/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Transcriptie

1 / rapport OMGEVINGSANALYSE Eindrapport / Omgevingsanalyse 1/410

2 Inhoudstafel Inhoudstafel 2 Afkortingenlijst 4 Beknopte samenvatting 6 Dankwoord 11 Leeswijzer 12 1 Algemeen kader Inleiding Evolutie bevolking in Vlaanderen Gezondheidsongelijkheid 14 2 Gezondheidsdoelstellingen Inleiding Gezondheidsdoelstelling voor Tabak, Alcohol en illegale drugs Gezondheidsdoelstelling voor Voeding en Beweging Conclusie 65 3 Omvang van het gebruik of gedrag Inleiding Tabak Alcohol Illegale drugs Psychoactieve medicatie Nieuwe fenomenen: Gokken Nieuwe fenomenen: Gamen Poly- en combigebruik van middelen Voeding Beweging Sedentair gedrag Antropometrie Eetstoornissen Nieuwe fenomenen: Ondervoeding bij ouderen Omvang van de gezondheidsschade Inleiding Effecten op de gezondheid Sterfte ten gevolge van de verschillende gezondheidsthema s Verloren potentiële jaren Disability-Adjusted Life Years (DALY s) Conclusie Omvang van de maatschappelijke kost Inleiding Tabak, alcohol, drugs en psychoactieve medicatie Gokken Voeding Beweging Sedentair gedrag Eetstoornissen Omgevingsanalyse 2/410

3 5.8 Ondervoeding bij ouderen Antropometrie Conclusie Gebruik hulpverlening Inleiding Nulde lijn: Informatie en hulp binnen handbereik Eerstelijnszorg Tweedelijnszorg Derdelijnszorg: Psychiatrische verblijven Tweede- en derdelijnszorg: Gespecialiseerde behandelingscentra voor drugverslaafden Conclusie Bibliografie Bijlagen Bijlage hoofdstuk Gezondheidsdoelstelling en Voeding & beweging Bijlage hoofdstuk Omvang van het gebruik Bijlage hoofdstuk Omvang van de gezondheidsschade Bijlage hoofdstuk Gebruik Hulpverlening Bijlage aanvullende bronnen Omgevingsanalyse 3/410

4 Afkortingenlijst Afkorting AA ASR AUG AUHA BAC BIVV BMI CAD CAN CAPI CATI CAW CLICK CLRD COPD DALY DDD DRG DSM-V EAT EPD ESEMed ESPAD EWDD / EMCDDA GHO HBSC IDEWE IDU IMA IOTF IPAQ KCE KHLIM LARS MDC METwaarde MPA Betekenis Anonieme Alcoholisten Age Standardized Rate Associatie Universiteit Gent Associatie Universiteiten en Hogescholen Antwerpen Blood Alcohol Concentration Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid Body Mass Index Centra voor Alcohol- en andere Drugproblemen Zweedse Raad voor Informatie over Alcohol en Andere Drugs Computer Assisted Personal Interviewing Computer Assisted Telephone Interviewing Centrum Algemeen Welzijnswerk Compulsive Computer Use and Knowledge Needs in Belgium Chronische Longaandoeningen Chronisch Obstructief Longlijden Diability - Adjusted life years Daily Defined Doses / DoorsneeDagDosis Diagnosis Related Group Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Eating Attitudes Test Elektronisch Patiëntendossier European Study of the Epidemiology of Mental Disorders European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving / European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction Global Health Observatory Health Behaviour in School-Aged Children Belgische Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk Injecterende Drugsgebruikers Intermutualistisch Agentschap International Obesity Task Force International Physical Activity Questionnaire Kenniscentrum voor Gezondheidszorg Katholieke Hogeschool Limburg Leerlingen Administratie en Registratie Systeem Major Diagnosis Categories Rustmetabolisme Matige Lichamelijke Activiteit Omgevingsanalyse 4/410

5 MPG MSOC MVPA MZG NAO NIAAA NPS PAR RIZIV RVT SAF SPE SWVG TC TDI UAL VAD VAT VCP VIGeZ VPA VPJ VTE WGO WIV / WIV- ISP YLD YLL Minimale Psychiatrische Gegevens Medisch Sociaal Opvangcentrum Matige tot Zware Lichamelijke Activiteit Minimale Ziekenhuisgegevens Niet Anderszins Omschreven National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism Nieuwe Psychoactieve stoffen Population Attributable Risk Rijksinstituut voor ziekte-en Invaliditeitsverzekering Rust- en Verzorgingstehuizen Substance Attributable Fractions Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Therapeutisch Centrum Treatment Demand Indicator Uitgeademde Alveolaire Lucht Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen Video Addiction Test Nationale Voedselconsumptiepeiling Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie Zware Lichamelijke Activiteit Verloren Potentiële Jaren Voltijds Equivalenten Wereldgezondheidsorganisatie Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Years Lived with the Disease Years of Life Lost Omgevingsanalyse 5/410

6 Beknopte samenvatting De gezondheidsdoelstelling rond tabak, alcohol en drugs die in 2009 werd vooropgesteld om gezondheidswinst te realiseren op bevolkingsniveau door tegen het jaar 2015 het gebruik van tabak, alcohol en drugs terug te dringen is gedeeltelijk gerealiseerd: Voor tabak is één van de subdoelstellingen net wel en een andere net niet behaald. Voor alcohol kan men stellen dat de subdoelstellingen behaald zijn, voor de doelstellingen waarvoor metingen beschikbaar zijn. Voor illegale drugs zien we een stagnatie en op het laatstejaarsgebruik van illegale drugs bij jongeren zelfs een ongunstige trend. De gezondheidsdoelstellingen rond voeding en beweging die in 2009 werd vooropgesteld om gezondheidswinst op bevolkingsniveau te realiseren door een stijging van het aantal mensen dat voldoende fysiek actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht na te streven werd grotendeels niet gerealiseerd De doelstelling rond fysieke activiteit werd behaald voor de subgroep van 19- tot 59-jarige mannen en werd niet behaald voor de 12- tot 14-jarigen en de 15-tot 18-jarigen, ondanks een positieve evolutie. De positieve evolutie op het vlak van sedentair gedrag bleek onvoldoende voor het behalen van de beoogde doelstelling met uitzondering van de groep 60- tot 64-jarige mannen. Voor de doelstellingen van evenwichtig eten zijn er sterke verschillen tussen de groepen van voedingsmiddelen. Voor de watergroep werden alle doelstellingen op één na gehaald. Voor groenten werd bij kleuters de helft van de doelstellingen gehaald, bij adolescenten slechts één, en bij volwassenen geen enkele. Bij fruit werden alle doelstellingen gehaald bij kleuters, en bij volwassenen slechts één (ondanks de positieve evolutie). Bij adolescenten is de positieve trend minder duidelijk en werd slechts één doelstelling gehaald. Bij melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten werd er slechts in één geval de gezondheidsdoelstelling gehaald, terwijl bij de restgroep geen enkele werd gehaald. De doelstelling voor gezond gewicht werd enkel behaald in de doelgroep van 60- tot 64-jarige mannen. De doelstelling rond borstvoeding werd niet behaald. Het al dan niet behalen van gezondheidsdoelstellingen wordt beïnvloed door de vooropgestelde streefcijfers enerzijds en door de evolutie van de thema s anderzijds. Als we kijken naar de prevalentie en frequentie van gebruik en gedrag voor de aan verslaving gerelateerde problematieken binnen de reikwijdte van de gezondheidsconferentie, stellen we het volgende vast: Met één op vijf rokers blijft het aandeel rokers in Vlaanderen hoog, ondanks de daling van het aantal zware rokers én de stijging van de beginleeftijd bij jongeren. Roken blijkt uit de sterk afwijkende cijfers een aanpak op maat te vergen rekening houdend met het geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, onderwijsvorm of sector van tewerkstelling en inkomen. De e-sigaret kan een rol gaan spelen als rookstopmiddel. Alcoholgebruik is alomtegenwoordig in Vlaanderen. Het laatstejaarsgebruik van alcohol ligt de laatste 10 jaar rond 85%. Het problematisch gebruik nam tussen 2004 en 2013 sterk toe. Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe hoger het gebruik van alcohol, ook bij zwangere vrouwen. Bij jongeren zien we een stijgende beginleeftijd voor alcoholgebruik en stellen we verschillen vast tussen onderwijsvormen en geslacht. Daarnaast is er ook een daling van het Omgevingsanalyse 6/410

