PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. PÖIXö(KJ /'SUO 11 JUN Dat. ontv.: Routing

Transcriptie

1 Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax overijssel.nl postbus@overijssel.nl Provinciale Staten van Overijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. PÖIXö(KJ /'SUO CvK BAN NL45RABO Dat. ontv.: 11 JUN 2014 a.d. inlichtingen bij nw. I.G.A.M. Kalkhoven elefoon Routing Bijl.: GAM.Kalkhoven@overijssel.nl Onderwerp: brief en rapportage verkenning scenario's deelgebied Luchthaven Datum Kenmerk 2014/ Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie Bijlagen I. II. Brief Algemeen Bestuur ADT d.d. 6 juni 2014 (te raadplegen via Rapportage verkenning scenario's ADT 6 juni 2014 (te raadplegen via Op 6 juni jl. ontvingen wij van het Algemeen Bestuur van ADT bijgevoegde brief. Hierin deelt het Algemeen Bestuur mee dat zij tot de conclusie is gekomen dat het thans niet mogelijk is de ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven binnen het meegegeven politieke kader en met inachtneming van de opschortende voorwaarden uit de concessieovereenkomst met de exploitant tijdig af te ronden. Het is met grote teleurstelling dat wij hiervan kennis nemen. Het idee met deze ontwikkeling de economische structuur van Twente te versterken en een forse bijdrage te leveren aan de dringend noodzakelijke werkgelegenheid in de regio wordt nu geen bewaarheid. De ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven was een van de weinige toevoegingen passend bij de bestaande unieke infrastructuur en specifieke omgevingskenmerken. Wij hebben kennisgenomen van het laatste bericht van de Europese Commissie (u op 10 juni jl. onder geheimhouding ter beschikking gesteld) en hebben moeten constateren dat de conclusie die het AB van ADT hieruit heeft getrokken de juiste is. Doorgaan zou, los van het optreden van aanmerkelijke vertraging, geen enkele garantie op een succesvolle afloop geven, terwijl de kosten voor ADT voor dit deelgebied zouden blijven oplopen. Wij constateren dat ook de exploitant deze conclusie onderschrijft. Consequenties De besluitvorming van 5 juni 2014 door het Algemeen Bestuur van ADT maakt een helder overzicht van de consequenties en verantwoording over het afgelegde traject nog noodzakelijker dan op 10 mei jl. voorzien. Bijgevoegde rapportage van ADT - samen met de door uw Staten op 10 juni jl. ontvangen geheime staatssteundossier - geeft dit inzicht en die verantwoording. Wij zijn van oordeel dat ADT al het mogelijke heeft gedaan om de ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven te realiseren. De rapportage geeft duidelijk weer welke stappen zijn ondernomen en hoe ver de ontwikkeling de facto al was gekomen. Vanaf het begin was duidelijk dat de realisatie in sterke mate mede afhing van derden. Van alle betrokken partijen hierbij, waaronder de exploitant, het Rijk en de gemeente, heeft iedereen zijn of haar uiterste best gedaan. Helaas is het niet gelukt de Europese Commissie in de prenotificatiefase te overtuigen van de marktconformiteit van de casus. Omdat een positieve uitkomst van de staatssteuntoets de (noodzakelijke) Datum verzending 1 1 JUNI 2014 prowlncle ^ / V S N jssßl

2 brief en rapportage verkenning scenario's deelgebied Luchthaven voorwaarde was voor andere besluitvorming zoals het luchthavenbesluit en het voldoen aan de ontbindende voorwaarden binnen de afgesproken termijn van de concessieovereenkomst ten opzichte van EVT, vervalt hiermee de basis om verder te gaan. Ook de exploitant heeft dit aangegeven. Afboeken van ontstane verlies Eén van de consequenties van de huidige situatie is dat de grondexploitatie van ADT geconfronteerd wordt met een verlies van 8 miljoen euro. Afhankelijk van het uiteindelijk te kiezen scenario kan er van vermindering van dat verlies sprake zijn. ADT heeft dit voorlopig berekend op 1,5 miljoen euro, waardoor het verlies op dit moment uitkomt op 6,5 miljoen euro (voornamelijk kosten voor verworven gronden die weer benut kunnen worden). Zoals u bekend moet een grondexploitatie van een gemeenschappelijke regeling sluitend zijn. Ondanks dat deze gebeurtenis plaats heeft ver na de balansdatum is het Algemeen Bestuur van ADT van mening dat deze nog in de Jaarrekening 2013 verwerkt zou moeten worden. Deze onvermijdelijkheid zien wij in en hebben daarvoor ook begrip. Wij achten een snelle afboeking daarom een verstandig besluit. Temeer zodat in de afweging om te komen tot één definitief scenario dit verlies dan niet meer meegesleept wordt. Datum Kenmerk 2014/ Pagina 2 Verkenning scenario's Naar aanleiding van de conclusie die het Algemeen Bestuur van ADT op 9 mei jl. heeft getrokken - door de opgelopen vertraging lopen wij buiten de politieke kaders - hebben wij ADT verzocht een verkenning uit te voeren naar scenario's voor een andere invulling van dit deelgebied. De recente ontwikkeling maakt dit des te meer noodzakelijk. Bijgevoegd treft u een rapportage van ADT aan waarin een overzicht staat van mogelijke functies in dit deelgebied en een verkenning naar vier scenario's. Voor een toelichting daarop en de uitwerking daarvan verwijzen wij u naar bijgevoegde rapportage. Hierbij zij opgemerkt dat de scenario's in het rapport in willekeurige volgorde staan en geen voorkeur aangeven. Wij onderschrijven het voornemen van ADT de overige deelgebieden hierin niet mee te nemen. In 2012 is, ook na een strategische heroriëntatie voor alle deelgebieden behalve het luchthavendeel, het Ontwikkelingsplan vastgesteld. Daarin is, op basis van een integrale visie, nog steeds uitgaande van de Ruimtelijke Visie uit 2010, gekomen tot een concreet uitvoeringsprogramma voor deze gebieden. Noodzakelijke activiteiten daarvoor zijn door ADT voortvarend opgepakt en voor een aantal gebieden heeft dit al tot daadwerkelijke verkoop geleid. Zo heeft de provincie de EHSgronden gekocht en zal de inrichting daarvan volgens plan in 2015 gereed zijn. Hiermee ontstaat de gewenste natuur- en waterontwikkeling, in samenhang met de aanpalende EHS-gebieden. Daarnaast heeft de firma Van Eek een deel van de Deventerpoort, Oostkamp en de Strip gekocht waarmee een impuls van 12 miljoen euro aan het gebied wordt gegeven en waardoor nieuwe banen ontstaan. Ook zijn kavels, woon- en bedrijfspanden verkocht conform het Ontwikkelingsplan. Deze ontwikkelingen stopzetten danwei terugdraaien, zo al juridisch mogelijk, zou ons inziens leiden tot ongewenste en onnodige financiële verliezen, en een stap terug zijn ten aanzien van het doel dat ons voor ogen stond, namelijk natuurontwikkeling en economische versterking van de regio. Deze gewenste economische structuurversterking voor de regio maakt dat het criterium 'werkgelegenheid' voor ons bij de afweging welke alternatieve invulling voor het deelgebied gekozen zou moeten worden, nog steeds leidend. Wij realiseren ons echter dat er op dit moment weinig realistische scenario's te bedenken zijn die hetzelfde aantal banen zal creëren als een commerciële burgerluchthaven met luchthavengebonden bedrijvigheid. Daarom vinden wij het van belang ook andere criteria in de afweging mee te nemen, zoals veriiesminimalisatie danwei opbrengstmaximalisatie en recht doen aan de specifieke kwaliteiten en potenties van dit gebied. provmcie \% verijssel

