De draagwijdte van het fiscaal visitatierecht

Transcriptie

1 De draagwijdte van het fiscaal visitatierecht 1

2 Wettelijke grondslag Art. 319 WIB92 Natuurlijke of rechtspersonen zijn gehouden aan de ambtenaren van de administratie der directe belastingen, voorzien van hun aanstellingsbewijs en belast met het verrichten van een controle of een onderzoek betreffende de toepassing van de inkomstenbelastingen, tijdens de uren dat er een werkzaamheid wordt uitgeoefend, vrije toegang te verlenen tot de beroepslokalen of de lokalen waar rechtspersonen hun werkzaamheden uitoefenen, zoals kantoren, fabrieken, werkplaatsen, werkhuizen, magazijnen, bergplaatsen, garages of tot hun terreinen welke als werkplaats, werkhuis of opslagplaats van voorraden dienst doen, ten einde aan die ambtenaren enerzijds de mogelijkheid te verschaffen de aard en de belangrijkheid van de bedoelde werkzaamheden vast te stellen en het bestaan, de aard en de hoeveelheid na te zien van de voorraden en voorwerpen van alle aard welke die personen er bezitten of er uit enigen hoofde onder zich hebben, met inbegrip van de installaties en het rollend materieel en anderzijds de bovenbedoelde ambtenaren in staat te stellen om alle boeken en bescheiden die zich in de voornoemde lokalen bevinden, te onderzoeken. De ambtenaren van de administratie der directe belastingen, voorzien van hun aanstellingsbrief, mogen, wanneer zij met dezelfde taak belast zijn, vrije toegang eisen tot alle andere lokalen, gebouwen, werkplaatsen of terreinen die niet bedoeld zijn in het eerste lid en waar werkzaamheden verricht of vermoedelijk verricht worden. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel alleen toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en met machtiging van de rechter in de politierechtbank. De voormelde ambtenaren, voorzien van hun aanstellingsbewijs, mogen door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de personen als vermeld in artikel 315bis, derde lid, de betrouwbaarheid nagaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door inzonderheid de voorlegging ter inzage te vorderen van stukken die in het bijzonder zijn opgesteld om de op informatiedragers geplaatste gegevens om te zetten in een leesbare en verstaanbare vorm. 2

3 Wettelijke grondslag Art. 63 WBTW Eenieder die een economische activiteit uitoefent, moet aan de ambtenaren die bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde waarde te controleren en in het bezit zijn van hun aanstellingsbewijs, op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, vrije toegang verlenen tot de ruimten waar de activiteit wordt uitgeoefend teneinde hen in staat te stellen : 1 de boeken en stukken te onderzoeken die zich aldaar bevinden; 2 door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de betrokkene de betrouwbaarheid na te gaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door onder meer de voorlegging ter inzage te vorderen van stukken die in het bijzonder zijn opgesteld om de op informatiedragers geplaatste gegevens om te zetten in een leesbare en verstaanbare vorm; 3 de aard en de belangrijkheid vast te stellen van de aldaar uitgeoefende werkzaamheid en van het daarvoor aangestelde personeel, alsook van de aldaar aanwezige koopwaren en goederen, met inbegrip van de produktie- en vervoermiddelen. Als ruimten waar een activiteit wordt uitgeoefend moeten onder meer worden beschouwd de burelen, de fabrieken, de werkplaatsen, de opslagplaatsen, de bergplaatsen, de garages alsmede de als fabriek, werkplaats of opslagplaats gebruikte terreinen. Met hetzelfde doel mogen die ambtenaren eveneens op elk tijdstip, zonder voorafgaande verwittiging, vrij binnentreden in alle gebouwen, werkplaatsen, inrichtingen, lokalen of andere plaatsen die niet in het vorige lid zijn bedoeld en waar in dit Wetboek bedoelde handelingen verricht of vermoedelijk worden verricht. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel slechts toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en uitsluitend met de machtiging van de politierechter. Zij mogen ook, op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, alle vervoermiddelen tegenhouden en onderzoeken, met inbegrip van de containers, die gebruikt of vermoedelijk gebruikt worden om in dit Wetboek bedoelde handelingen te verrichten, teneinde de vervoerde goederen, boeken en stukken te onderzoeken. 3

4 Persoonlijke draagwijdte Uitsluitend in het kader van het onderzoek van de belastingplichtige zelf Geen fiscale visitatie in het kader van een derdenonderzoek Cfr. Rb. Gent, 11 juni 2013 ( Optima-vonnis ) Artikel 319 WIB92 natuurlijke personen en rechtspersonen Geen voorafgaand statuut van belastingplichtige vereist ( cfr 315 en 316 WIB92 ) Vrij absoluut toepassingsgebied Artikel 63 WBTW eenieder die een economische activiteit uitoefent Min v Fin: ook visitatie mogelijk om na te gaan of een persoon een economische activiteit uitoefent Voorafgaande band met economische activiteit is noodzakelijk 4

5 Doelstelling van het visitatierecht Art. 319 WIB92 Aard en belangrijkheid werkzaamheden Voorraden, voorwerpen, installaties en vervoermiddelen Boeken en bescheiden Geïnformatiseerde inlichtingen Art. 63 WBTW Aard en belangrijkheid werkzaamheden Koopwaren, goederen, productie- en vervoermiddelen Boeken en stukken Geïnformatiseerde inlichtingen Voertuigen en containers 5

6 Doelstelling van het fiscaal visitatierecht Algemeen Enkel mogelijkheid om de in de wet opgesomde handelingen te stellen Zoniet machtsoverschrijding Maar Mogelijkheid om visitatie te combineren met andere wettelijke onderzoekshandelingen Vraag om inlichtingen Globaal boekenonderzoek 6