7 alcoholgebruik vast te stellen bij jongeren onder 16 jaar, in het bijzonder bij de 12- tot 14- jarigen. Bij studenten in het hoger onderwijs bevindt meer dan de helft zich in de risicozone van problematisch alcoholgebruik. Het aandeel automobilisten dat rijdt onder invloed is constant sinds 2009 en bedraagt 2,7%, waaronder dubbel zoveel mannen als vrouwen. Cannabis is het meest gebruikte illegale middel in Vlaanderen: 14% van de Vlaamse bevolking experimenteerde ooit met cannabis. We zien verschillende gebruikspatronen in functie van de leeftijdsgroep én het opleidingsniveau (het aandeel bij ooit gebruik van cannabis stijgt met het opleidingsniveau (tot een drie keer zoveel), terwijl dit verschil bij het dagelijks gebruik niet aanwezig is). Bij jongeren zien we verschillen in onderwijsvorm en geslacht. Eén op de tien van de leerlingen in het secundair onderwijs en bijna een kwart van de studenten in het hoger onderwijs gebruikte het voorbij jaar cannabis. Het regelmatig gebruik van cannabis kent tussen 2005 en 2015 echter wel een gestage daling. Onder uitgaande jongeren loopt dit op tot één op drie. Ongeveer één op drie gedetineerden gebruikte tijdens hun detentieperiode cannabis. Gebruik van andere illegale middelen dan cannabis is beperkt. Bij de algemene bevolking bleef het aandeel voor ooit gebruik constant ten opzichte van 2008, terwijl het laatstejaarsgebruik halveerde. Bij jongeren stellen we opnieuw verschillende cijfers vast in functie van de onderwijsvorm. We stellen vooral bij uitgaanders stijgend gebruik vast (na alcohol en cannabis, vooral XTC en cocaïne) en hoge prevalentiecijfers bij gedetineerden. Het aantal drugsvangsten van Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS) nam met een factor 7 toe tussen 2008 en Het laatstejaarsgebruik van NPS in België blijft onder de algemene bevolking beperkt. Bij het uitgaanspubliek en injecterende druggebruikers ligt dit aandeel een stuk hoger. Het gebruik van psychoactieve medicatie (slaap- en kalmeermiddelen en/of antidepressiva) stijgt sterk met de leeftijd en is bij vrouwen tot bijna dubbel zo groot dan bij mannen. Hoe lager het opleidingsniveau, hoe hoger het gebruik. In België gokt 1,2% van de volwassenen dagelijks. Daarnaast zou 1,6% van de Belgische bevolking ouder dan 15 jaar een risicogokker zijn en 0,4% kan waarschijnlijk beschouwd worden als een pathologisch gokker. Verder neemt het aantal uitsluitingen tot casino, speelautomaten of weddenschapskantoor jaar na jaar toe. Het meest populair bij jongeren zijn krasloten. Eén op tien van de leerlingen gamet mogelijks risicovol, voor 2% is het gamen mogelijks problematisch. Het aandeel dat mogelijks risicovol of problematisch gamegedrag vertoont, is vooral te vinden bij jongeren op jonge leeftijden (12-14-jaar), bij jongens en in de B-stroom. Bij volwassenen geeft iets minder dan de helft aan te gamen. In totaal vertoont 6% van de bevraagden compulsief gamegedrag, waarvan het merendeel mannen zijn en de gemiddelde leeftijd rond de 34 jaar bedraagt. Als we kijken naar de prevalentie en frequentie van gebruik en gedrag voor de andere gezondheidsthema s binnen de reikwijdte van de gezondheidsconferentie, stellen we het volgende vast: Algemeen kan men stellen dat de voedingsgewoonten van de gemiddelde Vlaming nog verre van ideaal zijn. De voedingsgewoonten variëren doorheen de leeftijdsgroepen. In het algemeen heeft de Vlaming een vrij regelmatig maaltijdpatroon, wat positief is, met uitzondering van de adolescenten en jongvolwassenen die opvallend minder goed scoren. Hoe lager de socio-economische status, des te slechtere voedingsgewoonten stellen we vast. Meisjes en vrouwen doen het qua voedingsgewoonten en regelmaat in het maaltijdpatroon beter dan jongens en mannen. Grote mate van fysieke inactiviteit is een probleem in Vlaanderen en in de wereld. Een kleine minderheid van de kinderen en jongeren in Vlaanderen haalt de aanbeveling. Wat volwassenen en de gezondheidsaanbeveling voor beweging betreft, besteedt iets meer Omgevingsanalyse 7/410