3 brief en rapportage verkenning scenario's deelgebied Luchthaven Daar waar geen markt is komen ook geen banen en dan is het zaak in de omgeving passende activiteiten tot stand te brengen die voor ADT de kosten zo laag, liever de opbrengsten zo hoog mogelijk, maken. Wij spreken hierbij nog geen voorkeur uit of de circa 200 ha aan gronden in handen van ADT zou moeten blijven of (geheel danwei in gedeelten) verkocht zouden moeten worden. Dit is mede afhankelijk van het provinciaal belang en de vraag welke rol de provincie hierin kan vervullen. De uitkomst uit de scenariodiscussie moet ook betrokken worden op de opvattingen over de Innovatiedriehoek. De resterende middelen zullen wij in dat kader bezien en eventueel hierbij betrekken. Vervolgproces Wij gaan graag met u tijdens de eerstkomende PS-vergadering een open gesprek aan over een nieuwe invulling van het deelgebied Luchthaven. Dit past in onze toezegging naar aanleiding van uw Evaluatierapport, u meerdere opties voor te leggen. Wij spreken daarom ook geen voorkeur uit voor één van de vier verkenningen. Deze verkenningen zijn ons ziens overigens nog niet voldoende om een gefundeerde voorkeur voor één ervan uit te spreken. Pas nadat ADT op basis van uw Datum wensen, en die van de raad, één of meerdere verkenningen uitgewerkt heeft tot volledige scenario's kan een definitieve voorkeur uitgesproken worden. ADT heeft aangegeven zes maanden Kenmerk nodig te hebben om tot volledige scenario's te komen. Wij zullen het bestuur van ADT verzoeken in 2014/ het najaar tussentijds een nader overzicht van noodzakelijke randvoorwaarden per scenario aan te pagina geven, opdat het wellicht mogelijk is dat uw Staten en de raad van Enschede, een nadere 3 trechtering kan aanbrengen danwei richting kan geven op de uitwerking van de scenario's. Enerzijds om uw Staten maximaal aan de voorkant ruimte te geven en anderzijds omdat het uitwerken van meerdere scenario's leidt tot het oplopen van de plankosten en wij die zoveel mogelijk willen beperken. Conclusie Op basis van de ons nu beschikbare informatie, die ook uw Staten bekend is, stemmen wij in met de conclusie van het Algemeen Bestuur van ADT om nu te stoppen met de ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven. Wij achten het een verstandig besluit van het Algemeen Bestuur van ADT om tot snelle afboeking over te gaan zodat dit nog in de Jaarrekening 2013 kan worden meegenomen. Het is zaak dat de afweging om tot een alternatieve invulling van dit deelgebied te komen niet vertroebeld wordt door een - voor een fors bedrag - niet-sluitende grondexploitatie. Ons College spreekt geen voorkeur uit voor een of meerdere van de scenariovoorstellen die ADT in haar rapportage doet. Wij gaan graag een open gesprek met uw Staten hierover aan. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, ÄjefijbL***^ secretaris, " 1 «a* \at I

4 Aan het College van GS Provincie Overijssel Aan het College van B&W Gemeente Enschede Datum : 6 juni 14 Ons kenmerk : Onderwerp : Brief van AB-ADT aan colleges Enschede en Overijssel Geachte colleges, Op 10 mei berichtten wij u over de vertragingen die zich in een tweetal trajecten rond de ontwikkeling van de commerciële luchthaven voordoen en die er de oorzaak van zijn dat wij het politieke tijdskader om eind 2014 te kunnen vliegen, niet halen. Die vertragingen betreffen de procedure voor de staatssteuntoets bij de Europese Commissie en het definitieve luchthavenbesluit. In onze brief van 10 mei hebben wij aangegeven dat wij de consequenties van deze ontwikkeling in beeld zullen brengen. De Europese Commissie geeft aan dat het voorlopig oordeel is dat men twijfelt aan de marktconformiteit van de overheidsinvesteringen. Wij hebben de schriftelijke onderbouwing van het voorlopig oordeel van de Europese Commissie geanalyseerd en hebben onderzocht welke mogelijkheden er nog zijn om op korte termijn aanpassingen door te voeren om tegemoet te komen aan de opmerkingen van de Commissie. Die opmerkingen richten zich in hoofdzaak op twijfels over de marktconformiteit van de overheidsbetrokkenheid. Over die punten heeft de laatste maanden al veel overleg met de Europese Commissie plaatsgevonden en zijn er door ADT uitvoerige onderbouwingen geleverd over die marktconformiteit. Dat heeft geen nadere zekerheden opgeleverd bij de Europese Commissie. Wij zien op dit moment, onder de huidige condities, geen mogelijkheden om binnen afzienbare tijd de twijfels van de Europese Commissie weg te nemen en het notificatietraject binnen de gestelde politieke kaders af te ronden. Dit zou immers tot nader onderzoek hebben geleid wat zeker meer dan een half jaar in beslag gaat nemen. Ook de termijn die in de overeenkomst met de exploitant is opgenomen, waardoor hij in het seizoen 2016 volledig operationeel kan zijn, kan niet worden gehaald. Door de latere vaststelling van het luchthavenbesluit (december/januari as.) en het voorlopige oordeel van de Europese Commissie moeten wij constateren dat wij noch het politiek gestelde tijdskader, noch de termijn die met de exploitant is overeengekomen, kunnen halen. Dat betekent dat daarmee, tot onze grote teleurstelling en die van de exploitant, er nu en binnen afzienbare tijd geen basis is om te komen tot de inwerkingtreding van de concessieovereenkomst en daarmee te komen tot een commerciële burgerluchthaven. Juist nu wij op veel onderdelen in de voorbereiding goede voortgang hebben geboekt, er voor de Zuidkamp PJ Enschede tel. +31(0) postbus@adttwente.nl

