VBC Zandmaas. Visplan Zandmaas. Illustratie

Transcriptie

1 VBC Zandmaas Visplan Zandmaas Illustratie

2

3 Statuspagina Titel Samenstelling Homepage Visplan Zandmaas VBC Zandmaas p/a Sportvisserij Limburg Noordhoven 19a 6042 NW Roermond Bibliografische referentie: VBC Zandmaas, Visplan Zandmaas. VBC Zandmaas te Roermond. VBC Zandmaas Roermond Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de copyright-houder. Vastgesteld tijdens de VBC-vergadering van datum De voorzitter Naam: Handtekening: De secretaris Naam: Handtekening: Vastgesteld door de visrechthebbende partijen middels een schriftelijke akkoordverklaring, die zijn bijgevoegd in bijlage

4 Voorwoord Iets over optimalisatie recreatieve beleving en beroepsmatige binnenvisserij In voorwoord ook opnemen H1 en 2 gezamenlijk, rest is beschreven vanuit optiek sport of beroep en daar wordt ook voor getekend.

5 Inhoudsopgave Wijzigingsdatum: Inleiding Aanleiding Uitgangspunten en doelstellingen visplan Werkwijze en leeswijzer Huidige situatie gebied en beleid Gebiedsbeschrijving en begrenzing Beleid en beheer watersystemen, visstand en visserij Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand Visrechten en visserijgebruik Visstand en viswatertype Visuitzettingen Visonttrekking Vismortaliteit Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie Regelgeving Controle en handhaving Bereikbaarheid en bevisbaarheid Gewenste situatie en streefbeelden Visrechten en visserijgebruik Visstand en viswatertype Visuitzettingen Visonttrekking Vismortaliteit Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie Regelgeving Controle en handhaving Bereikbaarheid en bevisbaarheid Voorgenomen maatregelen Visrechten en visserijgebruik Visstand en viswatertype Visuitzettingen Visonttrekking Vismortaliteit Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie Regelgeving Controle en handhaving Bereikbaarheid en bevisbaarheid Toetsing voorgenomen maatregelen Voortoets Toetsing Uitvoeringsprogramma Diversen en overige zaken

6 8.1 Communicatie Monitoring en evaluatie Divers Bijlagen

7 - Inleiding - 1 Inleiding Wijzigingsdatum: Aanleiding De VBC Zandmaas heeft als belangrijk doel de visstand in haar beheergebied ecologisch verantwoord, planmatig en duurzaam te beheren en te komen tot een daarbij passende duurzame visserij. Met inachtneming van de verschillende verantwoordelijkheden en bevoegdheden die daarbij aan de orde zijn. Het beheer en de duurzame visserij worden in dit visplan beschreven. Vanuit het Rijksbeleid gaat ook de afstemming tussen de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water en de visserij de aandacht vragen. Hoewel detailuitwerking op dit moment nog niet mogelijk is, kan worden verwacht dat bijvoorbeeld onderwerpen als registratie en monitoring ook voor het waterbeheer belangrijk zijn. De VBC wil in overleg met de waterbeheerder daarover nadere afspraken te maken en vastleggen in dit visplan. Tot slot wordt door de Staat via de huurovereenkomsten voor het visrecht van de huurders gevraagd de visserij in een visplan te regelen. In lijn met het Beleidsbesluit Binnenvisserij geeft de visstandbeheercommissie (VBC) Zandmaas vorm aan een planmatig visserijbeheer gericht op een duurzaam gebruik van de visstand. Noodzakelijk hiervoor is het opstellen van een visplan. De bevissing zal worden uitgevoerd conform dit visplan. Hiermee voldoet de VBC ook aan de door het Ministerie van LNV (de Staat) als verhuurder gestelde bijzondere voorwaarde in de huurovereenkomsten voor het visrecht. 1.2 Uitgangspunten en doelstellingen visplan Uitgangspunten In het VBC-convenant is opgenomen dat de visrechthebbenden binnen drie jaar na oprichting van de VBC een visplan opstellen met daarin afspraken over het visserijgebruik van het beheergebied. In lijn met het Beleidsbesluit Binnenvisserij wil de VBC de benutting van de visstand binnen de volgende randvoorwaarden laten plaatsvinden: De benutting dient gebaseerd te zijn op het wise-use principe, dat wil zeggen dat de soortenrijkdom en het ecologisch functioneren van het water niet nadelig mag worden beïnvloed. De aanwezige visstand moet benutting toelaten. De benutting mag de belangen van de sportvisserij niet wezenlijk schaden. De benutting dient selectief te zijn, zonder ongewenste en onbedoelde bijvangst. Bovenstaande randvoorwaarden zijn ook verwerkt in het benuttingsmodel Vissen met Verstand (Werkgroep visstandbeheer, 2003). Dit model is VBC Zandmaas

