Inhoud Een korte geschiedenis van de neurologie Beelden uit de oudheid De middeleeuwen De ontwikkeling van de hedendaagse kennis

Transcriptie

1 VII 1 Een korte geschiedenis van de neurologie Beelden uit de oudheid De middeleeuwen De ontwikkeling van de hedendaagse kennis Onderzoek van het zenuwstelsel Klinische neurologie en aanverwante medische specialisten Het neurologische consult Anamnese De zeven dimensies van de klacht Heteroanamnese Familieanamnese Andere ziekten, intoxicaties Sociale anamnese Wat vindt u er zelf van? Neurologisch lichamelijk onderzoek wordt veelal op indicatie verricht Technisch hulponderzoek Overwegingen vooraf Diagnostische waarde Groeperen van gegevens Follow-up als onderzoek Zenuwstelsel en spieren; technisch onderzoek Opbouw van het zenuwstelsel Het zenuwstelsel in beeld Computertomografie (CT) Magnetische resonantie imaging (MRI) Isotopenonderzoek Echografie De zenuw Functionele bouw Histologie en metabolisme Fysiologie in rust De zenuwactiepotentiaal Interneuronale communicatie Abnormale zenuwactiviteit De spier Functionele bouw Microscopische anatomie Neuromusculaire transmissie De spier in actie Symptomen van spieraandoeningen De motor unit Elektromyografie Naaldonderzoek Zenuwgeleidingsmeting Fysiologische metingen aan het centrale zenuwstelsel Elektro-encefalografie Het indicatiegebied van het EEG Magneto-encefalografie....25

2 VIII 3.8 Verdere hulponderzoeken Oorzaken van neurologische ziekten Bloedonderzoek Neuropathologisch onderzoek Kracht en gevoel Fysiologische achtergronden De spinale reflex Verschillende spinale reflexen Centrale sturing van spinale reflexen Hoge en lage spierrekkingsreflexen De centrale verlamming Sensibele modaliteiten Centrale sensibele banen Somatotopie van sensibiliteit Segmentale verdeling Onderzoek van kracht en sensibiliteit Onderzoek van de spierfunctie Onderzoek van de reflexen Onderzoek van het gevoel Het centrale hemibeeld Niet-organische stoornissen Meten van centraal motorische en sensibele stoornissen Sturing van beweging Centrale regulatie van beweging Sensorimotorische interactie in het CZS De basale kernen Het cerebellum Het onderzoek van de centrale motoriek Inspectie en observatie Oogbewegingen Dysartrie Ataxie van de armen Ataxie van de benen Bewegingen van de romp Spiertonus Spierrekkingsreflexen Problemen met staan en lopen Posturele reflexen Beoordeling van het lopen Hersenstam en hersenzenuwen Functionele organisatie van de hersenstam Overzicht Functies van de hersenstam Motoriek bij uitval in de hersenstam De hersenzenuwen Reuk Pupilreacties en ooglidmotoriek Oogbewegingen Sensibiliteit gelaat Smaak Motoriek van het aangezicht Gehoor Evenwicht Kauwen, spreken en slikken....75

3 IX De nervus accessorius neemt een aparte plaats in Onderzoek van de hersenzenuwen Testen van de reuk Observatie van de ogen in rust, pupilreacties Onderzoek van de oogbewegingen Onderzoek van de sensibiliteit van het aangezicht Onderzoek van de smaak Aangezichtsmotoriek Onderzoek van het gehoor Onderzoek van het evenwichtsorgaan Onderzoek van de tong- en keelmusculatuur Onderzoek van de nervus accessorius Onderzoek bij een patiënt in coma Gestoorde ademhaling bij hersenstamproblemen Bulbaire of pseudobulbaire uitval? Hersenstamsyndromen Afsluiting van de arteria basilaris Het locked-in syndroom Het syndroom van Wallenberg Bij het syndroom van Foville Autonoom zenuwstelsel, hypothalamus en hypofyse Het sympathische en het parasympathische systeem Het sympathische systeem Het parasympathische systeem Sensibiliteit in het autonome zenuwstelsel De hypothalamus Temperatuurregulatie Regulatie van de osmolariteit van het bloed Groei en de seksuele rijping Slaapregulatie Hypofyse Autonome regulatie van bloeddruk en hartactie Autonome besturing van het oog Regulatie van de pupildiameter Heffen van het ooglid door de sympathicus Het syndroom van Horner Mictie en defecatie Mictie Neurogene blaasstoornissen Musculaire blaasstoornissen Defecatie Stoornissen in seksuele functies De hogere cerebrale functies De functies van de hersenschors Diffuse en lokale corticale stoornissen Anatomische organisatie Taaldominantie Emotie en geheugen Corticale functies zijn min of meer gelokaliseerd Afasie Taal en spraak Vloeiende en niet-vloeiende taalstoornissen Afasie in soorten De impact van afasie Lezen, schrijven en rekenen....98

