Uitgaan van potentie!

Transcriptie

1 in de rekenles Uitgaan van potentie! nummer 12 DECEMBER 2013

2 Uitdaging Inhoud Visie: Niet afrekenen op fouten, maar uitgaan van potentie... 4 Bauke Milo (Onderwijsinspectie Zwolle): Inspectie wil breder kijken naar functioneren van scholen... 8 Kind in beeld Diagnosticerend onderwijs vraagt heldere blik op kinderen Wil Oonk droomt over ideale leeromgeving Computer kan de beste werelden bij elkaar brengen Nieuws Scholingsmogelijkheden Kijken naar Kinderen Colofon Kijken naar Kinderen in de rekenles is een uitgave van Kijken naar Kinderen, een project van de Katholieke Pabo Zwolle. Uitgave 12, december Projectleiding: Belinda Terlouw (KPZ) Redactie en productie: Geert Dekker (Journalistiek in Communicatie, Hillegom) Fotografie: Michelle Zuijderduijn, Agnes Anemaat, Ina van der Kolk, Yvette van Haastrecht, Frouwkje Nagel, Monique Kip, Thecla Barneveld, Sharony Smid, Marjolein Leemhuis en Melvin ten Have Ontwerp: Martha Lauría (Lauría Communication+Design, Utrecht) Contactadres: Katholieke Pabo Zwolle, Tav mw. B. Terlouw, Ten Oeverstraat 68, 8012 EW Zwolle. T E b.terlouw@kpz.nl I Een van de hoogtepunten in mijn werk als projectleider Kijken naar Kinderen is het interviewen van kinderen om zicht te krijgen op wat nodig is en in een volgende ronde te kijken wat de opbrengst is. Het blijft een feest om de beelden te analyseren en zo te clippen dat het mooie gesprekken kan opleveren in schoolteams of paboklassen. Zo maakte ik eens mee dat ik de kinderen vroeg wat er zou moeten veranderen in hun rekenonderwijs als zij directeur zouden zijn. Ze somden met elkaar heel waardevolle voorstellen op. Een van de kinderen had nog niets gezegd en toen ik hem vroeg of de anderen misschien iets vergeten waren, zei hij na even nadenken: Ik denk dat wat zij vergeten zijn, ik ook vergeten ben! Ik moest lang over dit antwoord nadenken, maar ik denk dat ik weet wat er speelt. Dit kind had het gevoel dat er blijkbaar iets vergeten zou moeten zijn, want anders zou ik er niet naar vragen. Kinderen proberen vaak te raden naar de antwoorden die wij in ons hoofd hebben en willen aan onze verwachtingen voldoen. Ik probeer in mijn werk me juist leeg te maken en de ander de ruimte te geven, zodat zij zichzelf in hun eigenheid kunnen laten zien. Daar kan ik iets mee! Men moet niet zijn wie hij denkt te moeten zijn, maar gewoon zijn wie hij is. De cultuuromslag die dat van mensen vraagt, kom ik tegen tijdens een ander hoogtepunt in mijn beroepspraktijk: het ontvangen van het beeldmateriaal van de mensen met wie ik werk. Ze maken foto s, soms ook filmpjes en sturen die op. Aan mij de taak te analyseren wat ik zie. Aanvankelijk leveren maar weinigen iets aan. Pas na verloop van tijd begreep ik waarom. Het is eng om 2 Kijken naar Kinderen in de rekenles

3 Belinda Terlouw: Er gaat veel goed in het onderwijs en dat mag ook best gezien worden. te laten zien wat je denkt te zien en dan ook nog eens te schrijven hoe je dat duidt. Ik heb immers niet van te voren gezegd waar het aan moet voldoen. Misschien is het wel fout? Val ik nu niet door de mand? Ik wist dat in het begin van Kijken naar Kinderen niet. Dat komt ook omdat ik altijd alleen maar mooie dingen zie. Ik zie ook wel blinde vlekken waar ik zicht op kan bieden en zie soms ook dat er vakinhoudelijk nog iets aan te reiken is, maar dat vind ik alleen maar positief. Toon me wie je bent en wat je kan en misschien kunnen we er samen iets nog mooiers van maken. Leerkrachten en studenten zijn soms verbaasd als ik allemaal mooie dingen zie in hun werk en die ook benoem. Die hadden ze zelf nog niet gezien. Er gaat veel goed in het onderwijs en dat mag ook best gezien worden en ook dat wat misschien nog niet perfect gaat, is zo de moeite van het onderzoeken waard. In plaats van een oordeel te vellen, zie ik het als een uitdaging. Deze nieuwsbrief heeft als titel: Uitgaan van potentie! Alle geïnterviewden doen dat op eigen wijze binnen de context waarin zij werken. Bauke Milo belicht dit vanuit het perspectief van de onderwijsinspectie. Wil Oonk heeft een droom die alles heeft te maken met uitgaan van potentie waar het pabo-onderwijs betreft. In dezelfde ligt een interview dat we hebben gehouden met tenniscoach, interviewer en schrijver Martin Šimek. Hij gaat uit van potentie in de tennissport. Zijn visie is een mooie metafoor voor het onderwijs. Het interview met hem verschijnt in de volgende nieuwsbrief. Ook de andere artikelen in deze nieuwsbrief staan in het teken van uitgaan van potentie. Als je daartoe bereid bent, zie je mensen groeien en wordt duidelijk dat er veel is om blij van te worden. Ik wens u veel leesplezier! Belinda Terlouw, Projectleider Kijken naar Kinderen en hogeschooldocent en nascholingsdocent Rekenen- Wiskunde aan de Katholieke Pabo Zwolle. Kijken naar Kinderen in de rekenles 3

