Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Rijksbegroting voor het jaar Hoofdstuk IV Kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken Nr. 8 VERSLAG VAN EEN MONDELING OVERLEG Vastgesteld 16 oktober 1985 De vaste Commissie voor Nederlands-Antilliaanse Zaken 1 heeft op 19 september 1985 mondeling overleg gevoerd met de Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken. Aan de orde waren twee onderwerpen, te weten: a. het Melchior-contract b. de structurele financiële problemen op Bonaire De commissie brengt als volgt verslag uit van het gevoerde overleg. A. Het Melchior-contract VRAGEN EN OPMERKINGEN UIT DE COMMISSIE ' Samenstelling: Leden: Van Rossum (SGP), Van der Spek (PSP), Salomons (PvdA), Aarts (CDA), De Kwaadsteniet (CDA), ondervoorzitter, Meijer (PvdA), voorzitter, Evenhuis-van Essen (CDA), Knol (PvdA), Terpstra (VVD), Jabaaij (PvdA), Mik (D'66), Wiebenga (VVD), Bruggeman (VVD). Plv. leden: Janmaat, Brouwer (CPN), Van Ooijen (PvdA), Krajenbrink (CDA), Gualthérie van Weezel (CDA), Herfkens (PvdA), Frinking (CDA), Vermeend (PvdA), Weisglas (VVD), Haas-Berger (PvdA), Dijkstal (VVD), De Beer (VVD). Mevrouw Jabaaij (P.v.d.A.) vond dat de Kamer met het Melchior-contract voor een voldongen feit is geplaatst ondanks alle toezeggingen van de minister dat de Kamer geïnformeerd zou worden. Het contract is in feite een blanco cheque voor Melchior, er bestaat geen werkelijke verplichting tot prestatie, er zijn geen toetsingscriteria ten aanzien van de uitkomsten. Er is géén inbreng van de opdrachtgever doch slechts een harde verplichting tot de betaling van 1 miljoen dollar. Uit artikel 13 blijkt voorts dat de heer Melchior bij elke te ontplooien activiteit betrokken moet worden en zodoende een monopoliepositie inneemt. Voorts had het mevrouw Jabaaij bevreemd dat de betaling in dollars geschiedt en niet in guldens, en dat deze gedaan wordt uit de gelden voor technische bijstand. Voor dit soort betalingen hoeft geen verantwoording te worden afgelegd terwijl de besteding van gelden uit het meerjarenplan wel aan een strenge financiële procedure is gebonden. Het contract is géén adviesovereenkomst of visability-studie, er wordt eenvoudigweg 3,5 miljoen gulden besteed aan het creëren van een monopoliepositie voor Melchior. Ten aanzien van het interim-rapport merkte mevrouw Jabaaij op dat in het verleden reeds een aantal macro-economische studies zijn verricht en dat het voorliggende rapport ten opzichte hiervan weinig nieuws bevat. Dit geldt voor de toeristensector, de agrarische sector en de geologische sector. De voorstellen inzake de handels- en indusdriesector vond zij mager; twee kandidaten voor vestiging is weinig en de suggestie van een Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 1

2 advertentiecampagne is zeer voor de hand liggend. Over hei nut van het sea/airfreight project had mevrouw Jabaaij haar twijfels, terwijl het argument van de reeds uitgegeven concessies slechts geldt voor de nieuwe havencombinatie. Is de minister zelf wel tevreden over de informatie uit het interim-rapport? Mevrouw Jabaaij concludeerde dat de tussentijdse rapportage aanleiding zou moeten zijn om de betaling voor verder onderzoek te stoppen, en vroeg de minister of hij dit wil overwegen. Zij zei nog steeds te willen geloven dat de minister uit pure naïviteit in deze kwestie gehandeld heeft. Ten slotte vroeg zij naar de rol van de heer Van der Stee als commissaris bij de Melchior-holding bij de totstandkoming van het contract. Mevrouw Terpstra (V.V.D.) begon met het stellen van een aantal vragen over de voorgeschiedenis van het contract. Op welk moment is de minister betrokken geraakt bij activiteiten die leidden tot het Melchior-contract? Is het verzoek om deze vorm van technische bijstand vanuit Nederland geïnitieerd, zoals geruchten luiden waaruit geconcludeerd zou kunnen worden dat de