Effectiviteit van visus gerelateerde interventies op vallen

Transcriptie

1 Effectiviteit van visus gerelateerde interventies op vallen

2 HEET Factsheet: 28 Factsheet: ISBN: Projectnummer: Esther Poort (De Onderzoekerij) Martien Christine Panneman Stam Carian van der Sman november 2012 Augustus 2013

3 Effectiviteit van visus gerelateerde interventies op vallen Aanleiding: De relatie tussen visus en vallen Valongevallen zijn de meest voorkomende oorzaak van letsel door een ongeval bij ouderen. Jaarlijks worden gemiddeld ouderen behandeld op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis in Nederland aan de gevolgen van een valongeval 1. Visus speelt een belangrijke rol bij het stabiliseren van het evenwicht. Indien men met de ogen dicht gaat staan, neemt het evenwichtsvermogen met 20% tot 70% af 2. Vooral onder ouderen is er veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen visus en vallen. Zo is dit in Nederland onderzocht in een cohort onderzoek onder ruim 1500 ouderen. Hieruit bleek dat mensen met een verminderd gezichtsvermogen 1,5 keer meer kans hadden om te vallen 3. Ook internationaal gezien is er onder ouderen veel onderzoek gedaan waarin is aangetoond dat een verminderd gezichtsvermogen het risico op een valongeval vergroot. 2,4 Visus is een breed begrip waarbinnen verschillende functies kunnen worden onderscheiden (zie kader voor toelichting). Op basis van overzichtsstudies van de internationale literatuur blijkt dat een afname in de contrastgevoeligheid en een verminderde dieptewaarneming de belangrijkste risicofactoren voor vallen zijn 2,4. Ook zijn er aanwijzingen dat het verlies van het gezichtsveld en een afname van de gezichtsscherpte het risico op een valongeval vergroten. Effectiviteit interventies gericht op het verbeteren van visus In 2012 is de internationale literatuur over interventies gericht op de preventie van vallen onder ouderen systematisch geanalyseerd 5. Hierbij is onder andere gekeken naar de effectiviteit van interventies gericht op het verbeteren van visus. Specifiek naar staaroperaties, screening en verbetering van visusproblemen en het dragen van een enkelvoudige bril bij activiteiten buitenshuis. Staar operaties Staar is een vertroebeling van de ooglens waardoor een geleidelijke daling van de gezichtsscherpte optreedt. Indien staar niet wordt behandeld kan dit uiteindelijk tot blindheid leiden. Op 1 januari 2007 waren er in Nederland ruim mensen met staar, waarvan 85% 65- plussers 6. De conclusie dat een staaroperatie van het eerste aangetaste oog het risico op vallen vermindert is gebaseerd op een Randomised Controlled Trial (RCT) onder ruim 300 vrouwen van 70 jaar en ouder. Deze RCT toonde aan dat zo n operatie de kans op een val met 34% vermindert, een significante daling 7. Uit een tweede RCT onder 240 vrouwen blijkt dat het nog onzeker is of ook een staaroperatie aan het tweede oog de valkans verlaagt 8. De kans op een val daalde in deze groep met 32%, maar was niet significant. Functies van visus: Contrastgevoeligheid: vermogen om kleine verschillen in helderheid (bijvoorbeeld verschillen in grijstinten) tussen twee objecten te onderscheiden. Gezichtsscherpte: vermogen om twee dicht bij elkaar gelegen punten afzonderlijk waar te nemen. Gezichtsveld: het gehele waarnemingsveld van het niet-bewegende, recht voor uit kijkende oog. Dieptewaarneming: vermogen om diepte (driedimensionaal beeld) waar te nemen.