4 VISIE Niet afrekenen op fouten, maar uitgaan van potentie De toetscultuur staat ter discussie. Moeten we wel of niet toetsen? En wanneer? Op televisie, in vakbladen en social media wegen deskundigen (en minder-deskundigen) de voors en tegens tegen elkaar af. Dat er op enig moment een meting nodig is om te kijken hoe de kinderen zich ontwikkelen staat niet ter discussie. Zo is de toets ook bedoeld, als signaleringsinstrument. In de praktijk krijgt de toets echter meer en meer de status van een afrekenmiddel. De kinderen worden afgerekend, de leerkrachten, scholen en eigenlijk het hele onderwijs. Hoe heeft deze cultuur kunnen ontstaan? En vooral, hoe kunnen we deze ombuigen? Als je de publicaties leest, is niemand erop uit om af te rekenen. Toch lijkt de angst te regeren. Slechte resultaten op de citotoetsen hebben grote gevolgen. Leerkrachten voelen de druk en schoolleiders stellen alles in het werk om zo hoog mogelijk te scoren. Dat is niet verkeerd, maar het kan ook doorslaan. Het lijkt alleen nog maar om presteren te gaan, terwijl het belangrijkste is dat het onderwijs bijdraagt aan de ontwikkeling van wat de kinderen in potentie in zich dragen. En, niet te vergeten, dat we ook nog een beetje plezier kunnen maken met elkaar. Authenticiteit Het zou dan ook niet meer moeten gaan om massaproductie, maar om de ontwikkeling van authenticiteit, het stimuleren van een onderzoekende houding, zelfbewustzijn en een gezond competentiegevoel, zodat de problemen van de toekomst die we nu nog niet kennen op creatieve wijze het hoofd geboden kunnen worden. Dat moet liefst in een gemeenschap gebeuren waarin men nieuwsgierig is naar elkaar, waarin ieders kwaliteiten tot hun recht kunnen komen en waarin men zich kan verbinden. Een veel gehoorde kreet van leerkrachten is: Geef ons ons vak weer terug! Na doorvragen blijkt dat men vooral behoefte heeft aan rust en ruimte om weer echt te kunnen kijken naar wie de kinderen zijn en wat ze nodig hebben en om nieuwsgierig te kunnen zijn naar wie de leerling is en wat hij in potentie in zich draagt. Leerkrachten voelen dat de toetsdruk ten koste gaat van hun creativiteit om mooi onderwijs te ontwerpen dat recht doet aan de verschillen tussen kinderen. Er wordt opgeroepen tot uitgaan van onderwijsbehoeften, maar aan het eind van de rit moeten alle kinderen het liefst op eenzelfde niveau eindigen. Dit lijkt in tegenspraak met elkaar te zijn. Er moet passend onderwijs komen voor iedereen, maar het vreemde is dat uiteindelijk alle kinderen wel moeten voldoen aan dezelfde eindtermen. IJkmoment Een toets meet wat kinderen kunnen en wat ze niet kunnen. Het is niets meer of minder dan een ijkmoment. Veel informatie levert een toets niet op. Er kunnen vele oorzaken zijn voor een gemaakte fout op een toets en een goed antwoord zegt niet wat een kind nog meer kan. Zo kun je bij kinderen die in een toets over het rekenen tot duizend veel fouten maken, de conclusie trekken dat zij dit niet kunnen. Het is interessanter om te weten wat ze wel kunnen. Kunnen ze 4 Kijken naar Kinderen in de rekenles

