Inhoud. Eerste deel: Visie op gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen. Tweede deel: praktische verbeteringen. Format BRP afstemmen

Transcriptie

1 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen Het project gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Inhoud Eerste deel: Visie op gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen Tweede deel: praktische verbeteringen Format BRP afstemmen Verhard oppervlak in beeld Bevindingen uit de praktijk Menu meten aan de riolering is een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas. 1 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

2 Eerste deel: Visie op gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen De visie in het kort Goed databeheer in de afvalwaterketen is noodzakelijk om gefundeerde beslissingen te kunnen nemen over investerings- en operationele vraagstukken. Bij goed databeheer denken we snel in termen van systemen, maar er is primair behoefte aan het bundelen van kennis en capaciteit. We kunnen dan adequate systemen inrichten met koppelingen naar andere datasystemen en kunnen zorg dragen voor een deskundige invoer, verwerking en gebruik. Goed databeheer komt alleen duurzaam tot stand bij intensief gebruik van de data; dat vraagt om professionalisering van het afvalwaterbeheer. Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 2

3 Verbeteren van het databeheer Goede data nodig De afgelopen jaren zijn voor vrijwel alle afvalwaterzuiveringsinstallaties en de daarop aangesloten riolering optimalisatiestudies uitgevoerd. Hierbij is gekeken hoe de gehele afvalwaterketen rond een zuivering optimaal kan worden ingericht, rekening houdend met de eisen die vanuit het waterbeheer aan de afvalwaterketen werden gesteld. De omvangrijke investeringsbeslissingen die daaruit volgen zijn gebaseerd op modelberekeningen. De berekeningen maken gebruik van data over het afvalwatersysteem. Ook voor het doelmatig operationeel beheer zijn goede gegevens noodzakelijk: waar liggen welke soorten leidingen en wat is de toestand van de verschillende leidingen? Op basis van ervaringscijfers uit reiniging en inspectie is het mogelijk een toegesneden onderhoudsstrategie te ontwikkelen: in sommige delen of bij sommige soorten leidingen zal vaker onderhoud nodig zijn dan bij andere. Op weg naar verbetering Waterschapsbedrijf Limburg (WBL, een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas) werkt al enkele jaren samen met Limburgse gemeenten om het afvalwaterbeheer doelmatig vorm te geven. Daarbij verzorgt WBL voor gemeenten ook uitvoerende taken zoals het beheer van IBA-systemen, rioolgemalen en bergbezinkbassins. Vanuit deze samenwerking is de vraag gerezen of en hoe gezamenlijk beheer van data in Limburg plaats zou kunnen vinden. Om de vraag te beantwoorden is een visietraject geïnitieerd en is een aantal praktische verbeteringen in het databeheer vorm gegeven. In deze notitie is in het eerste deel de visie op gezamenlijk databeheer verwoord en zijn de resultaten van de praktische verbeteringen in het tweede deel opgenomen. Een verdere stap is real time control waarbij op basis van actuele data gestuurd wordt op waterstromen in de afvalwaterketen. Dergelijke sturing kan alleen goed functioneren als data over het systeem juist en actueel zijn. Kostenintensieve sector De afvalwaterketen is kostenintensief. De vervangingswaarde van de investeringen bedraagt circa 75 miljard euro. Jaarlijks wordt ruim 2 miljard aan heffingen opgelegd om de kosten te dekken. Deze heffingen zullen toenemen als na vervanging van de riolering de kapitaalslasten uit de rioolheffing moeten worden opgebracht. In een dergelijke context is het van groot belang investerings beslissingen en het operationeel beheer te funderen op een degelijk inzicht in de feitelijke inrichting en toestand van het systeem. Goed databeheer vormt hiervoor een onmisbare voorwaarde. En toch Toch zien we dat het databeheer geen vanzelfsprekendheid is. Het verzamelen van robuuste data over de afvalwaterketen bleek bij vele optimalisatiestudies een grote opgave. In veel gevallen waren inhaalacties nodig om tot kwalitatief goede datasets te komen. Tijdens de Rioneddag 2009 is nadrukkelijk gewezen op het belang om het beheer van rioleringsdata te verbeteren (Kingma; van Luijtelaar; 2009). Stichting RIONED werkt hiervoor onder meer aan een gegevenswoordenboek riolering en een controle- en validatietool. 3 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