4 X 8.3 Apraxie Agnosie Het syndroom van Klüver-Bucy Aprosodie Ruimtelijke stoornissen Geheugen Korte- en langetermijngeheugenstoornissen Amnestisch syndroom Wernicke-encefalopathie Transient global amnesia Lichamelijke oorzaken van psychische ontregelingen Het organisch psychosyndroom Het frontale psychosyndroom in twee gedaanten Psychische verschijnselen vanuit de achterste cortex Wanen en hallucinaties Moeilijk grijpbare klachten Het onderzoek van de hogere functies Het visuele systeem Visus en gezichtsvelden Van oog naar cortex Centrale visuele informatieverwerking Gezichtsveldstoornissen Hogere visuele stoornissen Visuele agnosie Uit het oog verloren Positieve visuele verschijnselen Het onderzoek van het visuele systeem Visus Gezichtsvelden Fundoscopie Hersenvliezen en het cerebrospinale liquorsysteem Hersenvliezen Productie en afvoer van liquor Lumbaalpunctie Liquordrukmeting Liquoranalyse Liquorafwijkingen Stoornissen in de liquorcirculatie Hydrocefalie Obstructieve en communicerende hydrocefalie Acute en chronische hydrocefalie Diagnostiek bij hydrocefalie Klinische problemen bij liquorcirculatiestoornissen Obstructiehydrocefalie Communicerende hydrocefalie Idiopathische intracraniële hypertensie Liquorhypotensie Het cerebrovasculaire systeem De bloedvoorziening van het CZS Arteriële aanvoer naar de hersenen Veneuze afvoer De bloed-hersenbarrière De cerebrale bloeddoorstroming Fysiologie

5 XI Het herseninfarct Relatief zuurstoftekort Vasogeen hersenoedeem Veneuze cerebrale trombose Pathologische vaatveranderingen Atherosclerose Aneurysma Arterioveneuze malformatie Dissectie van een arterie Cerebrovasculaire diagnostiek Angiografie Ultrasonografie Door perfusie- en diffusiemeting Ziekten van de spier en de neuromusculaire overgang Indeling neuromusculaire aandoeningen Verworven en aangeboren aandoeningen Hulponderzoek Strategie Spierbiopsie Aangeboren spierziekten Dystrofinopathie Facioscapulohumerale spierdystrofie Myotone dystrofie Limb-girdledystrofie Kanalopathieën Metabole myopathieën Verworven myopathieën Inflammatoire myopathieën Inclusion body myositis Polymyalgia rheumatica Niet-inflammatoire verworven spierziekten Ziekten van de neuromusculaire overgang Klinische verschijnselen Myasthenia gravis Het myastheen syndroom van Lambert-Eaton Differentiële diagnose van wisselende spierzwakte Oorzaken van spierkramp Chronische moeheid, maar geen spierziekte Spierziekten in de algemene medische praktijk Aandoeningen van de voorhoorncellen, zenuwwortels en perifere zenuwen Indeling van zenuwaandoeningen Uitvalssymptomen Onwillekeurige bewegingen en neuropathische symptomen Autonome verschijnselen Elektromyografie Verder aanvullend onderzoek bij neuropathieën Ziekten van het zenuwcellichaam: neuronopathie Symptomen Spinale spieratrofie Amyotrofische laterale sclerose Beperkte voorhoornaandoeningen Aandoeningen van de zenuwwortel: radiculopathie Radiculopathie gaat vaak gepaard met uitstralende pijn Het syndroom van Guillain-Barré

