Paddenstoelennieuwsbrief Nummer december 2013

Transcriptie

1 Paddenstoelennieuwsbrief Nummer december 2013 waarn Voorwoord Beste paddenstoelenvrienden, Het heeft lang geduurd, maar nu zit het paddenstoelenseizoen er nu toch wel echt op. Om de feestdagen door te komen, heb ik hier weer een goed gevulde nieuwsbrief. Op 11 januari is er weer de Nieuwsjaardag in Wageningen. Daar is niet alleen een leuk lezingenprogramma en veel gelegenheid om andere mycologen tegen te komen, maar als het goed is zijn daar in ieder geval ook de nieuwe standaardlijst, het OBN paddenstoelenrapport, bestelde chemicaliën en ijzersulfaat te koop. Het is echt de moeite waard om te komen! Ik wens jullie mooie feestdagen en een prachtig en zwamrijk 2014 Veel leesplezier en tot op de Nieuwjaarsdag. Melchior van Tweel (redactie) Rectificaties en aanvullingen Helaas zijn er in de vorige Paddenstoelennieuwsbrief (nummer 14) enkele foutjes en onvolledigheden geslopen. In het artikel over Podospora intestinacea is helaas de naam van Jac Gelderblom verkeerd gespeld. De Granaatbloemwasplaat in de Coepelduynen te Noordwijk is oorspronkelijk ontdekt door Hans Adema, Theo Westra en Joop Vlieg. De waarnemingen van het Leermostrechtertje bleken toch niet de eerste te zijn. Deze soort is al enige jaren bekend uit Anderen, gevonden door Bert Oving. Excuses voor de verwarring. Het Gestreept nestzwammetje schiet het verst Er zijn uiteenlopende manieren bekend waarmee paddenstoelen hun sporen afschieten. Nestzwammetjes schieten hun sporen in pakketjes, de zogenaamde eitjes, af en zo blijkt nu, met een uiteenlopend resultaat. Het Mestnestzwammetje blijkt het hardst te schieten, het Gestreept nestzwammetje schiet het verst. Tekst en foto: Menno Boomsluiter Lees meer op

2 \ Let op het Wilgenschorsschijfje Nu het is beginnen vriezen is de kans zeer klein dat je nog vlezige paddenstoelen in goeie staat vindt. De speurtocht naar minder opvallende soorten die jaarrond te zien zijn kan beginnen. Op dode wilgentakken, die vaak nog aan de boom hangen, kan je soms door de schors brekende, zwarte, ovale, kussenvormige vruchtlichamen zien. Deze vlekken zijn hooguit één centimeter groot, soms zijn ze met elkaar verbonden en onder de loep zijn er papillen te zien op het oppervlak. Dit is zonder twijfel het Wilgenschorsschijfje (Diatrype bullata), dat uitsluitend voorkomt op Wilg. De soort is absoluut geen zeldzaamheid, maar wordt weleens over het hoofd gezien. Lees meer over deze soort op Bron: Paddenstoelen.flits nov-dec 2013 KVMV heeft nieuwe website met fotogallerij Onlangs ging de langverwachte nieuwe website van Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging online. Daar vind je nu alle info over de activiteiten van de vier regionale werkgroepen van deze vereniging: ZWAM, Mycolim, AMK en OVMW. Het paradepaardje van deze website moet de fotogalerij worden, waar kwaliteitsvolle foto's van algemene tot zeldzamere soorten te zien zijn. Belangrijk is dat enkel goedgekeurde foto's hierop verschijnen. Deze foto's zijn dus 100% betrouwbaar. Tientallen foto's staan nog klaar om toegevoegd te worden, een winterwerk voor mycologen na een druk paddenstoelenseizoen. Bezoek de fotogallerij op: Bron: Paddenstoelen.flits nov-dec 2013 Paddenstoelen de wezen van het Natuurbeleid in Nederland? Zowel nationaal als internationaal spelen paddenstoelen geen enkele rol in natuurbeleid. Zo worden zij in de teksten over de Natura-2000 gebieden nauwelijks genoemd, in tegenstelling tot vooral planten en vogels. Zijn zij het kind van de rekening? Menno Boomsluiter heeft over dit onderwerp een opiniestuk geschreven in een Natuurbericht. Lees hier meer over op