4 Kenmerken huidig databeheer De kwaliteit van het databeheer verschilt natuurlijk per gemeente en waterschap. Toch kan een aantal beelden worden geschetst die het huidige databeheer karakteriseren. Kenmerken huidig databeheer waterschap. Toch kan een aantal beelden Neerwaartse spiraal De kwaliteit van het databeheer verschilt natuurlijk per gemeente en waterschap. Toch kan een aantal beelden worden Kenmerken geschetst huidig die het huidige De beschikbare databeheer gegevens karakteriseren. worden maar beperkt gebruikt. Voor specifieke doeleinden, zoals een optimalisatiestudie, worden de gegevens geactualiseerd. Door het beperkte gebruik wordt het minder belangrijk om de beperkt gebruikt. Voor specifieke data steeds actueel en volledig te houden. De kwaliteit van de data neemt ie, worden de gegevens daardoor Neerwaartse af, waardoor spiraal het steeds minder aantrekkelijk wordt de gegevens te Neerwaartse spiraal uik wordt het minder belangrijk om de gebruiken. De De beschikbare gegevens worden worden maar maar beperkt gebruikt. Voor Voor specifieke en. De kwaliteit van de data neemt specifieke doeleinden, doeleinden, zoals een zoals optimalisatiestudie, een optimalisatiestudie, worden worden gegevens de er aantrekkelijk wordt de gegevens te gegevens geactualiseerd. geactualiseerd. Door het Door beperkte het beperkte gebruik gebruik wordt het wordt minder het belangrijk om de minder belangrijk om de data steeds actueel en volledig te houden. data steeds actueel en volledig te houden. De kwaliteit van de data neemt De kwaliteit van de data neemt daardoor af, waardoor het steeds daardoor af, waardoor het steeds minder aantrekkelijk wordt de gegevens te minder aantrekkelijk wordt de gegevens te gebruiken. Kwaliteit onduidelijk gebruiken. et om de wordt erlies Het ontbreken van gegevens zal snel zichtbaar worden. Lastiger is het om de kwaliteit van de gegevens te duiden: zijn de data nog actueel en betrouwbaar? Zeker als nieuwe informatie pas veel later ingevoerd wordt Kwaliteit onduidelijk dan waarop zij beschikbaar komt, is de kans op onnodig kwaliteitsverlies Het ontbreken van gegevens zal snel zichtbaar worden. Lastiger groot. Kwaliteit onduidelijk is het om de kwaliteit van de gegevens te duiden: zijn de data nog actueel en betrouwbaar? Zeker als nieuwe informatie pas veel Het ontbreken van gegevens zal snel zichtbaar worden. Lastiger is het om de later ingevoerd wordt dan waarop zij beschikbaar komt, is de kans kwaliteit van de gegevens op te onnodig duiden: kwaliteitsverlies zijn de data nog groot. actueel en betrouwbaar? Zeker als nieuwe informatie pas veel later ingevoerd wordt dan waarop zij beschikbaar komt, is de kans op onnodig kwaliteitsverlies groot. Veel rekenen, weinig meten Er bestaat een onbalans tussen meten en rekenen. Investeringsbeslissingen Veel rekenen, weinig meten Er worden bestaat een gepland onbalans op basis tussen van meten rekenmodellen. en rekenen. Maar Investeringsbeslissingen veelal om worden modellen gepland te ijken. op basis We van bouwen rekenmodellen. op deze wijze Maar een dure, meetgegevens ontbreken en rekenen. Investeringsbeslissingen meetgegevens papieren werkelijkheid. ontbreken veelal om de modellen te ijken. We ellen. Maar meetgegevens ontbreken bouwen Veel op rekenen, deze wijze weinig een meten dure, papieren werkelijkheid. wen op deze wijze een dure, Er bestaat een onbalans tussen meten en rekenen. Investeringsbeslissingen worden gepland op basis van rekenmodellen. Maar meetgegevens ontbreken veelal om de modellen te ijken. We bouwen op deze wijze een dure, papieren werkelijkheid. r. De en. kort. n voor pagina 12 van 56 Weinig tijd of weinig rioleringskennis Kleine gemeenten hebben vaak beperkte rioleringscapaciteit beschikbaar. De rioleringsmedewerker moet jongleren om alle taken uitgevoerd te krijgen. Hij heeft daardoor weinig tijd voor databeheer. Ook is het lastig de continuïteit te waarborgen, zeker in een tijd met dreigend personeelstekort. Het databeheer vindt soms centraal plaats in algemene beheerpakketten voor de ruimtelijke ordening. De mogelijkheden om aan te sluiten bij de rioleringspraktijk en rioleringskennis zijn daardoor beperkt. pagina 12 van 56 pagina 12 van 56 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 4

5 De context De mogelijkheden in het beheer en gebruik van data nemen snel toe: Door het toepassen van webgebaseerde applicaties maakt het niet meer uit waar data precies zijn opgeslagen: vanaf iedere PC met internetverbinding is in principe toegang tot de data te verkrijgen. Daarbij kunnen verschillende autorisaties aan verschillende groepen gebruikers worden gegeven. Datasystemen, zoals de gemeentelijke basisregistraties, ontwikkelen zich snel. Koppelingen worden steeds beter, waardoor ook de functionaliteit toeneemt. Zo kunnen kadastergegevens gebruikt worden om een schatting van verharde oppervlakken te maken. Tegelijk zien we in de waterketensector een grote druk om doelmatig en transparant te werken. In het Bestuursakkoord Waterketen uit 2007 hebben de partijen in de waterketen zich gecommitteerd aan het verhogen van de doelmatigheid en transparantie. Nieuwe ontwikkelingen bieden mogelijkheden om doelmatiger te opereren. Die nieuwe ontwikkelingen moeten dan wel herkend en geïmplementeerd worden. Daarnaast zullen kwaliteitsystemen toegepast moeten worden om er voor te zorgen dat de data die ingevoerd worden ook aan kwalitatieve voorwaarden voldoen. Om de koppelingen mogelijk te maken, zijn gegevenswoordenboeken en uitwisselformaten nodig, waardoor pakketten eenduidig onderling kunnen communiceren. Ook daar vindt volop ontwikkeling plaats. De InformatieDesk standaarden Water (IDsW) houdt zich bezig met de ontwikkeling van Aquo, de gegevensstandaard voor water. Op Europees niveau wordt gewerkt aan INSPIRE om ruimtelijke informatie eenduidig beschikbaar te maken. In Nederland kennen we op dat gebied DURP, digitale uitwisseling in ruimtelijke processen. En stichting RIONED heeft onlangs het Gegevenswoordenboek Riolering online gepubliceerd. Er zullen ongetwijfeld vele nieuwe ontwikkelingen volgen. Denk aan de mogelijkheden van Google maps (kaartmateriaal), Earth (satellietbeelden) en Street View (willekeurige omgeving op straatniveau verkennen). We kunnen nu nog niet precies bedenken wat dit allemaal voor het rioleringsbeheer kan gaan betekenen. Maar dat het betekenis krijgt, lijkt bijna een voldongen feit. Het is duidelijk dat dergelijke snelle ontwikkelingen vragen om specialistische kennis. Als inhoudelijk riool- en afvalwaterbeheerder is het ondoenlijk om de bovengenoemde ontwikkelingen te volgen. Als beheerder van de afvalwaterketen wil je gebruik kunnen maken van de mogelijkheden die de techniek aanbiedt. En het gebruik zal alleen maar toenemen omdat gemeenten met ingang van 2008 nieuwe watertaken hebben gekregen, zoals de zorgplicht voor afvoeren van overtollig hemelwater en het voorkómen van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand. 5 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

