Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002

Transcriptie

1 Dit rapport is een uitgave van het NIVEL in De gegevens mogen met bronvermelding (Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, M. Plas, M.de Boer, H. Hofhuis, M. Dorgelo, E. van den Ende) worden gebruikt. Het rapport is te bestellen via Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002 M.Plas M. de Boer H. Hofhuis M. Dorgelo E. van den Ende In opdracht van het College voor Zorgverzekeringen Prof. J.H. Bavincklaan 2, Postbus BD Amstelveen. Telefoon: Fax:

2

3 ISBN Telefoon Fax NIVEL, Postbus 1568, 3500 BN UTRECHT Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaan de schriftelijke toestemming van het NIVEL te Utrecht. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning in artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

4 Voorwoord Voor u ligt het rapport getiteld: Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in Het rapport betreft een verslag van een inventariserende studie naar de huidige stand van zaken ten aanzien van extramurale logopedie. Dit onderzoek is verricht in opdracht van het College voor Zorgverzekeringen en is uitgevoerd in de periode maart tot december De behoefte aan geactualiseerde informatie over de samenstelling van de cliëntpopulatie en de inhoud en omvang van de logopedische zorg waren de aanleiding voor deze opdracht. Op basis van dit onderzoek kan toekomstig onderzoek geïnitieerd worden ter vergroting van het inzicht in de wetenschappelijke evidentie van interventies die in de extramurale logopedie worden verstrekt. Hoofdstuk 8 van dit rapport betreft een zelfstandig leesbare samenvatting. Ruim tweehonderd logopedisten hebben voor dit onderzoek een vragenlijst ingevuld, tevens hebben zij door het invullen van registratieformulieren inzicht gegeven in de zorgverlening aan cliënten in het kader van extramurale logopedie. Zonder de inzet van deze logopedisten was dit onderzoek niet mogelijk geweest! Tien zorgverzekeraars hebben zich bereidwillig getoond om geïnterviewd te worden; ook hen willen wij hartelijk danken. Ter ondersteuning van het in dit project uitgevoerde literatuuronderzoek is samengewerkt met mw. M.F. Raaijmakers. We willen haar hartelijk bedanken voor haar medewerking. Ten behoeve van dit onderzoek is een begeleidingscommissie ingesteld waaraan de volgende personen deel hebben genomen: - mw. M.J. Schrasser, beleidsmedewerker NVLF - mw. H. Jonker, Zorgverzekeraars Nederland - dhr. P. Boom, beleidsmedewerker afdeling Curatieve Zorg, Ministerie van VWS - dhr. R. Reij, beleidsmedewerker paramedische zorg, CVZ Wij bedanken hen voor hun waardevolle bijdrage aan dit onderzoek. Utrecht, januari Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

5 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond Doel van het onderzoek en vraagstellingen Aanbod van extramuraal werkzame logopedisten Ervaringen van extramuraal werkende logopedisten Het logopedisch zorgproces Ervaringen van zorgverzekeraars Resultaten van studies naar het effect van logopedie Opbouw van het rapport 13 2 Methode Inleiding Analyse van het ledenbestand van de NVLF Schriftelijke vragenlijsten Gestructureerde interviews bij zorgverzekeraars Literatuuronderzoek Analyses Respons Schriftelijke vragenlijsten Interviews bij zorgverzekeraars 19 3 Aanbod logopedisten Aanbod van extramuraal werkzame logopedisten Geografische spreiding Ontwikkeling van het aantal extramuraal werkzame logopedisten 24 4 Ervaringen van logopedisten Achtergrondgegevens logopedisten Contracten en ervaringen met zorgverzekeraars Contractering Declaraties Inhoud van de contracten en volumeafspraken Tarieven Knelpunten met betrekking tot de vergoedingen Wachtlijsten Omvang wachtlijsten Oorzaken wachtlijsten Beleid naar aanleiding van de wachtlijst Samenwerking 34 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

6 4.5 Behandeling van kinderen 36 5 Het logopedische zorgproces Algemene cliëntkarakteristieken Verwijsgegevens Verwijzer Screening in basisonderwijs Verwijsdiagnose Logopedische diagnose Logopedische diagnose - stoornissen Logopedische diagnose - beperkingen Logopedische diagnose - handicaps Screening in het basisonderwijs en logopedische diagnose Aansluiting logopedische diagnose op de verwijsdiagnose Omvang en duur van de behandeling 51 6 Ervaringen van zorgverzekeraars Achtergrond Contracteerbeleid Inhoud van de contracten Knelpunten Gecontracteerde en vergoede zorg 62 7 Literatuuronderzoek Zoekstrategie Systematische reviews Afasie Dysartrie Taalinterventies bij kinderen met een taal/leerachterstand Dysfagie Stembandknobbeltjes Effectstudies Spraak- en/of taalproblemen bij kinderen jonger dan de schoolgaande leeftijd Spraak- en/of taalproblemen bij kinderen in de schoolgaande leeftijd Stotteren Schisis Stemstoornissen Doofheid en slechthorendheid Verstandelijke handicaps bij kinderen Afasie Overige aandoeningen 71 6 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

7 8 Samenvatting en conclusies Aanbod logopedisten Ervaringen van logopedisten Het logopedisch zorgproces Ervaringen van zorgverzekeraars Literatuuronderzoek Conclusies 81 Literatuur 83 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

8 8 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

9 1 Inleiding In Nederland waren in 2000 naar schatting ongeveer 4000 logopedisten werkzaam (RAZW, 2001). Het werkterrein van logopedisten is divers. Er zijn drie hoofdgroepen van werkvelden te onderscheiden, namelijk 1. intramuraal (onder andere in ziekenhuizen, revalidatiecentra, verpleeghuizen), 2. extramuraal (in een eigen praktijk of in loondienst in een vrijgevestigde praktijk), en 3. onderwijs (basisonderwijs / basisgezondheidszorg / Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) en het speciaal onderwijs). In dit rapport staat de extramurale zorg die geleverd wordt door de circa 1700 vrijgevestigde logopedisten centraal. In dit eerste hoofdstuk wordt de aanleiding van dit onderzoek nader omschreven en worden de vraagstellingen gepresenteerd. 1.1 Achtergrond Het beroep logopedist werd in 1980 erkend in het kader van de Wet op de Paramedische beroepen. In 1996 werd het beroep van logopedist onder de wet BIG ondergebracht. Volgens de wet BIG wordt tot de deskundigheid van de logopedist gerekend: 1. Het op verwijzing van een arts, specialist of een tandarts: a. Uitwendig onderzoeken van een patiënt of en zo ja in hoeverre de vermogens tot het spreken, leren spreken, gebruik van taal, veilig en efficiënt eten, drinken en slikken aanwezig zijn, in hoeverre de gehoor-, stem- of spraakorganen functioneren (daaronder inbegrepen de invloed van de ademhaling op stemgeving) en in hoeverre er mede aan de persoonlijkheid van de patiënt en diens relatie tot zijn omgeving gerelateerde stoornissen in het toepassen van taal of het spreken aanwezig zijn en op basis van de verkregen gegevens opstellen van een behandelplan. b. Behandelen van de patiënt gericht op het herstellen, verbeteren of onderhouden van het functioneren van diens gehoor-, stem- of spraakorganen of het voor de stemgeving noodzakelijke reguleren van de ademhaling, op het opheffen van bij de patiënt aanwezige stoornissen in het spreken of leren spreken of in het gebruiken van de taal of in het adequaat eten, drinken of slikken, al dan niet in samenhang met de daartoe noodzakelijke beïnvloeding van beweging of gedrag; op het in het kader van de behandeling begeleiding van de patiënt bij het aanwenden van hulpmiddelen die het functioneren van de gehoor-, stem- of spraakorganen bevorderen of die deze organen geheel of ten dele vervangen. 2. Het onderzoeken van een persoon of het geven van logopedisch advies aan een persoon, met als doel het voorkomen van stoornissen in het functioneren van de gehoor-, stem- of spraakorganen dan wel in het spreken of in het gebruiken van de taal. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