activiteiten van Melchior B.V. aan Aruba zijn opgedrongen? Wanneer nam de minister kennis van het opstellen van het contract, gezien de aanvankelijke ondertekeningsdatum van december 1984, later 1 februari 1985, en de uitspraken van de minister tijdens de begrotingsbehandeling op 19 februari 1985 waarbij hij te kennen gaf het contract niet gezien te hebben. Ten aanzien van de financiering van de 1 min. dollar uit de post technische bijstand vroeg mevrouw Terpstra hoe groot deze post is voor 1985 voor Aruba, en in welke verhouding deze staat tot de post voor de overige eilanden. Is een begrotingswijziging te verwachten om mogelijk te maken dat dit bedrag uit de technische bijstand wordt gefinancierd? Kan de bewindsman een overzicht geven van de aanvragen die niet meer gehonoreerd kunnen worden uit de technische bijstand nu reeds 1 min. dollar besteed is? Ingaande op het antwoord van de door haar gestelde vragen (Aanhangsel van de Handelingen, vergaderjaar , nr. 1079) stelde mevrouw Terpstra ter discussie of de bewindsman inderdaad geen partij is bij het contract terwijl de kosten wel door hem worden betaald. Ook zou zij graag een nadere toelichting ontvangen op het antwoord van vraag 5. De tussentijdse rapportage van Melchior B.V. vond mevrouw Terpstra niets nieuws opleveren en een herhaling van in het verleden ook vanuit de Kamer reeds gedane suggesties. Wie betaalt trouwens de aangetrokken geoloog? Is zijn salaris begrepen in de 1 min. dollar? Wie financiert de werkzaamheden van het bureau Euroconsult B.V.? Zijn in het verleden niet al legio analyses gemaakt van mogelijkheden op het gebied van land- en tuinbouw, vee- en visteelt? Is het mogelijk inzicht te krijgen in het concept van Melchior voor een sea/airfreight project? Ten slotte vroeg mevrouw Terpstra of het contract impliceert dat verzoeken tot ondersteuning van andere initiatieven bij voorbaat stuklopen. Ligt het niet meer voor de hand om met een open inschrijving ook andere deskundigen een kans te geven? De heer Aarts (C.D.A.) was het met de vorige spreekster eens dat materieel gesproken de Nederlandse overheid partij is bij het contract. Wellicht was Nederland er niet in de aanvang bij betrokken, maar in het contract is de opschortende voorwaarde opgenomen dat Aruba eerst dan aan het contract is gebonden nadat de Nederlandse Staat de financiële middelen aan Aruba heeft verstrekt. De inhoud van het contract had ook de heer Aarts bevreemd, met name het eerste artikel waarin Aruba, de opdrachtgever, bepaalde verplichtingen krijgt opgelegd. Voorts blijkt nergens uit wat de verplichtingen van Melchior B.V. zijn. Uit het voortgangsrapport had de heer Aarts begrepen dat Euroconsult B.V. door Melchior is aangetrokken voor onderzoek. Dit bedrijf doet veel onderzoek in opdracht van de regering. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 2

3 Waarom nu ineens een dure tussenpersoon inschakelen ten behoeve van dit soort onderzoek? De heer Aarts wees hierbij op het feit dat de Nederlandse Staat de financiële risico's van het contract draagt, terwijl Melchior B.V. naast de te verkrijgen gelden ook nog de mogelijkheid heeft winstgevende projecten binnen te halen. Is een regeling getroffen dat Melchior B.V. in dit geval het financieel risico dat door de overheid is afgedekt overneemt? Heeft de minister de indruk dat de Algemene Rekenkamer met de financiering zal instemmen? In het bestedingsoverleg, waarin ook over technische bijstand wordt gesproken, is dit contract niet ter sprake geweest. Op welke termijn zal het eindrapport worden ingebracht? Zes maanden leek de heer Aarts zeer kort voor het uitbrengen van een diepgaand rapport waarmee een groot bedrag gemoeid is. Ter aanvulling van haar reeds eerder gestelde vragen vroeg mevrouw Terpstra op welk moment de opdracht aan Melchior B.V. is aanvaard en betaalbaar is gesteld, teneinde exact te weten