8 dan 4 van de volwassenen in Vlaanderen minstens 30 minuten per dag aan minimaal matig intensieve beweging. Er is een belangrijk onderscheid vast te stellen op basis van geslacht. Het verband tussen beweging en socio-economische status is minder duidelijk. Er zijn meer verbanden vast te stellen binnen specifieke bewegingscontexten zoals actieve verplaatsing, werk, vrije tijd en thuis. Sedentair gedrag is ingebakken in onze moderne maatschappij en (zit)cultuur. Vlaamse kleuters, kinderen, jongeren maar ook volwassenen zijn 5 tot 85% van hun dag sedentair (slapen niet inbegrepen). Kleuters, kinderen en jongeren zitten gemiddeld 6 tot 9,5 uur per dag neer, volwassenen gemiddeld 8,3 uur per dag. Het verband tussen sedentair gedrag en socio-economische status, wat opleidingsniveau van het gezin betreft, is afhankelijk van het type sedentair gedrag. Wat jeugd en de gezondheidsaanbeveling van de actieve voedingsdriehoek betreft, wordt aangeraden om de schermtijd per dag te beperken. Bij de jeugd zien we een negatieve evolutie voor het behalen van de aanbeveling schermtijd in 2014 vergeleken met Bij de jeugd (2-17 jaar) heeft 16,5% overgewicht en kampt 5,4% met obesitas in Vlaanderen. Er zijn hierbij duidelijke verschillen merkbaar naargelang de onderwijsvorm. Ongeveer de helft van de volwassen Vlamingen heeft overgewicht, en mannen (54%) vaker dan vrouwen (42%). 13% van de Vlamingen is zwaarlijvig (BMI > 30). Er blijkt bij kinderen, jongeren en volwassenen een sterke link te zijn tussen het opleidingsniveau en overgewicht en obesitas. Hoe lager men opgeleid is, hoe hoger het aandeel dat te zwaar is. In Vlaanderen heeft 3% van de volwassen bevolking ondergewicht. Bij de subcategorie jongvolwassenen (18-34 jaar) is het percentage met een ondergewicht het grootst, waarna het percentage daalt, om dan terug toe te nemen bij 75-plussers. Uit Europees onderzoek blijkt dat de levensloopprevalentie van eetstoornissen bij volwassenen in België 3,5% bedraagt. Dit cijfer ligt beduidend hoger dan in Nederland en dan het Europees gemiddelde. Eetstoornissen komen het vaakst voor bij adolescente en jongvolwassen vrouwen. Eén op tien ouderen is ondervoed. Het gaat hierbij vooral om ouderen in ziekenhuizen en woonzorgcentra. Bijna de helft van de ouderen loopt een reëel risico op ondervoeding. Ondervoeding is een probleem dat relatief ongekend is, bij oudere personen zelf, hun families en bij zorgprofessionals. De impact van deze gezondheidsthema s en problematieken op de gezondheid van de bevolking in het Vlaamse gewest, de gezondheidsschade schatten we als volgt in: Wat sterfte betreft: o Het gebruik van tabak vormt wereldwijd de tweede grootste risicofactor voor overlijden. In 2014 waren er in Vlaanderen bijna 8000 sterfgevallen of wel 13,8% van alle sterfgevallen toe te schrijven aan tabak. Het tabaksgerelateerde sterfterisico is relatief het grootst op middelbare leeftijd (55-74 jaar). o Het gebruik van alcohol vormt wereldwijd de achtste grootste risicofactor voor overlijden en de derde belangrijkste risicofactor voor ziekte en invaliditeit. Voor alcohol blijkt dat bij de mannen 1,2% tot 3,5% van de totale sterfte direct gerelateerd is aan alcoholgebruik. Bij vrouwen is dit respectievelijk 0,5% tot 1,4%. De alcoholgerelateerde sterfte kende geen duidelijk trend over de afgelopen tien jaar. o Bij mannen blijkt 0,1% tot 1% van de totale sterfte gerelateerd te zijn aan druggebruik. Bij vrouwen is dit respectievelijk 0,04% tot 0,6%. Druggerelateerde sterfte komt relatief meer voor bij jongere leeftijdsgroepen. De sterfte door illegaal druggebruik kent geen duidelijke trend over de afgelopen tien jaar Omgevingsanalyse 8/410

9 o Het gebrek aan fysieke activiteit vormt wereldwijd de vierde grootste risicofactor voor overlijden, overgewicht en obesitas vormen wereldwijd de vijfde grootste risicofactor voor overlijden. o Inschattingen van de gestandaardiseerde sterfte tonen een lichte daling voor ongezonde voeding, fysieke inactiviteit en een hoog BMI. Wat het geschatte aantal verloren levensjaren betreft: o De evolutie van het geschatte aantal verloren levensjaren kent een gelijkaardige trend als bij de sterfte. Wat het gezondheidsverlies uitgedrukt in DALY s 1 betreft: o Voor België werd geschat dat 15% van alle DALY s zouden kunnen toegeschreven worden aan middelengebruik. Tabaksgerelateerde gezondheidsproblemen zouden daarin het grootste aandeel hebben met 60,9%, gevolgd door alcohol met 32,5%. o Voor voeding wordt het aantal verloren DALY s in België in 2015 geraamd op o Het aantal verloren DALY s door fysieke inactiviteit in België in 2015 wordt geraamd op Daarnaast zijn er indicatoren die aangeven dat fysieke inactiviteit op ongeveer dezelfde hoogte als roken kan geplaatst worden wat gezondheidsschade betreft. Het aantal DALY s gerelateerd aan een hoog BMI werd voor 2015 ingeschat op voor mannen en voor vrouwen. o Het aantal DALY s dat verloren zou gaan door eetstoornissen (anorexia nervosa en boulimia nervosa) in België is voor 2015 geraamd op DALY s. Wat sedentair gedrag en ondervoeding bij ouderen betreft o Voor sedentair gedrag en ondervoeding bij ouderen zijn er geen studies beschikbaar voor Vlaanderen of België. o Toch is het belangrijk te benadrukken dat voor sedentair gedrag onderzoek steeds vaker sterke en significante causale verbanden met diverse welvaartsziekten aantonen, onafhankelijk van het behalen van de activiteitsaanbevelingen, bij jeugd en zeker bij volwassenen. o Ondervoeding bij ouderen gaat typisch gepaard met verlies aan spiermassa en plots gewichtsverlies. De gevolgen situeren zich zowel op het vlak van de gezondheid en zelfstandigheid van de oudere. De economische impact van deze gezondheidsthema s en problematieken op onze maatschappij: De directe en indirecte kosten ten gevolge van middelengebruik in België in 2012 bedragen 4,7 miljard euro. De kosten zijn het hoogst bij alcohol, gevolgd door tabak. De kosten van illegale drugs liggen een stuk lager. Voor fysieke inactiviteit werden de directe en indirecte kosten geraamd op 347 miljoen euro. Dit zou een onderschatting zijn. Bovendien dienen de baten van het terugdringen van fysieke inactiviteit in beschouwing genomen te worden. Algemene cijfers zijn hierover niet beschikbaar. Er zijn geen Belgische of Vlaamse cijfers beschikbaar over de kost van ongezonde voedingspatronen. Wereldwijd wordt gesteld dat de economische impact van obesitas in lijn is met deze van roken. Voor eetstoornissen varieert de jaarlijkse kost van een eetstoornis per patiënt naargelang de studie met cijfers van tot euro per persoon. De geschatte maatschappelijke kost van ondervoeding bij ouderen in België zou 417 miljoen euro bedragen 1 De ziektelast ('Burden of Disease') is de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die veroorzaakt wordt door ziekten. De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY's ('Disability-Adjusted Life-Years'). De DALY kwantificeert gezondheidsverlies en is opgebouwd uit twee componenten: de jaren verloren door vroegtijdige sterfte en de jaren geleefd met ziekte. Het concept is afkomstig van de 'Global Burden of Disease' studie (GBD) van de Wereldbank en de WHO (Murray & Lopez, 1996) Omgevingsanalyse 9/410