6 XII 13.4 Mononeuropathie Beschadiging van een perifere zenuw De oorzaken Chirurgie bij perifere zenuwlaesies Mononeuropathie aan schouder, arm en hand Letsels van de plexus brachialis Letsels van de armzenuwen Het carpaletunnelsyndroom Mononeuropathieën van het been Letsel van de plexus lumbosacralis Zenuwletsel Polyneuropathieën Symptomen Oorzaken Erfelijke neuropathieën Aanvullend onderzoek Behandeling van polyneuropathie Neurologische pijnsyndromen Pijn is subjectief Soorten pijn Nociceptieve pijn Neuropathische pijn Functionele neurologische pijnklachten Basisprincipes pijnbehandeling Pijn in de nek en arm Cervicobrachiaal syndroom Het cervicale radiculaire syndroom Het thoraxapertuursyndroom Pijnsyndromen van rug en been Lumbago, spit en ischialgie De lumbale hernia nuclei pulposi Lumbale kanaalstenose Pijn op de romp Complex regionaal pijnsyndroom Ziekten van het ruggenmerg Anatomie van wervelkanaal en ruggenmerg Ligging van het ruggenmerg Uitval door een dwarslaesie Radiologische diagnostiek Conventioneel röntgenonderzoek MRI-onderzoek Traumatische letsels van het ruggenmerg Voorbijgaande en blijvende uitval Traumatische ruggenmergsyndromen Nut van operatief ingrijpen bij traumatisch ruggenmergletsel Late gevolgen van een cervicaal trauma De niet-traumatische ruggenmergaandoening Klinische benadering Beeldvormend onderzoek bij myelopathie Algemeen aanvullend onderzoek Liquoronderzoek Ruggenmergbeknelling door niet-traumatische oorzaken Klinische verschillen tussen extramedullaire en intramedullaire compressie Cervicale kanaalstenose

7 XIII Syringomyelie Ventrale transdurale myelumherniatie De Chiari-malformatie Therapie van de niet-traumatische ruggenmergcompressie Myelopathieën zonder compressie Vasculaire stoornissen van het spinale myelum Myelitis transversa Gecombineerde-strengziekte Vacuolaire myelopathie bij aids Tropische spastische paraparese Aandoeningen van de hersenzenuwen Algemene oorzaken Klinische beelden Nervus olfactorius (I) Nervus opticus (II) Nervus oculomotorius (III) Nervus trochlearis (IV) Nervus trigeminus (V) Nervus abducens (VI) Nervus facialis (VII) Nervus vestibulocochlearis (VIII) Nervus glossopharyngeus (IX) en nervus vagus (X) Nervus accessorius (XI) en nervus hypoglossus (XII) Uitval van meerdere hersenzenuwen Herseninfarct en hersenbloeding Indeling van cerebrovasculaire aandoeningen Oorzaken en gevolgen Epidemiologie en prognose Risicofactoren Diagnostiek Klinische benadering Beeldvorming Klinische aspecten van cerebrale vaatafsluitingen TIA s Afsluiting van de arteria carotis Herseninfarct in het stroomgebied van de arteria cerebri media Herseninfarct in het stroomgebied van de arteria cerebri anterior Afsluiting van de arteria cerebri posterior Herseninfarct in het vertebrobasilaire stroomgebied Lacunaire infarcten Therapie bij een herseninfarct Acute behandeling Stroke unit Chirurgische decompressie bij dreigende inklemming Primaire en secundaire preventie Carotisdesobstructie Revalidatie na een beroerte Intracraniële bloedingen Primaire hypertensieve intracerebrale bloeding Lobaire hematomen Operatieve verwijdering van een intracerebraal hematoom Subarachnoïdale bloeding Traumatische en niet-traumatische SAB s Klinische verschijnselen Diagnostiek