wanneer de contract-opdracht van zes maanden afloopt. Wat kan de onderliggende gedachte zijn geweest die ertoe heeft geleid dat de toepassing van Nederlands recht in het contract is gewijzigd in Arubaans recht? ANTWOORD VAN DE MINISTER De minister begon zijn antwoord met te stellen dat het Melchior-contract ontstaan is in een unieke situatie. Nederland is bij dit contract, zo erkende de minister, in politieke zin partij als financier. Daarbij loopt Nederland financiële risico's, die nu eenmaal verbonden zijn aan het streven naar differentiatie. Het contract is wel ter sprake geweest tijdens de begrotingsbehandeling maar niet in een afzonderlijke vergadering met de commissie. Ten aanzien van de verplichtingen die Melchior B.V. heeft krachtens het contract merkte de minister op dat het hier een inspanningsverplichting betreft om te komen met concrete investeringen. Garanties voor zekere investeringen kunnen evenwel door Melchior B.V. niet gegeven worden. De betaling in dollars heeft als achtergrond dat de te maken kosten door Melchior B.V. voor een groot deel ook in dc/jars worden betaald. Het bedrag is trouwens een all-in bedrag. De betrokkenheid van Melchior bij de uitvoering van de plannen, zoals verwoord in artikel 13, is gewijzigd in die zin dat deze zich slechts uitstrekt tot die plannen waarin Melchior in niet onbelangrijke mate financieel participeert. Als antwoord op een interruptie van de heer Aarts merkte de minister op dat de term in niet onbelangrijke mate inderdaad voor velerlei uitleg vatbaar is. Eventuele bezwaren van de Algemene Rekenkamer wacht de minister af. Financiering van het project uit de post technische bijstand achtte de bewindsman mogelijk omdat deze post op een heel scala van activiteiten van toepassing kan zijn. Het belangrijkste criterium hierbij is of expertise ter beschikking wordt gesteld ten behoeve van het betrokken land. De minister voegde hieraan toe dat de begrotingspost technische bijstand geen verdeelsleutel tussen de verschillende eilanden kent. Het verschil tussen de reeds verrichte onderzoeken en het onderhavige project is gelegen in het feit dat Melchior B.V. gericht is op het tot stand brengen van een eindresultaat. Bij het sea/airfreight project gaat het met name om het gebruik van de haven te bevorderen door het sluiten van transshipmentcontracten. Bij de toeristensector is het de bedoeling dat naast de inspanningen voor een verbeterde infrastructuur ook particuliere investeerders gevonden worden voor aanvullende projecten. Concrete resultaten kunnen hierbij nog niet worden vermeld, gezien de recente start van de opdracht (sinds 15 juni 1985). Uit contacten met de betrokken geoloog had de minister voorts de indruk gekregen dat geologisch onderzoek goede resultaten zou kunnen opleveren. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 3

4 Deze geoloog is in dienst van Melchior B.V. Meer concrete resultaten van de opdracht aan Melchior meende de bewindsman op dat moment niet te kunnen verwachten. Het terugnemen van de opdracht wees hij van de hand, mede omdat dit tot vorderingen tegen de Staat zou leiden. Over de voorgeschiedenis van het contract zei de minister het volgende. De heer Melchior heeft zelf als eerste het kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken benaderd. Op 26 februari heeft een gesprek plaatsgevonden tussen Melchior, Van der Stee, de minister en ambtenaren van KABNA. Hierbij is gesteld dat het bestuurscollege van Aruba eerst moet vragen om technische bijstand ten behoeve van een dergelijk project, dat vervolgens de centrale regering deze aanvraag moet goedkeuren en dat pas daarna de Nederlandse regering formeel tot financiering kan overgaan. De beslissing over het aangaan van een contract heeft echter steeds bij het eilandbestuur gelegen. De instemming van de Antilliaanse regering met het contract is op 20 mei gekomen. De