10 Het gebruik van de hulpverlening in relatie tot de gezondheidsthema s en problematieken ziet eruit als volgt: In de nulde lijn, waarbij de burger informatie en hulp binnen handbereik heeft, stellen we vast dat o Het meest besproken middel bij de DrugLijn cannabis blijft, al is voor alcohol een stijging merkbaar. o Tabakstop voornamelijk de zwaardere rokers bereikt. o Zelftests en zelfhulpprogramma s via websites steeds meer gehanteerd worden. In de eerstelijnszorg o heeft de behandeling van problematisch middelengebruik voornamelijk betrekking op alcohol (7). o zien we een stijging tussen 2010 en 2012 en een lichte daling tussen 2012 en 2014 van het aantal rookstopconsultaties. o vormen de psycholeptica, geneesmiddelen die bepaalde geestelijke functies onderdrukken, het grootste volume aan psychoactieve medicatie afgeleverd door openbare apotheken. Antidepressiva worden voornamelijk voorgeschreven voor behandelingen van korte duur, wat vragen doet rijzen over de indicatie van deze behandelingen. o hebben 4% van de cliënten van de Centra voor Algemeen Welzijnswerk in 2013 een verslavingsproblematiek. o blijkt uit het contact met gasten via straathoekwerk dat alcohol en cannabis de twee meest voorkomende middelen zijn, waarbij vooral het hoogfrequente gebruik opvalt. o werden in opnames geregistreerd bij de spoeddiensten met als hoofddiagnose alcohol- en druggerelateerde oorzaken. Tussen 2004 en 2012 is er een daling voor de meeste leeftijdsgroepen van dit soort spoedopnames. Enkel bij de 65- plussers is er een stijging merkbaar. In de tweede- en derdelijnszorg o In 2012 waren er in algemene ziekenhuizen verblijven die verband hielden met ondervoeding. Zorgwekkend is het hoge aandeel van de 65-plussers ten opzichte van de andere leeftijdsgroepen verblijven voor alcohol verblijven die verband hielden met obesitas. We stellen een lichte toename van het aantal verblijven bij de min 25-jarigen vast. Dit zou kunnen wijzen op een groeiende problematiek bij de jeugd verblijven met mogelijke eetstoornissen en 355 verblijven voor eetstoornissen verblijven voor psychoactieve medicatie verblijven voor illegale drugs. o Bij de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg stellen we actieve zorgperiodes in 2014 vast voor alcoholgerelateerde stoornissen. 392 actieve zorgperiodes in 2015 vast met een eetstoornis als diagnose. o Wat psychiatrische verblijven in 2013 betreft tellen we verblijven voor alcoholgerelateerde stoornissen voor druggerelateerde stoornissen. 805 verblijven voor eetstoornissen. o De verdeling van de behandelingsepisodes in RIZIV-geconventioneerde revalidatiecentra voor verslavingszorg is als volgt: 34% cannabis, 21% opiaten, 21% cocaïne, 5% alcohol Omgevingsanalyse 10/410

11 Dankwoord Dit rapport kadert in het voortraject van de Gezondheidsconferentie Preventie op initiatief van Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. De redactie van het rapport ligt in handen van Möbius en kwam mede tot stand dankzij de inbreng en feedback van vele verschillende actoren. Speciale dank gaat hierbij uit naar de professoren die betrokken waren bij de wetenschappelijke reflectie, de partnerorganisaties Eetexpert, VAD en VIGeZ, en het Agentschap Zorg & Gezondheid, voor hun uitgebreide en waardevolle feedback. Daarnaast ook dank voor de projectgroep rond de evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voeding en beweging voor het aangeleverde rapport, de analyse van de sterftecijfers rond tabak, alcohol & drugs door het Agentschap Zorg & Gezondheid, en het aangeleverde rapport door Intego rond psychofarmaca in de huisartsenpraktijk Omgevingsanalyse 11/410

12 Leeswijzer Eind 2015 liepen de gezondheidsdoelstellingen met bijhorend actieplan rond Voeding en Beweging en rond Tabak, Alcohol en Drugs af. Voor het hernieuwen van de gezondheidsdoelstellingen voorziet het preventiedecreet dat dit gebeurt via een gezondheidsconferentie. Deze formuleren een voorstel van gezondheidsdoelstellingen, preventiestrategieën om die te bereiken en maken een inschatting van de benodigde middelen. In dit rapport wordt een omgevingsanalyse geschetst die kadert in het voortraject in de aanloop van de gezondheidsconferentie en geeft input voor de inhoud van deze conferentie en het toekomstige beleid. De gezondheidsthema s die aan bod komen in dit rapport zijn onder te verdelen in twee grote luiken: De thema s tabak, alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken De thema s voeding, beweging, sedentair gedrag, eetstoornissen en ondervoeding bij ouderen Het doel van deze omgevingsanalyse is om met betrekking tot de thema s binnen de scope van de gezondheidsconferentie waar mogelijk een beschrijving weer te geven van wat de omvang en evolutie van het probleem is in termen van gedrag en gebruik bij de algemene bevolking en bij specifieke doelgroepen, wat de omvang van de gezondheidsschade en de maatschappelijke kost is, welke belangrijkste nieuwe problemen en fenomenen er sinds de vorige gezondheidsconferentie ontstaan zijn, het in kaart brengen van het gebruik van de zorgvraag en de vraag naar preventie, en de evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voor voeding & beweging en tabak, alcohol & drugs. Het rapport is dan ook opgebouwd om deze verschillende elementen aan bod te laten komen. Het eerste hoofdstuk schetst een algemeen kader waarbij de evolutie van de (samenstelling van de) bevolking in het Vlaamse Gewest aan bod komt, samen met het begrip gezondheidsongelijkheid. In het tweede hoofdstuk komen de gezondheidsdoelstellingen aan bod. In dit hoofdstuk wordt de evolutie weergegeven van de verschillende indicatoren sinds de vorige conferentie en wordt bekeken of de geformuleerde gezondheidsdoelstellingen al dan niet behaald werden. Dit hoofdstuk focust voornamelijk op de evolutie van de cijfers. Mogelijkse verklaringen voor het al dan niet behalen van de doelstellingen komen aan bod in het rapport van de Beleidsevaluatie. Hoofdstuk drie brengt de omvang van het gedrag of gebruik in beeld bij de algemene bevolking en bij specifieke doelgroepen en vormt het grootste luik binnen dit rapport. Waar mogelijk werden studies opgenomen die toelieten cijfers voor Vlaanderen op te nemen. Indien dit niet mogelijk was werden cijfers voor België opgenomen. Daarnaast is er ook aandacht voor studies om Vlaanderen of België internationaal te vergelijken. Het vierde en vijfde hoofdstuk vat respectievelijk de gezondheidsschade en de maatschappelijke kost samen voor de verschillende thema s. Het laatste hoofdstuk (hoofdstuk 6) heeft dan weer als doel om het gebruik van de hulpverlening rond de gezondheidsthema s binnen de scope van deze conferentie waar mogelijk in kaart te brengen. Het is een omstandig rapport, rond de 300 pagina s zonder bijlage, maar het aantal thema s dat behandeld wordt, is dan ook aanzienlijk Omgevingsanalyse 12/410

