is het belangrijk dat hij de nodige bewijsstukken (bijvoorbeeld verklaring van overeenkomstigheid bij plaatsen spouwmuurisolatie, EPB-aangifte, premiedossier, ) aan zijn woningpas kan toevoegen (zie ook het nu al verplichte postinterventiedossier). Al deze documenten samen vormen dan een permanent dossier over de energieprestatie en de woningkwaliteit. Pagina 18

19 Verplicht afwegingskader voor herbouw na sloop uitwerken Aan de woningpas kan ook de verplichting worden gekoppeld om bij de verkoop van oude woningen (bouwjaar voor jaar X) informatie op te nemen die toelaten een afweging te maken tussen renovatie of herbouw na sloop. Om de verplichte afweging renovatie-sloop onderbouwd te kunnen maken, zal een beoordelingstool moeten worden ontwikkeld. Zijn voor deze oude bestaande woning de randvoorwaarden vervuld om herbouw na sloop als optie grondig te laten bekijken? Is het voor deze woning nog zinvol om een renovatieplan op te stellen of is het beter de woning te slopen?. Op basis van deze basisafweging kan de potentiële koper dan beter en sneller inschatten wat de mogelijkheden zijn. In de beoordeling moeten de kosten worden ingeschat om de woning op te waarderen tot een aanvaardbaar niveau op vlak van stabiliteit, vocht en regeninslag, veiligheid en energieprestatie. Specifieke verplichtingen bij verkoop gekoppeld aan woningpas invoeren In de periode tot 2050 zal een groot aandeel van de bestaande woningen minstens een keer worden verkocht. De aankoop van een woning is vaak een trigger om renovatiewerken uit te voeren. Volgens het VCB voert ongeveer 80% van de nieuwe eigenaars binnen het jaar na aankoop renovatiewerken uit. Het is een natuurlijk renovatiemoment in de levensduurcyclus van een gebouw dat vaak verschillende renovatiefases kent. Er moet worden onderzocht welke verplichtingen voor nieuwe eigenaars aan dit natuurlijk renovatiemoment kunnen worden gekoppeld, bijvoorbeeld indien EPC-kengetal boven een bepaald maximum ligt: binnen X jaar verplichte uitvoering van bepaalde prioritaire renovatiewerken uit het renovatie-advies. Specifieke verplichtingen bij verhuur gekoppeld aan woningpas invoeren Ook voor huurwoningen kan bekeken worden welke verplichtingen kunnen worden ingevoerd om de energieprestaties van huurwoningen gefaseerd te verbeteren, rekening houdend met de problematiek van een krappe huurmarkt en lage gemiddelde kwaliteit. Verplichtingen gekoppeld aan EPB invoeren De EPB- of energieprestatieregelgeving is al goed ingeburgerd in Vlaanderen. Het toepassingsgebied is momenteel beperkt tot nieuwbouw en vergunningsplichtige of meldingsplichtige renovaties. Enkel voor nieuwbouw (en gelijkgestelde werken) en ingrijpende energetische renovaties, is er een globale energieprestatie-eis (E-peil). Bij gewone renovaties zijn er eisen aan de thermische isolatie van nieuwe, verbouwde en na-geïsoleerde schildelen, ventilatie-eisen en eisen aan de nieuwe of vernieuwde technische installaties. Het EPB-toepassingsgebied kan worden uitgebreid, dus verder dan de huidige vergunningsplichtige of meldingsplichtige werken, bijvoorbeeld naar alle renovatiewerken die de energieprestatie beïnvloeden of naar woningen die worden verkocht of verhuurd. (Semi) verplichte kwaliteitskaders invoeren De bouwheer/woningeigenaar beschikt over het algemeen over onvoldoende kennis en tijd om werkzaamheden van nabij op te volgen. Daarom moet hij kunnen rekenen op het vakmanschap van de energiedeskundige/architect/aannemer/installateur. Opdat de promotie van energiebesparende renovatiewerken door de overheid succesvol zou zijn, is het noodzakelijk dat zij de nodige garanties kan verstrekken dat de door de burger en ondernemer geïnvesteerde middelen goed zijn besteed. Het is dan ook aangewezen dat de Vlaamse overheid en de sector samen hun schouders zetten onder de verdere uitwerking van een kwaliteitskader met ruimte voor kennisverhoging (via bijscholing, specialisatie, etc.) en kwaliteitssystemen die minimum garanties bieden en het kwaliteitsniveau aantonen. Pagina 19