7 Het fiscaal visitatierecht inhoudelijk Art. 319 WIB92 en 63 WBTW: verplichting tot het verlenen van vrije toegang tot beroepslokalen Verplichting om visitatie normaal te laten verlopen ( o.a. verschaffen van beschermkledij ) Het verlenen van vrije toegang : subjectieve interpretatie Nood aan juridische band met de te bezoeken lokalen? Antwerpen, 31/03/09: verplichting om toegang te verlenen slaat enkel BP of gevolmachtigde Rb Brussel, 17/01/2012: toestemming BP of gevolmachtigde is niet vereist Cass., 12/11/09: geen toestemming bij toegang tot publieke ruimte tijdens de openingsuren 7

8 Het fiscaal visitatierecht inhoudelijk Het verlenen van vrije toegang : objectieve interpretatie Visitatie: enkel een verplichting om toegang te verlenen Geen vrij betredingsrecht voor de fiscus, enkel een toegangsverplichting voor de belastingplichtige Cfr. Bijv. 476 WIB93 en 63, derde lid WBTW Geen mogelijkheid om visitatie uit te voeren als er niemand aanwezig is Indien belastingplichtige weigert enkel sanctie mogelijk Parl. Vr., 04/12/09 Geen mogelijkheid voor fiscus om visitatie manu militari af te dwingen De hoedanigheid van de visiterende ambtenaar Belast met een controle in de IB of BTW In het bezit van hun aanstellingsbewijs Cass., 15/12/05: toestemmen BP is afstand doen van onregelmatigheid Cass, 15/12/11: niet spontaan voorleggen + melden in PV Antwerpen, 07/02/06: derdenonderzoek en visitatie 8

9 Het fiscaal visitatierecht inhoudelijk De visitatie van beroepslokalen Alle beroepslokalen ( kantoren, fabrieken, werkplaatsen, stallen, bouwwerven etc ) Ook bij personen die tot beroepsgeheim zijn gehouden Niet wanneer er patiënten en cliënten aanwezig zijn Geen beperking ratione temporis Cfr huiszoeking in strafzaken In IB wel alleen tijdens uren dat er werkzaamheid wordt uitgeoefend Campingarrest Luik, 20/02/02 9

10 Het fiscaal visitatierecht inhoudelijk De visitatie van privé-lokalen Bijkomende voorwaarden: Machtiging van de Politierechter is vereist Voorafgaande rechterlijke controle Alleen tussen 5u en 21u Toestemming van ambtenaar met minstens de graad van inspecteur Quid gemengde lokalen? Ook hier is machtiging vereist Parl. Vr., 22/10/1986 Antwerpen, 04/12/2012 Uitz. Indien fiscus niet kon weten dat het een privé-lokaal was Quid toestemming van de bewoner? Cass., 11/03/08: toestemming bewoner dekt vormgebrek volgens fiscus Arrest handelt enkel over misdrijf huisvredebreuk 148Swb niet over wettelijkheid onderzoeksmaatregel Rb. Hasselt, 09/02/2011 en Antwerpen, 04/12/2012 Toestemming bewoner kan wettelijke verplichting niet ongedaan maken 10

11 Inherente beperkingen aan fiscaal visitatierecht Bezoekrecht of zoekrecht? Rechtsleer K. Anthonissen en A. Bouwen v/ de rest Minister van Financiën IB: geen huiszoeking ( Parl.St., Kamer, , 113/11, 23 ) BTW: wel huiszoeking ( Parl.Vr., 23/11/99 ) Administratie ComIB 319/2: geen huiszoeking Com WBTW 62/33: wel huiszoeking Com WBTW 63/54 en 63/111: geen huiszoeking Rechtspraak Antwerpen, 22/05/00: nietig dwangbevel BTW wegens onwettige huiszoeking Antwerpen, 13/03/01: visitatie in IB is geen recht tot huiszoeking Cass, 16/12/03: alleen zichtbare documenten onderzoeken Rb. Brugge, 26/10/11: visitatie is een huiszoeking Rb. Brussel 17/01/12: visitatie is een huiszoeking dat zelfs verder kan gaan dan strafrechtelijke huiszoeking Antwerpen, 04/12/2012: visitatie is geen huiszoeking Rb. Gent, 11/06/2013: visitatie is geen huiszoeking Gent, 21/01/2014: visitatie is huiszoeking 11

12 Inherente beperkingen aan fiscaal visitatierecht Bezoekrecht of zoekrecht? Kritiek op evolutie in de rechtspraak Visitatie = afbreuk van recht op privacy ( art. 8 EVRM ) Ook voor rechtspersonen ( EHRM, 16/04/02, Stes Colas ) Rechtspraak EHRM ( EHRM, 02/10/2014, Delta Pekarny en Misan ) laat inbreuk toe mits: Het bestaan van een wettelijke grondslag Inbreuk moet pertinent en proportioneel zijn» Motivering is vereist» Geen fishing expeditie Er moeten rechterlijke waarborgen zijn om burger te beschermen tegen misbruiken» A priori of à posteriori Noodzaak tot ingrijpen van de wetgever Voorzien in waarborgen tegen misbruiken Enkel voor huisvisitatie is er een rechterlijke machtiging vereist Geen duidelijke doelstelling qua inbreuken Geen bijstand tuchtoverheid bij visitatie van geheimhouder Beteugelen van inbreuken in hoofde van de administratie Vrij toegangsrecht tot lokalen vrij toegangsrecht tot computerdata Rb. Brussel 17/01/12 v/ Rb. Hasselt 23/07/10 12