Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Rijksbegroting voor het jaar Hoofdstuk IV Kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken Nr. 16 VERSLAG VAN EEN MONDELING OVERLEG Vastgesteld 6 december 1985 De vaste Commissie voor Nederlands-Antilliaanse Zaken 1 heeft op 2 oktober 1985 mondeling overleg gevoerd met de minister-president en de Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken over de stand van zaken met betrekking tot Shell-Curacao. De commissie heeft de eer van het gevoerde overleg als volgt verslag te doen. Inleiding door de regering ' Samenstelling: Leden: Van Rossum (SGP), Van der Spek (PSP), Salomons (PvdA), Aarts (CDA), De Kwaadsteniet (CDA), ondervoorzitter, Meijer (PvdA), voorzitter, Evenhuis-van Essen (CDA), Knol (PvdA), Terpstra (VVD), Jabaaij (PvdA), Mik (D'66), Wiebenga (VVD), Bruggeman (VVD). Plv. leden: Janmaat, Brouwer (CPN), Van Ooijen (CDA), Krajenbrink (CDA), Gualthérie van Weezel (CDA), Herfkens (PvdA), Frinking (CDA), Vermeend (PvdA), Weisglas (VVD),, Haas-Berger (PvdA), Dijkstal (VVD), De Beer ' (VVD). De minister-president meende dat de problemen rond de raffinaderij in Willemstad, die al lang spelen, een extra lading hebben gekregen door de sluiting van de LAGO-raffinaderij op Aruba. De minister-president memoreerde dat Shell aanvankelijk een aantal voorwaarden heeft gesteld. Shell wilde hoe dan ook uit het meerderheidsbelang, omdat in de huidige opzet een grote mate van betrokkenheid van de grondstofleverancier gewenst wordt geacht. Daarnaast is de betekenis van de raffinaderij voor het eiland zodanig dat de Nederlandse Antillen zelf ook aandeelhouder zouden moeten zijn. Bovendien zou de zgn. «Floor-tax» moeten worden afgeschaft en zouden de arbeidskosten substantieel moeten worden verlaagd. De minister-president memoreerde dat de verhouding tussen Shell en PDVSA verslechterde. Er is geprobeerd een oplossing te vinden op grond van de, Nederlandse, uitgangspunten, dat, mits enigszins verantwoord, de werkzaamheden op de raffinaderij zouden worden voortgezet en dat het geen oplossing zou betekenen als Willemstad een meerderheidsaandeel in de raffinaderij zou nemen. Een van de redenen voor zijn reis naar Caracas, zo zei de minister-president, was dat Curacaozowel voor het belastingprobleem als voor de arbeidskosten, althans ten principale, een oplossing had gevonden. De besprekingen toen werden gekenmerkt door de wil van Shell om de hoofdverantwoordelijkheid af te staan met daartegenover de wil van Venezuela dat dat niet zou gebeuren. Blijvende winst van die besprekingen is, dat Venezuela voorop heeft gesteld dat er een oplossing moet worden gezocht. Daar staat als negatief punt tegenover dat partijen, na aanvankelijke overeenstemming, het later toch weer oneens werden. Gedurende de afgelopen zomer is er over en weer veel contact geweest. Uiteindelijk heeft Venezuela erkent dat de oorspronkelijke toezegging met betrekking tot de kwaliteit van de olie niet kon worden nagekomen. Daaruit werd de politieke conclusie getrokken dat er een andere oplossing moest worden gezocht. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 16 1

2 Op dat moment werd een minderheidsaandeel van Shell voor Venezuela aanvaardbaar. Venezuela koos toen voor een tri-partite benadering: Venezuela, Curacao en Nederland. De minister-president zei dat daarop duidelijk is gemaakt dat Nederland wel steun kan geven aan Willemstad maar niet zelf rechtstreeks aandeelhouder kan worden in de raffinaderij. Daarna zijn er snel nieuwe mogelijkheden bespreekbaar geworden voor de oplossing van het probleem. De mogelijkheid is opengehouden, zowel door het kabinet als door Shell, dat Shell toch een minderheidsaandeel zou nemen. Echter Venezuela bleek, ten behoeve van een snelle