eerste betaling van dollar is verricht op 15 juni Deze financiering uit de technische bijstand zal deels geschieden uit de middelen voor 1985, deels uit de middelen voor Wellicht zal deze post moeten worden opgerekt, maar tot nu toe zijn geen aanvragen afgewezen uit gebrek aan middelen. Het opnemen van een «no cure, no pay» bepaling in het contract zou onredelijk zijn omdat hiermee alle risico's door één partij gedragen zouden worden, wat deze partij, in casu Melchior B.V., niet zou accepteren. Zekerheid over het succes van de inspanningen van Melchior B.V. is immers niet tevoren vast te leggen. Het project is niet in het bestedingsoverleg aan de orde geweest maar, gezien de urgentie, afzonderlijk geregeld. Eventueel had het Melchior-contract in een voetnoot van het verslag van het bestedingsoverleg genoemd kunnen worden. Een meer uitgebreid verslag dan de voorliggende rapportage achtte de bewindsman niet mogelijk, omdat het onderzoek nog slechts recentelijk gestart is. Tenslotte merkte hij op dat de wijziging van de toepassing van Nederlands recht in Antilliaans recht geen wijziging in de rechtszekerheid meebrengt, maar wellicht praktischer zal zijn. GEDACHTENWISSELING IN TWEEDE TERMIJN Mevrouw Jabaaij handhaafde haar kritiek op de gang van zaken bij het contract. Zij wenste meer duidelijkheid te krijgen over de rol van de heer Van der Stee bij de totstandkoming van het contract. Voorts vroeg zij om een reactie op de kritiek over het sea/airfreightproject van de genoemde direct betrokkenen. Ten slotte wenste zij een tijdige toezending van het eindrapport. Mevrouw Terpstra vond dat de gestelde vragen niet bevredigend waren beantwoord. Zij had allereerst de indruk dat de voorgeschiedenis van het contract van langere duur was dan door de minister geschetst, en dat hij reeds eerder het groene licht had gegeven. Kan de minister de commissie tevens inzage geven in de briefwisseling met de Antilliaanse regering over de toestemming voor ondertekening van het contract opdat de precieze datum van ingang duidelijk wordt? Mevrouw Terpstra had grote bezwaren tegen het feit dat geen enkel toetsingsmoment is vastgelegd alvorens tot de tweede betaalbaarstelling wordt overgegaan. Het bedrag van 1 min. dollar is een zeer grote hap uit het totale budget van 8 min. gulden voor de technische bijstand. Waarom is van deze post op geen enkele manier melding gemaakt tijdens het bestedingsoverleg? De heer Aarts merkte op dat het eigenlijke beoordelingsmoment van het contract zich voordoet bij de beëindiging van het contract met het verschijnen van het eindrapport. Op dat moment zal duidelijk worden of de politieke taxatie door de Nederlandse regering juist is geweest. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 4

5 De minister verklaarde op zijn beurt teleurgesteld te zijn in de commissie omdat zij geen alternatief naar voren heeft gebracht ter oplossing van de Arubaanse situatie. Voor deze situatie was het nodig om risico's te nemen. De rol van de heer Van der Stee is beperkt geweest tot zijn aanwezigheid tijdens het gesprek op 26 februari. Terwille van de duidelijkheid over de voorgeschiedenis zal de bewindsman een kalender opstellen van alle data, inhoud van contacten en de formulering van de committeringen.* Vóór 22 mei 1985 zijn echter geen definitieve besluiten genomen. Ook de gevraagde briefwisseling zegde de bewindsman toe, evenals een snelle toezending van de eindrapportage. Het grote aandeel dat het contract opslokt van de totale post voor technische bijstand staat in verhouding tot de problematiek van Aruba op dat moment. Technische bijstand wordt ingezet waar en zoveel als nodig. B. De structurele financiële problemen op Bonaire De minister zei ter inleiding dat hij de onderhavige problematiek als een interne Antilliaanse aangelegenheid beschouwde, en dat het zijns inziens niet op de weg van de