5 financiering van de ontwikkeling afspraken werden gemaakt en er vliegmaatschappijen zijn die belangstelling tonen om vanaf Twente Airport te vliegen. Vanaf de besluiten over een structuurvisie mét een burgerluchthaven, eind 2009 (gemeente Enschede) en medio 2010 (provincie Overijssel), hebben wij ons ingezet voor de daarin gegeven opdracht om tot een succesvolle ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven te komen. In het bijzonder het gehele aanbestedingstraject om een exploitant te kunnen contracteren en het traject bij de Europese Commissie, hebben daarin veel tijd genomen. Parallel daaraan hebben wij vele andere voorbereidingen ter hand genomen en de nodige procedures gestart waaronder die van het luchthavenbesluit voor vliegveld Twente als luchthaven van nationale betekenis. Met de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven en het bijbehorende bedrijventerrein hebben wij ons ingezet voor een structurele versterking van de Twentse economie en het vergroten van de werkgelegenheid. Consequenties Ingeval op basis van bovenstaande wordt besloten om af te zien van het voortzetten van de inspanningen voor het in werking doen treden van de concessieovereenkomst voor de verdere ontwikkeling van de burgerluchthaven met commercieel verkeer, dan zal met EVT in overleg worden getreden. Partijen hebben afgesproken om uiterlijk op 2 september 2014 te evalueren of de gehele verlengingstermijn vol gemaakt zal worden of niet. Immers, de in die concessieovereenkomst gestelde voorwaarden zullen alsdan niet worden vervuld. In de overeenkomst is bepaald dat geen der partijen vanwege een dergelijke beëindiging aansprakelijk kan worden gesteld door de andere partij. Effecten grondexploitatie Wanneer de huidige ontwikkeling wordt beëindigd, zullen de geprognosticeerde kosten en opbrengsten niet meer gerealiseerd worden. Daarnaast zijn er reeds kosten gemaakt om de ontwikkeling mogelijk te maken welke door het wegvallen van de geprognosticeerde opbrengsten niet terug verdiend zullen worden. Waar de deelgrondexploitaties hoofdinfrastructuur en luchthaven gezamenlijk een geprognosticeerd neutraal resultaat hadden, zullen bij beëindiging van de huidige ontwikkeling kosten afgeboekt dienen te worden. Ons bestuur heeft vastgesteld dat zij genoodzaakt is deze gemaakte kosten nu af te boeken, binnen de jaarrekening 2013 van ADT. Indien u besluit de huidige ontwikkeling te beëindigen dient rekening te worden gehouden met een negatief effect van circa 6,5 miljoen. De exacte financiële gevolgen zullen wij nadat er besluitvorming heeft plaatsgevonden in beeld brengen en op gebruikelijke wijze op grond van de gemeenschappelijke regeling moeten verrekenen. Financiële bijdragen Rijk, provincie en gemeente Voor de luchthavenontwikkeling zijn middelen ter beschikking gesteld door rijk ( 1,8 miljoen), de provincie Overijssel ( 11,4 miljoen) en de gemeente Enschede ( 3 miljoen). Er moet samen met betrokkenen nader bezien worden op welke manier deze gelden kunnen worden ingezet. 2

6 Conclusie Wij stellen vast dat het thans niet mogelijk is de ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven binnen het meegegeven politieke kader en met inachtneming van de opschortende voorwaarden uit de concessieovereenkomst met de exploitant tijdig af te ronden. Wij stellen voor de inspanningen voor de verdere ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven te stoppen. Scenario s In uw opdracht hebben wij geïnventariseerd welke ontwikkelingen er mogelijk zijn voor het gebied waar de luchthaven en het bijbehorende bedrijventerrein gepland zijn. In bijgaande rapportage doen wij daarvan verslag. De uitgangspunten die daarvoor gelden zijn de volgende: De invulling moet bijdragen aan de economische structuurversterking van Twente en het vergroten van de werkgelegenheid Er moet voldoende zekerheid zijn over de marktkansen De invulling zal financieel een positieve uitkomst moeten hebben voor de grondexploitatie In de bijgaande rapportage hebben wij in beeld gebracht wat de potentie is van een groot aantal functies voor het gebied. Wij hebben daarbij ook een aantal belanghebbenden en betrokkenen gevraagd naar hun suggesties daarvoor. Op basis van die eerste verkenning van die functies hebben wij een viertal scenario s kunnen vaststellen. Dat zijn de volgende: 1. Business- en General Aviation met bedrijvigheid 2. Bedrijvigheid met beperkt gebruik van de landingsbaan 3. Mixed-zone aan de baan 4. Buitenplaats Twente en een terugvaloptie De vier scenario s hebben ieder voor zich potentie. Ze scoren verschillend op de uitgangspunten waaraan wij die scenario s toetsen, maar ze vergen eerst een verdere uitwerking voordat daarover met meer zekerheid uitspraken kunnen worden gedaan. Het scenario (1) Business- en General Aviation met bedrijvigheid sluit sterk aan bij de wensen van het bedrijfsleven en lijkt het meest bij te dragen aan de economische structuurversterking. Het is echter essentieel dat daar een marktconforme en sluitende businesscase bij kan worden ontwikkeld. Het scenario (2) komt overeen met het eerste scenario, zonder vliegveld maar met een beperkte vliegfunctie. Scenario (3) Mixed-zone aan de baan combineert een mix aan functies, waarvan meerdere partijen stellen dat die een goede aanvulling op het Twentse aanbod zijn. Hiervan zal vooral de marktpotentie goed in beeld moeten worden gebracht. Scenario (4) Buitenplaats Twente kent een heel andere benadering, die aansluit bij de principes van de Twentse Basis. De effecten van dit scenario zijn vooraf moeilijk in te schatten. Hoe meer de invulling een niche betreft, des te meer zal het een bijdrage leveren die geen verdringing van werkgelegenheid elders in Twente tot gevolg heeft. 3