8 - Visplan voor de Zandmaas - echter niet geheel toepasbaar voor rivieren, vanwege de complexe en variabele omstandigheden op de rivieren. De VBC is daarom genoodzaakt een andere aanpak te hanteren, maar zal zoveel mogelijk de aanpak van het genoemde model volgen. Daarnaast zal in overleg met de waterbeheerder het visplan zoveel mogelijk ingepast worden binnen de doelstellingen uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Doel van het Visplan Het doel van de VBC-partijen sport en beroep achter het schrijven van een visplan is het op verantwoorde wijze optimaliseren van het economisch en recreatief gebruik van de visstand in het Zandmaasgebied binnen de doelstellingen voor de visstand van KRW en Europese aalverordening en tegelijkertijd een bijdrage te leveren aan het behouden dan wel vergroten van de ecologische kwaliteit van de Zandmaas. RWS ondersteunt sport- en beroepsvisserij in deze doelstelling maar toetst het visplan aan de doelstellingen voor vis in KRW. 1.3 Werkwijze en leeswijzer Om te komen tot een visplan dat voldoet aan de doelstelling zoals hiervoor omschreven, zijn er een aantal stappen doorlopen. De aanpak is zoveel mogelijk conform het stappenplan uit het model Vissen met Verstand (Werkgroep Visstandbeheer, 2003). Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de huidige situatie van het gebied en het beleid dat betrekking heeft op visstandbeheer en visserij beschreven. In hoofdstuk 3 wordt de huidige situatie van de sport- en beroepsvisserij, het visserijbeheer en de visstand beschreven. Onder andere een overzicht van visrechten, visuitzetting en visonttrekkingen komen aan de orde. De gewenste situatie en streefbeelden voor de visstand en visserij worden in hoofdstuk 4 beschreven. De vergelijking tussen streefbeelden en de huidige situatie leidt tot gewenste maatregelen, deze worden in hoofdstuk 5 beschreven. In hoofdstuk zes worden de voorgenomen maatregelen getoetst. En tot slot is in hoofdstuk een uitvoeringsprogramma opgenomen, om de maatregelen ook daadwerkelijk te realiseren. Het Visplan wordt besloten met bijlagen VBC Zandmaas 1-2 versie

9 2 Huidige situatie gebied en beleid - Huidige situatie gebied en beleid - Wijzigingsdatum: Gebiedsbeschrijving en begrenzing De visserijkundige eenheid waarin de VBC werkzaam is, omvat de Maas, inclusief het winterbed, vanaf grenspaal 126 tot aan de stuw bij Lith, het Julianakanaal en het Lateraalkanaal Linne-Buggenum (Artikel 1 lid 2 van het Convenant, 1995). Voor de Grensmaas is een aparte VBC opgericht. Figuur 2.1 Overzichtskaart plangebied VBC Zandmaas