Nederlandse regering ligt zich hierin te mengen. Mevrouw Jabaaij vond de weigering van de minister zich in deze kwestie te mengen getuigen van weinig betrokkenheid bij de moeilijke situatie van dit eiland, mede gezien de dreigende sociale onrust die hiervan het gevolg is. Is de bewindsman voornemens de problematiek te betrekken bij de opstelling van de begroting voor 1986? Mevrouw Terpstra onderschreef de opvatting van de minister dat het hier een interne Antilliaanse aangelegenheid betreft. Wel uitte zij haar zorg over de situatie die op Bonaire is ontstaan. Effectuering van voorstellen die voortvloeien uit het onderzoek van Berenschot zal een overbruggingsperiode vergen. Is de minister op enige wijze nog betrokken bij deze kwestie? Bestaan er mogelijkheden voor de Antilliaanse regering om de overtrekkingsfaciliteit bij een plaatselijke bank tijdelijk op te rekken? De heer Aarts had vernomen dat de minister die afkomstig is van Bonaire uit de regering is getreden. Welke gevolgen heeft dit voor de positie van Bonaire in de Antilliaanse regering? Is inmiddels in een vervanging voorzien? De heer Meijer (P.v.d.A.) maakte een onderscheid tussen het financieringsprobleem waarbij Bonaire te kampen heeft met permanente tekorten en een poging om de financiële huishouding weer structureel gezond te maken. Aan het laatste zou ook de Nederlandse regering een bijdrage kunnen leveren in de vorm van een vergoeding in de kosten die voortvloeien uit het onderzoek van Berenschot. Kan de minister hierop een reactie geven? De minister zei dat hij bij het laatste bestedingsoverleg heeft toegezegd om in het kader van de saneringsoperatie ten behoeve van de landsregering Bonaire in het bijzonder mee te nemen. Het besluit van de landsregering inzake het saneringsplan, de omvang van de sanering en het tijdplan, blijft echter uit. Een oplossing van de financiële problematiek van Bonaire houdt hiermee verband omdat in het kader van de bijdrage van het Solidariteitsfonds een link ligt tussen de bijdrage vanuit het land en de financiële situatie van Bonaire. In het najaar komt deze kwestie opnieuw ter sprake wanneer besluitvorming plaats dient te vinden over de solidariteitsbijdrage aan eilanden die * Dit overzicht is gedrukt ais bijlage van dit hulp nodig hebben. Voor 1986 zal dan een beslissing vallen, voor 1987 zal verslag. de wet op het Solidariteitsfonds in werking zijn getreden. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 5

6 Bij het indienen van de begroting voor 1986 door Bonaire zullen de drie donoren van het Solidariteitsfonds moeten overleggen welk deel van dit fonds naar Bonaire zal gaan. Het bureau Berenschot is doende met een doorlichting van het ambtelijk apparaat op de Antillen, echter zonder een financiële taakstelling. Deze taakstelling zou op voorstel van de minister het tekort op de begroting voor 1986 kunnen zijn, maar de landsregering kwam hieromtrent niet tot besluiten. Een afzonderlijke taakstellende saneringsoperatie voor Bonaire leek de bewindsman niet wenselijk gezien de algehele saneringsoperatie en gezien het ontbreken van gegevens over de bijdrage uit het Solidariteitsfonds. De heer Ellis is uit de regering getreden omdat het Statenlid dat Bonaire vertegenwoordigt zich onafhankelijk heeft verklaard. De technische bijstand aan Bonaire geschiedt in de vorm van een medewerker van bureau Berenschot. De financiële mogelijkheden zijn echter niet te quantificeren zolang niet vaststaat over welke middelen Bonaire kan beschikken uit het Solidariteitsfonds. De voorzitter van de commissie, Meijer De griffier voor dit verslag. Van Overbeeke Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 6