5 1 je leren. Ze geven inzicht in hoe de ander denkt. Als alles wordt voorgedaan en kinderen doen dat braaf na, maken ze geen fouten. Dat lijkt mooi, maar kijken hoe het kind te werk gaat in situaties die hij nog nooit kreeg aangereikt, levert veel meer informatie op. bijvoorbeeld wel rekenen tot 100, tot 10? Is hun getalbegrip toereikend om dit soort sommen op te lossen? Snappen ze eigenlijk wat de opdracht is? Stuk voor stuk vragen die je jezelf zou moeten stellen als leerkracht. Studenten in opleiding kan al geleerd worden dat het niet zou moeten gaan om afrekenen. Oprechte nieuwsgierigheid naar wat de kinderen wel kunnen, helpt hen om doelgericht invloed te kunnen uitoefenen op het leren. Om dit te ontwikkelen, verdiepen studenten van de Katholieke Pabo Zwolle (KPZ) zich tijdens een talentontwikkelingstraject in de methodiek Kijken naar Kinderen. Ze koppelen de theorie, die aangereikt wordt op de pabo, aan de onderwijspraktijk in hun stage door kinderen in beeld te brengen. Ze gaan op zoek naar hoe de theorie te herkennen is en hoe deze ingezet kan worden om het beste uit de kinderen te halen. Fouten zijn goed De studenten verzamelden beelden op hun stagescholen en voorzagen deze van onderschriften. In de bijeenkomsten werd besproken wat wordt waargenomen en wat niet, hoe de waarnemingen kunnen worden geduid en of de theorie op adequate wijze aan de praktijk is gekoppeld. Zo keken de studenten samen naar elkaars onderwijs. Een van de door velen gedeelde vraag was Wat moet ik doen als een kind een fout maakt? In hun optiek duidde dat op een ongewenste situatie, terwijl fouten maken juist mag. Het is een wezenlijk onderdeel van het leerproces. Van fouten kun Dit was te zien op de foto s die Sharony Smid (pabo 2) maakte in haar stageklas op de St. Fransiscusschool in Wolvega. De kinderen leren kolomsgewijs rekenen. Ze geeft aan in haar onderschriften dat het haar opvalt dat niet alle kinderen direct uit de voeten kunnen met de aangereikte strategie. Ze ziet dat kinderen in verwarring raken als ze hun eigen aanpak los moeten laten. Sharony geeft blijk van kennis van zaken. Ze weet precies wat kolomsgewijs rekenen is en hoe je kinderen dit kunt leren. Als zij ziet dat een van haar kinderen vastloopt, analyseert zij wat het probleem zou kunnen zijn (afbeelding 1 ). Dat is een goede eerste stap. Daarvoor moet je goed weten wat de opdracht van de kinderen vraagt en welke vaardigheden zij daar al voor in huis moeten hebben. Zo kun je gerichter kijken en sneller zien waar de schoen wringt. Het is mooi om te zien hoe zij reflecteert op de effecten van haar eigen leerkrachtgedrag. Om het kind te helpen, heeft ze de strategie nog eens voorgedaan. Ze schrijft: Het gewenste effect was dat de frustratie werd weggenomen en de fout werd opgelost. Het ongewenste effect was dat hij zich onzeker kan gaan voelen over zijn eigen aanpak. Als je als tweedejaars student dit schrijft, laat je zien dat je al genuanceerd >>> Kijken naar Kinderen in de rekenles 5

6 VISIE >>> VERVOLG nadenkt over fouten die gemaakt worden. Ze wil hem niet afrekenen op zijn fouten, maar wil hem wel helpen. De andere studenten herkennen hier veel in. Gesproken is over een mogelijk stappenplan dat je zou kunnen volgen als je merkt dat kinderen fouten maken: Kennis van de opgave (domein, plaats op de leerlijn, doel, handelingsmodel, drieslagmodel) Weten welke voorwaarden nodig zijn om die opgave te kunnen maken Zicht krijgen op: Hoe denkt het kind? Vertel, teken, reken. (Vertaalcirkel) Duiden wat het probleem is Fundamenteel probleem. Geen directe hulp bieden. Plan maken voor reparatie. Probleem dat direct te maken heeft met de lesstof van dat moment. Gericht hulp bieden (handelingsmodel, drieslagmodel) Denkwerk bij de kinderen Marjolein Leemhuis (pabo 2) volgde in haar fotoverslag dat zij maakte op De Oostenwind in Raalte dit stappenplan nog voor dit besproken was. Ze legde kinderen aftreksommen tot 1000 voor (afbeelding 2 ). De kinderen wisten niet hoe ze te werk moesten gaan en wilden meteen hulp. Zij gaf terecht aan dat de kinderen hier eerst samen over na moesten gaan denken. Toen zij keek hoe de kinderen te werk gingen, zag ze dat het inwisselen bij de kolomsgewijze aanpak voor problemen zorgde. Bij de som werd een fout gemaakt (afbeelding 3 ). Ze besloot de kinderen niet te wijzen op de fout, maar ging een laagje dieper in het handelingsmodel door geld als model in te zetten. De kinderen ontdekten hoe ze konden inwisselen. Toen ze de kinderen opnieuw liet kijken naar hun werkblad, konden zij zelf de 3 4 fout verbeteren en zagen zij wat er fout was gegaan (afbeelding 4 ). Het denkwerk bleef zo bij de kinderen liggen. 2 6 Kijken naar Kinderen in de rekenles