8 XIV Bewaking en behandeling Restverschijnselen Recidiefbloedingen Het bij toeval gevonden aneurysma Screening Perimesencefale bloeding Donderslaghoofdpijn Cerebrale veneuze sinustrombose Klinische verschijnselen en diagnostiek Behandeling Primaire en secundaire cerebrale vasculitis Hypertensieve encefalopathie Epilepsie en andere paroxismale aandoeningen Aanvallen Epileptische aanvallen Classificatie van epilepsieaanvallen Classificatie van epilepsiesyndromen Oorzaken en uitlokkende factoren Epileptische aanvallen bij kinderen Therapie Niet-epileptische aanvallen Syncope Slaapstoornissen Psychogene aanvallen Drop attacks Bewusteloosheid door een stoornis in de formatio reticularis Hyperventilatie TIA s Andere niet-epileptische aanvallen Veranderd bewustzijn Bewustzijnsstoornissen Benadering van de comateuze patiënt Inklemmingssyndromen Metabool coma Oorzaken en verschijnselen Intoxicatie Postanoxisch coma Non-convulsieve status epilepticus Veranderd, maar niet verlaagd bewustzijn Aandachtsstoornis Schemertoestand Delier Abulie Vegetatieve toestand Hersendood Traumatisch hoofd/hersenletsel Opvang van hoofdtrauma s Schedelfracturen en intracranieel letsel De ernst van hersenletsel Klinische verschijnselen Diffuus en focaal letsel Primaire en secundaire hersenbeschadiging Intracraniële drukverhoging na een trauma

9 XV 20.4 Opvang en behandeling Eerste inventarisatie Licht traumatisch hoofd/hersenletsel en intracraniële afwijkingen Behandeling bij licht traumatisch hoofd/hersenletsel De behandeling bij ernstiger hersenletsel Donorprocedure Vegetatieve toestand Schedelfracturen Posttraumatische intracraniële complicaties Epidurale bloeding Secundaire verslechtering bij kinderen Subduraal hematoom Liquoruitvloed Hersenzenuwbeschadiging De prognose na hoofd/hersenletsel Lichamelijke restverschijnselen Cognitieve en mentale restverschijnselen Posttraumatische epilepsie Chronische traumatische encefalopathie Hoofd- en aangezichtspijn Hoofdpijn: frequentie en oorzaken De diagnose migraine Het beloop van een migraineaanval Pathofysiologie van een migraineaanval Bijzondere vormen van migraine Therapie bij migraine Pijn in het gelaat Trigeminusneuralgie Glossopharyngeusneuralgie Trigeminusneuropathie Temporomandibulaire disfunctie Atypische chronische aangezichtspijn Clusterhoofdpijn Arteriitis temporalis Spanningshoofdpijn (tension-type headache) Acute hoofdpijn Niet-pluis -verschijnselen bij hoofdpijn Neurologische tumoren en neurologische complicaties van maligne aandoeningen Neuro-oncologie Klinische symptomen Algemene klinische verschijnselen Lokale uitvalsverschijnselen Primaire tumoren van het zenuwstelsel Indeling Gliomen Primitieve neuro-ectodermale tumoren Meningeomen Neurinomen Hypofysetumoren Craniofaryngiomen Primair intracerebrale lymfomen Cerebrale metastasen Leptomeningeale metastasen Wervelmetastasen Paraneoplastische verschijnselen