7 Wij zijn er van uit gegaan dat de Safety Campus in alle scenario s een plek krijgt. Deze unieke ontwikkeling is succesvol, is goed inpasbaar en versterkt het innovatieve safety-profiel van Twente. In elk scenario is ruimte voor een zweefvliegfunctie. Aanvullend moet worden getoetst of de scenario s een eventueel toekomstig gebruik als commerciële burgerluchthaven al dan niet mogelijk laten. De achtergrond daarvan is dat in de toekomst kan blijken dat de economische ontwikkeling van Oost Nederland daar bij gebaat is. In enkele van de scenario s zou er te zijner tijd ruimte kunnen zijn om die afweging te maken. De eerste verkenningen die wij de laatste weken hebben gedaan moeten worden gevolgd door een verdere uitwerking van de scenario s. Zonder dat kan er geen afgewogen keus worden gemaakt tussen de scenario s. Er moet immers een realistisch zicht zijn op de effecten en de realisatiekansen van het scenario waarmee de ontwikkeling van dit gebied wordt vervolgd. Samen met stakeholders en marktpartijen zal een stevige verkenning van de markt en een (financiële) haalbaarheidsanalyse moeten worden gemaakt. Verder zal interactie met de omgeving worden vormgegeven. Ook de te verwachten werkgelegenheid, de benodigde procedures, de ruimtelijke inpassing, milieueffecten, duurzaamheid en dergelijke zullen in beeld worden gebracht. Een eerste stand van zaken over de (on-)mogelijkheden van de scenario s kan in een tussenrapportage worden gemeld. Daarin kan verslag worden gedaan van de resultaten van de gesprekken met marktpartijen en andere stakeholders en een eerste beeld worden gegeven van de marktverwachtingen. De rapportage met de complete resultaten wordt vervolgens eind 2014 gepresenteerd, op grond waarvan besluitvorming over het vervolg kan plaatsvinden. Wij stellen u voor alle vier de scenario s te laten uitwerken en bij die uitwerking stakeholders en belanghebbenden te laten betrekken. Per scenario kan daarvoor maatwerk worden gemaakt. Dit bevordert betrokkenheid en transparantie in het proces. Hoogachtend, Het Bestuur ADT, De Secretaris, De Voorzitter, L.J. van der Ree P.E.J. den Oudsten 4

8 Noordelijk plangebied Gebiedsontwikkeling Luchthaven Twente e.o. Rapportage stand van zaken en verkenning scenario s 5 Juni 2014 Area Development Twente

9 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en opdracht Doelstelling en verloop gebiedsontwikkeling Doelstelling: werkgelegenheid Verloop gebiedsontwikkeling Stand van zaken ontwikkeling luchthaven Aanbestedingsproces Actuele situatie Buiten het tijdskader Staatssteuntoets Wijziging Besluit Burgerluchthavens (BBl) Consequenties huidige ontwikkelingen commerciële burgerluchthaven Juridische consequenties Financiële consequenties Bestuursovereenkomst met het Rijk Uitgangspunten voor alternatieve scenario s Inleiding Uitgangspunten Reikwijdte verkenning Kansrijke functies of scenario s Troned Safety Campus Natuur Militaire aanwijzing Zweefvliegen Optie open houden voor een commerciële burgerluchthaven op termijn? Alternatieve functies

10 6.1 Functie 1. Agrarische bedrijvigheid Functie 2. Leisure Functie 3. Health, Care, Cure and Wellness Functie 4. Natuur Functie 5. Multidisciplinair Veiligheidscentrum Twente Safety Campus Functie 6. Sport en recreatie Functie 7. Energiepark Functie 8. Kunst en cultuurpark Alternatieve scenario s Inleiding Scenario 1 Business Aviation/General Aviation luchthaven Scenario 2 Bedrijvigheid met beperkt vliegen Scenario 3 Mixed Zone aan de baan Scenario 4 Mixed Buitenplaats Twenthe Terugvaloptie Vervolgproces Organisatiestructuur Uitwerking scenario s Interactie met de omgeving Bijlage 1. Lijst geraadpleegde personen/organisaties

11 1. AANLEIDING EN OPDRACHT Het is ons gebleken dat het op dit moment, onder de huidige condities, niet mogelijk is om op afzienbare tijd een commerciële burgerluchthaven in Twente van de grond te krijgen. Door de latere vaststelling van het Luchthavenbesluit (december/januari a.s.) en het voorlopige oordeel van de Europese Commissie moeten wij constateren dat wij noch het politiek gestelde tijdskader, noch de termijn die met de exploitant is overeengekomen, kunnen halen. Dat betekent dat naar een andere invulling van het noordelijke deelgebied moet worden gekeken. Mede op verzoek van het College van Gedeputeerde Staten (GS) van Overijssel en het College van Burgemeester en Wethouders (B&W) van Enschede hebben wij de afgelopen weken deze rapportage opgesteld. Het rapport bevat een toelichting op de tot nog toe verrichte werkzaamheden in de ontwikkeling van de commerciële burgerluchthaven, de consequenties van de ontstane situatie in de ontwikkeling van een commerciële burgerluchthaven en een verkenning voor een alternatieve invulling in de vorm van een aantal alternatieve scenario s. Deze rapportage wordt aangeboden aan de Colleges van de gemeente Enschede en Gedeputeerde Staten van Overijssel ten behoeve van bespreking in respectievelijk Raad en Staten, zodat die het vervolg kunnen bepalen van de ontwikkeling van het gebied waarop de commerciële burgerluchthaven was voorzien. Belangrijk uitgangspunt blijft hierbij de gewenste economische structuurversterking en daarmee de dringend gewenste vergroting van de werkgelegenheid in Twente. Opzet document In hoofdstuk 2 wordt de doelstelling van de gebiedsontwikkeling nader toegelicht. Dit vormt het kader voor de werkzaamheden van ADT. Verder wordt in hoofdstuk 2 het verloop van de gebiedsontwikkeling door ADT vanaf 2007 in hoofdlijnen weergegeven.. Hoofdstuk 3 geeft de stand van zaken in de ontwikkeling van de burgerluchthaven weer. Ingegaan wordt op het doorlopen aanbestedingsproces, de stand van zaken in de verschillende processen en procedures en de oorzaken voor het feit dat de procedures niet kunnen worden afgerond binnen het politieke tijdskader. Hoofdstuk 4 beschrijft de juridische en financiële consequenties bij de ontstane situatie in de luchthavenontwikkeling en de betekenis voor de Bestuursovereenkomst met het Rijk. Hoofdstuk 5 gaat in op de uitgangspunten voor de verkenning van alternatieve scenario s. Dat zijn de inhoudelijke uitgangspunten, de reikwijdte van de verkenning en de wijze waarop functies zijn verkend en scenario s tot stand zijn gekomen. Verder worden de onderwerpen beschreven die voor alle scenario s van belang zijn, te weten: de ontwikkeling van Troned Safety Campus, natuurwetgeving, militaire aanwijzing en zweefvliegen. Hoofdstuk 6 beschrijft de alternatieve functies die zijn voortgekomen uit de verkenning die ADT heeft uitgevoerd en waarbij derden zijn geraadpleegd. Per functie is een korte beschrijving opgenomen en wordt een indicatie van het effect op de werkgelegenheid en de financiële effecten op de grondexploitatie, inclusief de risico s, gegeven. Tot slot is een eerste inschatting gemaakt van de realisatiekansen van deze functie in de markt. 4