20 De verdere ontwikkeling van een kwaliteitskader kan een dam opwerpen tegen oneerlijke concurrentie zoals voor het laten uitvoeren van renovatiewerken in Vlaanderen door de inzet van goedkope buitenlandse arbeidskrachten. De kwaliteitssystemen moeten worden afgestemd op de specifieke kwaliteitsrisico s verbonden aan de technologie, en moeten zowel haalbaar zijn voor kleine (individuele aannemer en installateur) als grote onderneming (sleutel-op-dedeur). Dit zowel op organisatorisch als financieel vlak. Voor de maatregelen waarvoor er premies bestaan, lijkt het aangewezen dat deze worden gekoppeld aan pragmatische kwaliteitssystemen die een bepaalde garantie op kwaliteit bieden. Het huidige kwaliteitssysteem van de spouwmuurisolatie toont aan dat deze maatregel een positief effect heeft op het aantal uitgevoerde installaties en dat de consument gemakkelijk zijn weg vindt naar gekwalificeerde uitvoerders. Waar geen premies ter beschikking (zullen) zijn, moet worden nagegaan in welke mate kwaliteitssystemen moeten worden verplicht, bv aan EPB of gekoppeld aan de uitvoering van het beroep. Resultaat werkgroep Samenkomsten op 9/2, 23/3, 27/4, 27/5 en 12/6. Als aanvulling op het op voorhand verspreide startdocument gaven de deelnemers op de eerste vergadering toelichting bij hun ideeën voor verplichtingen. Het koppelen van verplichtingen aan een in te voeren woningpas, kwam uitgebreid ter sprake en kon op veel bijval rekenen. Het EPC, als instrument dat de energieprestatie meet, zou in de woningpas een centrale rol kunnen spelen. Op de agenda voor de tweede vergadering stond een diepgaande analyse van de mogelijkheden voor de verdere uitbouw van het EPC als hefboomactie voor renovatie centraal. Na een introductie door het VEA over het doel en de toepassing en handhaving van het EPC werd de visie van de groep op de mogelijke inhoud van een woningpas in kaart te brengen. Op basis van elektronische stemming werd gepolst naar de gewenste aard van de informatie die deel zou moeten uitmaken van de woningpas voor de rubrieken EPC, de langetermijndoelstelling, bouwkwaliteit en woonkwaliteit. De stemming herbevestigde de eerder vastgestelde consensus rond het invoeren van een woningpas en de centrale rol daarin van het EPC. Tijdens de derde vergadering werden de vaststellingen en suggesties vertaald in ideeën voor mogelijke verplichtingen. Onder meer het EPC, mogelijke eisen op componentniveau en de invulling van een woningpas werden in groep bediscussieerd. Uit de discussie onthouden we voornamelijk dat naarmate de inhoud concreter werd, de visies en meningen van de deelnemers minder eenduidig bleken. Het VEA werkte in de volgende fase samen met covoorzitter Peter Wouters (WTCB) tegen de vergadering van 27 mei een eerste voorstel voor een synthesenota uit. Op basis van de besprekingen werd de tekst tijdens de vierde vergadering op heel wat punten aangepast. Op basis van deze herwerkte versie konden de stakeholders bijkomende bedenkingen formuleren die op de laatste vergadering op 12 juni werden besproken. Volgende vaststellingen en beschouwingen die tijdens de besprekingen van de werkgroep aan bod zijn gekomen, worden door de stakeholders onderschreven: - Momenteel zijn er op het vlak van energieprestatie nauwelijks verplichtingen voor het bestaande woningpark. - Een duidelijke ambitieuze doelstelling 2050 met eraan gekoppelde verplichtingen is nodig. - Er is een breed draagvlak voor het uitwerken van het concept van een woningpas. - De afstemming van verschillende instrumenten binnen het beleidsdomein energie is belangrijk. - Er is nood aan een eenvormige en betrouwbare energie-indicator. - Afstemming met andere beleidsdomeinen is belangrijk voor het lange termijn draagvlak. - Er moet tegelijk aandacht gaan naar de elementaire veiligheids-, gezondheids- en woonkwaliteitsvereisten van de Vlaamse Wooncode en naar het binnenklimaat.. - Het is belangrijk dat men niet tot 2049 wacht alvorens actie te ondernemen. - Het opleggen van componenteisen op korte termijn is aangewezen. Pagina 20