Het tweede boek van deze driedelige reeks Neurowetenschappen

Transcriptie

1 voorwoord Het tweede boek van deze driedelige reeks Neurowetenschappen in Taal en Spraak is opgemaakt als bovenbouw op het eerste boek Neuroanatomie en Neurofysiologie en richt zich op de organisatie van taal en taalstoornissen in het kader van verworven hersenaandoeningen. Voor een goed begrip van boek 2 is een fundamentele kennis van de cognitieve netwerken op fonologisch, semantisch en grammaticaal niveau, evenals een basiskennis van de taxonomie, diagnostiek en behandeling van afasie en aanverwante stoornissen vereist. Voor een overzicht van de logopedische basiskennis verwijzen we naar het onderdeel Afasie, dysartrie, apraxie en andere neurogene communicatiestoornissen uit de boekenreeks Basisbegrippen logopedie deel 2: Communicatiestoornissen. Afasie, dysartrie en andere neurogene communicatiestoornissen van Prof. Dr. J. Van Borsel. We zijn het nieuwe millennium binnengetreden met een aantal nieuwe wetenschappelijke inzichten in de organisatie van taal en taalstoornissen die ontegensprekelijk voortgevloeid zijn uit een wijziging in onderzoeksmethodologie. Deze nieuwe inzichten hebben onze kritische blik op afasie diagnostische benaderingen beïnvloed en ons verder gestimuleerd tot evidence-based practice. In paramedische en andere zorgverlenende beroepen verkiest men de term evidence-based practice (ebp) boven evidence-based medicine omdat ebp naast beslissingen op grond van de beste onderzoeksresultaten ook rekening houdt met de ervaringen van de therapeut, in combinatie met de voorkeur van de cliënt en de beschikbare hulpmiddelen

2 12 van neuron tot afasie (Tonelli, 2001). ebp legt dus meteen de weg open naar een streven naar effectiviteit in plaats van bewijs. Effectiviteit verwijst naar het antwoorden op de vraag wat het beste is voor de betrokken cliënt, terwijl bewijs betrekking heeft op een reflectie van de totale populatie op één individu (Tonelli, 2001). Effectiviteit dienen we daarnaast te onderscheiden van efficiëntie, dat meer slaat op het adequaat gebruik van middelen om een doel te bereiken in plaats van op het doel zelf. Een sluipend gevaar van ebp is dat er meer rekening gehouden wordt met de eigen ervaring en voorkeur van de cliënt, alsook met de beschikbare hulpmiddelen, dan met de beste onderzoeksresultaten an sich. Het tijdsgebrek van de therapeut wordt veelal als causale factor voor een gebrek aan ebp in de logopedie aangehaald (Zipoli & Kennedy, 2005). We zijn er echter van overtuigd dat de tijdsinvestering om ebp te werken het kwalitatief en economisch rendement van logopedisch handelen verhoogt. De American Speech-Language-Hearing Association (asha) beschrijft de procedure om effectief te handelen in 6 opeenvolgende stappen (asha, 2008): 1. Het nauwkeurig formuleren van een klinische vraag. 2. Het uitvoeren van een literatuuronderzoek. 3. Een gerichte selectie maken van de artikels, deze lezen en kritisch beoordelen. 4. Een klinische bottom-line formuleren, m.a.w. enkel die klinische aanbevelingen volgen die wetenschappelijk onderbouwd zijn en bijgevolg via internationale wetenschappelijke tijdschriften beoordeeld en gepubliceerd zijn. 5. De aanbevelingen implementeren in het logopedisch handelen en de wijzigingen noteren. 6. Eventuele aanpassingen aan het programma en vernieuwende resultaten delen met collega s via opleidingen, literatuur, symposia en multimedia. ebp is geen statisch maar een dynamisch proces dat voortdurend in evolutie is. Dit houdt in dat men op basis van kennis, ervaring en beschikbare hulpmiddelen een therapie vooropstelt, die in de loop van de tijd systematisch mee evolueert met de beschikbare evidentie in de literatuur. Een ebp ingesteldheid vergt dus van de logopedist(e) een voortdurende en systematische evaluatie van de gegeven therapie, waardoor nieuwe informatie