3 Nieuwe wetenschappelijke namen in de Veldgids Paddenstoelen Eerder is in de Paddenstoelennieuwsbrief lovend geschreven over de Veldgids Paddenstoelen. In deze gids worden echter de wetenschappelijke namen gebruikt van de nieuwe (en nog te verschijnen) standaardlijst van de NMV. Helaas is er geen index in het boek opgenomen van de oude en nu nog gebruikte wetenschappelijke namen. Dat maakt het zoeken van bepaalde soorten soms moeilijk. André Aptroot heeft daarom een kort tabelletje gemaakt (zie hieronder) met daarin een snelle vertaling naar de nieuwe namen. In de volgende druk komt mogelijk al een extra index die dit overbodig maakt. Maar tot die tijd kan je deze tabel printen, uitknippen en in je veldgids leggen of plakken. Oudere naam Collybia Conocybe Coprinus Lactarius Macrolepiota Mycena Omphalina Panellus Paxillus Pholiota Psilocybe Xerocomus Tabel: André Aptroot Zie ook onder Gymnopus, Rhodocollybia Pholiotina Coprinellus, Coprinopsis, Parasola Lactifluus Chlorophyllum Resinomycena, Roridomycena Loreleia Sarcomyxa Tapinella Meottomyces Deconica, Hypholoma, Leratiomyces, Stropharia Pseudoboletus Weer nieuwe soorten op paardenmest Op 28 november heb ik wederom een voor Nederland nieuwe soort gevonden n.l. Pyxidiophora badiorostris. Deze soort is gevonden op paardenmest in natuurgebied Sollenveld bij Kijkduin. Pyxidiophora badiorostris werd steeds gevonden in het gezelschap van Sporidesmiella hyalosperma en een Schizothecium (Podospora) miniglutinans). De eerste twee zijn nieuwe soorten voor Nederland. P. badiorostris valt alleen op door het nekje dat boven de mest uitsteekt, het oranje/gele vruchtlichaam zit verscholen in de mest. Er zijn ook 5 exemplaren gevonden met twee nekken. Op de microscoop opname is een bijzonderheid te zien n.l. Sporidesmiella hyalosperma die zich heeft genesteld op de nek van P. badiorostris en de ejaculatie van een hoeveelheid sporen die zich in een slijmerige bal bevinden. Meer microscopische informatie op Tekst en foto: Joop van der Lee

4 Stam met Pruikzwam verplaatst Begin december is een Beuk met het mycelium van de Pruikzwam (Hericium erinaceus), geveld. De laanbeuk stond langs de provinciale weg N224 Ede-Arnhem en was dus eigendom van de Provincie. Deze vonden het onverantwoord om de beuk te laten staan uit veiligheidsoverwegingen voor het verkeer op de N224. Ook kandalaberen was geen optie omdat de boom strak tegen een parkeerplaats van de weg aan stond. Er was dus geen ander alternatief mogelijk, omdat men geen risico wilde nemen. Op deze weg zijn in een recente verleden diverse menselijke slachtoffers gevallen als gevolg van omgewaaide bomen. Met een boomboor werd geconstateerd dat de boom in een slechte conditie verkeerde en dat hij geveld moest worden. Hij priemde er eenvoudig door. Het gedeelte van de stam van de beuk waarin zich het mycelium bevindt is overgebracht naar een humusrijke beschutte plek (een beukenlaan met gedeeltelijke beschutting van een fijnsparrenvak) langs de geel gemarkeerde wandelroute in het Planken Wambuis. In de directe omgeving komen ook andere holle Beuken voor. We hopen volgende jaren op vruchtlichamen van de Pruikzwam of dat het mycelium elders in het Planken Wambuis zich in een beuk vestigt. Met deze actie is de kans vergroot dat de Pruikzwam voor de omgeving behouden blijft ter plekke of in de omgeving. Het alternatief was versnipperen. Nu hopen we op deze manier dat mensen nog even van deze bijzondere zwam kunnen blijven genieten. Deze actie is ondernomen door Natuurmonumenten Zuidwest Veluwe in samenwerking met de Provincie Gelderland. In het Planken Wambuis werden dit jaar verder ook Gelobde Pruikzwam, Kammetjesstekelzwam en Gele Stekelzwam aangetroffen. Tekst en foto s: Roel van Ekeris (boswachter Natuurmonumenten Zuidwest Veluwe)