7 Melvin ten Have legde in zijn fotoverslag de nadruk op een ander aspect. In zijn verslag gemaakt op KBS St. Willibrord te Olst, stond een van zijn kinderen centraal tijdens een les over oppervlakte. Hem viel op dat de instructie die hij had gegeven was geland bij deze jongen en wat dat met het competentiegevoel van hem deed. Tegelijkertijd constateerde Melvin dat de betrokkenheid van de jongen afnam, omdat hij het allemaal al snapte en de andere kinderen niet. Toen Melvin hem uitnodigde aan de andere kinderen uit te leggen hoe het zat, genereerde hij twee positieve effecten. De kinderen snapten het, omdat de jongen hen meenam in zijn eigen ontdekkingstocht. De jongen werd zich hierdoor ook bewuster van zijn inzicht en het feit dat hij, die er eerst niets van snapte, nu aan medeleerlingen kon uitleggen hoe het zat. Dat versterkte zijn gevoel voor eigenwaarde nog meer (afbeelding 5 ). 5 Lesmateriaal De opdrachten voor Talentontwikkeling Kijken naar Kinderen in de bovenbouw (foto s, filmbeelden en fotoverslagen van studenten) zijn gebruikt als lesmateriaal tijdens de bijeenkomsten. Toen zij vroegen of hun opdrachten voldeden aan de eisen of dat ze het opnieuw moesten doen, stak de afrekencultuur weer even de kop op. Ook hier geldt dat fouten maken mag. Toon ze, ontvang de feedback en doe er een volgende keer je voordeel mee. De opdrachten helpen de docent om de studenten te zien. Wat wordt waargenomen, wat nog niet, koppelt de student in zijn duiding de theorie op goede wijze aan de praktijk? Hoe denken studenten? Wat hebben zij nodig? Zo kan de docent een rolmodel zijn voor studenten. Niet kijken om te oordelen, maar oprecht nieuwsgierig zijn naar de kwaliteiten van studenten en daar het goede mee doen. Het is veelbelovend om te zien hoe deze tweedejaars studenten er steeds op uit zijn om kinderen niet af te rekenen op wat ze niet kunnen, maar op zoek gaan naar wat ze wel kunnen en wat ze nodig hebben om zich verder te ontwikkelen. Als zij deze vaardigheid verder leren ontwikkelen en hierbij steeds de koppeling tussen theorie en praktijk weten te maken, zullen zij geen toetsen nodig hebben om te weten hoe kinderen zich ontwikkelen. Kijken naar Kinderen in de rekenles 7

8 INTERVIEW Bauke Milo (Onderwijsinspectie Zwolle): Inspectie wil breder kijken naar functioneren van scholen Groepsplannen, ontwikkelplannen en leerlingvolgsystemen opstellen en bijhouden en ook nog eens rekening houden met de verschillende etiketten die op kinderen worden geplakt, leerkrachten in het basisonderwijs hebben het er druk mee. Té druk, vinden zij. De beschuldigende vinger wijst daarbij al snel in de richting van de Onderwijsinspectie. In de ogen van de scholen worden hen teveel regels opgelegd, waardoor de administratieve druk dermate toeneemt dat het onderwijs in de knel dreigt te komen. Bauke Milo Bauke Milo, inspecteur primair onderwijs en teamleider van de Onderwijsinspectie in Zwolle, weerspreekt de kritiek. Wij doen er alles aan om duidelijk te maken wat wel en niet moet van ons, maar blijkbaar is er toch nog veel onduidelijkheid over de verplichtingen die scholen daadwerkelijk hebben, zegt Milo. Groepsplannen zijn daar een goed voorbeeld van. Het idee leeft dat wij die voorschrijven, maar dat is niet de realiteit. Groepsplannen zijn ontstaan uit het handelingsgericht werken, daar staat de inspectie volledig buiten. Groepsplannen kunnen de school helpen om hun onderwijs beter af te stemmen op de verschillende behoeften van de leerlingen, maar het is niet verplicht ze op te stellen. We willen wel zien hoe een school inhoud geeft aan gedifferentieerd onderwijs, maar het is aan de school om dat in beeld te brengen. Zorgleerlingen Voor zorgleerlingen gold in het verleden wél de eis om voor hen een handelingsplan op te stellen. Die harde eis geldt nu niet meer, maar scholen moeten zich nog steeds verantwoorden voor wat zij doen met leerlingen die (tijdelijk) extra zorg nodig hebben. Voor hen moet er een duidelijke analyse worden gemaakt zodat duidelijk is waar ze behoefte aan hebben, er moet een planmatige aanpak op papier staan met doelen en hoe de school deze denkt te bereiken en er moet een evaluatie plaatsvinden. De richtlijnen hiervoor zijn samen met het werkveld opgesteld. Bauke Milo: Dat hoeft geen vuistdik boekwerk te zijn, het mag ook in een half a4-tje. Ook over de handelingsplannen bestaan overigens veel misverstanden. Verschillende scholen denken dat de groepsplannen de handelingsplannen vervangen. Dat is niet het geval. Voor individuele zorgleerlingen moeten scholen nog altijd aantonen hoe zij daarmee omgaan. Waar en hoe zij dat opschrijven mogen ze zelf weten, zolang het maar gebeurt. Zodra een school onder verzwaard toezicht komt te staan omdat de kwaliteit te wensen overlaat, vragen we de school wel zich uitgebreider te verantwoorden. In zo n geval neemt het toezicht inderdaad toe, maar de school moet het ook wel ver laten komen voor het zover is, maakt hij duidelijk. We werken tegenwoordig preventief en hebben jaarlijks contact met scholen die in de gevarenzone terecht dreigen te 8 Kijken naar Kinderen in de rekenles