3 voorwoord 13 kan gecreëerd worden en bestaande therapieprocedures kunnen bevestigd of aangepast worden. Op die manier streeft men naar het beste resultaat bij elke cliënt en blijft een hoogstaande kwalitatieve uitoefening van het beroep gewaarborgd. ebp komt niet alleen de cliënt ten goede, maar houdt ook de geest van de therapeut fit en fris, wat de deur sluit voor vervlakking en/of burn-out. Bovendien is ebp de benchmark voor de overheid bij het toekennen van subsidies en terugbetalingsvoorzieningen. De casussen die in dit boek als illustratie worden voorgesteld, worden dan ook besproken vanuit een ebp ingesteldheid. Om effectief te kunnen handelen, dient een cliënt over voldoende vermogen te beschikken om nieuw aangeleerde technieken te incorporeren en te integreren. Inspelen op deze leerbaarheid is dan ook de sleutel in de revalidatie. Op neurofysiologisch vlak betekent leerbaarheid dat neuronen in staat moeten zijn om bepaalde verbindingen te versterken of nieuwe verbindingen aan te maken. In navolging van Hebb s leerbaarheidstheorie kunnen verbindingen tussen neuronen versterkt worden wanneer de neuronen binnen een bepaald netwerk aan dezelfde frequentie vuren. Hebb noemt dit coincidence learning of associative learning. Neuronen die onafhankelijk van elkaar vuren binnen een netwerk, correleren niet of verzwakken hun relatie. Deze antifasische activatie van neuronen doet hun onderlinge relatie verzwakken, wat anti-hebbiaans leren of correlation learning genoemd wordt. Een combinatie van coincidence en correlation learning bepaalt de signaal/ruis-verhouding tussen groepen van neuronen en bijgevolg de mate van activatie en inhibitie om te leren en te revalideren. Aangezien het versterken van neuronale relaties in taalregio s wordt beïnvloed door taalstimulatie is het belangrijk om een nauwkeurige diagnostiek in acht te nemen en de basisvoorwaarden voor afasietherapie te respecteren. De drie basisprincipes binnen de afasierevalidatie zijn: Massed practice, Behavioural relevance en Focusing principle. Het Massed practice principe gaat ervan uit dat de therapiefrequentie de kritische connecties bepaalt. Hoe hoger de frequentie van therapie, hoe meer de kritische connecties zullen versterkt worden. Het behavioural relevance principe streeft naar het creëren van een optimale leerconditie door de taal van bij aanvang aan te bieden in een semantische context. De koppeling van voorwerpen met handelingen via het spiegelneuronensysteem is hiervan een voorbeeld. Het focusing principe accentueert het belang van

4 14 van neuron tot afasie het oriënteren op de talige restmogelijkheden, in het bijzonder op die mogelijkheden die de patiënten vermijden te gebruiken (Pulvermüller & Berthier, 2008). Of de logopedische behandeling uiteindelijk effectief is, kunnen we meten aan de hand van gedragstaken en/of neurofysiologisch onderzoek. Recent werd aangetoond dat er een correlatie bestaat tussen de gedragsmatige en neurofysiologische parameters voor fonologie. Voordeel hiervan is dat we voortaan in staat zijn om de fonologische mogelijkheden op een objectieve manier bij personen met een ernstige afasie, verminderd aandachtsvermogen of beperkte participatie in kaart te brengen. Bovendien kunnen we met neurofysiologisch onderzoek ook de plasticiteitsveranderingen in de hersenen tijdens de logopedische revalidatie in kaart brengen. Dit laat ons toe om op neuronaal niveau aan follow-up diagnostiek te doen en vanuit deze resultaten therapierichtlijnen te bepalen. De meerwaarde van deze nieuwe techniek in de klinische diagnostiek en behandeling van afasie wordt in dit boek geïllustreerd. Dit boek is een bovenbouw op de afasiologische literatuur van het afgelopen decennium. De auteurs trachten een getrouwe weergave te geven van de recente literatuur rond de organisatie van taal die voor logopedisten een klinische meerwaarde heeft in de diagnostiek en behandeling van personen met afasie. Wij zijn ervan overtuigd dat een therapeut met inzicht in de vermelde theoretische modellen en de klinische implicaties ervan het verschil kan maken in de kwaliteit van de afasiediagnostiek en revalidatie. Dit boek wordt dan ook beschouwd als een studieboek voor logopedisten die vanuit theoretische fundamenten hun klinisch handelen willen versterken.

5 voorwoord 15 Referenties asha Jun;22(6): Epub 2008 May 21. Pulvermüller, F., & Berthier, M.L. (2008). Aphasia therapy on a neuroscience basis. Aphasiology 2008, 22: Tonelli, M. (2001). The limits of evidence-based medicine. Respiratory Care, 46, Van Borsel., J. (2012). Basisbegrippen logopedie deel 2: communicatiestoornissen. Afasie, dysartrie en andere neurogene communicatiestoornissen. Acco. Zipoli, R., & Kennedy, R. (2005). Evidence-Based Practice Among Speech- Language Pathologists: Attitudes, Utilization, and Barriers. American Journal of Speech-Language Pathology, 14,