6 Streefbeeld De rioolbeheerder De rioolbeheerder zit stralend achter zijn breedbeeld computerscherm. Hij heeft zojuist de inspectiegegevens bekeken. Het rioolstelsel staat er beter voor dan een paar jaar geleden, terwijl hij toch op het reinigen bezuinigd heeft. Uit eerdere analyse bleek dat sommige delen van het rioolnet veel sneller en sterker vervuilden dan andere delen. De reinigingsfrequentie is daar op afgestemd en een adviesbureau is gevraagd om de oorzaken van de verschillen te verklaren. De bel gaat; een melding van wateroverlast. Hij bekijkt snel de radarbeelden en gaat na of er overstortingen plaats hebben gevonden. Hij ziet dat de rioolgemalen naar behoren functioneren. Het waterschap verzorgt die gegevens. Hij belt zijn collega bij het waterschap om te vragen of er misschien iets mis is gegaan bij de sturing. Sinds twee jaar stuurt het waterschap alle rioolgemalen aan om maximaal gebruik te maken van de in het stelsel aanwezige berging. Er zijn geen bijzonderheden te melden; ook de zuiveringen hebben normaal kunnen functioneren. Hier lijkt toch iets bijzonders aan de hand en hij vraagt aan de storingsdienst om snel ter plaatse te gaan kijken. Jammer genoeg moet hij morgen een iets minder leuke klus doen. Ten behoeve van het jaarlijkse asset management rapport voor de directie moet hij de omvang, leeftijd en kwaliteit van het rioolstelsel in beeld brengen. Gelukkig is hij er waarschijnlijk in twee dagen mee klaar. Vroeger was het weken uitspitwerk en had hij het idee dat hij toch nog maar een onvoldragen beeld kon leveren. Bovendien maakt hij tegenwoordig gebruik van hetzelfde rapport om zijn jaarprogramma in te vullen. Twee vliegen in één klap dus. En de financiële paragraaf wordt door de controller opgesteld. Door een goede koppeling met de algemene bedrijfssoftware hoeft hij alleen nog een controle op hoofdlijnen uit te voeren. Maar straks gaat hij het veld in om de vervanging van de riolering in een renovatiewijk te bekijken. Daar wordt het afvalwater voortaan gescheiden ingezameld. Lekker met laarzen en helm de frisse lucht in. Je moet gevoel met de praktijk houden, hoor je hem denken. Op het scherm voor hem is de gescheiden inzameling met speciale kleurmarkeringen snel te herkennen. De wethouder De wethouder kijkt vooruit naar de nieuwe gemeenteraadverkiezingen in Hij is trots op wat er de afgelopen vijf jaar is gerealiseerd. Bij zijn start in 2010 mocht hij gelijk naar de rechter voor een geschil over wateroverlast. Sinds 2008 bleek er een rechtsgrond te bestaan om schadegevallen aan de rechter voor te leggen. Hij herinnert zich dat hij met veel moeite de zitting heeft voorbereid. Het was lastig grip te krijgen op het technische dossier. Uiteindelijk heeft de rechter de eiser grotendeels in het gelijk gesteld. Dat was meteen ook een keerpunt: We moesten het rioleringsbeheer professionaliseren, grip krijgen op processen en goed zicht krijgen op bestaande en dreigende problemen. We hebben daar een heel team opgezet met eigen mensen, maar ook met deskundigen van het waterschap, het drinkwaterbedrijf en een adviesbureau. Ik durf nu te stellen dat we het stedelijk waterbeheer in al zijn facetten goed in de vingers hebben. Dat kon alleen door deskundigheid en capaciteit van onze partners te benutten. Een belangrijk neveneffect is dat ik nu ook veel beter grip heb op de benodigde investeringen. Ons BRP en GRP staat als een huis. Jaarlijks worden de plannen vertaald in operationele plannen en drie keer per jaar krijg ik een degelijke voortgangsrapportage over het rioleringsbeheer waarin plannen en realisatie naast elkaar worden gezet. Als ik de inzet van onze partners meetel, hebben we nu meer capaciteit op het stedelijk waterbeheer ingezet, maar op basis van de rapportages heb ik al aan kunnen tonen dat ik de extra inspanningen voor de komende tien jaar door een doeltreffender investeringbeleid en onderhoudstrategie heb terugverdiend. Mooi toch: betere kwaliteit en lagere operationele kosten, even los van de verhoging van de rioolheffing die nodig is voor de grootschalige rioolrenovatie en vervanging. Ook die hebben we trouwens weten te beperken door op basis van historische inspectiegegevens een slim investerings programma te ontwikkelen. En vergeet onze burgers niet. We hebben veel systematischer gebruik gemaakt van klachten, storingsmeldingen en meetgegevens. We hebben een rekenmodel gemaakt waarmee we de interactie tussen de riolering en water op straat tijdens hevige regenval konden simuleren. Op een aantal plekken kwam het model goed overeen met de signalen die we ontvingen. Daar hebben we door relatief eenvoudige ingrepen de overlast aanzienlijk weten terug te dringen. Op andere plekken bleek het model veel minder wateroverlast te voorspellen dan in werkelijkheid optrad. Dat bleek onder meer te liggen aan een overstort die niet goed functioneerde, waardoor er opstuwing in het stelsel optrad. Dat hebben we natuurlijk snel verholpen. Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 6