7 BIJLAGE Aan de Voorzitter van de vaste Commissie voor Nederlands-Antilliaanse Zaken uit de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 10 oktober 1985 Ingevolge mijn toezegging in de bespreking met uw commissie op 19 september 1985 doe ik u hierbij toekomen een chronologisch overzicht van de besprekingen en correspondentie inzake het tussen het bestuurscollege van Aruba en Melchior Verenigde Bedrijven B.V. gesloten contract. De Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken, J. de Koning Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 7

8 Chronologisch overzicht van contacten en correspondentie inzake het tussen Melchior Verenigde Bedrijven B.V. en het Bestuurscollege van Aruba gesloten contract (conform de toezegging van de Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken op 19 september 1985 aan de vaste Commissie voor Nederlands-Antilliaanse Zaken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal). Dit overzicht bevat de volledige op het Kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken (KabNA) beschikbare correspondentie terzake vanaf de eerste contacten tot en met de formele Nederlandse goedkeuring En marge van het bezoek van een Staten-delegatie aan Nederland is er een ontmoeting op KabNA waarbij de specifieke economische problemen van Aruba aan de orde zijn. Aanwezig zijn Minister De Koning en de heren G. F. Croes (algemeen adviseur van het Bestuurscollege van Aruba), H. R. Fingal (Directeur van het Arubahuis), H. Moerman, F. A. Palm en R. A. F. Verschoor (KabNA). De heer Croes meldt benaderd te zijn door de heer Melchior die de mogelijkheid om investeerders naar Aruba te brengen zou willen onderzoeken. Van Nederlandse kant wordt gesteld dat het primair om een Arubaanse zaak gaat Informatief gesprek op KabNA inzake de mogelijkheden die Melchior ziet voor de ontwikkeling van Aruba. Aanwezig zijn de heren Melchior, Van der Stee, Fingal en Palm Gesprek op KabNA tussen de heer Melchior en Minister De Koning en de heren Moerman en Palm. Minister De Koning verklaart zich in beginsel bereid een door Melchior uit te voeren studie te financieren, mits het Bestuurscollege van Aruba daaraan prioriteit geeft. De heer Melchior zal op korte termijn op Aruba informaties inwinnen over de haalbaarheid van zijn ideeën met betrekking tot de ontwikkelingsmogelijkheden van Aruba Gesprek tussen Minister De Koning en de heren Melchior en Van der Stee, in aanwezigheid van de heren Moerman en Palm. De heer Melchior deelt mee dat hij op Aruba een contract heeft gesloten en informeert naar de mogelijkheid om op korte termijn van start te kunnen gaan. De Minister deelt hem mee er aan te hechten dat het verzoek tot financiering via de gebruikelijke kanalen plaatsvindt Telex Minister De Koning aan het Bestuurscollege van Aruba inzake de formele indiening van hetfinancieringsverzoek (bijlage I) Brief van de heer Melchior aan Minister De Koning (bijlage II) Gesprek op KabNA inzake mogelijke Nederlandse bijstand ten behoeve van Lago-problematiek. Aanwezig de heren Melchior c.s., Wubs (plaatsvervangend Landsadvocaat) alsmede de heren Palm en Timmers (KabNA) Brief van Minister De Koning aan de heer Melchior (bijlage III) De bijlagen liggen op de bibliotheek ter Brief met bijlagen van Melchior Verenigde Bedrijven B.V. aan Minister De inzage. Koning (bijlage IV) Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 8

9 Copie telex van Melchior Verenigde Bedrijven B.V. aan de heer Fingal (bijlage V) Telex B.C.-Aruba aan KabNA (bijlage VI) Telex van Directeur KabNA aan B.C.-Aruba (bijlage VII) Copie telex van de heer Melchior aan B.C.-Aruba (bijlage VIII) Telex van B.C.-Aruba aan KabNA (bijlage IX) Telex van Directeur KabNA aan B.C.-Aruba (bijlage X) Copie telex van B.C.-Aruba aan Minister voor Ontwikkelingssamenwerking van de Nederlandse Antillen (bijlage XI) Brief van de Gevolmachtigde Minister aan de Minister voor Nederlands- Antilliaanse Zaken (bijlage XII) Telex Minister De Koning aan Gevolmachtigde Minister (bijlage XIII) Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk IV, nr. 8 9