13 1 Algemeen kader 1.1 INLEIDING Het doel van dit hoofdstuk is om kort de blik te verruimen tot buiten de gezondheidsconferentie en tot buiten de thema s die aan bod zullen komen op deze conferentie. Het moet enerzijds toelaten om de cijfers die in dit rapport aan bod zullen komen in een ruimer kader te kunnen plaatsen en anderzijds kan het dienen om enkele evoluties te helpen verklaren. Vooreerst komen in dit hoofdstuk kort enkele evoluties van de bevolkingsstructuur in Vlaanderen aan bod, gevolgd door het begrip van gezondheidsongelijkheid en wat dit betekent voor Vlaanderen. 1.2 EVOLUTIE BEVOLKING IN VLAANDEREN De bevolking in Vlaanderen steeg van 6,2 miljoen in 2008 naar 6,5 miljoen inwoners in De verdeling tussen mannen en vrouwen bleven in de loop der jaren constant. Zo waren er in ,6% mannen en 49,4% vrouwen. De leeftijdsverdeling wijzigde tussen 2008 en 2016 wel. Opvallend is de daling voor de leeftijdscategorie 35- tot 44-jarigen, zoals blijkt uit Figuur 1. Vanaf 55 jaar en ouder ziet men tussen 2008 en 2016 een duidelijke toename van deze leeftijdscategorieën (FOD Economie, 2016). Kijkt men naar de nationaliteiten in Vlaanderen dan blijkt dat het aandeel vreemdelingen 2 tussen 2008 en 2016 toenam van 5,8% naar 8,1% (FOD Economie, 2016). Rond armoede werd binnen het Europese beleid een indicator opgesteld risico op armoede of sociale uitsluiting en is gebaseerd op drie subindicatoren 3. Mensen die te maken krijgen met minstens één van de drie risico's, hebben volgens de Europese armoede-indicator een risico op armoede of sociale uitsluiting (Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting, 2016). De waarde van de Europese armoede-indicator 'risico op armoede of sociale uitsluiting' bedraagt in België in ,2 % van de bevolking. In 2008 bedroeg deze indicator 20,8%. In Europa bedraagt deze indicator 24,4% in 2014 (Eurostat, 2016). 18% 16% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% 0-14j 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j 65-74j 75+j ,1% 11,8% 12,4% 14,9% 14,8% 12,2% 9,2% 8,7% ,2% 11,7% 12,4% 13,4% 15,1% 12,6% 9,3% 9,2% ,2% 11,3% 12,3% 12,8% 14,7% 13,2% 9,8% 9,7% Figuur 1. Evolutie van de leeftijdsverdeling in Vlaanderen voor 2008, 2012, 2016 (FOD Economie, 2016). 2 Onder vreemdelingen wordt verstaan iemand met een andere nationaliteit dan Belg 3 1) armoederisico op basis van inkomen, 2) ernstige materiële deprivatie en 3) huishoudens met zeer lage werkintensiteit Omgevingsanalyse 13/410

14 1.3 GEZONDHEIDSONGELIJKHEID Gezondheidsgradiënt Tussen mensen die lager op de sociale ladder staan en mensen met een hogere sociale positie bestaan verschillen op vlak van gezondheid. Maatschappelijk kwetsbare groepen hebben bijvoorbeeld meer kans op langdurige ziektes of beperkingen en maken minder kans op een goede algemene gezondheid dan mensen die zich hoger op de sociale ladder bevinden (VIGeZ, 2016). Gezondheidsongelijkheid wordt dikwijls beschreven als een kloof tussen groepen met de beste en de slechtste gezondheid. Onderzoekers zijn het erover eens dat mensen met een minder gunstige sociale positie een minder goede gezondheid hebben in vergelijking met mensen die hoger op de maatschappelijke ladder staan. Deze associatie is de sociale gradiënt in gezondheid: hoe gezonder je sociale leefomstandigheden, hoe groter je kans op langer leven en gezond blijven (VIGeZ, 2016). Inkomen, opleiding, competenties, woonomgeving of dakloosheid, gezinssamenstelling of persoonlijke competenties zijn leefomstandigheden die de gezondheidsverschillen verklaren. Onderling versterken deze determinanten elkaar nog (VIGeZ, 2016) Invloed gezondheidsongelijkheid op sociaal economische status Uit de TAHIB -studie blijkt dat de laaggeschoolde Vlaming gemiddeld 7,5 jaar vroeger sterft dan de hooggeschoolde. Van die levensjaren zijn er dan nog 11 (lager onderwijs) tot 18 (geen onderwijs) minder in goede gezondheid dan bij de hooggeschoolden. Chronische aandoeningen komen voor bij 2 van de hoger opgeleiden en bij 44% van de laagst opgeleiden (VIGeZ, 2016). 38,7% van de bevolking van 15 jaar en ouder in België met geen of lager diploma geven een redelijk tot zeer slechte subjectieve gezondheid aan. Bij personen met als opleidingsniveau hoger onderwijs bedraagt dit aandeel 13,5% (Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting, 2016). De relatie tussen armoede en gezondheid vormt een vicieuze cirkel: arm maakt ziek én ziek maakt arm. Wie ziek is, heeft hogere gezondheidskosten. Als dit tot arbeidsongeschiktheid leidt, kom je ook op de sociale ladder in een lagere categorie terecht en zie je zo ook de sociale kansen in de maatschappij drastisch verminderen. Wie arm is, heeft een grotere kans op een slechte gezondheid omdat de omgevingsfactoren een grote invloed hebben zoals ongezonde huisvesting of een beperkt sociaal netwerk. Maar ook de kansen op en de stimulansen voor een gezonde leefstijl zijn kleiner. Een ongezonder voedingspatroon, onvoldoende beweging of een langduriger zwaar rookgedrag zijn het gevolg en vormen op zich een belangrijke oorzaak van de sociale gradiënt in gezondheid (VIGeZ, 2016) Wie valt onder kwetsbare groepen Gezondheidsongelijkheid treft iedereen die zich lager op de sociale ladder bevindt dan de hoogste groep. Daarbij wordt doorgaans afgegaan op opleidingsniveau en inkomen. Twee factoren die verband houden met elkaar (VIGeZ, 2016). Alle doelgroepen die gezondheidsachterstand opliepen door sociale risico s komen daarom in aanmerking voor extra aandacht. Laaggeschooldheid, werkloosheid, echtscheidingen en eenoudergezinnen of zelfs gezinnen met één inkomen zijn bijvoorbeeld al risico s die invloed hebben op gezondheid en dus min of meer de sociale kwetsbaarheid aangeven. Vooral doordat de risico s vaak samenhangen en elkaar versterken (VIGeZ, 2016). Mensen in armoede en etnisch culturele minderheden zijn binnen deze context twee kwetsbare groepen die bijzondere aandacht vereisen Omgevingsanalyse 14/410