7 De waterkwaliteit- en zuiveringsbeheerder De zuiveringsbeheerder legt de telefoon neer. Hij had net de rioleringbeheerder in zijn geboorteplaats aan de lijn in verband met wateroverlast. Hij heeft snel de sturingen van de gemalen bekeken, maar die bleken goed te functioneren. Alle gemalen hebben kort op maximaal vermogen staan draaien. Door het optimaal gebruik van de berging in het systeem is de belasting van de zuivering tijdens de hevige regenbui van vanochtend mooi geleidelijk toegenomen, waardoor hij aan alle effluenteisen kon blijven voldoen. De hele zuivering wordt sinds twee jaar actief ingeregeld op de verwachte aanvoer van stedelijk afvalwater. Gisteren had hij nog overleg met de rioleringsbeheerder over een vergunningaanvraag van een nieuw bedrijf in de voedingsmiddelenbranche. De lozing is omvangrijk. Samen hebben ze de hydraulische invloed van de lozing op het afvalwaterstelsel doorgerekend. Het systeem kan de nieuwe lozing aan. Recent zijn een aantal hoofdriolen vervangen en is de capaciteit van het rioolgemaal iets verhoogd. Het rekenprogramma maakt altijd fraai gebruik van de meest actuele gegevens. Naast hem zit de waterkwaliteitsbeheerder. Ze bespreken de resultaten van het effectgerichte monitoring-programma. De waterkwaliteitsbeheerder is enthousiast. De ecologische toestand is aantoonbaar verbeterd. We hebben een belangrijke stap gezet in de realisatie van de KRW-doelstellingen. Van recreanten krijgen we te horen dat het doorzicht is verbeterd. Prachtig toch! In 2009 zijn we samen met gemeenten om tafel gaan zitten om te bezien hoe we de belasting vanuit de afvalwaterketen met relatief beperkte middelen konden terugdringen. Zijn zuiveringscollega valt hem bij: De introductie van real-time-control heeft een interessante verbetering opgeleverd. Het aantal en de omvang van de overstortingen is afgenomen en er is zodanig gestuurd dat minder kwetsbaar water zwaarder wordt belast dan de kwetsbare delen. Verder is de slibuitspoeling vanuit de zuivering tot bijna nul teruggebracht. Natuurlijk heeft ook het afkoppelen bijgedragen aan deze verbetering. En vergeet het rioolvreemde water niet. Door systematische analyse van meetgegevens hebben we de droogweerafvoer met 15% terug kunnen dringen. De realtime sturing hebben we kunnen realiseren door samenwerking tussen gemeenten en waterschap. Je hebt hele goede en actuele data nodig. Het expertisecentrum voor databeheer heeft dit mogelijk gemaakt. 7 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