9 komen. We waarschuwen vroegtijdig als de resultaten achterblijven, vragen of men dat kan verklaren en wat ze er aan doen. Daarbij proberen we vooral ook om te spiegelen en mee te denken. Bredere kijk Bij de invulling van het toezicht verwacht Bauke Milo dat de rol van de inspectie verandert. Nog meer dan nu al het geval is, wil de Onderwijsinspectie naast de schoolresultaten meer kijken naar de andere kwaliteiten die de school te bieden heeft. Ook nu al worden andere aspecten zoals de zorg voor zwakke en de aandacht voor begaafde leerlingen betrokken bij de beoordeling van de school. In de toekomst zal de verbreding van de beoordeling verder toenemen, voorziet Milo. Onze rol naar scholen verandert niet, wij blijven verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteit die een school biedt, stelt hij. Het kader verandert wel. Bij de beoordeling krijgt de opbrengst van een school veel nadruk, maar we zijn er ons van bewust dat je breder moet kijken. Het is goed om in je toezicht er oog voor te hebben dat scholen kinderen binnenboord willen houden, ook als dit effect heeft op de opbrengsten. Daarom willen we bijvoorbeeld ook kijken naar aspecten als het didactisch handelen en de tevredenheid van ouders en leerlingen. Met de invoering van passend onderwijs neemt die behoefte alleen nog maar toe. De nadruk moet wat ons betreft meer komen te liggen op de ontwikkeling die kinderen maken en de rol die de school daarbij speelt, ook al laat zich dat lastig in cijfers uitdrukken. Juist voor zo n brede beoordeling is het heel belangrijk dat je goed kunt laten zien wat je doet om de mogelijkheden van kinderen optimaal te ontwikkelen. Dat kan in tekst, maar ik kan mij ook goed voorstellen dat je in een borgingsdocument met foto s en video laat zien hoe je werkt. Nogmaals, het gaat er ons niet om hóe je dat aantoont, zolang de school ons maar duidelijk kan maken wat zij doen. Kijken naar Kinderen in de rekenles 9

10 KIND IN BEELD Diagnosticerend onderwijs vraagt heldere blik op kinderen Uitgaan van onderwijsbehoeften van kinderen in een context waarin kinderen veel van elkaar verschillen, vraagt om een heldere blik op kinderen waarin praktijk en theorie samen komen. Leerkrachten in het SO en SBO moeten van goeden huize komen om hun onderwijs passend te maken. Meer en meer doen deze scholen daarom een beroep op professionalisering op het gebied van doelgericht en diagnosticerend onderwijzen. Op SO Het Kroonpad in Apeldoorn en op SBO De Sluis in Zwolle zet men hierbij de methodiek Kijken naar Kinderen in. Wat is nodig om diagnosticerend onderwijs voor je te kunnen laten werken? Op SBO De Sluis zagen leerkrachten dat het rekenonderwijs niet altijd de gewenste resultaten opleverde. Vorig jaar is daarom een begeleidingstraject gestart. Duidelijk werd dat sommige kinderen op enig moment vastliepen in hun rekenwiskundige ontwikkeling. Dit vroeg op de eerste plaats om een analyse van wat er werd waargenomen bij de kinderen en een gerichte vaststelling van de beginsituatie. Wat wordt al beheerst en wat nog niet? Waar moeten accenten gelegd worden? Nadere analyse Als kinderen iets nog niet beheersen, is een nadere analyse nodig. Zijn de voorwaarden om de opdrachten te kunnen maken wel aanwezig? De leerkrachten gingen hier voortvarend mee aan de slag. Duidelijk werd dat veel kinderen te lang tellend blijven rekenen, ondanks het aanreiken van gestructureerde modellen. Zo zag juf Agnes dat de kinderen zich nog niet bedienen van de dobbelsteenstructuur bij het bepalen van het aantal ogen (afbeelding 1 ). De stippen van beide dobbelstenen werden geteld. 1 Bij juf Michelle deed zich hetzelfde voor. Op de cover van deze nieuwsbrief zien we een jongen de stippen tellen. Het representeren op de handen ging niet vlot. De juf ging daarmee aan het werk en boekte resultaat (afbeelding 2 ). Juf Thecla merkte bij het inslijpen van getalbeelden dat de kinderen toch steeds terugvallen op het tellen van de losse objecten en ging daar iets aan doen (afbeelding 3 ). Juf Ina zag iets soortgelijks. Een van haar leerlingen moest bepalen hoeveel stickers er nog bij kunnen op een gestructureerd stickervel. Hij doorzag de structuur van het vel niet en pakte er de zonnelijn bij die ook een structuur in zich draagt (afbeelding 4 ). Met zijn vingers probeerde hij vervolgens tellend tot een antwoord te komen. Duidelijk was dat haar leerling niet wist hoe hij de structuur voor zich kon laten werken. Ze besloot ook zijn telstrategie te analyseren en ontdekte dat hij nog niet synchroon kon tellen Kijken naar Kinderen in de rekenles