5 Nieuwe Koraalzwam ontdekt op Ameland en in duinen bij Wassenaar Begin november jongstleden werden er bijzondere paddenstoelen gevonden op Ameland. In de duinen bij Buren en op het Oerd vond Theo Kiewiet elf koraalzwammen. Van deze Amelander paddenstoelen werd in overleg microscopisch onderzoek verricht. Het bleek een lastige klus, want van de koraalzwam bij Buren kwam met geen in Nederland bekenden soorten overeen. De tien koraalzwammen op het Oerd bleken uiteindelijke en onverwacht Anijskoraalzwammen te zijn: Ramaria gracilis. Een zeer zeldzame koraalzwamsoort die de laatste 23 jaar slechts zeven keer eerder in Nederland is gevonden volgens de NMV verspreidingsatlas van paddenstoelen. Anijskoraalzwammen worden meestal in het strooisel van naaldbomen gevonden, maar de Amelander R. gracilis groeien gewoon tussen het mos op door konijnen begraasde duinen. En hoe zit het met die mysteriekoraalzwam uit de duinen bij Buren? Martin Gotink kwam er ook niet uit; hij dacht zelfs aan een koraalzwam die nooit in Nederland is gezien. Sporenonderzoek wees op Ramaria roellinii, maar voor goed onderzoek waren rhizomorfen van de paddenstoel nodig. En rhizomorfen waren niet te vinden bij deze koraalzwam. Wat nu? De voorzienigheid beschikte dat het onderzoek kon worden voortgezet. Fotograaf Theo Westra ontdekte namelijk soortgelijke koraalzwammen in de duinen van Zuid Holland tussen Wassenaar en Katwijk. En een foto daarvan kwam via waarneming.nl bij Martin Gotink. Al snel werd er contact gelegd en monsters werden opgestuurd voor onderzoek en dit hielp. De koraalzwammen uit de Hollandse duinen hadden dezelfde sporen als het exemplaar van Ameland en die hadden wél rhizomorfen. Daaraan kon met zekerheid worden vastgesteld dat het om een voor Nederland onbekende paddenstoel ging. Nederland is een nieuwe paddenstoelsoort rijker: de Ramaria roellinii, er is een wetenschappelijke naam, de Nederlandse naam zal nog bedacht moeten worden. Wellicht is voorheen deze koraalzwam uit het open duin (vaak?) aangezien voor verwante soorten als de Naaldboskoraalzwam of Groenwordende Koraalzwam. De Steppenkoralle, zoals de Ramaria roellinii in Duitsland heet, is waarschijnlijk al goed te herkennen aan de kleine vruchtlichamen, witte rhizomorfen, habitat en roodbruine reactie met KOH, dit voor de kenners. Hoe dan ook, er is voortreffelijk samengewerkt tussen onderzoeker Martin Gotink en de twee Theo s die de koraalzwammen in de duinen van Holland en Ameland vonden. Er is een nieuwe Nederlandse paddenstoelsoort ontdekt en dat gebeurt niet vaak. Lees meer op Tekst: Theo Kiewiet. Foto s: Theo Westra (boven) en Theo Kiewiet (onder) De waarnemingen van deze soort zijn te vinden via

6 Toverchampignon in spoorberm in Vlaanderen In een oude spoorwegberm in Wilrijk/Mortsel (Vlaanderen) werd begin november een opmerkelijke champignon gevonden. Deze steenharde, forse paddenstoelen braken uit de grond en hadden nog heel wat aarde op hun hoed. Al gauw werd duidelijk dat het niets anders kon zijn dan de Toverchampignon, een soort waarvan zelfs bekend staat dat ze door beton heen kan breken. Beton is er genoeg hier voor de Toverchampignon (Agaricus geesterani), toch is het pas de tweede keer dat deze opmerkelijke soort in Vlaanderen wordt gezien. Begin november werd de aandacht van Yves Joris getrokken door een groep forse zwammen op een berm tussen Wilrijk en Mortsel. Over deze 8 m hoge, honderd jaar oude berm liep het vroegere militaire ringspoor tussen de verschillende forten van de Brialmontgordel. Ongeveer 40 jaar geleden werden de treinsporen verwijderd en is deze berm geleidelijk aan opnieuw door de natuur ingenomen. Lees meer op Tekst: Roosmarijn Steeman en Yves Jori. Foto: Yves Jori. Nieuwe slijmzwam voor Nederland: Lamproderma puncticulatum Tijdens een wandeling door de Zurenhoek, een bosgebied nabij Bergen op Zoom, viel mijn oog op een met een wittige substantie bedekt Larixappeltje, deels begraven in een dikke laag vochtig mos. Thuis onder het binoculair bleek het een halfrijpe slijmzwam. Na een paar dagen narijpen van de vruchtlichaampjes vielen onder de microscoop direct de bandvormige capillitiumdraden op, wat met het aparte perideum, de grootte van de sporen, de korte steel en de lage aanhechting van het capillitium de mogelijke kandidaten fors beperkte. Opgestuurd naar Hans van Hooff, bleek het om een nog niet eerder in Nederland gevonden soort te gaan, namelijk Lamproderma puncticulatum. Een dubbelganger van deze soort is Lamproderma granulosum, die echter grotere sporen heeft en op details verschilt. Tekst en foto: Aafke Buijs Bron:

7 Over nieuwe soorten die niet nieuw blijken te zijn (1) In de vorige nieuwsbrief werd enthousiast melding gemaakt van de tweede vondst in Nederland van het Leermostrechtertje (Arrhenia peltigerina). Dat lokte reacties uit van mycologen in het land, die deze soort sinds 2009 jaarlijks in andere terreinen hadden gevonden. Maar de soort staat niet in de verspreidingsatlas en er is geen vermelding op de website van de NMV van deze soort in de nieuwe-soortenlijst. Hoe kan dat dan? Als een soort in ons land is gevonden, hoort deze toch in de standaardlijst van de NMV te staan? Hiervoor bestaan verschillende oorzaken. Allereerst is er verwarring doordat verschillende paddenstoelennamenlijsten op internet niet met elkaar overeenstemmen. Zo is de lijst op Telmee.nl niet compleet en vermeldt Waarneming.nl zelfs soorten die nog nooit in Nederland gevonden zijn en daarom dus terecht niet in de NMV-standaardlijst staan. Ten tweede is er de website De lijst op deze website is gebaseerd op de standaardlijst uit 1995 en aangevuld met soorten die tot 2010 in ons land officieel gemeld zijn bij de paddenstoelenkartering, maar aanvullende lijsten van 2010, 2011 en 2012 moeten worden gezocht op de website van de NMV. Dat is onhandig, maar het kon helaas niet anders, omdat sinds 2010 wordt gewerkt aan een nieuwe standaardlijst. De aanvulling van de lijst op de verspreidingsatlas is daarom opgeschort. Daarna zijn er ook nieuwe soorten gemeld in Maar deze soorten zijn nog in behandeling: hun taxonomie moet nog exact worden uitgezocht en dat is een lastige klus, die alleen door enkele specialisten kan worden uitgevoerd. Het is dus minder eenvoudig dan het lijkt om via internet vast te stellen of een soort nieuw is voor ons land of niet... Voor het Leermostrechtertje geldt een bijzonder verhaal. Weliswaar was de soort in 2009 al gemeld, maar de taxonomische status van de soort was erg onzeker. Specialisten hebben zich erover gebogen en tenslotte is deze soort in de in januari 2014 te verschijnen nieuwe standaardlijst opgenomen als Omphalina peltigerina. Omdat deze standaardlijst nog niet is gepubliceerd, kon niemand weten dat het Leermostrechtertje al was gemeld en opgenomen onder een andere wetenschappelijke naam! De nieuwe standaardlijst zal verkrijgbaar zijn tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst in Wageningen. Daarna wordt ook de verspreidingsatlas bijgewerkt! Tekst: Aldert Gutter

8 Roze Grasknotsje in reservaat De Zumpe bij Doetinchem Het reservaat De Zumpe bij Doetinchem bestaat uit een interessant graslandje met een ven en oud Elzen- Wilgenbroekbos met kwel op lichte leem. Tijdens de inventarisatie noteer ik op dit graslandje de Rupsendoder en toon hem aan mijn collega André Hertog, die de Flora onderzoekt. Bij het knielen, valt mijn oog op prachtige roze knotsjes verscholen tussen het Puntmos. Bestaat er niet zo n roze knotsje? Jawel, het Roze Grasknotsje (Typhula incarnata)! Het grootste knotsje meet totaal maar 1,75 cm; de fertiele club is slechts 4,5 mm lang en is 1,1 mm breed. De soort heeft gespen en naast stervormige kristallen op de steel zijn er ook dikke korte haren aanwezig. Om deze kleine Roze grasknotsjes te vinden moet men geluk hebben, de tengere habitus is ook een reden waarom ze waarschijnlijk zo zeldzaam zijn, alom, een leuke afsluiting van het jaar 2013! Tekst en foto: Marjon van der Vegte Bron: Paddenstoel van de Maand: Rode plakaatzwam (Meruliopsis taxicola) Als de herfst voorbij de tweede helft is, kun je in dennenbossen op de voedselarme zandgronden soms de Rode plakkaatzwam vinden. Deze zeldzame soort is steeds weer een verrassing als je hem vindt en niet in de laatste plaats om zijn schoonheid. Het valt op hoe fotografen voor deze gaatjeskorst geduldig in de rij gaan staan om allemaal deze herfsttint bij uitstek vast te kunnen leggen! Warmbruin valt extra op in de grauwe dennenbossen in deze tijd van het jaar. Het hymenium is bijzonder, omdat het door zijn vorm precies tussen de gaatjeszwammen (met een poroïd hymenium, vergelijk resupinate Phellinus-soorten) en de aderzwammen (met een meruloïd hemenium, vergelijk Leucogyrophana spp.) in staat. Dit is goed te zien in de detailfoto (onder). Vandaar dus de naam 'Meruliopsis', wat "als een Merulius" betekent. Foto's: Kor Raangs & Aldert Gutter, tekst: Aldert Gutter. Bron:

9 Wasplatennieuws: het Papegaaizwammetje opgesplitst Er is onlangs een studie gepubliceerd over het Papegaaizwammetje (Hygrocybe psittacina) in Groot-Brittannië. Van de wasplaten met kleverige steel zoals Papegaaizwammetje en Slijmwasplaat (Hygrocybe laeta) was al eerder duidelijk dat ze in een apart genus thuishoren: Gliophorus. In Engeland heeft men nu de enorm variabele 'soort' Gliophorus psittacina moleculair bekeken. In een artikel in het laatste nummer van Mycokeys worden twee nieuwe wasplaten beschreven: - Gliophorus reginae: dit is een Papegaaizwammetje met een bleke steel en rozeachtige hoed (soms met violette of purperen tinten) - Gliophorus europerplexus: dit is een Papegaaizwammetje met bruinrode tot baksteenrode tinten, dat door veel auteurs al langer als aparte soort beschouwd wordt, nl. de Bruinrode wasplaat (Gliophorus perplexa). Op basis van DNAonderzoek blijkt dat de "echte" Bruinrode wasplaat een Noord-Amerikaanse soort is die verschilt van de Europese populaties. Die Europese soort wordt dan maar Gliophorus europerplexus gedoopt. Belangrijk is dat het bij beide soorten gaat om vruchtlichamen ZONDER groene pigmenten. Groene steeltop = toch Gliophorus psittacina dus. Lees meer in het artikel in Mycokeys Bron: Fungi mailinglist. Tekst: Wim Veraghtert Colofon Dit is de digitale nieuwsbrief van de Nederlandse Mycologische Vereniging. De nieuwsbrief heeft een onregelmatige verschijning, afhankelijk van het seizoen, de aangeleverde stukken en de urgentie van het nieuws. De redactie is in handen van Melchior van Tweel en is te bereiken via het adres: nieuwsbrief@allesoverpaddenstoelen.nl. Oude nieuwbrieven zijn te vinden op De nieuwsbrief vormt een aanvulling op de websites en Coolia en richt zich vooral op actuele zaken die de mycologie aangaan. Hoewel de nieuwsbrief zich in eerste instantie richt op mensen die al thuis zijn in de wereld van de mycologie (bijvoorveeld de leden van de NMV en KVMV), staat deze natuurlijk ook open voor alle andere mensen die "iets hebben" met paddenstoelen, zoals paddenstoelwerkgroepen van IVN en KNNV, kinderen, studenten, natuurgidsen en docenten. De berichten zullen een laagdrempelig karakter hebben, maar ook wel met een wetenschappelijk tintje. De Nederlandse Mycologische Vereniging (NMV), opgericht in 1908, heeft als doel de beoefening van de mycologie in ruime zin te bevorderen. In voor- en najaar worden wekelijks excursie georganiseerd, verder worden er werkweken gehouden en in de winter verscheidene landelijke bijeenkomsten. Tevens is de NMV actief in de natuurbescherming waar het paddenstoelen betreft. De contributie voor de NMV bedraagt 25 voor gewone leden ( 30,- indien adres in het buitenland) en 12,50 voor huisgenootleden (krijgen geen Coolia). Lidmaatschap voor het leven bedraagt 425,-, voor huisgenootleden 212,50. Informatie is verkrijgbaar via nmv@mycologen.nl. Nieuwe leden, opzeggingen en adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven op nmvleden@mycologen.nl. Lid worden van de NMV kan op klik vervolgens op Info/contact (rechtsboven) en lid worden (links). Voor meer informatie over de NMV wordt verwezen naar de websites: De nieuwsbrief is vóór en dóór mycologen en andere paddenstoelenliefhebbers. Het is voor de redactie niet mogelijk de hele nieuwsbrief zelf te vullen. Daar hebben we jouw hulp bij nodig. Wil je een onderwerp aandragen? Stuur het toe aan de redactie. Welke onderwerpen kunnen aan bod komen? Alles kan in aanmerking komen, mits het een relatie heeft met de mycologie (in brede zin van het woord): nieuwsberichten, nieuwe soorten, oproepen, bijzondere vondsten, rariteiten, mysteriesoorten, nieuwe literatuur, rapporten, nieuws van werkgroepen, excursies, cursussen, vragen voor controles, literatuurvragen, vraag en aanbod, microscopie, websites, tips, veldkenmerken, determinatiesleutels, etc. Er zijn maar twee onderwerpen waar enige terughoudenheid aan de orde is: Plukken en eten van paddenstoelen (inclusief recepten). Over het plukken van paddenstoelen heeft de NMV een genuanceerd standpunt, waarbij met name grootschalige pluk moet worden voorkomen. Verder wordt verwezen naar het plukstandpunt van de NMV. Deze is te vinden op en klik dan op NMV plukstandpunt (links). Voor het determineren van paddenstoelen aan de hand van alleen foto s wordt verwezen naar het forum van Waarneming.nl en Telmee.nl: Op dit forum zijn daarvoor alle

10 mogelijkheden. Alleen determinaties met beschrijving en/of microscopische foto s, waar je echt niet uitkomt, kunnen eventueel in de nieuwsbrief worden geplaatst. In de nieuwsbrief zijn diverse links aangegeven naar websites. Mochten een directe link het niet doen, kopieer dan de volledige link naar je webbrowser. Omdat voor afbeeldingen veelal auteursrechten gelden, is voor alle afbeeldingen in deze nieuwsbrief, die niet al eerder door de eigenaren voor publicatie aan de Nederlandse Mycologische Vereniging ter beschikking werden gesteld, zo goed als mogelijk nagegaan wie de eigenaren zijn, waarna toestemming is verkregen voor het gebruik. Mocht u desondanks materiaal aantreffen, waarvan u meent dat dit niet had mogen worden gebruikt, stelt u ons hiervan dan a.u.b. in kennis, zodat eventuele gebruiksvoorwaarden kunnen worden geregeld of het materiaal kan worden verwijderd. U kunt een sturen naar nieuwsbrief@allesoverpaddenstoelen.nl. Als je andere mycologen of paddenstoelliefhebbers kent die deze nieuwsbrief nog niet krijgen, stuur deze dan gerust door. Als je de nieuwsbrief direct wilt krijgen, geef je adres dan door aan de redactie. Je hebt deze nieuwsbrief gekregen omdat je in de verzendlijst staat. Mocht je geen belangstelling meer hebben, laat dat dan weten aan de redactie.