10 In aanvulling hierop staat in de Ziekenfondswet vermeld dat onderzoek en behandeling na verwijzing door een tandarts formeel niet wordt vergoed; er vindt wel vergoeding plaats na verwijzing door een tandarts-specialist. Het recht tot het voeren van de titel van logopedist is voorbehouden aan degene aan wie een getuigschrift is uitgereikt waaruit blijkt dat betrokkene met goed gevolg het afsluitend examen heeft afgelegd van een opleiding voor logopedie die voldoet aan de wettelijke eisen (Besluit 24 oktober 1997). De logopedische hulp wordt op verschillende manieren gefinancierd, afhankelijk van de sector waarin de zorg wordt verstrekt. In basisgezondheidsdiensten en logopedische diensten wordt de logopedie gefinancierd door de lagere overheden. In het speciaal onderwijs wordt logopedie gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. In de gezondheidszorg is logopedie als verstrekking opgenomen in het ziekenfondspakket en in de meeste particuliere verzekeringen. 1.2 Doel van het onderzoek en vraagstellingen In dit onderzoek staat de extramurale logopedische zorg die in het kader van de Ziekenfondswet door vrijgevestigde logopedisten wordt verstrekt centraal. Dit betekent dat dit onderzoek zich met name richt op de zorg die geleverd wordt door vrijgevestigde logopedisten die zelfstandig declareren aan de zorgverzekeraar. Er is een tekort aan informatie met betrekking tot de stand van zaken in de extramurale logopedie. Een overzicht van de wetenschappelijke evidentie van interventies die in de extramurale logopedie worden verstrekt ontbreekt. Tevens ontbreekt geactualiseerde informatie over de samenstelling van de cliëntpopulatie en over de inhoud en omvang van de logopedische zorg. Een dergelijk overzicht is belangrijk om onderzoek en andere activiteiten gericht op het verbeteren van de doelmatigheid van de extramurale logopedische zorg te kunnen initiëren, beoordelen en begeleiden Aanbod van extramuraal werkzame logopedisten Sinds 1996 is er een geleidelijke daling van het aantal extramuraal werkende logopedisten zichtbaar (RAZW, 2001). De gemiddelde omvang van de werkweek van extramuraal werkende logopedisten is onbekend, evenals de geografische spreiding van extramuraal werkende logopedisten. Nagegaan zal worden hoe het aanbod van extramuraal werkende logopedisten zich sinds de peildatum 31 december 1999 heeft ontwikkeld. Ook zal de gemiddelde omvang van de werkweek en de geografische spreiding van extramuraal werkende logopedisten onderzocht worden. Dit leidt tot de volgende vraagstellingen: 1a. Wat is het aantal extramuraal werkende logopedisten in Nederland? 1b. Wat is de gemiddelde omvang van de werkweek van extramuraal werkende logopedisten? 10 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

11 1c. Wat is de geografische spreiding van extramuraal werkende logopedisten over Nederland? 1d. Hoe is de ontwikkeling sinds 1999 in aantal extramuraal werkende logopedisten in Nederland? Ervaringen van extramuraal werkende logopedisten Het aantal extramuraal werkende logopedisten is de laatste jaren afgenomen. De achterliggende reden hiervoor is onduidelijk. Door de afname van het aantal logopedisten is het mogelijk dat er (lokaal) wachtlijsten ontstaan. Er bestaat geen inzicht in de eventuele aanwezigheid en omvang van wachtlijsten voor extramurale logopedie. De logopedist behandelt op verwijzing van een arts, onbekend is echter in welke mate de verschillende artsen naar extramurale logopedie verwijzen. Alvorens een patiënt te verwijzen naar een logopedist dient de arts zelf een (medische) diagnose te stellen; deze wordt doorgegeven aan de logopedist. Of de verwijsdiagnose goed aansluit op de logopedische diagnose van de logopedist is niet bekend. Ook bestaat er geen inzicht in de inhoud en mate van samenwerking van de extramuraal werkende logopedist met verwijzers en andere disciplines. De vergoeding van logopedische zorg is gebaseerd op direct patiëntgebonden tijd. De behandeling kan echter ook voor een deel uit indirect-patiëntgebonden tijd bestaan. In de logopedische behandeling van bijvoorbeeld kinderen vormt overleg met ouders of verzorgers en school een onlosmakelijk deel. Door logopedisten wordt gesignaleerd dat de verhouding tussen direct en indirect patiëntgebonden tijd bij sommige categorieën van patiënten, met name kinderen, een knelpunt vormt. Een ander knelpunt is dat de vergoeding van een zitting gebaseerd is op een gemiddelde behandeltijd van een half uur. Bij sommige categorieën van patiënten is een behandeltijd van een half uur per zitting onvoldoende. Nagegaan zal worden bij welke categorieën van patiënten er knelpunten in de vergoeding van de verstrekking bestaat. Dit leidt tot de volgende vraagstellingen: 2a. Wat is de inhoud en omvang van contracten die logopedisten afsluiten met zorgverzekeraars? 2b. Welke knelpunten ervaren logopedisten bij het afsluiten van contracten? 2c. Bij welke categorieën van patiënten ervaren logopedisten knelpunten in de vergoeding? 2d. Bestaat er een wachtlijst voor extramurale logopedie en zo ja, hoe lang is deze wachtlijst? 2e. Met welke partijen in de zorg werken extramurale logopedisten samen? Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