11 4 5 6 Na hier invloed op te hebben uitgeoefend, organiseerde hij de telhandeling wel, maar bij het optellen van twee hoeveelheden telde hij niet door vanaf de eerste bepaalde hoeveelheid. Daar probeerde ze verandering in te brengen door een reeds getelde hoeveelheid onder een doek te verbergen (afbeelding 5 ). Dit hielp. Door steeds dieper te kijken naar mogelijke oorzaken van de fouten bij het optellen tot 100, zag zij goed wat nodig was. Een transfer naar het structurerend rekenen kon nu bewerkstelligd worden. Identieke problematiek Duidelijk werd ook dat je de kinderen niet altijd structuren moet aanbieden waarin telbare objecten te zien zijn (afbeelding 6 ). Deze nodigen uit tot tellen. Door dit in teambijeenkomsten te delen op basis van beelden, werd duidelijk dat 7 problemen in de bovenbouw hier ook op terug te voeren zijn. Als je de sommen tot 10 nog niet gememoriseerd hebt en de structuur van ondersteunende modellen niet doorziet, kunnen grote problemen ontstaan bij het optellen en aftrekken van grote getallen. Dit leidde er toe dat hardnekkige problemen in de bovenbouw doorzien werden en er goede plannen konden worden gemaakt om de kinderen in korte tijd op het gewenste niveau te krijgen. Ook werd duidelijk dat er op weg naar de bovenbouw goed gekeken moest worden naar hoe de kinderen tot hun oplossing komen en hoe daarin bijgestuurd kan worden. Het belang werd onderkend van een vakinhoudelijke overdracht van de ene leerkracht naar de andere om problemen te voorkomen. Kortom, Kijken naar Kinderen loont. Niveauverhoging Op SO Het Kroonpad wordt ook gewerkt aan diagnosticerend onderwijzen. Een groepsplan alleen is geen garantie voor niveauverhoging. Je moet blijven monitoren. Dat betekent kijken naar de kinderen, analyseren wat gezien wordt en het goede doen. Juf Frouwkje koos een bijzondere werkwijze om er achter te komen welke beelden kinderen in hun hoofd hebben en wat ze al wel en nog niet begrijpen. Ze liet kinderen zelf foto s maken die aangereikte begrippen in beeld brachten. Een 8 9 van de vragen was wat even veel is (afbeelding 7 ). Niet alleen de leerkracht krijgt veel te zien, maar ook de kinderen zijn bewust bezig hun begrip te verdiepen. De foto s kunnen ook weer ingezet worden tijdens de evaluatie. Ook juf Monique ging op zoek naar wat de kinderen kunnen en niet kunnen en wat ze nodig hebben om te gaan leren. Haar kinderen hebben veel behoefte aan betekenisvol onderwijs, waarbij kinderen al handelend visueel kunnen maken wat er te leren valt. Zo liet zij kinderen door te vouwen, taarten verdelen waarvan de stukken als deel van een geheel benoemd moesten worden ( 8 en 9 ). En passant werd voor hen de breuknotatie zo ook duidelijk. Onder de streep staat in hoeveel stukken de taart verdeeld is en boven de streep staat hoeveel je van die stukken hebt. Een mooi resultaat dat de leerkracht boekte op basis van een goede diagnose. Tijdens de bijeenkomsten zijn de bevindingen aan elkaar voorgelegd. Samen is gekeken hoe de beelden geduid kunnen worden en wat er nodig is. Dit is gekoppeld aan leerlijnen. Als je de leerlijnen de baas bent, kun je gemakkelijker bieden wat nodig is. Op beide scholen wordt gekeken naar wat kinderen in potentie in huis hebben en wordt gezocht naar wegen om het beste uit ieder kind te halen. Op die manier geven zij diagnosticerend onderwijs echt vorm. Kijken naar Kinderen in de rekenles 11