8 De weg naar het streefbeeld Het streefbeeld geeft weer hoe de gebruiker maximaal informatie haalt uit de hem beschikbare gegevens. Daar gaat wel een heel traject aan vooraf, voordat het zo ver is. We schetsen in dit hoofdstuk op hoofdlijnen de weg naar het streefbeeld. De weg naar het streefbeeld Het expertisecentrum In onderstaande figuur is schematisch de huidige situatie weergegeven. De aanvoer van nieuwe gegevens naar de naar het streefbeeld. centrale database is niet geborgd en verloopt vaak discontinu. De informatie in de database is niet actueel en Het expertisecentrum onvolledig; de kwaliteit van de informatie is onduidelijk. Bovendien zijn de koppelingen met aanpalende systemen niet of onvoldoende ontwikkeld. De beschikbare gegevens worden slechts in beperkte mate gebruikt en áls ze gebruikt moeten worden is vaak eerst een update van de database nodig met nieuwe gegevens. Het streefbeeld geeft weer hoe de gebruiker maximaal informatie haalt uit de hem beschikbare gegevens. Daar gaat wel een heel traject aan vooraf, voordat het zo ver is. We schetsen in dit hoofdstuk op hoofdlijnen de weg In onderstaande figuur is schematisch de huidige situatie weergegeven. De aanvoer van nieuwe gegevens naar de centrale database is niet geborgd en verloopt vaak discontinu. De informatie in de database is niet actueel en onvolledig; de kwaliteit van de informatie is onduidelijk. Bovendien zijn de koppelingen met aanpalende systemen niet of onvoldoende ontwikkeld. De beschikbare gegevens worden slechts in beperkte mate gebruikt en áls ze gebruikt moeten worden is vaak eerst een update van de database nodig met nieuwe gegevens. Nieuwe data klachten metingen modellen beheer Database afvalwaterketen Regulier gebruik data De rioleringsmedewerker zal hier weinig verandering in kunnen brengen, eenvoudigweg omdat de kennis en capaciteit daarvoor ontbreekt. Het is nodig om een kennisschil/expertisecentrum op te bouwen die zorg draagt voor een goede beschikbaarheid en juist gebruik van data, voor goede, geborgde invoer, voor interacties met andere datasystemen en voor innovatie (zie pagina 16). Het moet een feest worden om de beschikbare gegevens te benutten. pagina 17 van 56 Het expertisecentrum draagt zorg voor een goede beschikbaarheid en juist Het expertisecentrum draagt zorg voor een goede beschikbaarheid en juist gebruik van data, voor goede, geborgde invoer, voor interacties met andere gebruik van data, voor goede, geborgde invoer, voor interacties met andere datasystemen en voor innovatie datasystemen en voor innovatie. Het expertisecentrum omvat verschillende disciplines: Het expertisecentrum omvat verschillende disciplines: Know how over beheer van databases en de daarvoor benodigde technische infrastructuur, inclusief de kennis over koppelingen met andere systemen. Kennis over het invoeren, beheren en analyseren van data over de afvalwaterketen. Kennis over het gebruik van de toegepaste software in al zijn facetten en basiskennis op het gebied van afvalwaterbeheer. Om het expertisecentrum kosteneffectief te laten opereren is schaal nodig. Samenwerking tussen gemeent bedrijfssoftware gemeentelijke ruimtelijke innovaties Adviseurs voor de gebruikers van het systeem. De onderling of tussen gemeenten en waterschap is een mogelijkheid. In de situatie Limburg kan bijvoorbeeld (SAP e.d.) basisadministratie ordening (Google e.d.) overwogen worden adviseurs om waterleidingmaatschappij kunnen de wensen Limburg (WML) van te de betrekken. gebruikers WML kent in al beeld een vakkundi organisatieonderdeel brengen voor databeheer. en vertalen WML en WBL naar bestrijken acties beide voor de de gehele overige provincie medewerkers. Zij reiken ook nieuwe mogelijkheden aan die Limburg. Een schematische weergave van het huidig databeheer: aanvoer van nieuwe Een gegevens schematische niet gestroomlijnd, weergave van koppelingen het huidig databeheer: met andere gegevens aanvoer zijn van niet nieuwe of Samenwerking op de schaal van een zuiveringskring (de afvalwaterzuivering met toeleverende riolering) gegevens is niet gestroomlijnd, koppelingen met andere gegevens zijn niet of ontstaan door innovaties in het werkveld en zij adviseren over in het een doelmatig groter gebied, bijvoorbeeld aanleveren het beheersgebied van nieuwe van infor- het waterschap, onvoldoende ontwikkeld en data worden slechts beperkt gebruikt. vereenvoudigt real-time sturing van afvalwaterstromen en het actueel houden van rekenmodellen van de onvoldoende ontwikkeld en data worden slechts beperkt gebruikt. zuiveringskring. Samenwerking versterkt de schaalvoordelen matie. De en maakt adviseurs verdergaande verzorgen specialisatie de binnen verbinding het expertisecentrum tussen de mogelijk. De rioleringsmedewerker zal hier weinig verandering in kunnen brengen, eenvoudigweg omdat de kennis en capaciteit daarvoor ontbreekt. Het is nodig om een kennisschil/expertisecentrum op te bouwen die zorg Het draagt expertisecentrum rioleringskennis zal als een van zijn eerste en kennis activiteiten van een datasystemen. informatiearchitectuur ontwikkelen die voor een goede beschikbaarheid en juist gebruik van data, voor goede, geborgde invoer, voor interacties aansluit met bij de behoeften van de deelnemers aan het expertisecentrum en die flexibel in kan spelen op andere datasystemen en voor innovatie (zie pagina 18). Het moet een feest worden om de beschikbare toekomstige ontwikkelingen, zoals het aansluiten van nieuwe gemeenten bij het centrum. gegevens te benutten. Nieuwe data Advies data toelevering klachten metingen modeldata beheer bedrijfssoftware (SAP e.d.) kennis Database afvalwaterketen gemeentelijke basisadministratie ruimtelijke ordening Regulier gebruik data Advies data gebruik innovaties (Google e.d.) Know how over beheer van databases en de daarvoor benodigde technische infrastructuur, inclusi de kennis over koppelingen met andere systemen. Kennis over het invoeren, beheren en analyseren van data over de afvalwaterketen. Kennis over he gebruik van de toegepaste software in al zijn facetten en basiskennis op het gebied van afvalwaterbeheer. Adviseurs voor de gebruikers van het systeem. De adviseurs kunnen de wensen van de gebruikers i beeld brengen en vertalen naar acties voor de overige medewerkers. Zij reiken ook nieuwe mogelijkheden aan die ontstaan door innovaties in het werkveld en zij adviseren over het doelmat aanleveren van nieuwe informatie. De adviseurs verzorgen de verbinding tussen de rioleringskenn kennis van datasystemen. Om het expertisecentrum kosteneffectief te laten opereren is schaal nodig. Samenwerking tussen gemeenten onderling of tussen gemeenten en waterschap is een mogelijkheid. In de situatie Limburg kan bijvoorbeeld ook overwogen worden om waterleidingmaatschappij Limburg (WML) te betrekken. WML kent al een vakkundig organisatieonderdeel voor databeheer. WML en WBL bestrijken beide de gehele provincie Limburg. Samenwerking op de schaal van een zuiveringskring (de afvalwaterzuivering met toeleverende riolering) vereenvoudigt real-time sturing van afvalwaterstromen en het actueel houden van rekenmodellen van de zuiveringskring. pagina 18 v Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 8