10 - Visplan voor de Zandmaas - De Maas is een typische regenrivier. De Maas ontspringt in Frankrijk ten noordoosten van Dijon op een hoogte van 409 meter boven Nieuw Amsterdams Peil. De Maas stoomt bij Eijsden Nederland binnen en benedenstrooms van Maastricht vormt zij de grens tussen Nederland en België. Dit gedeelte wordt de Grensmaas genoemd. Parallel aan de Grensmaas loopt een scheepvaartkanaal, het Julianakanaal. Tussen Well en Mook vormt de Maas de grens tussen provincies Limburg en Noord- Brabant. Na Mook vormt zij de grens tussen Gelderland en Noord- Brabant. Via de Bergse Maas en de Amer mondt de Maas momenteel uit in het Hollands Diep. De Maas is via de Nieuwe Waterweg, het Spui of de Dordtse Kil en Amer en de Bergse Maas vrij optrekbaar. In België wordt ten behoeve van het Albertkanaal (1930) veel water onttrokken aan de Maas. Het Albertkanaal vormt een verbinding tussen de Maas en de Schelde. In Nederland liggen enkele gestuwde verbindingen tussen de Waal en de Maas. Nabij Mook bevindt zich het Maas- Waalkanaal. Nabij Rossum ligt Fort Sint Andries. Tussen Heusden en Woudrichem ligt ook een gestuwde verbindingsroute (afgedamde Maas). In Frankrijk en België zijn nog niet alle migratiebelemmeringen opgelost. In België en Nederland is de Maas geheel gekanaliseerd, behalve de Grensmaas. In Nederland zijn de belangrijkste zijbeken van de Maas de Dommel, de Niers, de Aalsbeek, de Swalm, de Neerbeek, de Roer (Eifelrur), de Geul en Gulp en de Voer. In Nederland zijn in de periode zeven stuwen in de Maas gebouwd. In de Maas werden rond 1930 vispassages aangelegd bij stuwen op Nederlands grondgebied. In de jaren werden deze vispassages gerenoveerd en aangepast aan de nieuwe inzichten op gebied van vispassages (bekkenvispassages). In Lith en Linne zijn Waterkrachtcentrales (WKC s) aanwezig. In Grave en Borgharen zijn WKC s gepland (naar: de Laak, 2002). Er ligt een aanvraag voor een kleine WKC bij de stuw van Belfeld, terwijl RWS plannen heeft voor de bouw van een WKC bij Sambeek. Het gebied van het visplan Zandmaas omvat het Rijksdeel van de Zandmaas en geen zandwinplassen of andere aangrenzende wateren. Het beheergebied Zandmaas in Nederland bestaat in de zomer ongeveer uit 180 km rivier x 240 meter gemiddelde breedte = 4300 ha. Voor de Midden Limburgse Maasplassen wordt geen visplan gemaakt zolang dit wettelijk niet verplicht is VBC Zandmaas 2-2 versie

11 - Huidige situatie gebied en beleid Beleid en beheer watersystemen, visstand en visserij Een uitgebreide beschrijving van het beleid en beheer is opgenomen in Bijlage VI. Omdat het visplan alleen getoetst gaat worden aan de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) wordt hier alleen deze tekst weergegeven. KRW Op Europees niveau is besloten om de oppervlaktewateren en het grondwater in de Europese Unie te beschermen en te verbeteren en het duurzaam gebruik van water te bevorderen. De doelstellingen van de KRW moeten in 2015 zijn bereikt. Onder voorwaarden kan deze periode met twee maal zes jaar verlengd worden. De Maas is een van de vier hoofdstroomgebieden in Nederland, naast de Rijn, Schelde en de Eems. Het stroomgebied van de Maas is in Nederland verdeeld over zeven deelgebieden, die overeenkomen met de stroomgebieden van grote zijbeken. In het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) is de samenwerking tussen diverse partijen (waterschappen, gemeentes en provincies) vastgelegd. De uitvoering van de KRW valt ook onder dit bestuursakkoord VBC Zandmaas