12 INTERVIEW Wil Oonk droomt over ideale leeromgeving Computer kan de beste werelden bij elkaar brengen Wil Oonk, onder andere reken-wiskundig onderzoeker en auteur van Rekenen-wiskunde in de praktijk voor de Pabo, heeft een droom. Nu de computertechnologie zich de afgelopen jaren enorm heeft ontwikkeld, hoopt hij dat het mogelijk is de computer in te zetten om een ideale leeromgeving te creëren voor Pabo-studenten en later ook voor leerlingen in het basisonderwijs. In de ideale leeromgeving waar hij van droomt, helpen de beste vertellers en de beste docenten studenten en leerlingen op weg. Daarnaast zouden bijvoorbeeld video-interactie begeleiding, Kijken naar Kinderen en simulaties deel uit Wil Oonk moeten maken van de leeromgeving. Oonk verdiende de afgelopen decennia ruimschoots zijn sporen in het reken-wiskundeonderwijs. Na zijn basisopleiding op de kweekschool was hij leraar basisonderwijs, leraar wiskunde op een middelbare school en docent aan de reguliere en montessori dagen avond opleiding van de Gemeentelijke Pedagogische Academie in Amsterdam, de voorganger van de tegenwoordige Pabo van de Hogeschool van Amsterdam. Nationaal en internationaal was hij daarna betrokken bij talrijke onderzoeken en de redactie van standaardwerken in het reken-wiskunde-onderwijs. Na zijn pensionering promoveerde hij aan de Universiteit Leiden op het onderwerp Theory-enriched practical knowledge in Mathematics Teacher Education. MILE Ondanks het feit dat hij officieel in ruste is, laat het reken-wiskunde-onderwijs hem niet los. Achter de schermen én op de voorgrond blijft hij er aan werken om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. De tijd is rijp om een volgende stap te zetten, vindt hij. Ruim tien jaar geleden hebben we met de Multimediale Interactieve Leeromgeving (MILE) een begin gemaakt met de ontwikkeling van een digitale leeromgeving voor het reken-wiskundeonderwijs. We zijn daar een heel eind mee gekomen. Er is een digitale onderwijsomgeving opgebouwd, waarin je als (aanstaande) leraar veel kunt leren over de echte praktijk van het reken-wiskundeonderwijs. We hoopten indertijd dat MILE een omgeving zou worden waarin niet alleen alles is te vinden over het basisonderwijs, maar waarin ook veel interactie zou zijn tussen lerenden onderling en lerenden met opleiders. Een leeromgeving waarin je vooral ook (samen) op onderzoek zou kunnen gaan. Onder andere omdat de technologie daar nog niet klaar voor was, is dat onvoldoende van de grond gekomen. Inmiddels ziet de digitale wereld er volstrekt anders uit. De rekenkracht van de huidige computers is inmiddels enorm veel groter en vooral op het gebied van simulatietechnologie en kunstmatige intelligentie is er veel vooruitgang geboekt. Het ideaal van Oonk komt daarmee binnen handbereik, verwacht hij. 12 Kijken naar Kinderen in de rekenles