15 2 Gezondheidsdoelstellingen 2.1 INLEIDING Om prioriteiten te leggen binnen het preventieve gezondheidsbeleid werkt de Vlaamse overheid met gezondheidsdoelstellingen. Dat zijn specifieke, meetbare en algemeen aanvaarde doelstellingen die men in een bepaalde periode wil realiseren om gezondheidswinst op bevolkingsniveau te realiseren. De Vlaamse overheid startte ermee in 1998, in navolging van de Wereldgezondheidsorganisatie en telt er vandaag zes (Agentschap Zorg & Gezondheid, 2016): Gezondheidsdoelstelling vaccinaties Gezondheidsdoelstelling bevolkingsonderzoeken naar kanker Gezondheidsdoelstelling zelfdoding Gezondheidsdoelstelling voeding en beweging Gezondheidsdoelstelling tabak, alcohol en drugs Gezondheidsdoelstelling ongevallen in de privésfeer Gezondheidsdoelstellingen worden openbaar gemaakt op een gezondheidsconferentie. Een gezondheidsdoelstelling wordt goedgekeurd door de Vlaamse Regering en het Vlaamse Parlement. Het werken met preventieve gezondheidsdoelstellingen is verankerd in het decreet van 21 november 2003 betreffende het preventieve gezondheidsbeleid (Agentschap Zorg & Gezondheid, 2016). Voor tabak, alcohol en illegale drugs vond de vorige gezondheidsconferentie in november 2006 plaats, voor voeding en beweging was de laatste gezondheidsconferentie in oktober Zoals reeds aangehaald in de Dankwoord Dit rapport kadert in het voortraject van de Gezondheidsconferentie Preventie op initiatief van Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. De redactie van het rapport ligt in handen van Möbius en kwam mede tot stand dankzij de inbreng en feedback van vele verschillende actoren. Speciale dank gaat hierbij uit naar de professoren die betrokken waren bij de wetenschappelijke reflectie, de partnerorganisaties Eetexpert, VAD en VIGeZ, en het Agentschap Zorg & Gezondheid, voor hun uitgebreide en waardevolle feedback. Daarnaast ook dank voor de projectgroep rond de evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voeding en beweging voor het aangeleverde rapport, de analyse van de sterftecijfers rond tabak, alcohol & drugs door het Agentschap Zorg & Gezondheid, en het aangeleverde rapport door Intego rond psychofarmaca in de huisartsenpraktijk Omgevingsanalyse 15/410

16 Leeswijzer liepen eind 2015 de gezondheidsdoelstellingen met bijhorende actieplannen rond Voeding en Beweging en rond Tabak, Alcohol en Drugs af. Dit hoofdstuk heeft als doel de evolutie weer te geven van de gezondheidsdoelstellingen voor tabak, alcohol en drugs en van de gezondheidsdoelstellingen voor voeding en beweging. Hiervoor wordt de evolutie voor elke subdoelstelling uitgezet sinds het startjaar ten opzichte van het te behalen streefcijfer tegen eind Dit laat toe om te bekijken of de gezondheidsdoelstellingen strikt genomen behaald zijn of niet. Mogelijke verklaringen voor het al dan niet behalen van de gezondheidsdoelstellingen komen hier niet aan bod, maar zijn eerder relevant in het rapport Beleidsevaluatie. De structuur van dit hoofdstuk bestaat dan ook uit twee grote delen: enerzijds de evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voor tabak, alcohol en illegale drugs en anderzijds de evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voor voeding en beweging. De evaluatie van de gezondheidsdoelstellingen voeding en beweging werd niet uitgevoerd door Möbius. De projecthouders van deze evaluatie zijn drie Vlaamse universiteiten (Universiteit Gent, KU Leuven, Vrije Universiteit Brussel), het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) en het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) Omgevingsanalyse 16/410

17 2.2 GEZONDHEIDSDOELSTELLING VOOR TABAK, ALCOHOL EN ILLEGALE DRUGS Hoofddoelstelling tabak, alcohol en illegale drugs Op 23 en 30 november 2006 vond de Vlaamse Gezondheidsconferentie over tabak, alcohol en illegale drugs plaats te Antwerpen. Tijdens deze conferentie werd een voorstel van de gezondheidsdoelstellingen rond tabak, alcohol en illegale drugs voorgesteld in het kader van het Vlaams Actieplan Tabak, Alcohol en Drugs Op 6 maart 2009 keurde de Vlaamse Regering de gezondheidsdoelstelling tabak, alcohol en drugs officieel goed. De gezondheidsdoelstelling werd geformuleerd op basis van de gezondheidsconferentie van 23 en 30 november 2006 en luidde als volgt (Agentschap Zorg & Gezondheid, 2016): Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door tegen het jaar 2015 het gebruik van tabak, alcohol en illegale drugs terug te dringen Gebruik terugdringen betekent (Agentschap Zorg & Gezondheid, 2016): voorkomen dat jongeren en jongvolwassenen beginnen te roken, alcohol te gebruiken of illegale drugs te nemen de beginleeftijd uitstellen verantwoordelijk gedrag bevorderen vroegtijdige aanpak stimuleren (bv. stoppen met roken, vroegdetectie) hulp aanbieden (vroeginterventie, behandeling, terugvalpreventie) een gezonde leefomgeving waarborgen (waarbij maatregelen verschillen van product tot product, bv. Tabak: een rookvrije omgeving garanderen, alcohol: een maximum limiet alcohol in het verkeer handhaven) Daarnaast werden subdoelstellingen geformuleerd voor elk middel (tabak, alcohol en illegale drugs). De subdoelstellingen binnen deze thema s worden typisch uitgedrukt als een daling in indicatoren omtrent de prevalentie en frequentie van het middelengebruik. Deze subdoelstellingen werden verder gespecifieerd naar verschillende afgebakende leeftijdsgroepen. De gebruikte baselinegegevens voor de indicatoren van de gezondheidsdoelstellingen zijn enerzijds de leerlingenbevraging van het VAD en de gezondheidsenquête van het WIV uit In tegenstelling tot de leerlingenbevraging die jaarlijks afgenomen wordt, vindt de gezondheidsenquête slechts periodiek plaats. Hierdoor zijn er ten opzichte van de basismeting in 2004, voor sommige doelstellingen maar 2 bijkomende metingen beschikbaar: resultaten uit 2008 en resultaten uit Een bijkomende complexiteit is dat de vragen naar alcoholgebruik in de gezondheidsenquête grondig verschillen tussen 2004 en 2008 waardoor één doelstelling an sich niet meer vergelijkbaar is tussen 2004 en Wanneer hier sprake van is, zal dit expliciet vermeld worden bij de respectievelijke doelstelling Omgevingsanalyse 17/410