oplossing van het probleem, nu de voorkeur te geven aan een variant zonder Shell. Daarop kwam als vanzelf de onderhavige constructie naar voren, om de volgende redenen. Shell had al zoveel verliezen moeten nemen, dat een overname, zoals nu, een jaar eerder nog ondenkbaar was. Venezuela kan nu een raffinaderij exploiteren die lage afschrijvings- en rentelasten kent. Nederland was uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat de huidige overname-constructie een goede is. Deze constructie heeft geleid tot het bezoek aan Nederland van de premier van de Nederlandse Antillen, waarover de Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken enige mededelingen zal doen. De Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken voegde dat raan toe dat Curacao op twee fronten onderhandelingen heeft gevoerd. Aan de ene kant met Shell over de overname. Daar is nu overeenstemming over bereikt, alleen moeten de contracten nog worden uitgewerkt. Aan de andere kant moest worden onderhandeld met Venezuela. Daar is het aanvankelijke bod van PDVSA inzake de lease-overeenkomst verbeterd, door van 3 jaar, 5 jaar te maken van de 10 min., 11 min. In die lease-overeenkomst draagt Venezuela de verantwoordelijkheid voor het opereren van de raffinaderij, voor het dagelijks onderhoud en voor het groot onderhoud, exclusief de elektriciteitscentrale en de zoet-waterfabriek. Die laatste twee zijn aan belangrijke vernieuwingen toe, waarvoor Venezuela geen verantwoordelijkheid wil dragen. Nederland zal Curacao behulpzaam zijn bij de vernieuwingen in die twee fabrieken. Nederland zal daartoe garantie verlenen op een leverancierskrediet, wat nog in onderhandeling is. Bovendien wordt een rente-subsidie verleend, waarbij de rente op die lening wordt verlaagd tot 2,5%, voor de looptijd van het leverancierskrediet. Er blijven echter een aantal onzekerheden bestaan, zo meende de bewindsman. De grootste is wat er over 5 jaar gebeurt als het contract niet verlengd zal worden. Shell heeft een absolute vrijwaring gevraagd voor alle claims. Daarnaast is er een afvloeiingsprobleem. Nederland heeft aangeraden de afvloeiingsgelden, voor degenen die overgaan naar PDVSA, te reserveren, om daarmee een afvloeiingsmogelijkheid te hebben als over 5 jaar de raffinaderij toch gesloten moet worden. Bovendien is er aangedrongen op een regeling voor het geval de elektriciteitscentrale of de zoet-waterfabriek instort. De PDVSA heeft aangedrongen op een audit door een onafhankelijk expert van de hele raffinaderij, waarbij alsnog achterstallig onderhoud bekend kan worden wat niet voor rekening van PDVSA behoort te komen. Vragen en opmerkingen uit de commissie Mevrouw Jabaaij (P.v.d.A.) was van mening dat het van belang is voor de werkgelegenheid op de Antillen dat de Shell-raffinaderij open blijft. Zij had echter haar twijfels bij de gekozen oplossing. Er zijn nl. een aantal zaken niet geregeld, met name voor de werknemers niet. Dit lid sprak haar waardering ervoor uit dat de vakbonden steeds aanwezig zijn geweest bij het overleg. Zij toonde eveneens haar waardering voor de inspanning die de minister-president zich heeft getroost. Deze woordvoerster memoreerde, evenals de minister-president, de gebeurtenissen van de afgelopen zomer. Zij betreurde het dat nog steeds Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 16 2