9 expertisecentrum een groot aantal taken: van het invoeren en muteren van data en het implementeren van de benodigde technische voorzieningen tot en met het adviseren over het gebruik van de data. De gemeente zelf kan de data bekijken en zal diverse gegevens zelf aanleveren. Als een gemeente kiest voor een maximale eigen rol kan het expertisecentrum adviezen geven over alle mogelijke facetten van databeheer. Data aanleveren Data invoeren/muteren Data analyseren Databeheersysteem Koppelingen/uitwisseling Advies databeheer Expertisecentrum Minimum rol gemeente Samenwerking in een groter gebied, bijvoorbeeld het Fasering beheersgebied van het waterschap, versterkt de schaalvoordelen en maakt verdergaande specialisatie binnen het beter beheren van data. In onderstaande figuur is het Het verbeteren van het gebruik van data vraagt om het Fasering expertisecentrum mogelijk. proces schematisch weergegeven. Eerst wordt geïnvesteerd van in data het vraagt databeheer om (de het blauwe beter beheren lijn). Omdat van er data. vele In ond Het verbeteren van het gebruik Het expertisecentrum zal als een van proces zijn eerste schematisch activiteiten weergegeven. nieuwe Eerst zaken wordt zullen geïnvesteerd moeten worden in het geïmplementeerd, databeheer (de blau een informatiearchitectuur ontwikkelen die aansluit bij de zal er zelfs sprake zijn van een inspanningspiek die na nieuwe zaken zullen moeten worden geïmplementeerd, zal er zelfs sprake zijn van een behoeften van de deelnemers aan het expertisecentrum en enige tijd weer afneemt. Pas later, als de verbeteringen in die flexibel in kan spelen op toekomstige enige ontwikkelingen, tijd weer afneemt. Pas later, het databeheer als de verbeteringen gerealiseerd zijn, in het kunnen databeheer de beter gerealiseerd zoals het aansluiten van nieuwe gemeenten beter worden bij het centrum. gebruikt (de rode worden lijn). In gebruikt de loop (de van rode de lijn). tijd In zullen de loop de van mogelijkheden tijd zullen van de mogelijkheden van een goed databeheer steeds beter steeds beter worden herkend en erkend. De kwaliteit van gebruik kan daardoor blijven worden herkend en erkend. De kwaliteit van gebruik kan Maatwerk bijvoorbeeld door het doorvoeren daardoor van innovaties blijven toenemen, in het bijvoorbeeld databeheer. door het doorvoeren van innovaties in het databeheer. De huidige situatie verschilt per gemeente en per waterschap. Die verschillen moeten worden gerespecteerd in het samenwerkingsproces. Het betekent dat de samenwerking per gemeente en waterschap een verschillende diepgang Inspanningen databeheer kan hebben, afhankelijk van de taken die een partij zelf wil Gebruik Gebruik blijven uitvoeren. In onderstaande figuur zijn twee extremen van samenwerking geschetst. data data Als bijvoorbeeld een gemeente kiest voor een minimale eigen taakinvulling, verzorgt het expertisecentrum een n per waterschap. groot aantal Die verschillen taken: van moeten het invoeren worden en gerespecteerd muteren van data in en het implementeren van de benodigde technische voorzieningen tot en met het adviseren over het gebruik van de t de samenwerking per gemeente en waterschap een verschillende tijd en die een partij data. De zelf gemeente wil blijven zelf uitvoeren. kan de In data onderstaande bekijken en figuur tijd zal diverse hetst. gegevens zelf aanleveren. n n het menteren tot en ata. De iverse eigen rol ver alle Gemeente Data bekijken Data aanleveren Data invoeren/muteren Data analyseren Databeheersysteem Koppelingen/uitwisseling Advies databeheer Expertisecentrum Minimum rol gemeente Gemeente Uit de figuur wordt wel duidelijk dat de kosten voor de Uit de figuur wordt wel duidelijk baten dat uitgaan. de kosten voor de baten uitgaan. Data bekijken Er speelt ook nog een ander faseringsaspect Er speelt ook nog en een dat ander betreft faseringsaspect het soort data. en dat Zo betreft zijn er spe het soort data. Zo zijn er specifieke data nodig voor het beheren van het afvalwatersysteem (omvang areaal, ouderdom, soort), voor het on het beheren van het afvalwatersysteem (omvang areaal, (inspectie, reiniging, storingen), ouderdom, voor het soort), modelleren voor het van onderhouden het afvalwatersysteem ervan (inspectie, (verha demografische gegevens) en voor reiniging, het sturen storingen), van voor het systeem het modelleren (actuele van niveaumetingen het afvalwatersysteem (verhard oppervlak, demografische gegevens) beschikbaar maken van deze data kan in stappen gebeuren. Bij het ontwikkelen van de en voor het sturen van het systeem (actuele niveaumetingen en van dergelijke). belang rekening Het beschikbaar te houden maken met van de deze verschillende data infrastructuur is het natuurlijk wel kan in stappen gebeuren. Bij het ontwikkelen van de technische infrastructuur is het natuurlijk wel van belang rekening Expertisecentrum te houden met de verschillende soorten gegevens. Data aanleveren Data invoeren/muteren Data analyseren Databeheersysteem Koppelingen/uitwisseling Advies databeheer Maximum rol gemeente Als een gemeente kiest voor een maximale eigen rol kan het expertisecentrum adviezen geven over alle mogelijke agt om het facetten beter beheren van databeheer. van data. In onderstaande figuur is het rdt geïnvesteerd in het databeheer (de blauwe lijn). Omdat er vele lementeerd, zal er zelfs sprake zijn van een inspanningspiek die na rbeteringen in het databeheer gerealiseerd zijn, kunnen de data op van de tijd zullen de mogelijkheden van een goed databeheer e kwaliteit van gebruik kan daardoor blijven toenemen, aties in het databeheer. 9 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