12

13 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand - Wijzigingsdatum: Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand 3.1 Visrechten en visserijgebruik De visrechten in de Zandmaas zijn geregistreerd bij de Kamer van de Binnenvisserij. In 2005 zijn, in het kader van dit VBC project de visrechten in kaart gebracht. In de bijlage zijn van de diverse deelgebieden de visrechten met nummers weergegeven. De nummers verwijzen naar tabellen. Deze tabellen zijn in verband met de privacygevoeligheid niet opgenomen in dit rapport. Deze informatie is voor betrokkenen wel te raadplegen bij de Federaties. Eventuele wijzigingen van visrechten dienen natuurlijk aan de Kamer van de Binnenvisserij te worden voorgelegd. In het geval van vrijgevallen of vrijkomende visrechten geeft de VBC een advies aan LNV over de toedeling. Hiervoor heeft de VBC criteria ontwikkeld. Het is niet duidelijk of de verkoop van Heerlijke Visrechten ook getoetst moet worden door LNV. In opdracht van LNV beheert Sportvisserij Nederland de digitale database van de Kamer voor de Binnenvisserij. Kennis over heerlijke visrechten ontbreekt. Tabel 3.1 Overzicht Wateren Naam Gebied Oppervlak Landelijke lijst Maas Ja Julianakanaal Lateraalkanaal Gouden Ham Mookerplas Ja Haven Heijen gemeente Nee Gennep Rijksvluchthaven/Paesplas 30 Enz Het beheergebied van de VBC Zandmaas omvat het Rijkswaterdeel van de Maas. Een uitzondering hierop vormt het heerlijk visrecht van beroepsvisser Nelissen die bij de ondertekening van het convenant hier een voorbehoud op heeft gemaakt. En het Heerlijk Visrecht van de Erven Melis en HSV de Rietvoorn Ool vanaf einde Grensmaas tot aan het voormalig veer bij Ool? VBC Zandmaas

14 - Visplan voor de Zandmaas - Tabel 3.2 Overzicht Sportvissersverenigingen in de VBC Zandmaas Naam Plaats Aantal verenigingscontroleurs Sportvisserij Roermond (119) Limburg HSV de Oude Maas Maasbommel HSV de Voorn Afferden 3 HSV de Brasem Arcen 1 HSV de Rietvoorn Ool-Herten 3 HSV de Roerdomp Venray 11 Aantal Leden Sportvisserij (237) Zuidwest Nederland Viswater Gennep 1 Beheerseenheid Gennep (VBG) HSV de Maas Cuijk 0 HSV De Vislust Ooijen Federatie Midden Nederland HSV Altijd Tevreden Wijchen 1 Het aantal leden dat lid is bij een Sportvisserijvereniging langs de Maas is geen indicatie van het aantal sportvissers dat op de Maas vist. De Maas en een aantal zijwateren is opgenomen in de landelijke lijst van viswateren van Sportvisserij Nederland. De Federatie Midden Nederland laat zich vertegenwoordigen door de Sportvisserij Zuidwest Nederland en Sportvisserij Limburg. Langs het Limburgse deel van de Maas zijn 7 BOA s actief. Deze ambtenaren zijn vooral actief op het gebied van afval, illegale verbouwing, stroperij en recreatie. De BOA s zijn in dienst van de Provincie Limburg en zijn ook in de avonduren en in de weekenden actief. Van tijd tot tijd worden speciale visserijcontroles gehouden langs de Maas en Maasplassen. Sportvisserij Zuidwest Nederland beschikt over zo n 35 BOA s. Opmerking Ard: VBG heeft veel water waarvan zij het volledig visrecht heeft. VBG moet Struik alleen toestemming geven om op paling te vissen in de Paesplas. Omdat dit niet zo handig is in verband met wedstrijden is er een "conceptafspraak" dat Struik op de Oude Maasbochten bij Heijen mag vissen. Herman zal echter ons opstelling - het niet meer verlenen van toestemming voor aalvisserij - overnemen voor hun water indien ons bestuur dat beslist VBC Zandmaas 3-2 versie