3 niet precies duidelijk is geworden wat destijds besproken is. Bij het akkoord, dat uiteindelijk niet door alle partijen is ondertekend, waren afspraken gemaakt over een geregeld overleg, waarbij op gezette tijden gesproken zou worden over de diversificatie van de Antilliaanse economie. Venezuela en Nederland zouden de mogelijkheden bekijken om de Antilliaanse economie minder afhankelijk te maken van de inkomsten van haar raffinaderij. Mevrouw Jabaaij was van mening dat de Nederlandse regering de voorwaarden moet scheppen om Curacao en de Nederlandse Antillen een onafhankelijke koers te laten varen in de toekomst. Hoe gaat deze regering te werk om Venezuela te binden aan een meer structurele oplossing voor Curacao? Hoe kan politieke dominantie worden voorkomen? Deze woordvoerster vroeg of er een overlegorgaan komt met Venezuela om Venezuela nauwer te betrekken bij de verdere economische-, en dus ook politieke, lotgevallen van de Antillen. Komt er een nieuw akkoord? Dit lid vroeg in dit verband ook naar de reis van de Minister van Economische Zaken. Het bedrijfsrisico is niet voor de Antillen. Er is wel een bedrijfsrisico achteraf, over 5 jaar, omdat dan de ontmanteling aan de orde zou kunnen zijn. Mevrouw Jabaaij verbond daaraan de vraag wie eventuele sluiting in de toekomst zou moeten betalen. De heer Vermeend (P.v.d.A.) herhaalde dat de Nederlandse regering in eerste instantie heeft aangedrongen op een meerderheidsbelang van Shell, omdat het er naar uitzag dat de raffinaderij structureel verliesgevend zou zijn. Nu gaat de raffinaderij in wezen over naar de Nederlandse Antillen. Dit lid wilde weten wat er sinds de eerste optie is veranderd. Shell vraagt een absolute vrijwaring. Speelt dat een rol bij de overdracht van de raffinaderij? Daarnaast sprak deze woordvoerder over het achterstallige onderhoud. Hij wees erop dat Shell zelf een raming heeft gemaakt van $50 min. Wat gebeurt er als experts melden dat er inderdaad zoveel achterstallig onderhoud is? Uit de gekozen constructie blijkt dat, ingeval van plaatsing van orders in de Nederlandse industrie tot levering en installatie van kapitaalgoederen ten behoeve van de elektriciteitscentrale en de zoet-waterfabriek, de financiering door Nederland in herverzekering zal worden genomen. Volgens de heer Vermeend zou dat neerkomen op 66 min. Dat zal toch betekenen dat het op den duur een gift wordt, omdat de Arjtillen dat bedrag niet zullen kunnen terugbetalen. De minister-president antwoordde bij interruptie dat er $ 11 min. per jaar aan huurpenningen binnenkomt. Daarmee wordt de schuld afbetaald. De heer Vermeend ontkende dat niet, maar wees op het achterstallige onderhoud. Tenslotte vroeg deze woordvoerder naar de lease-overeenkomst. Is die opzegbaar, bij voorbeeld via een calamiteitenclausule? Of is die overeenkomst voor 5 jaar afgesloten ongeacht de situatie die optreedt? De heer Aarts (C.D.A.) sprak zijn waardering uit voor de inzet van de minister-president om het probleem op te lossen. Uit het overleg zijn twee contracten voortgevloeid, een overname- en een huurcontract. Ten aanzien van het huurcontract wilde dit lid weten welke sancties er in staan voor het geval Venezuela zijn kant van de overeenkomst niet nakomt. Voelt Nederland zich juridisch of moreel verplicht de Antillen op dit punt te steunen. Verder vroeg deze woordvoerder of bekend is welke motieven Venezuela heeft om tot dit contract over te gaan. De heer Aarts wees op de eisen die Venezuela in het verleden heeft gesteld ten aanzien van de investeringen. Er zouden in verband met de «deep conversion» zeer grote investeringen nodig zijn, ongeveer $1 mld. Daarnaast vergde het normale onderhoudsprogramma van Shell $150 min. per jaar. Zal Venezuela de Antillen in staat stellen deze, noodzakelijke, investeringen te doen? Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 16 3