10 Randvoorwaarden en aandachtspunten Om tot een samenwerking te komen zal aan een aantal randvoorwaarden voldaan moeten worden. Daarnaast zijn er aandachtspunten om de samenwerking tot een succes te maken. Randvoorwaarden De belangrijkste voorwaarde, of beter gezegd een noodzakelijke voorwaarde, is dat er bij partijen een drive moet zijn om het afvalwaterbeheer te professionaliseren. Daar verstaan we in dit verband onder: Investeringsbeslissingen nemen op basis van complete en juiste informatie; daarvoor zijn rekenmodellen met goede basisgegevens nodig (effectief) Operationeel beheer baseren op analyses van gegevens uit voorgaande jaren (lerend) Data gebruiken voor sturen van de afvalwaterstromen (proactief) Goede interactie met andere gemeentelijke taken, zoals wegbeheer (integraal) Borgen dat gegevens actueel, volledig en juist zijn (kwalitatief hoogwaardig) Borgen dat de kwaliteit van de gegevens herleidbaar is (transparant) Voordelen van samenwerking benutten (efficiënt) Aandachtspunten Aandachtspunten bij de verdere praktische uitwerking liggen op het punt van kwaliteit, techniek, en transitie. We zetten de belangrijkste elementen op een rij: De eigenaar van gegevens blijft verantwoordelijk voor de kwaliteit van de aangeleverde gegevens (gemeenten voor riolering; waterschappen voor transport en zuivering). Zij moeten procedures invoeren om tot goede data te komen. Een specifiek punt is het juist in beeld brengen van de situatie ná aanleg van nieuwe voorzieningen. Mogelijkheden om dit te verbeteren zijn het inbouwen van een financiële prikkel voor de aannemer, het aanbieden van een standaard programma aan de aannemer om gegevens aan te leveren, en frequent toezicht door de opdrachtgever. De techniek zal dusdanig ingericht moeten worden dat zo veel mogelijk gebruik gemaakt kan worden van actuele gegevens. Voorkomen moet worden dat subdatasets ontstaan. Het vraagt bijvoorbeeld om een realtime koppeling tussen een rekenmodel en het gegevensbestand. Het databeheersysteem voor de afvalwaterketen zal naadloos moeten kunnen communiceren met beheersystemen voor wegen, groen en dergelijke. Gemeenten mogen het bundelen van kennis en expertise op het gebied van databeheer voor de afvalwaterketen niet ervaren als desintegratie van de riolering met de ruimtelijke ordening. De drive tot professionaliseren is nodig om middelen vrij te maken voor de investeringen in het databeheer, die zich pas later terugbetalen, zoals eerder toegelicht. Daarmee kan de neerwaartse spiraal zoals beschreven op pagina 4 worden omgebogen. Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 10

11 11 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

12 Tweede deel: praktische verbeteringen Format BRP afstemmen Verhard oppervlak in beeld Bevindingen uit de praktijk Menu meten aan de riolering Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 12

13 Praktische verbetering Overzicht Format BRP afstemmen Het basisrioleringsplan (BRP) van de gemeenten bevat niet alleen waardevolle informatie voor gemeenten, maar bijvoorbeeld ook voor de waterschappen. De waterschappen werken op een andere schaal dan de gemeenten. Dat betekent dat zij informatie uit de verschillende BRP s moeten samenvoegen, bijvoorbeeld om de riolering rond een zuivering goed in beeld te krijgen. De BRP s verschillen echter onderling en ook is niet altijd duidelijk hoe actueel en nauwkeurig de gegevens zijn. Dat kan slimmer! Waterschapsbedrijf Limburg heeft samen met een aantal Limburgse gemeenten een format voor een BRP opgesteld waarbij de belangrijkste gegevens volgens vaste formats en definities in het BRP worden vastgelegd. In plaats van een zoektocht in verschillende BRP s en interpretatie van de gegevens, resteert nu het optellen van dezelfde gegevens uit dezelfde tabellen. Dat werkt een stuk plezieriger en effectiever. En het voorkomt fouten bij de interpretatie van gegevens. Bevindingen uit de praktijk Een visie op gezamenlijk databeheer is misschien mooi, maar hoe gaat dat nu in de praktijk? Waterschapsbedrijf Limburg is samen met gemeenten op onderzoek uitgegaan. Enkele bevindingen uit die verkenning zijn verzameld. Zie pagina 29 Menu meten aan de riolering Er wordt relatief weinig gemeten aan het functioneren van de riolering. Als we meer inzicht willen krijgen in het functioneren: welke stappen kun je dan zetten en wat levert het op? Het antwoord op die vragen is in een overzichtelijk meetmenu uitgewerkt. Zie pagina 31 Zie pagina 14 Verhard oppervlak in beeld Het afvoerend verhard oppervlak is een belangrijk invoergegeven in model-berekeningen. Het bepaalt hoeveel regenwater er uiteindelijk in de riolering komt. Bij het uitvoeren van optimalisatiestudies, waaruit kostbare investeringen in de infrastructuur volgen, moet het afvoerend verhard goed in beeld zijn. Maar hoe goed is goed? En wat mag het kosten? De gemeenten en Waterschapsbedrijf Limburg hebben die vraag neergelegd bij de markt. Aan hen is gevraagd aan te geven op welke wijze het afvoerend verhard oppervlak bepaald kan worden, welke kwaliteit daarmee bereikt wordt en welke kosten ermee verbonden zijn. Het heeft geleid tot een aanpak waarbij gemeenten en waterschapsbedrijf zeer tevreden zijn over het verbeterde inzicht in het verhard oppervlak in verhouding tot de daarvoor gemaakte kosten. Zie pagina Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