18 Laatstejaarsgebruik tabak (%) Subdoelstellingen voor tabak Subdoelstelling voor personen van 15 jaar en jonger Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 15 jaar en jonger luidde de doelstelling als volgt: Bij personen van 15 jaar en jonger is het percentage rokers niet hoger dan 11%. Deze subdoelstelling wordt geëvalueerd op basis van het laatstejaarsgebruik uit de Leerlingenbevraging (VAD, 2016). De basismeting is hierbij 2005 en werd jaarlijks opgevolgd met uitzondering van De laatste opgenomen meting is die in Resultaten en bespreking Bij de basismeting in 2005 bedroeg het percentage laatstejaarsgebruikers van tabak 14,4%. In de eerstvolgende jaren bleven de resultaten rond dit percentage schommelen. Vanaf 2011 tot 2013 daalde het laatstejaarsgebruik om daarna licht opnieuw te stijgen (VAD, 2016). In het schooljaar 2013 gaf 9,1% van de jongeren onder de 16 jaar aan het laatste jaar tabak te hebben gerookt. Hiermee werd voor de eerste keer een cijfer lager dan de doelstelling genoteerd. Dit betekent echter geen trendverandering: in 2014 gebruikte 13,7% van de jongeren onder de 16 jaar het laatste jaar tabak. Voor het huidige schooljaar daalt opnieuw het laatstejaarsgebruik tot 11,3%, waarmee de gezondheidsdoelstelling net wordt bereikt (VAD, 2016). Rekening houdend met de neerwaartse en opwaartse pieken in 2013 en 2014, daalt in het algemeen het laatstejaarsgebruik van tabak bij jongeren onder de 16 jaar (VAD, 2016). 16% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% 14,4% 15, 13,8% 14,3% 13,5% 12,8% 12,6% 13,7% 11,3% 9,1% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 2. Evolutie laatstejaarsgebruik tabak bij personen van 15 jaar en jonger in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Leerlingenbevraging (VAD, 2016) Subdoelstelling voor personen van 16 jaar en ouder Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 16 jaar en ouder luidde de doelstelling als volgt: Bij personen van 16 jaar en ouder is het percentage rokers niet hoger dan 2. Voor personen ouder dan 15 jaar wordt het percentage rokers geëvalueerd op basis van de definitie huidige rokers uit de Gezondheidsenquête (WIV, 2014). De basismeting is deze uit de Gezondheidsenquête uit Er werden twee vervolgmetingen opgenomen, namelijk in 2008 en Strikt genomen liep de gezondheidsdoelstelling tot 2015 maar cijfers uit 2014 of 2015 zijn niet beschikbaar voor de Gezondheidsenquête Omgevingsanalyse 18/410

19 Huidige rokers (%) Resultaten en bespreking Bij de basismeting in 2004 was het percentage rokers bij personen van 16 jaar en ouder 27,1%. Bij de eerstvolgende meting in 2008 was dit percentage teruggevallen tot 22,9%. Indien een gelijkaardige daling plaatsvond tussen 2008 en 2013 als tussen 2004 en 2008 zou de doelstelling gehaald zijn in De daling tussen 2008 en 2013 was echter minder uitgesproken als de vier voorafgaande jaren waardoor het percentage rokers van 16 jaar en ouder bleef hangen op 21,8%. Strikt genomen kan men dus stellen dat deze gezondheidsdoelstelling niet gehaald werd. Indien de dalende trend zich verderzette tot en met 2015, kon wel besloten worden dat in de buurt van de 2 gestrand werd. 3 27,1% 25% 22,9% 21,8% 2 15% 1 5% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 3. Evolutie huidige rokers bij personen van 16 jaar en ouder in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Gezondheidsenquête (WIV, 2014) Subdoelstellingen voor alcohol Subdoelstelling voor personen van 15 jaar en jonger Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 15 jaar en jonger luidde de doelstelling als volgt: Bij personen van 15 jaar en jonger is het percentage dat meer dan één keer per maand drinkt niet hoger dan 2. Het percentage jongeren van 15 jaar en jonger dat maandelijks alcohol drinkt wordt bijgehouden door de Leerlingenbevraging (VAD, 2016). De basismeting is hierbij 2005 en werd jaarlijks opgevolgd met uitzondering van De laatste opgenomen meting is die in Resultaten en bespreking Bij de basismeting in 2015 dronk 26,8% van de leerlingen jonger dan 16 vaker dan één keer per maand alcohol. Dit percentage kende de afgelopen jaren een geleidelijke daling. Sinds 2010 werd de doelstelling bereikt. Voor 2015 werd een gelijkwaardig resultaat als vorig jaar behaald en bedroeg het percentage 12,9% (VAD, 2016) Subdoelstelling voor personen van 15 tot 25 jaar Voor de leeftijdsgroep van personen van 15 tot 25 jaar luidde de doelstelling als volgt: Bij de 15- tot 25-jarigen ligt het percentage jongeren dat minstens 1 keer per week 6 glazen op 1 dag drinkt niet hoger dan 13%. Deze subdoelstelling werd samen met het streefcijfer bepaald op basis van de bevraging van de Gezondheidsenquête in 2004 (WIV, 2014). Tussen 2004 en 2008 werd er echter een grondige wijziging doorgevoerd in de vragen omtrent alcohol. In de vernieuwde bevraging van de Gezondheidsenquête in 2008 was deze indicator niet meer opgenomen. Hierdoor is het niet meer mogelijk de (resultaten van de) bevraging in 2004 te vergelijken met die in 2008 en Op deze manier is het dus niet mogelijk om deze gezondheidsdoelstelling te evalueren Omgevingsanalyse 19/410