4 Over de Nederlandse bijdrage had deze woordvoerder de indruk dat het hier om een financieringsarrangement gaat. Aannemend dat de onafhankelijke audit niet tot extra verrassingen zal leiden, vroeg deze woordvoerder hoe de lasten voor de Nederlandse begroting in dat opzicht verwerkt zullen worden. Dit lid toonde zich verheugd dat er nu in ieder geval een concrete oplossing ligt. Hij wilde weten of op deze wijze voor Curacao een goede economische kans is geschapen op dit gebied. Mevrouw Terpstra (V.V.D.) zei zich destijds verbaasd te hebben over het grote optimisme van de minister-president, omdat duidelijk was dat Shell en PDVSA lijnrecht tegenover elkaar stonden. Zij verbond hieraan de vraag waarom de termijn van 10 dagen toen zo benadrukt is. Hoe staat het met het overleg over andere onderwerpen, zoals de onderlinge consultatie? Een groot probleem tijdens de onderhandelingen was de noodzaak van de «deep conversion», omdat iedereen het erover eens is dat de markt voor de produkten vanuit de ruwe olie geen toekomst heeft. Is die toekomst er de komende 5 jaar nu ineens wel? Vervolgens sprak mevrouw Terpstra over de mogelijke problemen in de toekomst. Het gevaar dat de elektriciteitscentrale en/of de zoet-waterfabriek kapot gaan. Bovendien kan zich op zeer korte termijn het probleem van achterstallig onderhoud voordoen. Waaruit zal het herstellen van eventueel achterstallig onderhoud worden gefinancierd? Dit lid dacht niet dat verwacht mag worden dat de Nederlandse Antillen dat zelf kunnen betalen. Daarnaast zijn er de opstartkosten. Wie zal die betalen? Deze woordvoerster vroeg ook waarom in het lease-contract is opgenomen dat PDVSA het dagelijks onderhoud zal betalen tot een maximum van $27 1 /2 min. Bij het lease-contract verwees mevrouw Terpstra naar een normaal lease-contract. Betekent dit lease-contract dat PDVSA de raffinaderij so wie so exploiteert of is er een ontsnappingsclausule opgenomen? Er is niet gesproken over de financiële gevolgen van het feit dat het asfaltmeer, de exploitatie van het scheepvaartbedrijf en van de distributiemaatschappij in Antilliaanse handen blijven. Waarom zijn die niet overgenomen door PDVSA? De heer Van der Spek (P.S.P.) was er niet van overtuigd dat alles goed zal aflopen. Voor de beoordeling van alles is het van belang, zo meende hij, goed op de hoogte te zijn van de gang van zaken bij Shell. Hij had de indruk dat de Antillen geen inzicht hebben daarin en verbond daaraan de vraag of de Nederlandse regering dat wèl heeft. Hoe staat de regering tegenover de meningsverandering bij Shell. De heer Van der Spek was de mening toegedaan dat Shell de raffinaderij al lang als een verloren zaak ziet. Hoe staat de regering tegenover het handelen van Shell? Dit lid wees erop dat Shell geweigerd heeft de deep conversion-investeringen te doen. Dat leek hem een indicatie. In dit verband vroeg deze woordvoerder wat het resultaat voor de Antillen zal zijn van een en ander, vooral uit financieel oogpunt. Venezuela zal toch niet een verliesgevende raffinaderij willen exploiteren? Zijn er soms geheime afspraken met Venezuela die dit compenseren? De stelling wordt wel geponeerd dat als na 5 jaar de raffinaderij moet sluiten de schrootwaarde ongeveer gelijk zal zijn aan de ontmantelingskosten. Wat denkt de regering daarvan? Tenslotte wilde de heer Van der Spek weten welke partij wijzer wordt van deze overeenkomst. Bedrijven gooien geen goed geld naar kwaad geld, overheden soms wel in verband met werkgelegenheid en voorkomen van sociale onrust. Is er enig perspectief dat de Antillen gedurende deze 5 jaar alternatieve economische mogelijkheden opbouwen? De heer Mik (D'66) kon instemmen met de financieringsarrangementen, tenzij dit ten nadele van de ontwikkelingssamenwerking zou gaan. Voor wat betreft de invloed van Venezuela en de noodzakelijke investeringen voor de toekomst kon hij zich aansluiten bij de al gestelde vragen. Tweede Kamer, vergaderjaar ,19200 hoofdstuk IV, nr. 16 4