12 Hoofdstuk 7 beschrijft de vier scenario s die uit deze verkenning naar voren zijn gekomen. Het betreft respectievelijk een scenario voor Business Aviation en General Aviation met luchthavengebonden bedrijvigheid, een scenario dat uitgaat van luchthavengeboden bedrijvigheid met beperkt vliegen en twee scenario s die bestaan uit een mix van functies. Voor elk van deze scenario s is een inhoudelijke beschrijving opgenomen en is waar mogelijk op basis van de beschikbare informatie een inschatting gemaakt van de effecten op de werkgelegenheid, zijn de processtappen en procedures beschreven, zijn de realisatiestrategie en de kansen in de markt benoemd en wordt een indicatie van de financiele effecten op de grondexploitatie inclusief de risico s gegeven. Ook wordt een terugvaloptie benoemd. Hoofdstuk 8 geeft een beeld van het vervolgproces. Daarbij wordt ingegaan op de organisatiestructuur voor de nadere uitwerking van de scenario s, de inhoudelijke verdieping die aan de scenario s wordt gegeven en de wijze waarop de scenario s in interactie met de omgeving en belanghebbenden en betrokkenen worden opgesteld. Tot slot is een kostenraming en planning voor de nadere uitwerking van de scenario s opgenomen. 5

13 2. DOELSTELLING EN VERLOOP GEBIEDSONTWIKKELING 2.1 Doelstelling: werkgelegenheid Toen in 2003 het besluit over de sluiting van de Luchtmachtbasis Twenthe werd genomen, verdween veel werkgelegenheid uit de regio. Het ging daarbij om circa directe en indirecte arbeidsplaatsen. De gemeente Enschede heeft daarna in nauwe samenwerking met het Rijk en de provincie Overijssel de herontwikkeling van het vliegveld onderzocht. Hoofddoel daarbij was economische structuurversterking om daarmee werkgelegenheid te creëren. Daarom is bij de doorstart van het proces in 2007 door betrokken partijen (Rijk, provincie en gemeente) een daarbij passende missie vastgesteld. Missie gebiedsontwikkeling Het transformeren van de huidige vliegbasis tot een vliegwiel voor een economisch sterker en duurzamer Twente De behoefte aan werkgelegenheid is nog onverminderd groot. Anno 2014 is hét economische vraagstuk voor met name de steden in Twente de geringe omvang van de werkgelegenheid met als gevolg een hoge werkloosheid. Om dit vraagstuk het hoofd te bieden is de afgelopen jaren ingezet op de duurzame economische ontwikkeling. Twente staat in verhouding tot de rest van het land voor een grote uitdaging. Uit de Twentse arbeidsmarktmonitor van april 2014 blijkt dat het werkloosheidscijfer fors hoger is dan het landelijk werkloosheidscijfer. Inmiddels is het aantal geregistreerde werklozen in Enschede gegroeid tot 18,7%, in Almelo tot 17,4%. Ook Hengelo met 11,1% en Oldenzaal met 10,4% liggen boven het landelijk gemiddelde. In totaal zijn mensen werkloos, waarvan er ruim in de bijstand zitten en ruim WW krijgen. De 14 Twentse gemeenten geven jaarlijks 800 miljoen uit aan uitkeringen, sociale werkvoorzieningen en de bijbehorende ambtenaren. Ze ontvangen naar schatting 700 miljoen en leggen er dus 100 miljoen jaarlijks bij. Naast het persoonlijke leed dat ontstaat als gevolg van deze hoge werkloosheid heeft het ook grote maatschappelijke en financiële effecten. 2.2 Verloop gebiedsontwikkeling In 2007 is besloten een aparte organisatie op te richten die belast is met de ontwikkeling van verschillende kaders: de Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM i.o.). In VTM i.o. participeerden de provincie, de gemeente Enschede en het Rijk en zij werkten gezamenlijk aan het ontwikkelen van de kaders. Dit sloot ook aan op de wens om gezamenlijk eigenaar van de grond te worden en deze ook gezamenlijk te ontwikkelen. 6

14 Bij de start van het proces van de gebiedsontwikkeling is afgesproken eerst verschillende vlekkenplannen te maken, met en zonder vliegen, en die tegen elkaar af te wegen. Twee vlekkenplannen kwamen duidelijk als meest positieve uit de bus, te weten: Vlekkenplan A, dat, naast Overmaat, Zuidkamp, Fokkerweg en Prins Bernhardpark, bestaat uit ongeveer 74 ha voor care&cure functies, 63 ha voor economische en leisure functies, 241 ha nieuwe natuur en 30 ha paardenwoonwijk, waarbij de vliegfunctie vervalt. Vlekkenplan B, dat, naast Overmaat, Zuidkamp, Fokkerweg en Prins Bernhardpark, bestaat uit ongeveer 103 ha economische functies, 187 ha vliegveld, 16 ha wonen en 138 ha nieuwe natuur. Na uitwerking van beide vlekkenplannen tot de structuurvisies A en B heeft een integrale afweging plaats gevonden, waarbij de twee visies zijn beoordeeld op milieu effecten, financiële effecten en economische effecten. Structuurvisie B kwam als beste uit de bus en scoorde overall significant beter op economie en financiën. De keuze was mede gebaseerd op de gedachte dat de luchthaven, met inbegrip van de mogelijkheden voor klein (zakelijk) vliegverkeer, een belangrijke verkeersmodaliteit toevoegt in de regio Twente en daarmee een niche voor luchthavengebonden bedrijvigheid biedt. Hiermee is de kans dat deze ontwikkeling kannibaliseert op andere ontwikkelingen in de regio minimaal. De totale werkgelegenheid als gevolg van de luchthavenontwikkeling met bijbehorend bedrijventerrein is in de structuurvisie berekend op ca arbeidsplaatsen. In november 2009 is het voorstel te kiezen voor Structuurvisie B voorgelegd aan het Rijk, Provinciale Staten en de gemeenteraad van Enschede. Het Rijk ( ) en de gemeenteraad van Enschede ( ) stemden in. Provinciale Staten verwierpen het voorstel. Op 16 juni 2010 stelden Provinciale Staten een eigen structuurvisie vast, de Ruimtelijke Visie Gebiedsontwikkeling Luchthaven Twente e.o. Ook deze visie gaat uit van een gebiedsontwikkeling met de ontwikkeling van een luchthaven met een bedrijventerrein. Economische structuurversterking en werkgelegenheid voor Twente waren de belangrijkste doelstellingen. Daarnaast hebben Rijk, provincie en gemeente in 2009 en 2010 afspraken vastgelegd over de gebiedsontwikkeling en de rollen van de verschillende partijen. Dit is gebeurd in de Bestuursovereenkomst Gebiedsontwikkeling Vliegveld Twente en het Addendum daarop. Onderdeel van die afspraken was dat gemeente en Provincie samen verder de gebiedsontwikkeling gaan doen en de grond kopen van het rijk. In november 2010 is via een Europese aanbestedingsprocedure het aanbestedingteam luchthaven geselecteerd. Op 1 december 2010 is ADT opgericht, het samenwerkingsverband van gemeente en provincie. ADT heeft de grond van het Rijk gekocht. Vanaf dat moment heeft ADT de ontwikkeling van de verschillende deelgebieden ter hand genomen. 7