10 XVI 22.8 Complicaties van oncologische behandeling Radiotherapie Chemotherapie Infecties van het centrale zenuwstelsel en de hersenvliezen Intracraniële infecties Bacteriële meningitis Klinische presentatie Diagnostiek bij meningitis Epidemiologie en behandeling Hersenabces Ontstaansmechanisme Klinische presentatie Behandeling Virale en postvirale ziekten van het zenuwstelsel Virale meningitis Virale encefalitis Herpessimplexencefalitis Poliomyelitis anterior Herpeszosterneuritis Rabiës Neurologische complicaties van hiv-infecties Incidentie Cerebrale toxoplasmose Progressieve multifocale leuko-encefalopathie Cryptokokkenmeningitis Primair centraalzenuwstelsellymfoom Tuberculose van het centraal zenuwstelsel Tetanus Syfilis (lues) Neuroborreliose Multiple sclerose en aanverwante aandoeningen Pathofysiologie Klinische verschijnselen Beloop Genetische en exogene factoren Het stellen van de diagnose Therapie Leefadviezen Bekorten van een exacerbatie Beïnvloeding van het ziektebeloop Bestrijding van symptomen Begeleiding van de patiënt en familie Andere ziekten met CZS-demyelinisatie Acute gedissemineerde encefalomyelitis Myelitis transversa Neuromyelitis optica Op multiple sclerose gelijkende aandoeningen Neurosarcoïdose Neurologische complicaties van systemische lupus erythematodes Neurologische afwijkingen bij de ziekte van Sjögren Spinocerebellaire aandoeningen Indeling spinocerebellaire aandoeningen Neurodegeneratieve aandoeningen Beloop

11 XVII Selectieve uitval Erfelijk en sporadisch voorkomen Spinocerebellaire ataxie Symptomen Autosomaal dominante ataxie Autosomaal recessieve ataxie: ataxie van Friedreich Niet-erfelijke ataxie Erfelijke spastische paraparese en laterale sclerose Ziekten van de basale kernen De ziekte van Parkinson Oorzaken Motorische symptomen Niet-motorische verschijnselen Prevalentie Pathofysiologie De klinische diagnose Behandeling Atypische vormen van parkinsonisme Vasculair parkinsonisme Medicamenteus parkinsonisme Parkinson plus syndromen Andere bewegingsstoornissen Tremoren Chorea Dystonie en dyskinesie Myoklonieën Ballisme Overmatige schrikreacties Tics Dementie Het dementiespectrum Epidemiologie Vroege symptomen Anamnese en heteroanamnese bij verdenking op dementie De ziekte van Alzheimer Diagnostische criteria Neuropathologisch substraat Erfelijke factoren Beloop Medicamenteuze behandeling Vasculaire dementie Dementie door grotere cerebrale infarcten Dementie bij small vessel disease Frontotemporale dementie Subtypen Dementie met Lewy bodies De ziekte van Creutzfeldt-Jakob Dementie bij aids Dementia paralytica Neurologische afwijkingen bij kinderen Anamnese en onderzoek bij kinderen Anamnese Onderzoek Neurologische aandoeningen bij kinderen

12 XVIII 28.3 Vroege beschadiging en aanlegstoornissen van het centrale zenuwstelsel Ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel Spina bifida Stoornissen van proliferatie en migratie van neuronen Aanlegstoornissen op basis van chromosoomafwijkingen Afwijkende schedelvorm en/of schedelgrootte Teratogene effecten Intra-uteriene infecties Porencefalie Perinatale beschadiging Traumatische plexusletsels Erfelijke stofwisselingsziekten Intoxicatieziekten Stapelingsziekten Ziekten van de energiehuishouding Neurocutane aandoeningen Tubereuze sclerose Neurofibromatose Craniofaciale angiomatose (ziekte van Sturge-Weber) Ziekte van Von Hippel-Lindau Ataxie bij kinderen Dandy-Walker-syndroom Chiari-malformatie Tumoren in het cerebellum Neurodegeneratieve aandoeningen Acute ataxie Leer- en gedragsproblemen ADHD Autisme Leerstoornissen Neurologische complicaties bij niet-neurologische ziekten en als bijwerking van therapie Cardiovasculaire aandoeningen Endocriene aandoeningen Systeemziekten Stoornissen in de water- en elektrolytenhuishouding Metabole stoornissen en deficiënties Hematologische afwijkingen Geneesmiddelen Gevolgen van alcoholmisbruik Bijlagen Bijlage Bijlage Register

13