13 de leerlingen en studenten kennis te laten maken met de beste mensen die er op hun vakgebied zijn. Het is dus letterlijk the best of both worlds, zegt Wil Oonk over zijn visioen. Hulpmiddel Oonk ziet het concept dat hij wil realiseren als een belangrijk hulpmiddel om zijn visie op onderwijs meer handen en voeten te geven. Voor hem draait het bij goed onderwijs om de vraag in hoeverre leerkrachten in hun aanpak vakinhoudelijk en vakdidactisch zijn onderlegd, of ze kunnen inspelen op het denken van kinderen en ze in staat zijn te reflecteren om ook zichzelf te blijven verbeteren. Het lukt in zijn ogen tot nu toe onvoldoende om de kennis en vaardigheden die leerkrachten nodig hebben betekenisvol te integreren in het aanbod van de opleiding. Simulatie Ik zou een inspirerende leeromgeving willen ontwikkelen waarin kinderen, leerkrachten en opleiders zelf en met elkaar aan de gang kunnen gaan, schetst hij. Het moet een plek worden waar je voorbeelden kunt vinden van hoe je les kunt geven en verhalen van goede vertellers kunt zien en horen, maar ook een omgeving waarin je studenten lessituaties virtueel en interactief kunt laten beleven. Daarvoor kun je alle mogelijke reacties van kinderen op een interventie van de leerkracht opslaan, waarna de computer in een simulatie laat zien hoe het kind reageert op een actie van de leerkracht. Zo kan de leerkracht eindeloos experimenteren en zijn aanpak perfectioneren. Naast de simulaties van lessituaties, denkt Wil Oonk bijvoorbeeld aan het vertonen van mini-documentaires, als aanzet voor discussies met de studenten. Ook wil hij bijvoorbeeld video-interactie en Kijken naar Kinderen opnemen in het concept, om studenten live de kracht hiervan te laten ervaren. Op die manier kun je de sterke punten van alle didactici benutten, zoals die van de verhalenverteller of de uitlegger. Bijna niemand heeft nu eenmaal alle kwaliteiten in huis, terwijl je die zo wel binnen kunt halen. Natuurlijk kan de computer de begeleider of leerkracht niet vervangen. De leerkracht moet zich vooral kunnen concentreren op waar hij onmisbaar voor is, zoals kinderen aandacht geven en bijspringen als er persoonlijke ondersteuning nodig is. Dat kan een computer immers niet. Je kunt de computer wel gebruiken om de opleider of leerkracht te ontlasten en tegelijkertijd Neem bijvoorbeeld de theorie van het hypothetisch leertraject, die onder andere uitgaat van de gedachte dat leerkrachten voorspellingen kunnen doen over de manier waarop leerlingen tot een bepaald inzicht komen. Dat komt niet van de grond omdat er onvoldoende kennis en ervaring is op dat punt. Er zijn enkele voorbeelden beschikbaar, maar het totaalbeeld ontbreekt, schetst hij. Om in die leemte te voorzien, moeten we het concept verder uitwerken, daar goede voorbeelden bij bedenken, die doorvertalen naar het digitale platform en de beste mensen inzetten om het voor het voetlicht te brengen. Door met behulp van de computertechnologie de kennis van meerwetende partners in te zetten, kan op alle fronten niveauverhoging ontstaan. Voor mij gaat het er om een leeromgeving te ontwikkelen waarin mensen elkaar willen leren begrijpen. Dat is een kolossale opgave, want daarvoor moet veel inspanning en respect worden opgebracht. Mensen zijn vaak geneigd langs elkaar heen te denken en te praten. Een goed voorbeeld van wat ik bedoel is de foto van twee kinderen die een wissel proberen om te zetten (zie de foto op deze pagina). Ik zie er een symbool in van met elkaar samenwerken, spoorzoeken om elkaar te begrijpen, te sporen met elkaar en zo nodig te helpen bij het wisselen van een spoor. Niet alleen om een ontsporing te voorkomen, maar vooral om elkaar te helpen zoeken naar het meest geschikte spoor om de weg te vervolgen. Precies daar kan de ideale leeromgeving waar ik van droom een bijdrage aan leveren. Kijken naar Kinderen in de rekenles 13

14 NIEUWS Scholingsmogelijkheden Kijken naar Kinderen Kijken naar Kinderen staat synoniem aan uitgaan van potentie. De leerkrachten en studenten gaan uit van de potentie van kinderen en de begeleiders en opleiders gaan uit van de potentie van leerkrachten en studenten. Niemand wordt afgerekend. Vanuit oprechte nieuwsgierigheid wordt gekeken naar kwaliteiten en onderwijsbehoeften, met als doel er met elkaar voor te zorgen dat het nog beter gaat en dat er vol overgave gewerkt kan worden aan een prettig onderwijsklimaat waarin samen geleerd wordt. De methodiek Kijken naar Kinderen werpt zijn vruchten af. Er is daarom veel behoefte aan scholing om te leren hoe de methodiek ingezet kan worden in de eigen beroepspraktijk. In januari start een nieuw traject Kijken naar Kinderen. Hiervoor zijn nog plaatsen beschikbaar. U kunt zich aanmelden door een mailtje te sturen naar centrumvoorontwikkeling@kpz.nl Gekeken wordt naar wat goed gaat en wat beter kan. Reflectie op eigen gedrag speelt hier ook een belangrijke rol in. Er wordt gebruik gemaakt van fotoen filmbeelden om met en van elkaar te leren. Er is sprake van maatwerk. Het aanbod is afgestemd op dat wat de deelnemers aan kansen zien in het rekenwiskundeonderwijs van hun eigen beroepspraktijk. In het traject wordt de cirkel van Kijken naar Kinderen gevolgd (zie afbeelding). Inhoud traject Het traject is bedoeld voor rekencoördinatoren, IB ers, schoolbegeleiders en pabodocenten. De deelnemers leren in dit traject vakinhoudelijk waar te nemen en door theorie-praktijkkoppeling beter te duiden wat wordt waargenomen. Onderwijsbehoeften van kinderen komen zo in beeld, maar ook de professionaliseringsbehoeften van leerkrachten en studenten. De bijeenkomsten zijn op 15 januari, 12 maart en 7 mei In overleg met de deelnemers worden nog twee bijeenkomsten gepland gedurende dit schooljaar of begin volgend schooljaar. Meer informatie over de inhoud van het traject staat op Het is ook mogelijk scholing in de methodiek op eigen locatie in te huren. Dit kan op schoolniveau, maar ook binnen een samenwerkingsverband. Deelnemers traject Kijken naar Kinderen presenteren de opbrengst die zij hebben gegenereerd 14 Kijken naar Kinderen in de rekenles