15 3. STAND VAN ZAKEN ONTWIKKELING LUCHTHAVEN 3.1 Aanbestedingsproces Leidend voor het aanbestedingsproces zijn de ruimtelijke en programmatische kaders uit eerder genoemde structuurvisie en ruimtelijke visie. Begin februari 2011 hebben de gemeenteraad van Enschede en Provinciale Staten van Overijssel de Kadernota Aanbesteding vastgesteld waarin de uitgangspunten en de procedure voor de aanbesteding van de luchthaven Twente zijn vastgelegd. Deze zijn vervolgens uitgewerkt in het conceptcontract (de concessieovereenkomst) en de gunningcriteria (RFP). De concessieovereenkomst en de gunningcriteria zijn in april 2012 vastgesteld door de gemeenteraad van Enschede en Provinciale Staten van Overijssel. Ten behoeve van de voorbereiding en begeleiding van de aanbestedingsprocedure heeft ADT in 2010 een aanbestedingsteam geselecteerd via een Europese aanbesteding. Daarna zijn de voorbereidingen gestart. Om de kwaliteit van de aanbesteding en de te sluiten concessieovereenkomst te waarborgen is in de Kadernota voorzien in de instelling van een Tenderboard. De Tenderboard heeft een second opinion gegeven aan het bestuur van ADT op zowel het Request for Proposal (aanbestedingsdocument), de concessieovereenkomst en ook op meer algemene vragen die aan de orde zijn tijdens de aanbestedingsprocedure. Deze adviezen zijn ook ter kennisgeving naar Raad en Staten gegaan. Op verzoek van Raad en Staten heeft de Tenderboard bovendien vragen beantwoord en toelichting gegeven bij de bespreking van de verschillende aanbestedingsdocumenten. De fase van de aanbesteding van de concessie met drie geprekwalificeerde partijen leverde geen biedingen op. Deze fase is op 3 december 2012 afgerond. ADT heeft, naar aanleiding van de interesse die geuit werd door Reggeborgh, gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de aanbesteding te vervolgen met een onderhandse fase. In het voorjaar van 2013 is de aanbesteding van de Luchthaven en het bedrijventerrein succesvol afgerond. ADT en Exploitatiemaatschappij Vliegveld Twente BV (hierna: EVT, het consortium van Reggeborgh en Aviapartner) hebben in september 2013 de concessieovereenkomst ondertekend waarmee, indien deze overeenkomst in werking treedt, het consortium voor 49 jaar het recht krijgt op de ontwikkeling en exploitatie van de luchthaven. 3.2 Actuele situatie In mei 2014 is de luchthavenontwikkeling ver gevorderd. De volgende onderdelen zijn afgerond: Er is een private exploitant Exploitatiemaatschappij Vliegveld Twente (EVT), die voldoet aan de eisen en voorwaarden uit de Request for Qualification. De private exploitant, heeft een businessplan, werkgelegenheidsplan en duurzaamheidsplan opgesteld voor de luchthaven en een masterplan uitgewerkt voor de luchthavenontwikkeling. Er liggen zes brieven van luchtvaartmaatschappijen die interesse hebben om te gaan vliegen vanaf Luchthaven Twente. 8

16 EVT heeft aangetoond dat zij, naast substantiële eigen financiering, externe financiering aan kan trekken voor de luchthavenontwikkeling. Er liggen offertes van twee banken. PPMOost is daarnaast onder voorwaarden bereid te investeren in de luchthaven. Het Ministerie van I&M heeft, in het kader van het te nemen luchthavenbesluit, de economische haalbaarheid en economische effecten laten toetsen en bevestigen door een onafhankelijke adviseur. Op basis van advies van het ministerie van I&M over reikwijdte en detailniveau van de Milieu Effect Rapportage (MER) heeft ADT een MER opgesteld. De Commissie m.e.r. heeft het milieueffectrapport voor het luchthavenbesluit Twente beoordeeld en stelt dat een uitgebreid en goed rapport is gemaakt en adviseert het rapport op enkele punten aan te vullen. Het ministerie heeft aangegeven het milieueffectrapport aan te vullen met de gevraagde informatie. Parallel aan de opstelling van het MER is door ADT een passende beoordeling voor Natura 2000 gebieden uitgevoerd. In dat kader heeft ADT een aanvraag bij het ministerie van Economische Zaken gedaan voor een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet. In opdracht van ADT is een zogenoemd Soorten Management Plan opgesteld met als doelstelling de duurzame instandhouding van aanwezige soorten te waarborgen. Dit plan maakt onderdeel uit van de lopende aanvraag om een generieke ontheffing in het kader van de Flora en Faunawet. ADT heeft een ontwerp opgesteld voor de aan en uitvliegroutes van de luchthaven. De omgevingseffecten van deze vliegroutes zijn meegenomen in het MER. Het ontwerp voor de routes is op 15 januari 2014 aan de Luchtverkeerscommissie (LVC) aangeboden met het verzoek deze in behandeling te nemen. Conform de voorschriften in de procedure heeft ADT relevante luchtruimgebruikers geconsulteerd. ADT heeft de bestuurders en burgers van de omliggende gemeenten geïnformeerd over de vliegroutes in een aantal gesprekken en bijeenkomsten. ADT en EVT zijn eind 2013, met betrokkenheid van het Ministerie van I&M als bevoegd gezag, een traject gestart om de benodigde luchtverkeersdienstverlening voor luchthaven Twente tijdig te kunnen realiseren. De businesscase voor luchtverkeersdienstverlening blijkt haalbaar. Hiermee is er concreet zicht op een kostendekkende luchtverkeersleiding conform de nieuwe beleidslijnen voor bekostiging van luchtverkeersleiding van het ministerie van I&M. Ook is er een beoogd dienstverlener geselecteerd voor de luchtverkeersleiding. EVT is in een vergaand stadium met het treffen van de voorbereidingen voor de aanvraag van een veiligheidscertificaat voor de luchthaven. Het ministerie van I&M heeft een ontwerp Luchthavenbesluit opgesteld. 9

17 ADT heeft in samenwerking met de gemeente Enschede en de gemeente Dinkelland bestemmingsplannen voor de luchthaven gemaakt. Het ontwerp Luchthavenbesluit en de ontwerp bestemmingsplannen hebben ter visie gelegen. ADT heeft inloopbijeenkomsten georganiseerd om burgers te informeren over deze stukken en over het indienen van zienswijzen. ADT heeft GGD Twente gevraagd een gezondheidsonderzoek te doen om de invloed van de toekomstige luchthaven op de gezondheid van de mensen die er in de buurt wonen te onderzoeken. De voorbereidingen daarvoor zijn gaande en er zijn informatiebijeenkomsten gehouden. ADT heeft aeronautical studies laten uitvoeren om te bepalen of er obstakels (bomen) door de vliegveiligheidsvlakken steken en of deze de vliegveiligheid niet belemmeren. Het ministerie zal op basis van dit onderzoek op zeer korte termijn uitsluitsel geven over de te nemen maatregelen. De volgende procedures lopen nog: Verwerking van de zienswijzen op het luchthavenbesluit. Het ministerie van I&M geeft aan dat op het Luchthavenbesluit separaat ca zienswijzen zijn binnengekomen, waarvan de helft vóór en de helft tegen het luchthavenbesluit is. Daarnaast zijn ruim zienswijzen op het Luchthavenbesluit binnengekomen via Natuurmonumenten naar aanleiding van een actie rondom de discussie over de bomenkap. In totaal dus ca Verwerking van de zienswijzen op de bestemmingsplannen. Er zijn 56 zienswijzen binnengekomen op het bestemmingsplan van de gemeente Enschede en 99 zienswijzen op het bestemmingsplan van de gemeente Dinkelland. In het coalitieakkoord van de gemeente Dinkelland is opgenomen dat Dinkelland het bestemmingsplan niet wil vaststellen. Het ministerie van EZ moet een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet afgeven. Het ministerie heeft aangegeven dat dit op korte termijn zal plaatsvinden. Tegen deze vergunning kan bezwaar en beroep worden aangetekend. Het ministerie van I&M gaat een wetswijziging doorvoeren op het Besluit Burgerluchthavens om deze in lijn te brengen met de internationale wet en regelgeving om onnodige bomenkap te voorkomen. Het ministerie wil de wetswijziging eind 2014 geregeld hebben. De procedure ter staatssteunrechtelijke toetsing van de overheidsinvesteringen bij de Europese Commissie. De staatssecretaris van I&M stelt het luchthavenbesluit vast op het moment dat wordt voldaan aan de voorwaarden voor de uitvoerbaarheid van het luchthavenbesluit. Hieraan wordt voldaan als de lopende procedures zijn afgerond. Hierin is nog een aantal risico s te onderscheiden: De duur en de uitkomst van de staatssteunprocedure bij de Europese Commissie. Na vaststelling van het luchthavenbesluit en de bestemmingsplannen voor de luchthaven volgt een procedure bij de Raad van State. Wettelijk is vastgelegd dat deze procedure maxi 10

18 maal 6 maanden in beslag neemt, omdat de luchthaven is opgenomen in de Crisis en Herstelwet. De staatssecretaris van I&M heeft zware eisen gesteld aan de onderbouwing van het luchthavenbesluit ten einde de uitvoerbaarheid van dit besluit te borgen en de risico s in de procedure bij de Raad van State te minimaliseren. Deze onderbouwing ligt ook ten grondslag aan beide bestemmingsplannen. 3.3 Buiten het tijdskader Conform de politieke kaders moet het mogelijk zijn om eind 2014 te kunnen vliegen vanaf Twente. Dat wil zeggen dat dan alle procedures zijn doorlopen en de besluiten onherroepelijk zijn geworden. Daarnaast is in de verlenging van de concessieovereenkomst tussen ADT en EVT de datum van 24 maart 2015 opgenomen als termijn waarbinnen de opschortende voorwaarden vervuld moeten zijn. Dat betekent dat vóór deze datum sprake zou moeten zijn van een onherroepelijk Luchthavenbesluit en onherroepelijke bestemmingsplannen voor de luchthaven. In dat geval zou de exploitant vanaf het seizoen 2016 volledig operationeel kunnen zijn. Het blijkt om twee redenen niet mogelijk om te voldoen aan de termijn zoals gesteld in het politieke kader en in de afspraak tussen ADT en EVT over verlenging van de concessieovereenkomst. Ten eerste wil de Europese Commissie meer tijd nemen om de casus van Luchthaven Twente te onderzoeken. Ten tweede wil de staatssecretaris van I&M de wijziging van het Besluit Burgerluchthavens afwachten, alvorens zij het luchthavenbesluit wil vaststellen. Hieronder volgt een toelichting op beide oorzaken voor vertraging. 3.4 Staatssteuntoets Inleiding In de Kadernota aanbesteding (februari 2011) is aangegeven dat er voor wat betreft de overheidsinvesteringen een procedure ter verkrijging van goedkeuring van de Europese Commissie zal worden doorlopen. Daarnaast heeft de Staatssecretaris van I&M als eis voor het vaststellen van het luchthavenbesluit gesteld dat er duidelijkheid dient te bestaan over de vraag of het inzetten van publieke middelen in overeenstemming is met de Europese wet en regelgeving ten aanzien van staatssteun. Daarbij is aangegeven dat als er sprake is van staatssteun, dat dan dient vast te staan dat deze niet in strijd is met het EG verdrag. ADT is vanuit die kaders een staatssteunprocedure gestart bij de Europese Commissie. Daarbij heeft ADT de voorgenomen overheidsinvesteringen in de luchthaveninfrastructuur ter toetsing voorgelegd, alsook de voorgenomen garantstelling. Voor de investeringen geldt dat er geen sprake is van staatssteun als het om investeringen in openbare infrastructuur gaat waarvan de realisatie als reguliere publieke taak wordt beschouwd. Bij de luchthaven gaat het in dit geval bijvoorbeeld om de aanschaf en aanleg van de verkeerstoren met de apparatuur voor luchtverkeersleiding, navigatieapparatuur, meteorologische apparatuur, kosten in 11