14 Praktische verbetering Format BRP afstemmen Praktische verbetering Format BRP afstemmen Het basisrioleringsplan (BRP) van de gemeenten bevat Een voorbeeld van een afgesproken format is op de niet alleen waardevolle informatie voor gemeenten, maar volgende pagina opgenomen. In dit geval betreft het een bijvoorbeeld ook voor de waterschappen. De waterschappen werken op een overzicht dat duidelijkheid verschaft over de herkomst en Het basisrioleringsplan (BRP) andere van schaal de gemeenten dan de gemeenten. bevat niet alleen waardevolle actualiteit informatie van voor de gegevens. gemeenten, Op vergelijkbare wijze zijn er Dat betekent dat zij informatie uit de verschillende BRP s formats opgesteld voor zaken als: karakteristieke gegevens maar bijvoorbeeld ook voor de waterschappen. De waterschappen werken op een andere schaal dan de moeten samenvoegen, bijvoorbeeld om de riolering rond rioleringsgebieden, karakteristieken riooloverstorten, afvalwaterprognoses, samenvoegen, bijvoorbeeld buffertijden om gemalen en aansluitpunten gemeenten. een zuivering Dat betekent goed in dat beeld zij informatie te krijgen. De uit de BRP s verschillende verschillen BRP s moeten de riolering echter onderling rond een zuivering en ook is goed niet altijd in beeld duidelijk te krijgen. hoe actueel De BRP s verschillen echter en overnamepunten onderling en ook gemeentelijke is niet riolering. Het geheel is altijd en duidelijk nauwkeurig hoe actueel de gegevens en nauwkeurig zijn. Dat kan de gegevens slimmer! zijn. Dat kan slimmer! uitgewerkt in een basis offerteaanvraag aan adviesbureaus voor het opstellen van een BRP+. Het idee Het achter idee achter de aanpak de aanpak is in onderstaande is in onderstaande figuur figuur weegegeven: weegegeven: wacht tabellen als waterschap verschijnen, niet maar tot formuleer er BRP s met samen verschil- met de gemeenten een uniform format voor de wacht als waterschap niet tot er BRP s met verschillende gegevens. lende tabellen verschijnen, maar formuleer samen met de gemeenten een uniform format voor de gegevens. De De BRP s BRP s van van gemeenten gemeenten verschillen verschillen onderling. onderling. Het is een Het lastige is een klus lastige om geaggregeerde klus om geaggregeerde gegevens te produceren. gegevens te produceren. Door Door samen samen met met gemeenten het format voor voor een een BRP vast te te stellen, kunnen gegevens gegevens veel makkelijker en en beter worden veel makkelijker gecombineerd. In plaats van een zoektocht in verschillende BRP s en interpretatie van de gegevens, resteert nu het optellen In plaats van dezelfde van een zoektocht gegevens uit in verschillende dezelfde tabellen. BRP s Dat en interpretatie werkt van de gegevens, resteert nu het optellen van dezelfde een stuk gegevens plezieriger uit en dezelfde effectiever. tabellen. En het Dat voorkomt werkt een fouten stuk plezieriger en effectiever. En het voorkomt fouten bij bij de de interpretatie van van gegevens. Gemeenten en en WBL WBL zijn zijn zeer tevreden over de nieuwe opzet. De bevindingen zeer tevreden zijn in een over folder nieuwe beschreven opzet. (zie De pagina bevindingen 29) zijn in een folder beschreven (zie pagina 16). Een voorbeeld van een afgesproken format is op de volgende pagina opgenomen. In dit geval betreft het een overzicht dat duidelijkheid verschaft over de herkomst en actualiteit van de gegevens. Op vergelijkbare wijze zijn er formats opgesteld voor zaken als: karakteristieke gegevens rioleringsgebieden, karakteristieken riooloverstorten, afvalwaterprognoses, buffertijden gemalen en aansluitpunten en overnamepunten gemeentelijke riolering. Het geheel is uitgewerkt in een basis offerteaanvraag aan adviesbureaus voor het opstellen van een BRP+. Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 14 pagina 27 van 56

15 Voorbeeld format BRP+ voor achtergronden bij gegevens en berekeningen Voorbeeld format BRP+ voor achtergronden bij gegevens en berekeningen 15 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

16 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 16

17 17 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

18 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 18

19 19 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen

20 Gezamenlijk databeheer in de afvalwaterketen 20