5 Deze woordvoerder had nog twee vragen. Is de huurprijs wel reëel? Zijn de installaties zonder al te veel kosten nu direct te gebruiken of zijn de opstartproblemen nog ten volle aanwezig? De heer Meijer (P.v.d.A.) wilde nog enkele vragen toevoegen over de bredere betekenis van de betrokkenheid van Venezuela. Is er tijdens het bezoek van de minister-president aan Venezuela ook uitvoeriger gesproken over het beleid ten aanzien van zelfstandig wording van de Nederlandse Antillen? Is er inzicht verkregen in hoe de politieke leiding in Venezuela daartegen aankijkt en tegen de toekomstige status-aparte van Aruba? Heeft dat aanleiding gegeven om in de nabije toekomst de relatie Nederlandse Antillen, Venezuela en Nederland opnieuw te bezien? Het antwoord van de regering De minister-president beaamde dat Shell aanvankelijk een voorkeur had voor sluiting van de raffinaderij, omdat de risico's te groot werden geacht. In vergelijking met het gebeuren rond de Lago kan worden vastgesteld dat Shell, tot nu toe, een prijs heeft betaald om langer open te blijven. Dat is een eerste fase van verliezen. De tweede fase van verliezen komt voort uit het feit dat Shell bij de huidige overdracht verder gaat dan aanvankelijk de bedoeling was. Over de toekomstmogelijkheden van de raffinaderij merkte de ministerpresident op dat ook daar een overcapaciteit is. Er zullen dus een aantal bedrijven moeten sluiten. De gevolgen daarvan zijn niet geheel te overzien. De toekomst van een bedrijf is ook afhankelijk van wat concurrenten doen. De minister-president meende dat er 1 risico, nl. dat van de grondstof, nu weg is. Dat is een eigen afweging van Venezuela. Daarbij speelt de vraag welke alternatieven er zijn, een rol. De premier had de indruk dat Venezuela gebaat is bij een structurele afzet. De raffinaderij moet dan wel competitief functioneren. Een efficiënte doorzet en een goed produkt zal een bepalende factor worden. Daarnaast is de smeerolie van belang binnen het pakket dat geraffineerd wordt. Het gaat om speciale smeerolie waarop Sheli zich gespecialiseerd heeft. Indien PDVSA kan komen tot een goede afzet van die produkten, zal dat een sterke factor zijn voor de raffinaderij. Op de vraag wat er veranderd is sinds de eerste voorwaarden van Shell, antwoordde de minister-president dat Shell rekende vanuit een bedrijf met een boekwaarde van vele honderden miljoenen guldens. Dat is nu weg. Bovendien rekende Shell vanuit het risico overgeleverd te zijn aan de leverancier voor wat betreft prijs en kwaliteit van de olie. Er is dus geen sprake nu van eenzelfde situatie als toen. Het ontraden van de overname door de Nederlandse Antillen werd ingegeven door de zorg of zij de exploitatie van die raffinaderij wel op zich moest nemen. Nu draagt PDVSA de zorg voor die exploitatie. Voor Venezuela ligt er nu een zakelijk evenwicht voor, omdat Venezuela op basis van geen verlies kan calculeren. Dat geeft een politiek voordeel en de potentie om de exploitatie van de raffinaderij, eventueel in gemoderniseerde vorm, voort te zetten. Er is ook een risico aan verbonden voor Venezuela, omdat PDVSA ook de zorg op zich heeft genomen voor de mensen die er nu werken. Voor alle duidelijkheid benadrukte de minister-president dat die mensen in dienst komen van PDVSA. De regeling rond de afvloeiing heeft veel zorgen gebaard. Shell betaalt nu $86 min. aan afvloeiing. Een van de punten van zorg is dat zo goed mogelijk te begeleiden. Bovendien dient er zorg voor gedragen te worden dat in een voorkomend geval over vijf jaar niet dezelfde bedragen nog eens door PDVSA worden betaald. De vakbonden zijn hierover in onderhandeling. De minister-president erkende dat wanneer over 5 jaar Venezuela de raffinaderij toch sluit, er alleen sprake is geweest van tijdwinst. Beantwoording van de vraag of nieuwe technieken nodig zijn, zoals bij voorbeeld deep-conversion, komt ook pas dan aan de orde. Er dienen wel voorwaarden te worden geschapen dat nieuwe technieken mogelijk zijn. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 16 5