19 verband met douane/veiligheidscontrole (waaronder ook hekwerk en securityposten) en de aanleg van openbare wegen. Als investeringen of garantstelling niet onder de publieke taak van de overheid vallen hoeft er nog geen sprake te zijn van staatssteun. Ook een overheidsinvestering kan marktconform zijn, wat wil zeggen dat de opbrengsten economisch rechtvaardigen dat een investering gedaan wordt. De overheid handelt dan als een private investeerder. Dit geldt ook voor een garantstelling. Een garantstelling door de overheid is marktconform indien daarvoor een premie wordt geheven en ook voor het overige voldaan wordt aan de voorwaarden die daaraan worden gesteld 1. Eerst indien er geen sprake is van investeringen vanwege een publieke taak en er ook geen sprake is van marktconformiteit, dan is er sprake van staatssteun. Deze kan geoorloofd 2 zijn als er naar oordeel van de Commissie geen marktverstorende effecten optreden. De Commissie heeft specifiek voor de luchtvaartsector beleid opgesteld waarin zij aangeeft op welke wijze zij overheidsinvesteringen in die sector toetst 3. Alle contacten en correspondentie met het Directoraat Generaal Competition bij de Europese Commissie verlopen voor decentrale overheden via het Coördinatiepunt staatssteun van het ministerie van BZK en de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de Europese Commissie ( PV, gevestigd in Brussel). Concepten die ADT opstelt zijn gedurende de procedure ter beoordeling voorgelegd aan het ministerie van I&M en het Coördinatiepunt staatssteun van het ministerie van BZK. Procedurele stappen genomen sinds juni 2011 Voordat ADT in 2011 de prenoticatie procedure in werking heeft gezet, is bepaald op welke grondslag de voorgenomen overheidsinvesteringen bij de Commissie gemeld zouden worden. De voorbereiding van deze strategie heeft plaatsgevonden in nauw overleg met de staatssteunexperts van het ministerie van I&M en met het Coördinatiepunt Staatssteun van het ministerie van BZK. Basis daarvoor waren de staatssteunregels uit het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU, voorheen het EG verdrag). Deze regels zijn door de Europese Commissie wat betreft het verlenen van steun aan luchthavens specifiek verder uitgewerkt in de Richtsnoeren 2005 (het in 2011 geldende beleid ten aanzien van steun aan regionale luchthavens). In april 2011 is de prenotificatieprocedure gestart. Dit is een informele voorbereiding vooruitlopend op de formele notificatieprocedure. Binnen de prenotificatieprocedure hebben zowel de meldende lidstaat 4 als de Commissie de mogelijkheid om de notificatie voor te bereiden. Zodoende kan de mel 1 Deze voorwaarden vloeien voort uit de Mededeling van de Europese Commissie Mededeling van de Commissie betreffende de toepassing van het EG-Verdrag op staatssteun in de vorm van garanties, (2008/C 155/02 en de daarna gepubliceerde updates) en de jurisprudentie daaromtrent. 2 De staatssteunrechtelijke term is verenigbaar. 3 De Mededeling inzake Communautaire Richtsnoeren voor financiering van luchthavens en aanloopsteun van de overheid voor luchtvaartmaatschappijen met een regionale luchthaven als thuishaven (2005/C 312/01), kortweg Richtsnoeren Deze Richtsnoeren zijn in 2014 herzien. De nieuwe Richtsnoeren zijn vastgesteld op 4 april 2014 (2014/C 99/03). 4 Een staatssteunprocedure wordt formeel gezien doorlopen door een lidstaat (in dit geval Nederland. 12

20 dende lidstaat de voorgenomen investeringen afstemmen met de Commissie en zodoende zoveel als mogelijk borgen dat een formele notificatie in een zo kort mogelijke periode zal leiden tot een positief besluit. Op 27 april 2011 is via BZK de prenotificatieprocedure gestart. Gedurende die procedure vond een uitgebreide uitwisseling van informatie plaats met de Commissie. Op basis van de conclusies en inzichten uit de prenotificatieprocedure, is op 6 september 2011 door ADT (via BZK) in het officiële systeem van de Europese Commissie de notificatieprocedure gestart van de voorgenomen overheidsfinanciering. De insteek hierbij was dat de investeringen in de luchthaveninfrastructuur voor een groot deel zien op openbare infrastructuur en het voor het overige, resterende deel, om geoorloofde staatsteun gaat. Gedurende de notificatieprocedure vond veelvuldig schriftelijk en mondeling overleg tussen ADT (via BZK) en de Commissie plaats. Belangrijk daarbij was dat de Commissie, na de start van de notificatiefase, gedurende een gesprek aangaf dat DG Competition aan een strenger beleid werkt voor steun aan luchthavens en dat men meldingen als die gedaan voor Luchthaven Twente ook op basis van dat nieuwe voorgenomen beleid zal gaan beoordelen. Dit was opmerkelijk omdat gedurende de gehele prenotificatieprocedure hierover geen opmerkingen waren gemaakt. Bovendien was het op dat moment nog niet duidelijk wat dat nieuwe beleid in zou houden en was op dat moment voorzienbaar dat het nieuwe beleid waarschijnlijk pas op zijn vroegst per zou worden vastgesteld, terwijl de notificatie inzake Luchthaven Twente werd gedaan onder het toen vigerende beleid uit 2005 en de Commissie niet aangaf dat zij haar besluit zou aanhouden totdat het nieuwe beleid zou zijn vastgesteld. Om uit deze impasse te geraken dat het nieuwe beleid nog onbekend was en ADT daarop niet wilde en kon wachten, is in overleg en medewerking met de Commissie de notificatie voortgezet op basis van het market economy investor principle. Bij de toepassing van dat principe toetst de Commissie niet of er sprake is van geoorloofde staatssteun, maar gaat de Commissie na of de voorgenomen investeringen door ADT onder omstandigheden worden gedaan die aanvaardbaar zouden zijn voor een particuliere investeerder die volgens de in de markt normale gebruiken handelt. Indien dat zo is, investeert ADT als ware zij een marktpartij. Er is dan geen sprake van staatssteun. Niet alle investeringen door ADT werden door de Commissie betrokken bij die marktconformiteitstoets. Een deel van de investeringen wordt immers gedaan in openbare infrastructuur en valt daarmee buiten de staatssteuntoets. In de daarop volgende periode heeft de Commissie zich aldus met name gericht op de beoordeling van de financiële uitgangspunten en de garantstelling. Eind november 2012 liet de Commissie via BZK weten op een aantal kleine onderdelen nog vragen te hebben. BZK gaf aan dat het alleen nog gaat om aspecten die de Commissie in het besluit wil opnemen en waarop bevestiging c.q. onderbouwing nodig was vanuit ADT. ADT heeft die vragen op 30 november 2012 beantwoord. 5 Dat beleid is uiteindelijk in werking getreden op 4 april