12 1.2.3 Het logopedisch zorgproces Door de Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) wordt sinds enkele jaren gewerkt aan de ontwikkeling van een systeem om de systematische verzameling van informatie over het zorgproces mogelijk te maken. Vrijgevestigde logopedisten dienen via het Logopedisch Informatie Systeem (LIS) gegevens aan te leveren aan een landelijke databank: de Landelijke Logopedie Registratie (LLR). In het LIS worden alle gegevens die betrekking hebben op het logopedisch proces (zorginhoudelijk en administratief) geregistreerd. Dit systeem is echter nog niet op grote schaal operationeel. Hierdoor is er nog weinig informatie over de samenstelling van de cliëntpopulatie van de logopedist en de omvang van de logopedische zorg bij de verschillende categorieën van cliënten. Wel is bekend dat kinderen de belangrijkste consumenten zijn van de extramurale logopedie (Raaijmakers et al., 1995; Goorhuis et al., 1997). Een groot deel van de aanvragen voor logopedie heeft betrekking op spraak- en taalontwikkelingstoornissen. Mogelijk is een (groot) deel van deze aanvragen het resultaat van screeningsonderzoek in het lager onderwijs. Per 1 maart 1992 is de logopedische behandeling van dyslexie van de verstrekking uitgesloten omdat geen duidelijkheid bestond over de vraag of een zinvolle bijdrage aan de behandeling van dyslexie van logopedische hulp kon worden verwacht. Op advies van de Gezondheidsraad heeft de Minister van VWS in 1997 besloten deze uitsluiting te handhaven (Borst-Eijlers, 1997). Toch bestaat de indruk dat kinderen met dyslexie vanuit het onderwijs doorverwezen worden naar extramurale logopedie. Nagegaan zal worden in welke mate kinderen met spraak- en taalontwikkelingsstoornissen en kinderen met dyslexie doorverwezen worden naar de extramurale logopedie. Dit leidt tot de volgende vraagstellingen: 3a. Wat is de samenstelling van de cliëntpopulatie van de extramurale logopedie en wat is het aandeel van kinderen die doorverwezen zijn na screening in het basisonderwijs? 3b. Wat is de omvang van de logopedische zorg bij de verschillende categorieën van patiënten? 3c. Met welke diagnosen worden patiënten voor logopedische zorg verwezen? 3d. In hoeverre sluit de logopedische diagnose aan op de verwijsdiagnose? Ervaringen van zorgverzekeraars De tarieven voor extramurale logopedie worden vastgesteld door het College Tarieven Gezondheidszorg (CTG). Deze tarieven zijn bedragen die maximaal door logopedisten in rekening mogen worden gebracht voor zowel ziekenfonds- als particulier verzekerden. Het tarief voor een zitting in de praktijkruimte van de logopedist bedraagt 24,10; bij behandeling aan huis geldt een toeslag van 14,80 per cliënt per dag. De vergoeding van een zitting is gebaseerd op een gemiddelde behandeltijd van een half uur. De zorgverzekeraar dient de zorg zodanig in te kopen dat deze voor elke verzekerde toegankelijk en beschikbaar is. Op dit moment is niet duidelijk op welke schaal en bij wie zorgverzekeraars logopedie inkopen. Ook bestaat er geen inzicht in de inhoud van de contracten en in mogelijke knelpunten rond het contracteerbeleid. 12 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

13 Dit leidt tot de volgende vraagstellingen: 4a. Met welke partijen in de extramurale gezondheidszorg sluit de zorgverzekeraar contracten af? 4b. Welke mogelijke knelpunten ervaren verzekeraars bij het inkopen en contracteren van extramurale logopedie? 4c. Wat is de inhoud van contracten? 4d. Wat is de omvang van de gecontracteerde zorg aan extramurale logopedie? Resultaten van studies naar het effect van logopedie Op dit moment bestaat er geen overzicht van de resultaten van studies naar de effecten van logopedie. In het bijzonder is onduidelijk naar welke interventies binnen de extramurale logopedie reeds onderzoek is gedaan. Deze informatie is noodzakelijk om de (verdere) onderbouwing van de extramurale logopedie richting te geven. De volgende vraagstellingen zullen beantwoord worden: 5a. Welke gecontroleerde studies naar het effect van logopedie zijn uitgevoerd? 5b. Welke interventies zijn daarin te onderscheiden? 5c. Wat is het resultaat van deze effectstudies naar de mening van de auteurs? 1.3 Opbouw van het rapport Ten behoeve van de inventarisatie van de stand van zaken in de extramurale logopedie worden verschillende onderzoeksmethoden gehanteerd. Zorgverzekeraars zullen worden geïnterviewd en logopedisten zullen worden benaderd met schriftelijke vragenlijsten. Door middel van systematische zoekopdrachten in een aantal voor de logopedie relevante bronnen zal gezocht worden naar studies waarin de effecten van extramurale logopedie worden beschreven. In hoofdstuk 2 wordt de methode van onderzoek nader toegelicht. In hoofdstuk 3 wordt het aanbod van logopedisten in Nederland besproken en worden de ontwikkelingen sinds 1999 nader toegelicht. In hoofdstuk 4 worden de ervaringen van logopedisten besproken. Hoofdstuk 5 is gewijd aan de inhoud en omvang van het logopedische zorgproces. In hoofdstuk 6 komen de ervaringen van de zorgverzekeraars aan de orde. In hoofdstuk 7 worden de resultaten van het literatuuronderzoek gepresenteerd. Hoofdstuk acht besluit met een samenvatting en conclusies. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

14 14 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

15 2 Methode 2.1 Inleiding Voor de beantwoording van de onderzoeksvragen van dit onderzoek is een aantal methoden van dataverzameling en -verwerking toegepast. Het betreft de volgende methoden waarbij gebruik is gemaakt van verschillende bronnen van informatie: - analyse van het ledenbestand van de Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF); - schriftelijke vragenlijsten (algemene vragenlijst en registratieformulieren) naar een steekproef van extramuraal werkzame logopedisten; - gestructureerde interviews bij zorgverzekeraars; - literatuuronderzoek. In dit hoofstuk zal een beschrijving worden gegeven van de gebruikte methoden, waarbij per onderdeel een koppeling zal worden gemaakt naar de onderzoeksvragen. 2.2 Analyse van het ledenbestand van de NVLF Om het totale aanbod van extramuraal werkzame logopedisten na te gaan is gebruik gemaakt van het ledenbestand van de NVLF. Een onafhankelijke registratie van werkzame logopedisten is momenteel niet voorhanden. Als onafhankelijke registratie is sinds enige tijd een kwaliteitsregister voor logopedisten opengesteld, maar dit register is (nog) niet compleet. Daarom is voor het vaststellen van het aanbod van extramuraal werkzame logopedisten gebruik gemaakt van het medio 2002 geactualiseerde ledenbestand van de NVLF. De organisatiegraad wordt geschat op ongeveer 75-90%. De volgende gegevens zijn opgenomen in het bestand: naam, adres, geslacht, leeftijd, regio en omvang van de werkweek. Uit dit bestand is een overzicht gemaakt van de kenmerken van de extramuraal werkende logopedisten in Nederland. Daarnaast wordt ook de gemiddelde omvang van de werkweek en de geografische spreiding van extramuraal werkzame logopedisten in kaart gebracht. Met deze gegevens worden de vraagstellingen 1a t/m 1d beantwoord. 2.3 Schriftelijke vragenlijsten Er zijn schriftelijke vragenlijsten gestuurd naar een steekproef van 500 zelfstandig gevestigde extramuraal werkzame logopedisten. Het betreft een aselecte steekproef uit het ledenbestand van de NVLF. Daarbij zijn alleen de logopedisten geïncludeerd die acht uur of meer per week werken. Er zijn twee soorten vragenlijsten gebruikt, namelijk een algemene vragenlijst over de ervaringen van de extramuraal werkende logopedist (bijlage 1) Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