20 Laatste maandgebruik alcohol (%) 3 26,8% 27,1% 25% 2 15% 1 5% 23,5% 21,4% 19,2% 19,8% 17,2% 13,9% 12,8% 12,9% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 4. Evolutie laatste maand gebruik alcohol bij personen van 15 jaar en jonger in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Leerlingenbevraging (VAD, 2016) Subdoelstelling voor personen van 16 jaar en ouder Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 16 jaar en ouder waren er twee subdoelstellingen binnen het thema alcohol, naargelang het geslacht. Deze doelstellingen luidden als volgt: Bij de mannen van 16 jaar en ouder is het percentage dat meer dan 21 eenheden per week drinkt niet hoger dan 1 en Bij de vrouwen van 16 jaar en ouder is het percentage dat meer dan 14 eenheden per week drinkt niet hoger dan 4%. Voor personen 16 jaar en ouder werd dit geëvalueerd op basis van de Gezondheidsenquête (WIV, 2014). De basismeting is deze uit de Gezondheidsenquête uit Er werden twee vervolgmetingen opgenomen, namelijk in 2008 en Strikt genomen liepen de gezondheidsdoelstelling tot 2015 maar cijfers uit 2014 of 2015 zijn niet beschikbaar voor de Gezondheidsenquête. Resultaten en bespreking Sinds de basismeeting in 2004 is het percentage mannen van 16 jaar en ouder dat meer dan 21 eenheden per week drinkt bijna gehalveerd. Van een oorspronkelijk cijfer van 13, in 2004 naar 7,7% in Op basis van dit cijfer uit 2013 kan men dus stellen dat de doelstelling van een percentage niet hoger dan 1 gehaald is. In tegenstelling tot doelstelling bij mannen waar een scherpe daling merkbaar is, is eenzelfde daling bij het percentage vrouwen van 16 jaar en ouder dat meer dan 14 eenheden per week drinkt niet vast te stellen. Ten opzichte van 2004 is het percentage zelfs gestegen in 2008 van 5,5% naar 6,2%. De meting in 2013 geeft echter wel een daling aan tot 4,3%, waarvan we op basis van die meting kunnen concluderen dat dit in de buurt van de doelstelling van 4% strandt. Strikt genomen kan men dus stellen dat de doelstelling hierbij net gehaald werd Omgevingsanalyse 20/410

21 Ooitgebruik illegale drugs (%) Aandeel bij mannen (%) Aandeel bij vrouwen (%) 15% 13, MANNEN 15% VROUWEN 1 5% 9,9% 7,7% 1 5% 5,5% 6,2% 4,3% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 5. Evolutie aantal mannen en vrouwen (16 jaar en ouder) dat respectievelijk meer dan 21 en meer dan 14 eenheden per week drinkt in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Gezondheidsenquête (WIV, 2014) Subdoelstellingen voor illegale drugs Subdoelstelling voor personen van 17 jaar en jonger Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 17 jaar en jonger werden er twee subdoelstellingen opgesteld. Deze doelstellingen luidden als volgt: Bij personen van 17 jaar en jonger is het percentage dat ooit cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 14% en Bij personen van 17 jaar en jonger is het percentage dat 12 maanden voor de bevraging cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 7%. Deze subdoelstellingen worden geëvalueerd op basis van de Leerlingenbevraging (VAD, 2016). De basismeting is hierbij 2005 en werd jaarlijks opgevolgd met uitzondering van De laatste opgenomen meting is die in Resultaten en bespreking In 2005 had 19, van de jongeren tussen 12 en 17 jaar ooit illegale drugs gebruikt. Sindsdien is dat aandeel al golvend geëvolueerd naar een aandeel rond de 16%. De laatste vijf jaar blijft het ooit gebruik zo goed als constant (VAD, 2016). De doelstelling werd niet behaald. Voor het laatstejaarsgebruik werd er de afgelopen jaren een stabiele trend opgetekend. Voor 2014 bedraagt het laatstejaarsgebruik 12,7%. Dit resultaat is hoger dan het startresultaat in 2005, toen het laatstejaarsgebruik 9,9% bedroeg. Ook het huidige resultaat leunt hierbij aan (12,2%) (VAD, 2016). De subdoelstelling rond het laatstejaarsgebruik werd overduidelijk niet gehaald. 2 15% 1 19, 14,4% 17, 16,9% 18,6% 15,3% 15,7% 15,8% 16,3% 15,7% 5% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 6. Evolutie ooit gebruik illegale drugs bij personen van 17 jaar en jonger in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Leerlingenbevraging (VAD, 2016) Omgevingsanalyse 21/410

22 Laatstejaarsgebruik illegale drugs (%) Laatstejaarsgebruik illegale drugs (%) 14% 12,7% 12,2% 12% 1 8% 9,9% 7,8% 10,2% 10,6% 11,5% 9,9% 9,4% 9,9% 6% 4% 2% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 7. Evolutie laatstejaarsgebruik illegale drugs bij personen van 17 jaar en jonger in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Leerlingenbevraging (VAD, 2016) Subdoelstelling voor personen van 18 tot 35 jaar Achtergrond Voor de leeftijdsgroep van personen van 18 tot 35 jaar luidde de subdoelstelling als volgt: Bij 18- tot 35-jarigen is het percentage dat 12 maanden voor de bevraging cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 8%. Voor personen van 18 tot 35 jaar werd dit geëvalueerd op basis van de Gezondheidsenquête (WIV, 2014). De basismeting is deze uit de Gezondheidsenquête uit Er werden twee vervolgmetingen opgenomen, namelijk in 2008 en Strikt genomen liep de gezondheidsdoelstelling tot 2015 maar cijfers uit 2014 of 2015 zijn niet beschikbaar voor de Gezondheidsenquête. Resultaten en bespreking Ondanks de initiële stijging van 10,7% in 2004 naar 11,5% in 2008 voor het percentage 18 tot 35-jarigen dat 12 maanden voor de bevraging cannabis of een andere illegale drugs heeft gebruikt, werd de doelstelling toch gehaald bij de bevraging in De resultaten van deze bevraging geven een sterke daling aan van 2008 (11,5%) tot 2013 (6,7%). Strikt genomen kan men concluderen dat de gezondheidsdoelstelling behaald werd. Aangezien het aantal vervolgmetingen beperkt zijn en er geen duidelijke trend waarneembaar is, dient dit echter bevestigd te worden in de komende edities van de Gezondheidsenquêtes. 14% 12% 10,7% 11,5% 1 8% 6,7% 6% 4% 2% Evolutie Gezondheidsdoelstelling Figuur 8. Evolutie laatstejaarsgebruik illegale drugs bij 18- tot 35-jarigen in vergelijking met de gezondheidsdoelstelling op basis van de Gezondheidsenquête (Gisle & Demarest, 2014) Omgevingsanalyse 22/410