6 De minister-president bleef de mening toegedaan dat het verstandig is ten behoeve van de raffinaderij, maar ook in een bredere context, een geformaliseerd contact te hebben tussen Venezuela, de Nederlandse Antillen en Nederland. De tri-partite samenkomsten zijn van belang voor periodieke evaluatie van de gang van zaken rond de raffinaderij en de diversificatie vragen die zich voordoen in de economie, bovendien kan het een informele vorm zijn voor politieke consultatie. De premier had de indruk dat Venezuela gebaat is bij een ontwikkeling waarin de Nederlandse Antillen zich niet op andere machtssferen oriënteren. De Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken stelde dat de reis van de Minister van Economische Zaken pas gisteren begonnen is. Daar is dus nog niets over te zeggen. Wel is er een ambtelijke analyse gemaakt van mogelijkheden die er zouden zijn voor Nederlandse investeringen op de Antillen. Aan de hand van die analyse zullen gesprekken worden gevoerd. Deze minister verwachtte dat zijn collega van Economische Zaken bereid zou zijn de Kamer over de uitkomsten van die gesprekken te informeren. Het opgestelde contract gaat er vanuit dat de technische expertise zal aantonen dat de raffinaderij goed functioneert. In het onderhoudsplan van Shell was 150 min. Antilliaanse guldens opgenomen. Een belangrijk deel daarvan had betrekking op de electriciteitscentrale en de zoet-waterfabriek. Wanneer die van de 150 min. worden afgetrokken blijft ongeveer 100 min. Antilliaanse guldens over. Venezuela heeft zich verplicht het dagelijks- en groot onderhoud te doen tot een maximum van $ 25 min. per jaar. Dat moet zonder extra kosten rond te maken zijn. De kapitaalgoederen worden in herverzekering genomen als er met een Nederlandse leverancier een overeenkomst over wordt gesloten. Dat lijkt te lukken en dan kan het normale instrument van de NCM worden gebruikt voor de dekking van f6,6 min. De rente-subsidie blijft dan over en de kosten daarvan drukken op de begroting van het kabinet voor Nederlands- Antilliaanse Zaken, op de allocatie Curacao. Op de vraag over een eventuele calamiteitenclausule antwoordde de minister dat in de contracten wordt gesproken van overmacht en gebeurlijkheden. Doet dat zich voor dan kunnen partijen worden ontheven van hun verplichtingen. Er is overigens in geval van geschillen arbitrage voorzien. PDVSA heeft in wezen de integratie van verwerking, winning en marketing, die zowel Shell als Esso altijd hebben gehanteerd, weer hersteld. De bewindsman voorzag hier geen problemen. Mochten die ontstaan dan geldt ook hier arbitrage. Nederland heeft zich niet garant gesteld voor het geval het toch misloopt. Deep conversion kan niet aan de orde zijn op basis van een 5 jaar contract, wellicht komt dat later aan de orde. De opstartkosten zullen per 1 oktober nog betrekkelijk laag zijn. Duurt de stillegging langer dan lopen de kosten snel op. Het is dus de bedoeling de raffinaderij zo snel mogelijk op te starten. De opbrengsten van het asfaltmeer zijn voor Curacao. De exploitatie van het scheepvaartbedrijf is meegenomen in het contract en de distributiemaatschappij is daarbuiten gebleven. De juridische vorm waarin een en ander zal worden gegoten is nog niet bekend. Tenslotte merkte de minister op dat Shell op hoofdzaken inzage heeft gegeven in de boeken. De laatste maanden zijn er grote verliezen geleden als gevolg van de discrepantie tussen grondstof- en marktprijzen. Daarvoor is het altijd goed geweest. De voorzitter van de commissie, Meijer De griffier voor dit verslag. Hordijk Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 16 6