16 en een registratieformulier met vragen over cliënten van extramuraal werkzame logopedisten (bijlage 2). In de algemene vragenlijst worden vragen gesteld over de inhoud van en de ervaringen met de contracten met de zorgverzekeraars, waarbij onder andere de omvang van de contracten, tarief- en overige afspraken aan de orde komen. Voorts is geïnformeerd naar de omvang en de duur van eventuele wachtlijsten in de extramurale logopedie en het gevoerde beleid ten aanzien van deze wachtlijsten. Tot slot zijn vragen gesteld over de samenwerking met andere hulpverleners en de aard en inhoud van deze contacten. Met het registratieformulier worden gegevens verzameld over de samenstelling van de cliëntenpopulatie en de omvang van de logopedische zorg. De vragen hebben betrekking op cliënten (ziekenfonds- en particulier verzekerden) bij wie de behandeling in de voorgaande twee maanden is afgerond. In het registratiegedeelte worden gegevens verzameld over: - leeftijd/geslacht cliënt; - verwijzer; - letterlijke verwijsdiagnose; - logopedische diagnose; - wel/niet verwijzing na screening in het basisonderwijs; - omvang van de behandeling (aantal zittingen); - totale duur van de behandeling. Aan elk van de 500 geselecteerde logopedisten zijn één algemene vragenlijst en acht registratieformulieren toegestuurd. Indien in de afgelopen twee maanden meer dan acht behandelingen zijn afgerond is de logopedist gevraagd de registratieformulieren in te vullen voor de laatste acht behandelingen. De zending werd begeleid door een aanbiedingsbrief van het NIVEL en een instructie voor de registratieformulieren. Daarnaast is een aanbevelingsbrief van de NVLF bijgevoegd waarin de logopedisten worden opgeroepen mee te werken aan het onderzoek. De met de algemene vragenlijst verzamelde gegevens zijn gebruikt om de vraagstellingen 2a t/m 2e te beantwoorden. Aan de hand van de gegevens uit de registratieformulieren zijn de vraagstellingen 3a t/m 3d beantwoord. 2.4 Gestructureerde interviews bij zorgverzekeraars Om inzicht te verkrijgen in het contracteerbeleid van zorgverzekeraars is bij een selectie van zorgverzekeraars aan de hand van een schriftelijke vragenlijst een gestructureerd telefonisch interview afgenomen. In Nederland functioneren op dit moment 25 ziekenfondsverzekeraars 1, waarvan er 10 zijn geselecteerd om deel te nemen aan dit onderzoek. Deze tien vormen een mix van kleine, middelgrote en grote verzekeraars waarvan de verzekerden goed zijn gespreid over Nederland. Bij de selectie is in het geval van fusiepartners ervoor gekozen maximaal één zorgverzekeraar van elke groep te benaderen. Alle zorg- 1 Aantal ziekenfondsen dat in april 2002 werd vermeld op de cvz-site: 16 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

17 verzekeraars zijn benaderd op het niveau van de inkoopmanager van extramurale logopedie Met de tien geselecteerde zorgverzekeraars heeft een interview plaatsgevonden. Het eerste interview is in persona afgenomen, aan de hand waarvan een aantal vraagstellingen nog is aangescherpt. De overige negen zorgverzekeraars zijn telefonisch geïnterviewd. Ter voorbereiding op het interview zijn de interviewvragen twee weken van tevoren schriftelijk toegestuurd. De geïnterviewden is verzocht de vragenlijst voorafgaande aan het interview ingevuld te retourneren. De vragenlijst diende als uitgangspunt tijdens het interview; daar waar nodig werd de geïnterviewde gevraagd een toelichting te geven. De uitwerking van het interview is ter autorisatie aan de geïnterviewden toegestuurd. De vragenlijst bevat vraagstellingen die betrekking hebben op het budget voor ziekenfondsverzekerden, het contracteerbeleid, inhoud en knelpunten omtrent contracten en gecontracteerde zorg en de informatieverstrekking aan verzekerden (bijlage 3). Met de verzamelde gegevens wordt antwoord gegeven op de vraagstellingen 4a t/m 4d. 2.5 Literatuuronderzoek Er is een quick scan van de literatuur verricht om een overzicht te kunnen geven van de resultaten van studies naar de effecten van logopedie. Dit betekent dat het literatuuronderzoek zich heeft beperkt tot het identificeren van effectstudies, het beschrijven van de karakteristieken van de geïdentificeerde studies en het beschrijven van de conclusies van de auteurs. Het beoordelen van de methodologische kwaliteit en het kwantitatief en/of kwalitatief poolen van onderzoeksresultaten heeft geen deel uitgemaakt van dit literatuuronderzoek. Voor de inclusie van artikelen (wel/niet logopedische interventie) en het categoriseren van de verschillende logopedische interventies is samengewerkt met een ervaren logopedist. De quick scan heeft op de volgende manier plaatsgevonden: - Er is een gecomputeriseerde zoekstrategie uitgevoerd in een aantal van de belangrijkste databases van de literatuur naar gecontroleerde studies naar het effect van logopedie. De volgende databases zijn doorzocht: Medline (vanaf 1966), Cinahl (vanaf 1982), Amed (vanaf 1985) en Web of Science (vanaf 1988). Daarnaast zijn andere databases van (para)medische literatuur, zoals de databases van het NIVEL, de Cochrane Collaboration en het Nederlands Paramedische Instituut (NPi) doorzocht. Uitgangspunt voor de zoekstrategie was de zoekstrategie zoals beschreven door Dickersin et al. (1994). Deze zoekstrategie is vertaald en geschikt gemaakt voor de overige databases. - De artikelen zijn vervolgens geselecteerd op titel en abstract. Indien geen abstract aanwezig was, is het volledige artikel opgevraagd. De volgende inclusiecriteria zijn gehanteerd: design van de studie: Randomised clinical trial (RCT) of controlled clinical trial (CCT) waarbij het effect van een of meerdere logopedische interventies wordt vergeleken met een controlegroep of andere interventie; Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

18 patiëntenpopulatie: interventie- en controlegroepen zijn vergelijkbaar; interventie: logopedische interventie die in de praktijk van de extramurale logopedist in Nederland wordt toegepast. - Ten slotte zijn van alle geïncludeerde artikelen de volgende gegevens geëxtraheerd: aantal patiënten, belangrijkste inclusiecriteria, inhoud en omvang van interventie, gehanteerde uitkomstdimensies en conclusies van auteurs. De resultaten van dit literatuuronderzoek zijn, gerangschikt naar aandoening, in tabellen gepresenteerd. Op deze manier wordt een overzicht verkregen van reeds verricht onderzoek naar de effectiviteit van logopedie en antwoord gegeven op de onderzoeksvragen 5a t/m 5c. 2.6 Analyses Aangezien het hier om een stand van zaken onderzoek gaat waarbij op een aantal terreinen gegevens zijn geïnventariseerd, ligt in dit rapport de nadruk op het presenteren van beschrijvende statistieken. 2.7 Respons Schriftelijke vragenlijsten In totaal is er een algemene vragenlijst verstuurd aan een steekproef van 500 zelfstandig gevestigde extramuraal werkzame logopedisten. In een aantal gevallen bleek het adres niet juist te zijn. In deze gevallen is getracht het actuele adres te achterhalen en de betreffende logopedist aldaar te benaderen. In 15 gevallen was de zending onbestelbaar en 27 logopedisten bleken niet extramuraal werkzaam te zijn of geen praktijk meer te hebben. De eerste responsperiode van ruim drie weken is door middel van een reminder met nogmaals drie weken verlengd. Doordat ook na het verstrijken van deze periode de respons laag bleef, is een tweede reminder verstuurd. Bij de verzending van de tweede reminder is een antwoordstrookje bijgevoegd en werd de logopedisten die niet deel wilden nemen aan het onderzoek gevraagd om de reden hiervan aan te geven. Aan de hand hiervan is de non-respons in kaart gebracht. De netto steekproef betrof, na aftrek van onjuist geadresseerden en logopedisten die geen praktijk (meer) hadden of niet vrijgevestigd bleken te zijn, uiteindelijk 460 logopedisten. Van hen hebben er 204 de vragenlijst geretourneerd; dit betekent een respons van 44,3%. Van dezelfde netto steekproef hebben 186 logopedisten registratieformulieren geretourneerd; dit is een respons van 40,4%. Elke logopedist kreeg acht registratieformulieren toegestuurd; niet in alle gevallen is ook het maximum van acht registratieformulieren ingevuld. Het totaal aantal geretourneerde registratieformulieren bedroeg Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

19 Na verzending van de tweede reminder waarbij, indien men niet wilde deelnemen aan het onderzoek, gevraagd is naar de reden hiervoor is door 84 logopedisten gereageerd. Daarnaast hadden 31 logopedisten al voor het versturen van de reminder kenbaar gemaakt niet mee te willen werken aan het onderzoek. Een aantal van hen heeft meer dan één reden opgegeven voor het niet deelnemen aan het onderzoek. In 82% van de gevallen was sprake van tijdgebrek, veroorzaakt door een te hoge werkdruk (39,1%), zwangerschap/ zwangerschapsverlof of ziekte (19,1%) of andere persoonlijke omstandigheden (23,5%). In de overige gevallen werd door de logopedist ondermeer aangegeven nooit deel te nemen aan onderzoeken of geen contract te hebben met een ziekenfonds Interviews bij zorgverzekeraars Er zijn in totaal 10 zorgverzekeraars benaderd voor het in kaart brengen van de ervaringen van de zorgverzekeraars. Van de initiële selectie was één zorgverzekeraar niet bereid mee te werken aan het onderzoek. In plaats van deze zorgverzekeraar is in dezelfde regio een andere zorgverzekeraar geselecteerd. Alle geïnterviewden hebben de uitwerking van het interview geautoriseerd. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

20 20 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

21 3 Aanbod logopedisten In dit hoofdstuk zal allereerst worden ingegaan op de meest recente gegevens over het aanbod van extramuraal werkzame logopedisten in Nederland, waarbij tevens een aantal specifieke kenmerken aan de orde komen. Vervolgens zal een overzicht van de geografische spreiding van extramuraal werkzame logopedisten over Nederland worden gepresenteerd. Het hoofdstuk zal worden afgesloten met een paragraaf over de ontwikkeling van extramuraal werkzame logopedisten over de afgelopen jaren. 3.1 Aanbod van extramuraal werkzame logopedisten Gegevens over het huidige aanbod van extramuraal werkzame logopedisten kunnen worden ontleend aan het ledenbestand van de NVLF. In november 2002 waren bij de NVLF 1735 extramuraal werkzame logopedisten geregistreerd. Voor het berekenen van het aanbod van extramuraal werkzame logopedisten zijn gegevens van vijf logopedisten uit het bestand verwijderd, omdat zij aan hebben gegeven 0 uur werkzaam te zijn. Het ledenbestand waarmee de berekeningen zijn uitgevoerd bestaat dus uit 1730 logopedisten, waarvan 1484 als zelfstandig gevestigd logopedist werken, 230 als logopedist in loondienst in een vrijgevestigde praktijk en 16 logopedisten zowel als zelfstandig gevestigde als in loondienst. De bij de NVLF ingeschreven extramuraal werkzame logopedisten blijken voornamelijk vrouwen te zijn (96,1%). De gemiddelde leeftijd van de extramuraal werkzame logopedisten is 39,8 jaar (SD 10,0). Tabel 3.1 geeft een overzicht van de relatieve leeftijdsverdeling naar geslacht. Hieruit blijkt dat 58,1% van de totale groep extramuraal werkzame logopedisten 40 jaar of jonger is; uitgesplitst naar geslacht blijkt dat van alle mannelijke logopedisten 17,7% 40 jaar of jonger is, terwijl dit percentage voor de vrouwelijke logopedisten 59,8% bedraagt. Daarnaast is 63,2% van de mannen ouder dan 50 jaar, tegenover 25,1% van de vrouwen. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

22 Tabel 3.1: Relatieve leeftijdsverdeling naar geslacht Mannen (n=68) Vrouwen (n=1662) Totaal (n=1730) % % % <26 jaar - 5,9 5, jaar 1,5 13,3 12, jaar 5,9 18,0 7, jaar 10,3 22,5 22, jaar 19,1 15,1 15, jaar 20,6 10,2 10, jaar 17,6 8,1 8, jaar 11,8 4,4 4, jaar 2,9 1,8 1,9 >65 jaar 10,3 0,6 1,0 Onbekend - 0,1 0,1 Totaal 100,0 100,0 100,0 Bron: NVLF ledenbestand, november In tabel 3.2 is de gemiddelde omvang van de werkweek van extramuraal werkzame logopedisten naar geslacht gepresenteerd. In het NVLF-bestand wordt alleen de direct cliëntgebonden tijd opgenomen. De overige tijd, bijvoorbeeld voor overleg, rapportage, verwijzen, facturering en bij- en nascholing, is niet meegenomen. Tabel 3.2: Omvang van de werkweek naar geslacht (aantal uren extramuraal per week) Mannen Vrouwen Totaal n % n % n % <8 uur 13 19, , , uur 18 26, , , uur 10 14, , , uur 11 16, , , uur 13 19, , ,9 >40 uur 3 4,4 33 2,0 36 2,1 Totaal , , ,0 Bron: NVLF ledenbestand, november Gemiddeld werken de vrijgevestigde logopedisten 20,6 uur per week (SD 10,3) extramuraal. Het merendeel van de logopedisten werkt 32 uur per week of minder (88,0%) extramuraal. Voor wat betreft de categorie logopedisten die uur per week werk- 22 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

23 zaam zijn, is er een verschil te constateren tussen mannen en vrouwen. Werkt bij de mannen 19,1% tussen de 33 en 40 uur; bij de vrouwen ligt dit percentage op 9,5%. Meer dan 40 uur wordt door 4,4 en 2,0% van respectievelijk mannen en vrouwen gewerkt. Het aantal uren per week loopt hierbij op tot 64. Wanneer gekeken wordt naar het totale aantal uren dat de logopedisten werken (extramuraal, intramuraal en in het onderwijs), dan blijkt dat zij gemiddeld 25,3 uur per week (SD 10,8) te werken. Van de logopedisten die minder dan 8 uur extramuraal werken (n=144), werkt de helft nog een aantal uren intramuraal of in het onderwijs. 3.2 Geografische spreiding In Nederland wordt in alle provincies samen door 1730 extramuraal werkzame logopedisten in totaal uur extramurale logopedie per week verstrekt. 2 Omgerekend naar een werkweek van 40 uur is dit 891 fte (full time equivalenten). Voor het bepalen van de regionale spreiding van logopedisten die extramuraal werkzaam zijn is voor elke provincie het totaal aantal uren extramurale logopedie dat wordt geleverd afgezet tegen het totaal aantal inwoners. De gegevens zijn vervolgens omgerekend naar uren extramurale logopedie per week per inwoners. Tabel 3.3: Aantal uren extramurale logopedie per provincie, per inwoners Aantal uren extramurale logopedie per inwoners Groningen 18,78 Friesland 17,62 Drenthe 18,44 Overijssel 21,61 Flevoland 18,20 Gelderland 22,94 Utrecht 24,87 Noord-Holland 21,59 Zuid-Holland 20,39 Zeeland 19,78 Noord-Brabant 24,81 Limburg 25,19 Tabel 3.3 laat zien dat van alle provincies in Limburg het meeste aantal uren extramurale logopedie wordt verstrekt, namelijk 25,19 uur; in Friesland het minst: 17,62 uur per inwoners. Gemiddeld wordt in Nederland 21,19 (SD 2,76) uur per week per inwoners extramurale logopedie verstrekt. 2 Deze gegevens zijn afkomstig uit het medio 2002 geactualiseerde ledenbestand van de NVLF. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

24 3.3 Ontwikkeling van het aantal extramuraal werkzame logopedisten De ontwikkeling van het aantal extramuraal werkzame logopedisten vanaf 1996 wordt gepresenteerd in tabel 3.4. De gepresenteerde cijfers betreffen werkzame leden van de NVLF. De organisatiegraad van de NVLF wordt geschat op 75-90%. Tabel 3.4: Aantal extramuraal werkzame logopedisten vanaf Aantal Omdat in de jaren 1999 tot en met 2001 alleen het aantal zelfstandig gevestigde logopedisten is aangeleverd, is een schatting gemaakt van het aantal logopedisten in loondienst die extramuraal werkzaam zijn. Deze schatting is gebaseerd op het aantal in 2002, waarbij 13% van de extramuraal werkzame logopedisten in dienst bleek te zijn in een vrijgevestigde praktijk. Voor de jaren 1999 tot en met 2001 is het totaal aantal zelfstandig gevestigde logopedisten geteld plus 13%. Bron: Voor cijfers : NVLF/RAZW, 2001; gegevens 2001, 2002: NVLF. De cijfers laten vanaf 1996 een geleidelijke daling van het aantal extramuraal werkzame logopedisten zien. Het gaat hier om absolute aantallen van werkzame logopedisten; gegevens over het aantal fte s extramuraal werkzame logopedisten over de afgelopen jaren zijn niet voorhanden. 24 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

25 4 Ervaringen van logopedisten In dit hoofdstuk staan de ervaringen van vrijgevestigde logopedisten die extramurale zorg in het kader van de Ziekenfondswet verstrekken centraal. Aan de orde komen de ervaringen met zorgverzekeraars, eventuele wachtlijstproblematiek, knelpunten in de zorgverlening en samenwerking met andere partijen. 4.1 Achtergrondgegevens logopedisten Bij de inventarisatie van ervaringen van vrijgevestigde logopedisten die extramurale zorg verstrekken is allereerst gevraagd hoe de logopedisten werkzaam zijn. 76% werkt als vrijgevestigde logopedist en 24% is werkzaam als vrijgevestigde in een maatschap. In een praktijk kunnen meerdere logopedisten werkzaam zijn. De 204 logopedisten werken met gemiddeld bijna 2 (SD 1,3) logopedisten (inclusief henzelf) in hun praktijk; het gemiddeld aantal full-time equivalent (fte) per logopedist is 0,5 (SD 0,2). 3 Aan de respondenten is gevraagd om te specificeren hoeveel cliënten zij in 2001 voor extramurale logopedie hebben gehad en hoe deze cliënten verzekerd waren. Het aantal cliënten loopt uiteen van 0 tot 175 ziekenfondsverzekerde cliënten (gem. 54) en van 0 tot 204 particulier verzekerde cliënten (gem. 36); van een deel van de cliënten is niet bekend hoe zij zijn verzekerd (gem. 2, range 0-137). 4 Van de logopedisten die hebben aangegeven alleen werkzaam te zijn (n=96) hebben 85 logopedisten aangegeven hoeveel zittingen zij in 2001 voor extramurale logopedie hebben gedeclareerd. 5 Zij hebben gemiddeld 1395 zittingen gedeclareerd; uitgesplitst naar verzekeringsvorm zijn dit gemiddeld 848 zittingen voor ziekenfondsverzekerden en gemiddeld 520 zittingen voor particulier verzekerden. Aan de respondenten is eveneens gevraagd of zij specifiek deskundig zijn in een bepaalde therapie of in de behandeling van bepaalde stoornissen (tabel 4.1) Voor het berekenen van het gemiddeld aantal fte zijn de gegevens gebruikt van 151 logopedisten. De logopedisten die hebben ingevuld dat zij gemiddeld meer dan 1 fte werken of de vraag niet hebben ingevuld zijn niet meegenomen bij de berekening. Een aantal logopedisten heeft aangegeven meer dan 300 cliënten te hebben gehad. Omdat dit aantal erg hoog is, zijn deze logopedisten bij het berekenen van het gemiddelde niet meegenomen. Deze logopedisten hebben mogelijk het totale aantal cliënten opgegeven dat in de praktijk is behandeld. Voor het berekenen van het gemiddelde aantal gedeclareerde zittingen voor extramurale logopedie zijn de gegevens gebruikt van de logopedisten die hebben aangegeven alleen werkzaam te zijn. De logopedisten die met meerdere logopedisten samenwerken hebben mogelijk het totale aantal zittingen in de maatschap ingevuld. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

26 Tabel 4.1: Specifieke deskundigheid in bepaalde therapieën of in de behandeling van bepaalde stoornissen (n=204) Percentage Niet specifiek deskundig 34 Specifiek deskundig op het gebied van: stemstoornissen 26 kinderlogopedie 24 dyslexie 17 stotteren 15 preverbale logopedie 4 verstandelijk gehandicapten 2 afasie 11 anders 29 Omdat meerdere antwoorden mogelijk zijn tellen de percentages op tot meer dan 100%. Uit tabel 4.1 blijkt dat tweederde van de logopedisten specifiek deskundig is op het gebied van één of meerdere therapieën of behandelingen van bepaalde stoornissen. Stemstoornissen en kinderlogopedie wordt door een kwart van de logopedisten aangegeven. Therapieën en/of stoornissen in de categorie anders zijn bijvoorbeeld oro-myofunctionele therapie, laryngectomie, sensorische integratietherapie en hyperventilatie. 4.2 Contracten en ervaringen met zorgverzekeraars Contractering Aan de logopedisten is gevraagd om aan te geven met welke van de 25 - in mei 2002 bekende - ziekenfondsverzekeraars contracten zijn afgesloten. Met 24 van de 25 verzekeraars zijn door de logopedisten in dit onderzoek contracten afgesloten; de enige verzekeraar waarmee geen contract is afgesloten door deze groep logopedisten, is AZvZ (Stichting Algemeen Ziekenfonds voor Zeelieden). Gemiddeld hebben de logopedisten met 4,1 verzekeraars een contract, het minimum aantal contracten is 1 en het maximum aantal is 20. De verzekeraars waarmee door 5% of minder van de logopedisten een contract is afgesloten, zijn De Friesland, Nederzorg, OZB en Salland. De meeste cliënten die behandeld worden door een vrijgevestigde logopedist uit dit onderzoek zijn afkomstig van de ziekenfondsen Amicon (13%), CZ Groep (12%) en VGZ (11%). Het kan voorkomen dat verzekeraars geen contract aangaan met bepaalde vrijgevestigde logopedisten. In tabel 4.2 worden de redenen daarvan op een rijtje gezet. Bijna de helft van de respondenten geeft aan dat het niet voorkomt dat verzekeraars geen contract aan willen gaan. Logopedisten die aangeven dat dit wel voorkomt, noemen als belangrijkste reden dat er pas een contract wordt afgesloten als er één of meerdere cliënten zijn. 26 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

27 Tabel 4.2: Redenen voor het niet aangaan van een contract met een verzekeraar (n=204) Percentage Niet van toepassing 49 Een contract pas afgesloten als er één of meerdere cliënten zijn 21 Er worden geen contracten in mijn regio afgesloten 5 Genoeg gecontracteerde logopedisten in mijn regio 3 Anders 27 Onbekend 3 Omdat meerdere antwoordalternatieven mogelijk zijn tellen de percentages op tot meer dan 100%. Een reden in de categorie anders die veelvuldig genoemd wordt voor het niet aangaan van een contract met een verzekeraar is dat er te weinig cliënten zijn voor het aangaan van een contract. Verder wordt door enkele logopedisten aangegeven dat zij niet weten waarom ziekenfondsen geen contract met hen aangaan Declaraties Ongeveer de helft van de logopedisten heeft ervaring met verzekeraars die geen contracten af willen of kunnen sluiten. Desondanks worden cliënten die verzekerd zijn bij deze verzekeraars wel behandeld: 89% van de respondenten (n=181) geeft aan cliënten te behandelen zonder dat er een overeenkomst is met de betreffende verzekeraar. De declaraties van deze cliënten verlopen bij de meeste logopedisten zonder problemen (70%). 54 logopedisten ervaren wel problemen bij de declaraties. De aard van de problemen die logopedisten met deze declaraties ervaren, staat in tabel 4.3. Tabel 4.3: Aard van de problemen bij declaraties van cliënten waarmee geen overeenkomst met een verzekeraar is afgesloten (n=54) Aantallen (%) De betaling is te laat 38 (70%) Declaraties worden retour gezonden zonder uitleg 10 (19%) Geautomatiseerd aanleveren van declaraties is probleem 9 (17%) Er wordt niet betaald 9 (17%) De tarieven kloppen niet 7 (13%) Er wordt te vaak gewerkt met voorschotten 4 (7%) Anders 22 (11%) Omdat meerdere antwoordalternatieven mogelijk zijn telt het percentage op tot meer dan 100%. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

28 Het meest voorkomende probleem bij declaraties van cliënten waarmee geen overeenkomst met een verzekeraar is afgesloten, betreft het te laat betalen. Drie logopedisten geven in de categorie anders aan dat er onduidelijkheid bestaat over de wijze van declareren. Eén van de logopedisten geeft aan dat iedere verzekeraar eigen eisen heeft ten aanzien van de declaratie, er is geen uniformiteit. Drie andere logopedisten geven als probleem aan dat er een lager tarief wordt uitbetaald indien de declaraties niet op diskette worden aangeleverd Inhoud van de contracten en volumeafspraken De Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) heeft een overeenkomst gesloten met Zorgverzekeraars Nederland (ZN); logopedisten en zorgverzekeraars zijn verplicht deze overeenkomst (UvO, Uitkomst van Overleg) te hanteren als basis van de contracten die afgesloten worden. 80% van de respondenten geeft aan dat de UvO inderdaad bij alle contracten wordt gehanteerd; 8% geeft aan dat dit niet in alle gevallen of nooit gebeurt. Om een globale indruk te krijgen van de inhoud van de contracten is gevraagd of volumeafspraken, behandelgemiddelden, aard van de hulp die vergoed wordt, het werkgebied waar gewerkt mag worden en een eventuele beperking van het aantal huisbezoeken deel uitmaken van de contracten. Omdat de meeste logopedisten meerdere contracten hebben, is gevraagd om de vragen over de inhoud van de contracten te beantwoorden over het contract waarvoor de meeste cliënten behandeld worden (tabel 4.4). Tabel 4.4: Onderwerpen die deel uitmaken van de contracten bij vrijgevestigde logopedisten (n=204) Percentage Max. aantal zittingen/volumeafspraken 88 Aard van de hulp die vergoed wordt 38 Behandelgemiddelde 28 Regio/werkgebied waar gewerkt mag worden 20 Beperking van het aantal huisbezoeken 1 Onbekend 3 Omdat meerdere antwoordalternatieven mogelijk zijn tellen de percentages op tot meer dan 100%. In de meeste contracten worden afspraken gemaakt over het maximum aantal zittingen of volumeafspraken (88%). Afspraken over de aard van de hulp die vergoed wordt, het behandelgemiddelde en de regio waar gewerkt mag worden komen in mindere mate voor. Een beperking in het aantal te declareren huisbezoeken wordt in bijna geen enkel contract vastgelegd. 28 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003

29 Van de 204 logopedisten hebben er 165 (81%) een contract met het ziekenfonds waarin expliciet sprake is van een maximum aantal zittingen voor extramurale logopedie. Dit aantal zittingen was voor 100 logopedisten toereikend in 2001; één logopedist heeft deze vraag niet ingevuld. De overige 64 logopedisten geven als reden voor het niet toereikend zijn het toegenomen aantal cliënten (n=48), veel cliënten met ernstige aandoeningen (n=24) en veel cliënten met meervoudige aandoeningen (n=15). Drieënveertig logopedisten hebben het maximum aantal zittingen in 2001 overschreden. Het ziekenfonds heeft bij 34 van deze logopedisten de extra zittingen volledig vergoed. Drie logopedisten hebben aangegeven dat de extra zittingen gedeeltelijk vergoed zijn, vier logopedisten geven aan dat de extra zittingen niet vergoed zijn. Vervolgens is gevraagd of deze ziekenfondsen het maximum aantal zittingen voor 2002 gewijzigd hebben. Meer dan de helft van de logopedisten die het maximum aantal zittingen overschreden heeft (n=23) geeft aan dat het ziekenfonds het maximum aantal zittingen voor 2002 inderdaad verhoogd heeft; bij 17 logopedisten is het maximum aantal zittingen van de ziekenfondsen wel gelijk gebleven. Geen enkel ziekenfonds van de logopedisten die het maximum aantal zittingen overschreden hebben, heeft het maximum aantal zittingen voor 2002 verlaagd. Wanneer gekeken wordt naar de totale groep logopedisten die een contract hebben met een ziekenfonds waarin sprake is van een maximum aantal zittingen (n=165), dan zegt 22% van de logopedisten dat het ziekenfonds het maximum aantal zittingen in 2002 verhoogd heeft, 59% dat het gelijk is gebleven en 12% dat het maximum aantal zittingen in 2002 verlaagd is. Hoewel in de UvO algemene voorwaarden staan ten aanzien van de kwaliteit van de zorgverlening, zijn zorgverzekeraars vrij om aanvullende afspraken te maken. Gevraagd is welke afspraken over de naleving van het kwaliteitsbeleid van de NVLF deel uit maken van de contracten (met de meeste cliënten). In de volgende tabel worden deze afspraken weergegeven. Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL

30 Tabel 4.5: Afspraken over de naleving van het kwaliteitsbeleid van de NVLF die deel uit maken van de contracten (n=204) Percentage Geen afspraken 28 Naleving standaarden 28 Naleving regels voor verslaglegging 24 Inschrijving in basisregister (kwaliteitsregister) 23 Deskundigheidsbevordering 19 Deelname aan intercollegiale toetsing 16 Deeelname aan regionaal overleg 11 Opstellen kwaliteitsjaarverslag 10 Anders 18 Ontbrekende waarden 12 Omdat meerdere antwoordalternatieven mogelijk zijn tellen de percentages op tot meer dan 100%. Bij ruim een kwart van de logopedisten zijn geen aanvullende afspraken gemaakt; bij bijna driekwart zijn wel aanvullende afspraken gemaakt. Een belangrijke afspraak die in de contracten voorkomt, is het naleven van standaarden. Daarnaast worden ook het naleven van regels voor verslaglegging en het inschrijven in het basisregister opgenomen in de contracten Tarieven 96% van de logopedisten is met het ziekenfonds met de meeste cliënten het WTG/CTG tarief van 24,10 overeengekomen voor een zitting in de praktijk. Dit geldt eveneens voor het tarief voor de reistoeslag bij een behandeling aan huis; 96% is met het ziekenfonds met de meeste cliënten het WTG/CTG tarief overeengekomen ( 14,80). Bij 1% van de logopedisten worden andere tarieven gehanteerd, 3% heeft de vraag niet ingevuld. De overige ziekenfondsen waarmee de logopedisten contracten hebben, hanteren ook de WTG/CTG tarieven voor zowel de zittingen in de praktijk als voor de reistoeslag (95%). Bijna driekwart van de respondenten (72%) geeft aan dat er met geen van de ziekenfondsen onderhandeld kan worden over de tarieven. Een kwart van de logopedisten heeft deze vraag niet beantwoord. Aan de logopedisten is gevraagd aan te geven bij welke cliëntencategorieën knelpunten in de vergoeding zijn met betrekking tot de omvang van de indirect cliëntgebonden tijd, de duur van de zitting van een half uur en andere knelpunten. Knelpunten in de vergoeding met betrekking tot de omvang van de indirect cliëntgebonden tijd werden vooral gevonden bij cliënten van 0-5 jaar (64%), cliënten van 6-11 jaar (62%) en bij cliënten met overige taal-ontwikkelingsstoornissen (56%). Knelpunten in de vergoeding met betrekking tot de duur van de zitting van een half uur kwamen met name voor bij cliënten van 0-5 jaar (34%), bij cliënten met afasie (34%) en bij cliënten met problemen met vloeiend- 30 Logopedie in de extramurale gezondheidszorg: stand van zaken in 2002, NIVEL 2003