4 Naast deze twee RCT s is in een retrospectief onderzoek gekeken naar de relatie tussen staaroperaties en het risico op een heupfractuur. Voor dit onderzoek zijn de registratiegegevens van de ziektekostenverzekering van ruim 1 miljoen Amerikaanse 65-plussers met een diagnose voor staar geanalyseerd 9. Geconstateerd werd dat patiënten die een staaroperatie hadden ondergaan 16% minder kans hadden op een heupfractuur. Screening en verbetering van opgespoorde visusproblemen Er zijn in Australië twee RCT s uitgevoerd naar het effect van een interventie waarbij zelfstandig wonende ouderen werden gescreend op visusproblemen en waarbij ouderen indien nodig een andere bril kregen aangemeten of aan hun ogen werden geopereerd. In de eerste RCT werd een visustest afgenomen onder een interventiegroep van 547 ouderen met een gemiddelde leeftijd van 76 jaar 10. Circa de helft van de ouderen kreeg naar aanleiding van deze screening een doorverwijzing naar de opticien. Een groot deel van de ouderen was echter pas geleden bij de opticien geweest of hadden volgens de opticien geen aanpassing nodig. Uiteindelijk werd slechts 5% van de ouderen uit de interventiegroep behandeld: twintig ouderen kregen andere brilglazen en zes ouderen kregen een oogoperatie. Gezien deze lage aantallen is uit dit onderzoek niet te concluderen of de interventie effectief was in het verminderen van valongevallen. In een tweede RCT onder ouderen met een gemiddelde leeftijd van 81 jaar werd zelfs een toename van het aantal valongevallen in de interventie groep waargenomen 11. In deze studie kreeg 44% van de 300 ouderen in de interventiegroep een visus gerelateerde interventie, waaronder aanpassing in de brilglazen, begeleiding van een ergotherapeut of een behandeling aan aandoeningen zoals glaucoma of ouderdoms maculopathie. De meest voorkomende interventie was een aanpassing in de brilglazen (30%). Na twaalf maanden bleek het risico om te vallen in de interventiegroep met 50% te zijn toegenomen. Volgens de onderzoekers kan dit worden verklaard doordat de ouderen meer tijd nodig hadden om te wennen aan de aanpassingen of doordat ouderen zich door de aanpassing zekerder voelden en hierdoor meer risicovolle activiteiten zijn gaan ondernemen. Het dragen van een enkelvoudige bril bij activiteiten buitenshuis In een derde RCT uit Australië is onderzocht of het beperken van het dragen van multifocale brillen bij activiteiten buitenhuis vallen reduceert 12. Multifocale brillen corrigeren voor zowel bijziendheid als leeftijdsverziendheid en worden veel gedragen door ouderen. Er zijn echter aanwijzingen dat multifocale glazen de contrastgevoeligheid en de dieptewaarneming aantasten 13. Ouderen met dit type glazen zouden daarom meer risico kunnen lopen om te vallen, vooral bij activiteiten buitenshuis en bij het trappen lopen. In deze derde RCT onder ruim 600 ouderen (gemiddelde leeftijd 80 jaar) werd onderzocht of ouderen die normaal gesproken een multifocale bril dragen minder vaak vallen als zij buitenshuis een bril met enkelvoudige glazen dragen. De helft van deze ouderen kreeg een enkelvoudige bril aangemeten en kreeg de instructie om deze bij bepaalde activiteiten buitenshuis te dragen (trappenlopen, lopen op straat of in winkels, lopen of staan in een onbekende omgeving en reizen met het openbaar vervoer). Uit de analyses bleek dat het effect van de interventie afhangt van de mate waarin ouderen buitenshuis actief zijn. Bij ouderen die veel buiten kwamen nam het aantal valincidenten af met 40%. Bij ouderen die weinig naar buiten gaan was het aantal valongevallen in de interventie groep juist toegenomen. 2

5 Conclusie Een slechte visus verhoogt de kans op vallen. Aanpassing door het aanmeten van nieuwe glazen leidt niet altijd tot verbetering. Het valrisico kan juist toenemen omdat ouderen aan het nieuwe zicht moeten wennen of door het verbeterde zicht meer risico nemen. Voor ouderen met staar verlaagt een staaroperatie aan het eerste oog de kans op een val. Ouderen die regelmatig buiten komen, vallen minder vaak door het dragen van een monofocale bril buitenshuis. 1 Dijkgraaf M. Cijferfactsheet valongevallen 55-plussers VeiligheidNL, maart Lord SR &Dayhew J. Visual risk factors for falls in older people. J Am Geriatr Soc. 2001;49(5): de Boer MR, Pluijm SM, Lips P, Moll AC, Völker-Dieben HJ, Deeg DJ, & van Rens GH. Different aspects of visual impairment as risk factors for falls and fractures in older men and women. J Bone Miner Res. 2004;19(9): Salonen L & Kivelä SL. Eye Diseases and Impaired Vision as Possible Risk Factors for Recurrent Falls in the Aged: A Systematic Review. Current Gerontology and Geriatrics Research, vol Gillespie LD, Robertson MC, Gillespie WJ, Sherrington C, Gates S, Clemson LM, Lamb SE. Interventions for preventing falls in older people living in the community. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 6 Gommer AM & Poos MJJC. Gezichtsstoornissen: Prevalentie en incidentie naar leeftijd en geslacht. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid Bilthoven: RIVM. 7 Harwood RH, Foss AJ, Osborn F, Gregson RM, Zaman A & Masud T. Falls and health status in elderly women following first eye cataract surgery: a randomisedcontrolled trial. Br J Ophthalmol. 2005;89(1): Foss AJ, Harwood RH, Osborn F, Gregson RM, Zaman A, Masud T. Falls and health status in elderly women following second eye cataract surgery: a randomised controlled trial. Age Ageing Jan;35(1): Tseng VL, Yu F, Lum F & Coleman AL. Risk of fractures following cataract surgery in Medicare beneficiaries. JAMA. 2012;308(5): Day L, Fildes B, Gordon I, Fitzharris M, Flamer H & Lord S. Randomised factorial trial of falls prevention among older people living in their own homes. BMJ 2002;325(7356): Cumming RG, Ivers R, Clemson L, Cullen J, Hayes MF, & Tanzer M, et al. Improving vision to prevent falls in frail older people: A randomized trial. Journal of the American Geriatrics Society 2007;55(2): Haran MJ, Cameron ID, Ivers RQ, Simpson JM, Lee BB, Tanzer M, Porwal M, Kwan MM, Severino C & Lord SR. Effect on falls of providing single lens distance vision glasses to multifocal glasses wearers: VISIBLE randomised controlled trial. BMJ May 25;340:c Lord SR, Dayhew J, Howland A. Multifocal glasses impair edge contrast sensitivity and depth perception and increase the risk of falls in older people. J Am Geriatr Soc 2002;50: