Effect en randvoorwaarden van digitaal leren voor reguliere en zorgleerlingen

Transcriptie

1 Effect en randvoorwaarden van digitaal leren voor reguliere en zorgleerlingen Onderzoeksresultaten: Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Drs. Maurice de Greef Onderzoeker, Adviseur en Trainer Artéduc In opdracht van Van Der Burgt Digitaal Leren M.m.v.: Henk van der Burgt, Ron Ghijssen, Frans Guelen en Hen Willemse Juni 2012 Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 1

2 Ook zorgleerlingen maken in een digitale leeromgeving goede vorderingen Uitspraak Henk van der Burgt (Docent Merletcollege) Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, of gebruikt in bijvoorbeeld een PowerPointpresentatie, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Artéduc Van der Burgt Digitaal Leren. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j 0 het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijke vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor zover het opnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de beide genoemde partijen te wenden Artéduc, s-hertogenbosch en Van der Burgt Digitaal Leren Dit onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit de SLOA-middelen van de VO-raad Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 2

3 Inhoudsopgave 1. Aanleiding onderzoek digitaal leren als vorm van passend onderwijs 4 2. Onderzoeksvragen en bijbehorende analyses 5 3. De zorgleerling in beeld 8 4. Naar een kader voor digitaal leren Een brede benadering van een succesvol leerresultaat Naar een begrippenkader voor digitaal leren voor reguliere en zorgleerlingen Onderzoeksmethode Resultaten van digitaal leren onder reguliere en zorgleerlingen Discussie en implicaties voor de praktijk 30 Bijlage 1: Schematische weergave onderzoeksfasen 34 Referenties 35 Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 3

4 Hoofdstuk 1: Aanleiding onderzoek digitaal leren als vorm voor passend onderwijs De directe aanleiding voor dit onderzoeksproject is tweeledig. Allereerst zijn de ervaringen met zorgleerlingen in de digitale lessen wis- en rekenkunde binnen het Merletcollege baanbrekend. Tijdens besprekingen van resultaten (in bijvoorbeeld rapportvergaderingen) blijkt vaak, dat aandachts- en leerproblemen die deze leerlingen hebben, bij vakken die op een traditionele manier verzorgd worden, niet voorkomen bij de lessen waar digitaal cognitieve vaardigheden worden aangeleerd. In tegendeel zelfs. Vaak blijken leerlingen met bijvoorbeeld autistische stoornissen juist opvallend beter te presteren in een digitale leeromgeving. Daarom heeft het Merletcollege reden om passend onderwijs voor haar leerlingen te realiseren, door middel van het aanbieden van een digitale leeromgeving. Hierdoor kunnen ook deze leerlingen succesvolle resultaten voor taal- en rekenonderwijs binnen het voortgezet onderwijs behalen. Het onderzoek is er allereerst op gericht om leersucces van leerlingen in het voortgezet onderwijs, die gebruik maken van de digitale leeromgeving, in beeld te brengen. Aansluitend wordt bekeken of de resultaten specifiek voor zorgleerlingen succesvol zijn en wat de significante bijdrage van de digitale leeromgeving voor de zorgleerling is. Hiervoor is een digitaal meetinstrument ontwikkeld, waarbij de kwaliteit van digitale leerprocessen van zowel reguliere als zorgleerlingen in beeld gebracht kan worden. Vervolgens worden op basis van de onderzochte succesfactoren aanbevelingen gedaan t.a.v. de optimalisatie van de kwaliteit van de digitale leeromgeving voor leerlingen die passend onderwijs nodig hebben. Verder zullen in deze rapportage in hoofdstuk 2 de onderzoeksvragen worden toegelicht. Vervolgens worden in de hoofdstukken 3, 4 en 5 de afzonderlijke vragen van het deskresearch uitgewerkt. Dit wordt samengevat in hoofdstuk 6. De onderzoeksmethode (inclusief het ontwikkelde onderzoeksinstrument) zal aansluitend in hoofdstuk 7 worden beschreven, waarna in hoofdstuk 8 de resultaten van het onderzoek worden toegelicht. Ten slotte worden in het laatste hoofdstuk de resultaten van het deskresearch en het kwantitatief onderzoek samengevat en besproken. Er wordt afgesloten met de mogelijke vervolgstappen voor onderzoek en tevens een opsomming van succesfactoren voor de realisatie van een digitale leer- en oefenomgeving. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 4

5 Hoofdstuk 2: Onderzoeksvragen en bijbehorende analyses Deze rapportage beschrijft een deskresearch voor het onderzoek, waarin wordt gekeken wat digitaal leren als vorm van passend onderwijs voor zowel reguliere als zorgleerlingen kan betekenen. Om duidelijk te maken waarom een deskresearch wordt georganiseerd en waar het uiteindelijk voor gebruikt wordt, beschrijft dit hoofdstuk alle onderzoeksfasen met bijbehorende onderzoeksvragen betreffende het voorgenomen onderzoek. Fase 1: Deskresearch Centraal staat de vraag of digitaal leren een succesvolle bijdrage kan leveren voor het onderwijsaanbod aan zorgleerlingen. Als dat zo is, zou men op deze wijze toch passend onderwijs kunnen verzorgen. Om antwoord te krijgen op deze vraag is een aantal onderzoeksvragen geformuleerd, die door middel van kwalitatief en kwantitatief onderzoek beantwoord moet worden. Allereerst moet er verkend worden naar welke inhoud onderzoek gedaan moet worden en wat eerdere onderzoeken al hebben aangetoond. Dit onderzoek wil in kaart brengen of een digitaal leerproces voor zorgleerlingen succesvolle leerresultaten kan opleveren. Aansluitend wil het de succesfactoren voor digitaal leren in kaart brengen. Binnen deze onderzoekscontext staan dus 4 begrippen centraal, te weten: zorgleerling, digitaal leerproces, succesvol leerresultaat en succesfactoren voor digitaal leren. Om deze begrippen en hun onderliggende relatie via een meetinstrument te kunnen onderzoeken, moeten hun betekenissen in kaart worden gebracht. In de eerste fase wordt deskresearch (oftewel literatuuronderzoek) gebruikt om antwoorden te krijgen op onderzoeksvraag 1.1 tot en met 1.5: 1. Wat is een zorgleerling? 2. Wat houdt een digitaal leerproces in? 3. Wanneer is een leerresultaat succesvol? 4. Wat zijn succesfactoren voor digitaal leren? 5. Welke factoren van een zorgleerling en digitaal leren zijn van invloed op het leersucces? Op advies van de onafhankelijke beoordelingscommissie van de SLOA-gelden zal hierbij ook naar internationaal onderzoek en ervaringen vanuit het Primair Onderwijs gekeken worden. In fase 1A wordt antwoord gegeven op deze onderzoeksvragen (zie figuur 1 in bijlage 1). Aansluitend worden deze begrippen vertaald in een meetinstrument om de onderlinge relatie te kunnen testen. Aangezien er momenteel nog geen instrument is ontwikkeld om de relatie tussen deze onderliggende begrippen op wetenschappelijke wijze in beeld te brengen. Resultaat zal een meetinstrument zijn met een aantal indicatoren, dat duidelijk aangeeft wat er gemeten wordt met betrekking tot de relatie tussen zorgleerling en digitaal leren. De realisatie van dit onderzoeksinstrument is fase 1B van het gehele onderzoek (zie bijlage 1). Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 5

6 Fase 2: Validatie onderzoeksinstrument Aangezien het onderzoeksinstrument bestaat uit items die op basis van literatuuronderzoek bij elkaar zijn gevoegd, zal een 'validatiestudie' moeten worden verricht. Onder minimaal 200 deelnemers wordt het instrument afgenomen en op basis van hun scores zal zowel op meetmoment 1 als 2 (voor- en na het leerproces) een Principale Componentenanalyse (PCA) in SPSS 13.0 worden uitgevoerd. Resultaat van deze analyse is een gevalideerd en betrouwbaar onderzoeksinstrument om de relatie tussen zorgleerling en (succesvol) digitaal leren in kaart te brengen. Dit wordt gedaan in fase 2A van het onderzoek (zie bijlage 1). In fase 2B van het onderzoek wordt het meetinstrument bijgesteld en wederom geoperationaliseerd voor verder onderzoek (zie figuur 1). Fase 3: Leersucces voor (zorg)leerling in een digitale leeromgeving Aansluitend wordt onder circa 300 leerlingen gekeken naar de leerresultaten voor het vak wis- en rekenkunde. Hierbij willen de onderzoekers als eerste een antwoord krijgen op de vraag welk leersucces de leerlingen geboekt hebben. Is het zo dat de leerlingen na deelname aan het leerproces een succesvol leerresultaat behalen? De onderzoeksvraag luidt dan ook: 2. Is er sprake van een succesvol leerresultaat onder reguliere en zorgleerlingen van het voortgezet onderwijs van het Merletcollege na deelname aan een digitaal leerproces wis- en rekenkunde? Deze vraag wordt beantwoord in onderzoeksfase 3 (zie bijlage 1). Fase 4: Verschil in leersucces voor soort leerling Op basis van de dataverzameling in fase 3 wordt een verdere analyse gedaan. Dit, omdat nog steeds de vraag speelt of de progressie nu verschilt voor zorg- en reguliere leerlingen. Er zullen daarom 2 groepen worden samengesteld, te weten: Reguliere leerlingen die deelnemen aan een digitaal leerproces; Zorgleerlingen die deelnemen aan een digitaal leerproces. Op de eerste plaats zal gekeken worden welke groep de hoogste resultaten heeft. Er wordt dus een vergelijking tussen twee groepen gemaakt. Er wordt gekeken of de resultaten voor zorgleerlingen anders zijn dan voor reguliere leerlingen. De bedoeling is dat men inzage krijgt voor welke groep digitaal leren de meest succesvolle methode is. Hiermee wordt antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvraag: 3. Verschilt de mate van succesvol leerresultaat en studiehouding & motivatie van de zorgleerling met dat van de reguliere leerling na deelname aan het digitale leerproces? Nadat de resultaten voor de verschillende groepen in kaart zijn gebracht wordt gekeken of het digitaal leerproces één van de succesfactoren is voor een succesvol leerresultaat onder de zorgleerlingen. Als er een normale verdeling is, wordt dit in kaart gebracht door middel van een correlatie- en regressieanalyse in SPSS Als dat niet het geval is, zullen er crosstabs gemaakt worden en zal een logistische regressieanalyse gemaakt worden voor de succesfactoren van het leersucces van de zorgleerlingen. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 6

7 Hiermee wordt antwoord gegeven op de volgende twee onderzoeksvragen in fase 4A (zie bijlage 1): 4.1 Welke factoren van de leercontext beïnvloeden het leersucces van zorgleerlingen? 4.2 Zijn elementen van de digitale leeromgeving van invloed op een succesvol leerresultaat onder zorgleerlingen? Fase 5: Schooloverstijgend model Uiteindelijk wordt in een vijfde en tevens laatste fase een schooloverstijgend model ontwikkeld op basis van de voorgaande antwoorden op de deelonderzoeksvragen (zie bijlage 1). Hiermee wordt een antwoord gegeven op de twee hoofdonderzoeksvragen, te weten: 5.1 In welke mate is deelname van een zorgleerling aan een digitaal leerproces geschikt om succesvolle leerresultaten in hun primaire leerproces te kunnen realiseren? 5.2 Aan welke indicatoren moet een digitale leeromgeving voor zorgleerlingen voldoen om een succesvol leerresultaat te realiseren? Figuur 2 toont het conceptueel model waar het gehele onderzoek met de zes fasen op gebaseerd is. Figuur 2: Conceptueel model onderzoek en ontwikkeling Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Leercontext Digitaal leerproces Succesvol leerresultaat Categorie leerling Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 7

8 Hoofdstuk 3: De zorgleerling in beeld Dit onderzoek wil in kaart brengen of de inzet van digitaal leren kan leiden tot leersucces onder leerlingen. Het onderzoek vindt grotendeels plaats op het Merletcollege. Haar visie is erop gericht om: Alle leerlingen, vmbo (eventueel met LWOO) tot en met vwo, in staat te stellen een bij hen passende opleiding te volgen en met succes af te ronden in de termijn die door de wet- en regelgeving is vastgesteld. (Klein en Van de Ven, 2010, p.7). Volgens Klein en Van de Ven (2010) willen zij dat doel bereiken door reguliere begeleiding aan leerlingen te geven. Een substantieel deel van deze leerlingen heeft extra zorg en begeleiding nodig. Deze leerlingen worden ook wel zorgleerlingen genoemd (Klein en Van de Ven, 2010). Vraag is, wat een zorgleerling inhoudt. 3.1 Referentiekader passend onderwijs In 2011 is een eerste aanzet voor een referentiekader voor het passend onderwijs beschreven. Volgens Ludeke (2011) verdienen alle kinderen en jongeren in ons land een passende onderwijsplek. En in het bijzonder de leerlingen die extra zorg nodig hebben. Om die reden is er een referentiekader passend onderwijs opgesteld om ervoor te zorgen dat scholen de gezamenlijke ambitie om alle kinderen en jongeren het onderwijs te bieden dat bij hen past (Ludeke, 2011, p.1) weten te realiseren. Aanleiding voor dit referentiekader is, dat er geconstateerd wordt, dat het aantal jeugdigen dat gebruikt maakt van zorg, op een explosieve wijze blijft stijgen (Ludeke, 2011). Ludeke (2011) geeft aan dat om die reden passend onderwijs een oplossing kan bieden, waarbij de omslag gemaakt dient te worden van curatief naar preventief werken. Het passend onderwijs heeft hierbij betrekking op alle reguliere en specifieke onderwijsvoorzieningen die kunnen bijdragen aan een succesvolle schoolloopbaan voor kinderen en jongeren in de leeftijd van 2 tot 23 jaar (Ludeke, 2011, p. 2). Resultaat van passend onderwijs zal zich dan uiteindelijk vertalen in een groter aantal behaalde startkwalificaties onder jongeren. Tevens een groter aantal jongeren dat duurzaam een inkomen uit arbeid verwerft en meer jongeren die actief participeren in de maatschappij. Het beoogt dus zowel maatschappelijke als civiele effecten te realiseren. Dit referentiekader sluit daarnaast aan bij het Actieplan Beter Presteren (Ministerie van OC&W, 2011), waarbij men de leerprestaties van leerlingen in het voortgezet onderwijs wil verhogen. Aanleiding voor dit actieplan waren de resultaten uit onderzoek, waaruit bleek dat leerlingen het voortgezet onderwijs met lagere cijfers verlaten voor Nederlands, Wiskunde en Engels in vergelijking met andere jaren (Inspectie van het Onderwijs, 2011). Ten tweede bleek dat andere landen er beter in slaagden om hun leerprestaties te verhogen (Ministerie van OC&W, 2011). Extra inzet op het verbeteren van de leerprestaties zowel voor de reguliere als de zorgleerling lijkt aandacht te moeten krijgen. Passend onderwijs kan mogelijkheden bieden om met name voor de zorgleerling een gedifferentieerd zorgplan te ontwikkelen, dat hij of zij nodig heeft om de leerprestaties te verhogen. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 8

9 3.2 Inhoud van passend onderwijs in termen van zorg Volgens het referentiekader dient een onderwijsinstelling mogelijkheden voor basiszorg en extra onderwijszorg te bieden (Ludeke, 2011). Volgens Klein en Van de Ven (2010) heeft het Merletcollege dit vertaald naar reguliere en extra zorg, waarbij een onderscheid gemaakt wordt tussen ondersteuning bij het zelfstandig oplossen van: Sociaal-emotionele problemen Keuzeproblemen Studie- en leerproblemen Volgens Klein en Van de Ven (2010) is mogelijk aanbod van zorg: Steunles Extra faciliteiten in verband met een leerstoornis Begeleiding bij het leerproces Keuzebegeleiding Sociaal-emotionele begeleiding Faalangsttraining SoVa-Training Remedial Teaching Dyslexie- en dyscalculie-coaching Externe begeleiding Leerwegondersteunend onderwijs (LWOO) Deze vormen van ondersteuning worden geboden op basis van de gesignaleerde- en vervolgens in kaart gebrachte problematiek bij de betreffende zorgleerling. 3.3 Kenmerken van zorgleerlingen De mogelijke problematiek van zorgleerlingen is divers. Er is niet één probleem vast te stellen bij alle zorgleerlingen, maar in de meeste gevallen verschilt de vastgestelde problematiek. Op basis van het referentiekader van het passend onderwijs en het zorgplan van het Merletcollege zijn de volgende problemen van een zorgleerling vast te stellen (Klein en Van de Ven, 2010; Ludeke, 2011): Cognitieve problemen (o.a. hebben van minder dan gemiddelde intelligentie en hoogbegaafdheid) Leerproblemen (o.a. dyslexie en dyscalculie) Gedragsproblemen (o.a. agressieproblemen) Sociaal-emotionele problemen (o.a. faalangst (weinig zelfvertrouwen en / of veel stress), sociale onzekerheid, sociale onhandigheid, geringe weerbaarheid, gezinsproblemen, opvoedings- en opgroeiproblemen) Fysieke problemen (o.a. (meervoudige) lichamelijk handicap) Ontwikkelingsproblemen (o.a. ASS en ADHD) Communicatieproblemen (o.a. ESM, expressieve taalstoornis, stotteren) Deze indeling is tot stand gekomen op basis van de gesignaleerde problematiek en het bijbehorende begrippenkader op de onderwijsinstelling voor voortgezet onderwijs, die bij dit onderzoek betrokken is. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 9

10 3.4 Naar een definitie van een zorgleerling Op basis van de voorgaande paragrafen kan men concluderen dat een zorgleerling een leerling is die: naast het reguliere onderwijsaanbod extra zorg en begeleiding nodig heeft om een (passende) opleiding te kunnen volgen en met succes af te ronden in de termijn die door de wet- en regelgeving is vastgesteld. Het begeleidingsaanbod speelt hierbij in op de volgende problemen: Cognitieve problemen Leerproblemen Gedragsproblemen Sociaal-emotionele problemen (sociale problemen en opvoedings- en opgroeiproblemen) Fysieke problemen Ontwikkelingsproblemen Communicatieproblemen Een reguliere leerling daarentegen: neemt deel aan het reguliere onderwijsaanbod zonder extra zorg en weet zijn of haar opleiding succesvol af te ronden in de termijn die door de wet- en regelgeving is vastgesteld. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 10

11 Hoofdstuk 4: Naar een kader voor digitaal leren Leren kan plaatsvinden in verschillende settings. Als men kijkt naar de leervormen op het voortgezet onderwijs, kan men grofweg twee soorten onderscheiden, te weten: face to face onderwijs en digitaal leren (een zeer strakke gereguleerde omgeving met kaders). Figuur 3 geeft weer in welk continuüm de verschillende vormen van onderwijs zich kunnen afspelen. Figuur 3: Continuüm van ondersteuning bij digitaal leren Distant learning Blended learning Social learning Bij elke vorm van onderwijs kan een keuze gemaakt worden tussen het authentieke distant learning (zelfstudie), blended learning (zelfstudie gecombineerd met face tot face onderwijs) en social learning (face to face onderwijs). Bij dit onderzoek staat het digitaal leren centraal. Er zijn twee grote verschillen tussen digitaal leren en face to face onderwijs. Allereerst is dat het lesmateriaal tijdens het face to face onderwijs niet per se digitaal lesmateriaal hoeft te zijn. Daarnaast is er een direct contact (een bepaalde vorm van face to face interactie) met de docent en de medeleerlingen. Dit hoofdstuk geeft een introductie van het begrip digitaal leren en werkt toe naar een uiteindelijke definitie van digitaal leren dat voor dit onderzoek gehanteerd kan worden, waarbij digitaal leren niet als ondersteunend wordt gezien, maar als een eigenstandige onderwijsvorm. 4.1 Meer dan alleen gebruik van ICT netwerk en online leermaterialen In feite is digitaal leren eenvoudig te omschrijven als het gebruik van online materiaal en een ICT netwerk bij het leerproces. Alleen is dit een vrij eenzijdige benadering. Groeneveld geeft aan dat het gebruik van ICT in het onderwijs lange tijd een aanvullende functie heeft gehad naast het reguliere materiaal (Posthumus, 2006). Tegenwoordig wordt de infrastructuur volgens Groeneveld steeds beter en ook het gebruik van ICT middelen (zoals het bewuste digiboard ) neemt een steeds belangrijkere plek in binnen het onderwijs (Posthumus, 2006). Toch is slechts de facilitering van digitaal leren door middel van het aanleggen van een goed digitaal netwerk en de aanschaf van ICT leermiddelen of online materialen niet voldoende. Bitter-Rijpkema en Crutzen (2004) beschrijven de ontwikkeling van een digitale leer-,werk- en oefenomgeving, waarbij er ruimte moet zijn voor competentiegericht leren. De eerste ervaringen van deelnemers is dat men voldoende tijd heeft om zich te focussen op de eigen ontwikkeling en dat het kan plaatsvinden in de originele werkomgeving (Bitter-Rijpkema en Crutzen, 2004). Digitaal leren kan volgens de ervaringen van de deelnemers naadloos aansluiten bij de dagelijkse praktijk, doordat de concrete omgeving flexibel kan zijn. Toch geven zij aan dat leren in een virtuele omgeving ook voor moeilijkheden Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 11

12 kan zorgen. Deelnemers moeten meer tijd nemen om elkaar te leren kennen, wat meer tijd kost via een virtuele leeromgeving. En daarnaast kost afstemming voor samenwerking volgens hen meer tijd, omdat men niet altijd elkaars competenties even goed kan inschatten. Als men elkaar echter beter leert kennen, blijkt de drempel voor informele communicatie laag te zijn, wat de samenwerking tussen deelnemers positief beïnvloedt. Dit impliceert dat enkel en alleen het faciliteren van digitale netwerken en digitaal materiaal niet voldoende is. Het is van belang om het gebruik ervan goed te begeleiden, waarbij met name aandacht moet zijn voor de sociale functie van leren. Als deelnemers samen met elkaar aan de slag moeten gaan, kost dat tijd. Bij een face to face ontmoeting kan men vaak sneller inschatten of aanvoelen hoe de samenwerking kan verlopen. Bij een virtuele samenwerking kost het meer tijd, voordat men de samenwerking en de bijbehorende grenzen kan bepalen. 4.2 Wanneer werkt digitaal leren? Het is aannemelijk dat digitaal leren beter zal werken als de deelnemers gemotiveerd zijn. De Greef (2009) toont echter in zijn onderzoek aan dat bij face to face leren motivatie vooraf niet altijd noodzakelijk is voor het behalen van een goed leerresultaat. Volgens Timmis en Cook (2004) is het motivationele aspect van de deelnemer bij digitaal leren wel degelijk van belang. Dit onderstreept in feite de bewering dat bij digitaal leren het commitment van de deelnemer voorop staat (Goodyear, 2002). Volgens Alenezi, Abdul Karim en Veloo (2010) kunnen juist individuele factoren de motivatie voor digitaal leren stimuleren of blokkeren, zoals de mate van zelfwerkzaamheid in het werken met de computer en de angst om met de computer te werken naast het genieten van het digitaal leren. De deelnemer moet een bepaalde intrinsieke betrokkenheid hebben om aan de slag te gaan. Volgens Goodyear (2002) ontwikkelt de deelnemer op een verkennende maar ook proactieve manier zijn eigen kennis, wat een heel eigen wijze van leren met zich meebrengt. Hierbij dient wel een nuancering gemaakt te worden of dit voor leerlingen in het voortgezet onderwijs ook het geval kan zijn. Ondanks dat het onderzoek van De Greef (2009) aantoont dat zelfsturing (ruimte om het eigen leerproces te sturen) leerresultaten bij laagopgeleide deelnemers kan bevorderen, is het de vraag of de laagopgeleide deelnemer zijn of haar kennis kan ontwikkelen. Om de deelnemer actief te betrekken, moet deze in ieder geval het gevoel krijgen dat het noodzakelijk is om deel te nemen aan het digitale leerproces (Timmis en Cook, 2004). De digitale leer- en oefenomgeving moet volgens Timmis en Cook (2004) daarvoor uitdagend genoeg zijn ingericht. Daarnaast geven Timmis en Cook (2004) aan dat actieve deelname bevorderd wordt, als deelnemers het gevoel hebben dat gebruik van digitaal leren succesvol voor ze zal zijn. Begeleiding is hierbij een cruciale factor, maar volgens Laurillard (1994) is juist de leercontext een doorslaggevende factor of het gebruik van de leertechniek wel werkt. Alleen al de wijze van introductie van het leermateriaal kan bijvoorbeeld cruciaal zijn (Timmis en Cook, 2004). Onderdeel van een goede leercontext zijn ondersteuning en samenwerking met andere deelnemers. Volgens Timmis en Cook (2004) is dit noodzakelijk om voldoende feedback te krijgen, zodat men op een positief kritische manier kan leren en het leersucces kan optimaliseren. 4.3 Digitaal leren: Succesfactoren en barrières Een veel gehoorde vooronderstelling is dat bij digitaal leren het niet kunnen hanteren van het digitale lesmateriaal problemen oplevert onder deelnemers. Ho (2009) toont met onderzoek aan dat dit ten dele Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 12

13 waar is. Het onderzoek beschrijft dat het leerresultaat beïnvloed wordt door het leergedrag van de deelnemers (Ho, 2009). Dit leergedrag wordt op haar beurt weer beïnvloed door de kwaliteit van het online materiaal en de technische hanteerbaarheid van het systeem (Ho, 2009). Volgens Ho (2009) heeft hanteerbaarheid en kwaliteit van digitaal materiaal via de deelnemer zelf dus een indirecte invloed op het leerresultaat. Onderzoek van het Ierse instituut NALA (Hegarty en Feeley, 2010) bevestigt dit. De auteurs adviseren dan ook een introductieprogramma voor online materiaal te ontwikkelen. Dit introductieprogramma moet volgens hen echter niet alleen ingaan op de technische introductie van het programma, maar ook aandacht schenken aan studievaardigheden bij met name laagopgeleiden. Het gebruikersgemak en het centraal stellen van de deelnemers draagt volgens Hollender et al. (2010) daarnaast positief bij aan het toe-eigenen van de nieuwe kennis via digitaal leren. Daarnaast tonen Adeyinka en Mutula (2010) aan dat naast een goed leerklimaat, factoren betreffende het ICT systeem (zoals kwaliteit van inhoud, systeem en ondersteuningsservice en voordelen van het gebruik van het systeem), samen met begeleiding naast de individuele intrinsieke factoren (zelfsturing van het leren, intentie tot gebruik en gebruikerstevredenheid) van invloed zijn op het behalen van een succesvol leerresultaat. Teo (2010) en Yu en Yu (2010) voegen daar het al eerder genoemde gebruikersgemak en de verwachtingen ten aanzien van de bruikbaarheid en succes aan toe. Ten slotte wordt duidelijk dat een aantal externe en vaststaande factoren van invloed kunnen zijn op de effecten van digitaal leren. Chu (2010) geeft aan dat steun van familie (met name bij vrouwen en ouderen) van invloed is op de effecten van digitaal leren. Resultaten van het eerdergenoemde onderzoek van NALA ondersteunen dit, waarbij duidelijk wordt dat vrouwen minder snel voor digitaal leren kiezen dan mannen (Hegarty and Feeley, 2010). Het kan zijn dat zij de familiesteun dus meer nodig hebben om over de spreekwoordelijke drempel te stappen. 4.4 Digitaal leren als eigenstandige onderwijsvorm: een good practice Zoals uit het voorgaande blijkt, is digitaal leren meer dan sec een ondersteunende onderwijsvorm, maar juist een vorm van leren die op zichzelf staat. Onder andere Van der Burgt Digitaal Leren ziet in de realisatie van digitaal leren (als eigenstandige onderwijsvorm) kansen om onderwijs doelmatiger en effectiever te organiseren (Van der Burgt, 2012). Zij heeft als missie een onderwijsinnovatie welke gericht is op het organiseren van onderwijsleerprocessen (Van der Burgt, 2012). Met de onderwijsinnovatie Leren kan ook digitaal wil zij een bijdrage leveren aan het organiseren van doelmatiger onderwijs. Daarbij ligt het accent op de inrichting van het primaire onderwijsproces en de rol van de leraar daarin, waarbij onderwijs meer op maat georganiseerd kan worden (Van der Burgt, 2012). Zij heeft een innovatief conceptplan ontwikkeld, waarbij digitale leerprogramma s een deel van de docenttaken kunnen overnemen (Van der Burgt, 2012). Onder digitaal leren verstaat zij dan, dat iedere leerling of cursist beschikt over een eigen digitaal leerprogramma, waarbij geen kennisoverdracht van een vakdocent meer nodig is, maar wel dat alle leerresultaten door een vakdocent direct gevolgd, beoordeeld en verantwoord kunnen worden met behulp van een leerstofvolgsysteem (Van der Burgt, 2012). Wanneer de juiste digitale leeromgeving wordt ingezet, zal naar verwachting de onderwijskwaliteit omhoog gaan, omdat met de opbrengsten van diverse gegevens uit een digitaal leerlingvolgsysteem een docent sneller het onderwijsleerproces kan evalueren en optimaliseren. Verder kan volgens Van der Burgt (2012) Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 13

14 met digitaal leren beter worden aangesloten bij verschillen in kennis, niveau en leerstijl. Personalisatie en flexibilisering zijn meer dan ooit mogelijk en het gevolg hiervan is dat er effectiever en efficiënter geleerd kan worden. Van der Burgt (2012) heeft middels praktijkprojecten ook ervaren, dat de betrokkenheid en motivatie van leerlingen wordt verhoogd als ze meer inzicht krijgen in hun eigen leerproces en dat de leerlingen het erg waarderen als er meer rekening gehouden wordt met verschillen tussen leerlingen (leren op maat) en de mogelijkheid om te leren in eigen tempo. Doordat zij met een compleet, online, elektronisch leerplatform werken, kunnen alle aspecten van het opleidingsproces (van gebruikersregistratie tot opdrachtinhoud, controle van leerlingactiviteiten, opslag van de resultaten en de uiteindelijke presentatie van verslagen) efficiënt verwerkt worden (Van der Burgt, 2012). Deze vorm van inzet van digitaal leren sluit naadloos aan bij de opmerkingen uit de voorgaande paragrafen van dit hoofdstuk, waaruit blijkt dat digitaal leren een holistisch onderwijsconcept en dus een eigenstandige vorm van onderwijs is. 4.5 Naar een kader voor digitaal leren Ondanks dat digitaal leren ooit geïntroduceerd is om vooral kwalitatief hoogwaardig en hanteerbaar digitaal leermateriaal te gebruiken (gefaciliteerd door een goede ICT infrastructuur), wordt duidelijk dat digitaal leren meer behelst. Zoals aangegeven moet men deelnemers op de juiste wijze motiveren tot deelname, waarbij de leercontext en begeleiding een belangrijke rol spelen. Digitaal leren is steeds meer gebruik maken van een totale virtuele leer- en oefenomgeving, waarbij men leert volgens een op maat toegeëigende leerstrategie. Hierbij moet men denken aan een compleet, online, elektronisch leerplatform, waarbij alle aspecten van het opleidingsproces (van gebruikersregistratie tot opdrachtinhoud, controle van leerlingactiviteiten, opslag van de resultaten en de uiteindelijke presentatie van verslagen) efficiënt gebruikt en verwerkt worden. Ten slotte spelen intrinsieke factoren, zoals gebruikersgemak, positieve verwachtingen van een verhoogd leerresultaat en zelfsturing naast externe factoren, zoals familiesteun en geslacht een rol in het succesvol kunnen omgaan met digitaal leren. Kortom digitaal leren is: een leerproces dat ondersteund wordt met digitaal en online leermateriaal, waarbij het succes afhankelijk is van de kwaliteit en hanteerbaarheid van het materiaal in samenspel met de begeleiding en een constructief leerklimaat. Hierbij moet men denken aan een compleet, online, elektronisch leerplatform, waarbij alle aspecten van het opleidingsproces (van gebruikersregistratie tot opdrachtinhoud, controle van leerlingactiviteiten, opslag van de resultaten en de uiteindelijke presentatie van verslagen) efficiënt gebruikt en verwerkt worden. Elke leerling heeft zijn of haar individuele leerprogramma en leerlingvolgsysteem, waarbij kennisoverdracht grotendeels door het leerprogramma wordt gerealiseerd en aansluit bij de leerroute van de individuele leerling. Een optimaal gebruikersgemak, verwachtingen ten aanzien van een beter resultaat, mogelijkheid tot zelfsturing en aandacht voor de transfer beïnvloeden het succes van het digitaal leerproces. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 14

15 Hoofdstuk 5: Een brede benadering van een succesvol leerresultaat Dit onderzoek kijkt naar de invloed van de digitale leercontext op het succesvol leerresultaat bij zowel reguliere als zorgleerlingen. Vraag is wat een succesvol leerresultaat is. Wanneer kan men spreken van een succes? In het voortgezet onderwijs wordt er meestal alleen gekeken naar resultaten op cognitief gebied en wordt de toegenomen kennis getoetst aan de hand van testen. Het cijfer 5.5 is dan vaak de ondergrens, dat bepaalt of men het wel of niet heeft gehaald. Dit onderzoek kijkt verder dan de resultaten op cognitief oftewel kennisgebied. Gezien het feit dat we ook naar het resultaat voor de zorgleerling kijken, willen we ook in kaart brengen of zijn of haar houding is verbeterd. Als een zorgleerling bijvoorbeeld een voldoende of hoger heeft gehaald, heeft dat dan invloed op zijn motivatie om te leren of zijn studiehouding? Dan wordt duidelijk of de invloed van digitaal leren meer behelst dan alleen het behalen van het vak en ervoor kan zorgen dat de leerling minder snel als zorgleerling wordt bestempeld. Digitaal leren zou een vorm van passend onderwijs kunnen zijn aan zorgleerlingen, waarbij ze naast het behalen van het vak zich een goede manier van leren kunnen eigen maken. Het digitaal leerproces zorgt ervoor dat de leerlingen leren te leren. De extra geboden onderwijsondersteuning voor zorgleerlingen is daar vaak op gericht. Men wil dat de leerlingen op eigen benen een leerproces succesvol kunnen voltooien om uiteindelijk een startkwalificatie te kunnen behalen, door te kunnen stromen naar vervolgonderwijs en te kunnen functioneren in de maatschappij en op de arbeidsmarkt. Als we het over een succesvol leerresultaat hebben, hebben we het dus over een bredere benadering dan alleen de toegenomen kennis die getoetst wordt aan de hand van een behaald cijfer. Vraag is wat dat succesvol leerresultaat dan precies inhoudt. 5.1 Het belang van motivatie en persoonlijkheid Vanuit de Human Resource Development (HRD) is er veel onderzoek gedaan naar successen van leren gerelateerd aan de leeromgeving. Een succes wordt hier dan geformuleerd als transfer, oftewel het toepassen van het geleerde in de praktijk (het werk). Het gaat dus verder dan het afronden van een bepaald vak. Dat is hier ook het geval. We willen kijken of de leerling succesvoller wordt in het leren zelf, zodat men minder zorg hoeft te krijgen. Baldwin en Ford (1988) geven aan dat transfer (toepassen van het geleerde in de praktijk) pas kan voorkomen als het gedrag gerelateerd is aan een werk- of praktijkomgeving en gehandhaafd blijft over een bepaalde periode tijdens het werk of in de praktijk. Zij onderscheiden een aantal noodzakelijke elementen voor een leeromgeving, dat leren bevordert en voor behoud van het geleerde gedrag zorgt. Baldwin en Ford (1988) achten de volgende elementen noodzakelijk: 1. Kenmerken van deelnemers Capaciteit en intelligentie Persoonlijkheid Motivatie 2. Trainingsontwerp Leerprincipes Aanwezigheid van identieke elementen Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 15

16 Onderwijzen door algemene principes Diversiteit in stimuli Uitvoering is verdeeld in plaats van opgehoopt Logische volgorde en verband Trainingsinhoud Hoog in taakinhoud en laag in taakcomplexiteit 3. Werkomgeving Ondersteuning van studiebegeleider Leerklimaat Analyse level over onderwerpen Uit deze kenmerken wordt duidelijk dat er verschillende elementen binnen een leerproces van invloed kunnen zijn op het wel of niet behalen van een succesvol leerresultaat. Het trainingsontwerp en de werkomgeving worden in ons onderzoek voor een groot deel ondervangen door de digitale leercontext. Het kader voor het onderscheid tussen reguliere en zorgleerling valt onder de kenmerken van de deelnemers. Alleen zijn we er niet als we enkel en alleen rekening houden met de beperkingen van de zorgleerling. Deze beperkingen beslaan grotendeels de capaciteit en intelligentie voor en tijdens het leren. Maar het gaat verder. Zoals uit de indeling van Baldwin en Ford (1988) blijkt, spelen persoonlijkheid en motivatie ook een rol. Men zou in kaart moeten brengen in hoeverre de leerling een betere leerling is geworden, zodat hij of zij minder zorg in het onderwijs nodig heeft. Dan zou digitaal leren een vorm van passend onderwijs kunnen zijn. Een succesvol leerresultaat heeft dus ook te maken met een verandering in motivatie en in persoonlijkheid. 5.2 Het belang van nieuwe vaardigheden en zelfsturend vermogen Als men kijkt naar wat van belang is voor de leerling als persoon tijdens het leersucces en van invloed kan zijn op het leerresultaat geeft de indeling van Pintrich (1988) een houvast. Pintrich (1988) onderscheidt 4 aspecten tijdens het leerproces, te weten de leerling zijn of haar: kennis; gebruik van leerstrategieën, waaronder: cognitieve vaardigheden (gebruik van nieuwe kennis); metacognitieve vaardigheden (plannen, reguleren, beheersen en modificeren van denkprocessen); resource managementvaardigheden (beheersing van middelen die tijdens het leren gebruikt kunnen worden, zoals tijd, mate van inspanning, mate van assistentie van docenten of medeleerlingen); vaardigheid in kritisch denken en probleem oplossen; motivatie. Naast het belang van kennis en motivatie duidt Pintrich dus ook op het belang van het gebruik van leerstrategieën en vaardigheden in kritisch denken en probleem oplossen. Deze twee elementen van het leerproces komen ook naar voren bij de leerresultaten van het NLQF (Netherlands Qualification Framework). Nederland heeft net als andere landen in Europa een kwalificatiekader voor onderwijs opgesteld: het NLQF Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 16

17 (Netherlands Qualification Framework). Het NLQF beschrijft alle onderwijs- en opleidingskwalificaties die men in Nederland kan behalen en wordt gekoppeld aan het EQF (European Qualification Framework). Er wordt getracht om op basis van een bepaalde indeling alle opleiding- en kwalificatieniveaus in Europa in te delen en op Europees niveau vergelijkbaar te maken, zodat een leven lang leren en studenten- en arbeidsmobiliteit in Europa gerealiseerd kan worden (Ministerie van OC&W, 2011a). Die indeling van leerresultaten, die voor alle onderwijsniveaus wordt gehanteerd, luidt: Kennis Vaardigheden Toepassen van kennis Probleemoplossende vaardigheden Leer- en ontwikkelvaardigheden Informatievaardigheden Communicatievaardigheden Verantwoordelijkheid en zelfstandigheid Men kijkt of deelnemers binnen het onderwijs een bepaald niveau van deze leerresultaten hebben gehaald. Naast het al eerder genoemde belang van kennis, wordt ook hier weer duidelijk dat leerresultaat meer is dan kennisvermeerdering alleen. Maar net zoals bij de indeling van Pintrich (1988) ook betrekking heeft op de persoonlijkheid (of persoonlijke inzet) van de leerling. Het gaat ook om het verkrijgen van nieuwe vaardigheden en een nieuwe zelfstandige houding (toename van verantwoordelijkheid en zelfstandigheid). Dit doet in feite een appèl op het zelfsturend vermogen van de leerling. Volgens Coetsier et al. (2011) toont onderzoek aan dat zelfsturend vermogen een positief verband kan hebben met leerprestaties. Onderzoek van Kirstner et al. (2010) laat zien dat verbetering van het zelfsturend vermogen kan leiden tot hogere leerprestaties onder leerlingen. Kijkend naar de persoonlijkheid van de leerling spelen (op basis van de indeling van het NLQF en Pintrich) de volgende elementen een rol: gebruik van leerstrategieën, waaronder: cognitieve vaardigheden (gebruik van nieuwe kennis); metacognitieve vaardigheden (plannen, reguleren, beheersen en modificeren van denkprocessen) resource managementvaardigheden (beheersing van middelen die tijdens het leren gebruikt kunnen worden, zoals tijd, mate van inspanning, mate van assistentie van docenten of medeleerlingen); vaardigheden toepassen van kennis; probleemoplossende vaardigheden; leer- en ontwikkelvaardigheden; informatievaardigheden; communicatievaardigheden; vaardigheid in kritisch denken en probleem oplossen; verantwoordelijkheid en zelfstandigheid Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 17

18 Naast toename in kennis spelen dus het toepassen van vaardigheden en het zelfsturend vermogen dus ook een belangrijke rol bij de bepaling van een succesvol leerresultaat. 5.3 Definitie van een succesvol leerresultaat Zoals uit de vorige twee paragrafen blijkt, zien wij een succesvol leerresultaat als een geheel van resultaten op meerdere gebieden. Een leerresultaat is pas succesvol als er een verbetering geconstateerd kan worden op de volgende onderdelen: 1. Kennis 2. Motivatie 3. Studiehouding, te weten: toepassen van kennis; leer- en ontwikkelvaardigheden (plannen, reguleren, beheersen en modificeren van denkprocessen); resource managementvaardigheden (beheersing van middelen die tijdens het leren gebruikt kunnen worden, zoals tijd, mate van inspanning, mate van assistentie van docenten of medeleerlingen); probleemoplossende en reflectievaardigheden; informatie- en communicatievaardigheden; 4. Zelfregulering: verantwoordelijkheid en zelfstandigheid Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 18

19 Hoofdstuk 6: Naar een begrippenkader voor digitaal leren voor reguliere en zorgleerlingen In hoofdstuk 2 is reeds besproken welke begrippen middels het deskresearch verhelderd moesten worden om vervolgens een kwantitatief onderzoek te kunnen doen betreffende de rol van digitaal leren in passend onderwijs voor reguliere en zorgleerlingen. Allereerst werd de focus gelegd op de doelgroep. Centrale vraag is wie de doelgroep is. Wie is de zorgleerling, maar voortschrijdend inzicht laat ook zien dat het nodig is om een definitie te hebben van de reguliere leerling. Een zorgleerling is een leerling die: naast het reguliere onderwijsaanbod extra zorg en begeleiding nodig heeft om een (passende) opleiding te kunnen volgen en met succes af te ronden in de termijn die door de wet- en regelgeving is vastgesteld. Het begeleidingsaanbod speelt hierbij in op de volgende problemen: Cognitieve problemen Leerproblemen Gedragsproblemen Sociaal-emotionele problemen (sociale problemen en opvoedings- en opgroeiproblemen) Fysieke problemen Ontwikkelingsproblemen Communicatieproblemen Een reguliere leerling daarentegen: neemt deel aan het reguliere onderwijsaanbod zonder extra zorg en weet zijn of haar opleiding succesvol af te ronden in de termijn die door de wet- en regelgeving is vastgesteld. Daarnaast is gekeken wat de leerlingen zouden moeten doen. Ze ondergaan een leerproces. Dat is binnen dit onderzoek een digitaal leerproces. Het digitaal leerproces. een leerproces dat ondersteund wordt met digitaal en online leermateriaal, waarbij het succes afhankelijk is van de kwaliteit en hanteerbaarheid van het materiaal in samenspel met de begeleiding en een constructief leerklimaat. Hierbij moet men denken aan een compleet, online, elektronisch leerplatform, waarbij alle aspecten van het opleidingsproces (van gebruikersregistratie tot opdrachtinhoud, controle van leerlingactiviteiten, opslag van de resultaten en de uiteindelijke presentatie van verslagen) efficiënt gebruikt en verwerkt worden. Elke leerling heeft zijn of haar individuele leerprogramma en leerlingvolgsysteem, waarbij kennisoverdracht grotendeels door het leerprogramma wordt gerealiseerd en aansluit bij de leerroute van de individuele leerling. Een optimaal gebruikersgemak, verwachtingen ten aanzien van een beter resultaat, mogelijkheid tot zelfsturing en aandacht voor de transfer beïnvloeden het succes van het digitaal leerproces. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 19

20 Digitaal leren met aandacht voor passende begeleiding en zorg bij zorgleerlingen en goed regulier onderwijs voor zowel de zorgleerling als de reguliere leerling kan tot een positief leerresultaat leiden. In hoofdstuk 5 werd duidelijk dat een positief leerresultaat meer inhoudt dan het behalen van een vak of module middels een cijfer dat hoger is dan een 5.5. Een succesvol leerresultaat beslaat meerdere elementen. Een leerresultaat is succesvol als er een verbetering geconstateerd kan worden op de volgende onderdelen: 1. Kennis 2. Motivatie 3. Studiehouding toepassen van kennis leer- en ontwikkelvaardigheden (plannen, reguleren, beheersen en modificeren van denkprocessen) resource managementvaardigheden (beheersing van middelen die tijdens het leren gebruikt kunnen worden, zoals tijd, mate van inspanning, mate van assistentie van docenten of medeleerlingen) probleemoplossende en reflectievaardigheden informatie- en communicatievaardigheden 4. Zelfregulering: verantwoordelijkheid en zelfstandigheid Uiteraard is in hoofdstuk 4 al aan de orde gekomen waar een digitaal leerproces aan moet voldoen. Onderzoek van De Greef en Bohnenn (2011, p.54) heeft daarnaast onder andere aangetoond dat bij een leer- en oefenomgeving voor laagopgeleiden: rekening gehouden moet worden met de inhoud van het programma dat voldoet aan een aantal eisen (aan de hand van een geformuleerd eisenpakket); het materiaal zodanig aangeboden moet worden dat de deelnemer zelf thuis achter de PC, maar ook met ondersteuning van een begeleider, de modules maakt, waarbij momenten van herhaling, interactie en reflectie nog toegevoegd moeten worden aan de meeste bestaande programma s; een begeleider op afstand (bijvoorbeeld een virtuele coach) of face to face moet worden ingezet, die de balancerende rol tussen expert en mentor inneemt, waarbij een vaststaand competentieprofiel (bestaand uit vakinhoudelijke, didactische en pedagogische competenties) leidend is; de begeleider ondersteund moet worden door een online trainingsmodule of een vorm van intervisie of supervisie; een toets voor certificering gehanteerd moet worden, die achter de PC met een makkelijk programma gemaakt kan worden en waarbij behaalde scores getoond kunnen worden (en locatie en tijdstip zelf bepaald kunnen worden). Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 20

21 Hiermee zouden de succesfactoren van digitaal leren (gebaseerd op het onderzoek van De Greef en Bohnenn, 2011) en de eerdergenoemde formulering van digitaal leren) kunnen worden samengesteld. Succesfactoren van digitaal leren zijn: Gebruik van kwalitatief hoogwaardig en goed hanteerbaar digitaal en online leermateriaal, dat rekening houdt met bepaalde leerstijlen (met eventueel momenten van herhaling, interactie en reflectie) en een optimaal gebruikersgemak heeft Constructief leerklimaat met begeleiding bestaande uit: Een compleet, online, elektronisch leerplatform, waarbij alle aspecten van het opleidingsproces (van gebruikersregistratie tot opdrachtinhoud, controle van leerlingactiviteiten, opslag van de resultaten en de uiteindelijke presentatie van verslagen) efficiënt gebruikt en verwerkt worden. Een individueel leerprogramma en leerlingvolgsysteem voor elke leerling, waarbij kennisoverdracht grotendeels door het leerprogramma wordt gerealiseerd en aansluit bij de leerroute van de individuele leerling. Expliciete verwachtingen ten aanzien van een beter resultaat Mogelijkheid tot zelfsturing Aandacht voor transfer Flexibel gebruik van materiaal, waarbij aangeboden moet worden dat de deelnemer zelf thuis achter de PC, maar ook met ondersteuning van een begeleider kan leren Een begeleider op afstand (bijvoorbeeld een virtuele coach) of face to face, die de balancerende rol tussen expert en mentor inneemt Ten slotte zal bekeken moeten worden welke factoren van digitaal leren van invloed kunnen zijn op het leersucces en welke factoren voor wel of geen leersucces bij reguliere en zorgleerlingen zorgen. Deze vraag was de laatste onderzoeksvraag van het deskresearch. Echter deze vraag wordt pas beantwoord in hoofdstuk 7 aangezien deze vraag nog in de praktijk getoetst moet worden. De verkregen antwoorden op de onderzoeksvragen van het deskresearch zullen uiteindelijk verwerkt worden in het onderzoeksinstrument, dat tijdens het kwantitatief onderzoek gebruikt zal worden en besproken wordt in het volgende hoofdstuk. Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 21

22 Hoofdstuk 7: Onderzoeksmethode Men verwacht in de meeste gevallen dat digitaal leren effect heeft. Alleen is er nog weinig onderzoek gedaan naar de effecten van de inzet van digitaal leren onder leerlingen in het voortgezet onderwijs. Een vergelijkbaar niveau zijn laagopgeleide volwassenen, waarvan De Greef (2012) al eerder heeft aangetoond, dat na digitaal leren bij een groot deel van de groep onder andere hun taalvaardigheden, digitale vaardigheden en assertiviteit verbeterd zijn. Dat zijn vergelijkbare vaardigheden, die naast het cognitieve gebied van rekenen verbeterd kunnen worden tijdens het digitaal leren van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Maar wil men dit kunnen vaststellen dan zal men eerst een valide meetinstrument moeten ontwikkelen, dat bij voldoende deelnemers wordt afgenomen. Dit hoofdstuk beschrijft de onderzoeksmethode van het gerealiseerde onderzoek, waarbij uitgebreid wordt stil gestaan bij de ontwikkeling van het onderzoeksinstrument Leerkwaliteit in Beeld. 7.1 Onderzoeksvragen Het onderzoek richt zich op de effecten van digitaal leren onder leerlingen in het voortgezet onderwijs, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen reguliere en zorgleerlingen. De eerste opdracht is om in kaart te brengen of de leerlingen een succesvol leerresultaat boeken. Aangezien de verwachting is dat zorgleerlingen net als reguliere leerlingen een succesvol leerresultaat kunnen behalen, is het de vraag of een succesvol leerresultaat voor beide groepen het geval is. En als dat inderdaad het geval is dan is het de vraag of de digitale leeromgeving daar ook enige invloed op heeft. Er zijn dus drie soorten onderzoeksvragen waar middels dit onderzoek een antwoord op geformuleerd moet worden, te weten: 1. Is er sprake van een succesvol leerresultaat onder reguliere en zorgleerlingen van het voortgezet onderwijs van het Merletcollege na deelname aan een digitaal leerproces wis- en rekenkunde? 2. Verschilt de mate van succesvol leerresultaat en studiehouding & motivatie van de zorgleerling met dat van de reguliere leerling na deelname aan het digitale leerproces? 3.1 Welke factoren van de leercontext beïnvloeden het leersucces van zorgleerlingen? 3.2 Zijn elementen van de digitale leeromgeving van invloed op een succesvol leerresultaat onder zorgleerlingen? 7.2 Procedure Om antwoord te krijgen op de geformuleerde onderzoeksvragen is onder 291 leerlingen van het Merletcollege op 7 momenten een vragenlijst of toets afgenomen. De toets of vragenlijst is door alle leerlingen individueel gemaakt of ingevuld tijdens de lessen digitaal leren van het vak wis- en rekenkunde. Hierbij werd een korte instructie gegeven door de docent, die bij elke klas de vragenlijsten en toetsen heeft afgenomen. Daarnaast werd elke vragenlijst en toets ingeleid met een korte instructie, waarin het doel van de vragenlijst of toets werd toegelicht. De leerlingen volgden allemaal via het programma Rekenblokken de module Meten en Meetkunde. Na het invullen van de vragenlijsten en toetsen verzonden de leerlingen hem digitaal en werden de resultaten automatisch verzameld via "Google Docs" in een databestand. Er zijn Onderzoeksresultaten Digitaal leren ook een passende vorm voor passend onderwijs Artéduc M. de Greef 22