15 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand - Bij de Federatie Midden-Nederland zijn drie BOA s actief. Staat (tabel) met aantal controle s/bekeuringen per jaar (Marc). Aantal leden opvragen bij Marc en Ard Marc stuurt tabel met de visrechten op. Door de sportvissers wordt de laatste jaren veel geklaagd over sterk terug gelopen vangsten, zowel van witvis als ook van roofvis. De tussenmaten van o.a. blankvoorn en brasem worden nog slechts sporadisch gevangen. Momenteel worden vrijwel alleen kleine exemplaren (< 15 cm) gevangen. Kopvoorns worden minder gevangen als voorheen. Hiervoor in de plaats zijn onder andere kleine roofbleien gekomen. De aantallen gevangen snoekbaarzen zijn sterk terug gelopen (Essentieel zijn hierbij gegevens van o.a. Piet Driessen en Thijs Belgers, verzameld van hengelaars). Tabel 3.3 Door beroepsvissers beviste gebieden en gebruikte vangtuigen. Naam Gebied Oppervlak Vangtuigen Aantallen Struik Tussen Venlo en Ooijen muv van delen Willems Ongeveer 1500 ha rivier. Hokfuiken Schietfuiken Electrovisapparaat Wisselend Iedere oever 1 keer per jaar. en Nelissen vd. Zande Boven de stuw van Lith 200 ha Electrovisapparaat Iedere oever 1 a 2 keer per jaar Slabbers Nelissen Ten zuiden van Roermond en Juliana kanaal Bij Roermond en deel bij Gennep. Lateraal Kanaal, Zuid- Willemsvaart Totaal ongeveer 2000 ha. Waarvan 500 ha eigen water rond Kessel. 850 ha grindgaten Hokfuiken Electrovisapparaat Hokfuiken, electrovisapparaat Willems Bij Grave 250 ha Zegen, Staand Want, Hokfuiken Wisselend Wisselend, electrovisapparaat 1 keer per jaar iedere oever. Wisselend Slabbers vist ook nog met een schokker (vd. Zande ook, maar dat is buiten gebied. 3.2 Visstand en viswatertype De afgelopen jaren hebben regelmatig bevissingen plaatsgevonden in de Maas en zijwateren. In deze paragraaf worden de meest recente waarnemingen weergegeven. De overige onderzoeken worden weergegeven in Bijlage II. De meest recente gegevens over de visstand zijn die van ATKB (2009, zie bijlage I). In het rapport van ATKB wordt ook een biomassaberekening gemaakt van de gevangen vissoorten. Tijdens de bemonsteringen werden concentraties vis (met name brasem) aangetroffen in de zijwateren. Deze VBC Zandmaas

16 - Visplan voor de Zandmaas - vissen waren of nog in een winterconcentratie, of zij waren zich aan het verzamelen voor de paai. Het visbestand in de zijwateren werd geschat op 94 kilo/ha. De biomassaberekening op basis van kuilvangsten is circa 20 kilo per hectare voor de hoofdstroom van de Maas. Hiervan is 12,8 kilo brasem en 1,2 kilo snoekbaars. Voor de uitgebreide tabellen wordt verwezen naar Bijlage II. Afhankelijk van de dag- nacht migratie, waterstanden of seizoensmigratie zullen (delen van) het visbestand zich verplaatsen tussen de zijwateren en de hoofdstroom. Sinds kort is de Zandmaas opgenomen in het MWTL (Meerjarenprogramma Waterstaatkundige Toestand des Lands) programma van de overheid. Naast een mogelijke uitbreiding (aantal monsterpunten en bij fuikvissen meer kwantificeren) is ook een trendanalyse van het programma sterk gewenst. Uit deze trendanalyse kunnen dan beter uitspraken worden gedaan over veranderingen van visbestanden. Mogelijk wordt de frequentie van bemonsteren teruggebracht naar één maal per drie jaar, in plaats van de huidige jaarlijkse bemonstering. De passieve monitoring met hokfuiken vindt al sinds 1992 plaats. De Maas wordt in de Kaderrichtlijn Water aangemerkt als R7 watertype. In dit type vallen de langzaam stromende grote rivieren (of nevengeulen) op zand. De Maas is in feite geen rivier meer. De Maas is geheel gekanaliseerd en gereguleerd. Een aangepaste indeling of een aanpassing van de beoordeling zou dus mogelijk moeten zijn, het is immers geen natuurlijke situatie meer. 3.3 Visuitzettingen Sport Visuitzettingen in de Midden Limburgse Maas en grintgaten zijn sinds 1961, uitgevoerd door de toenmalige Hengelsportfederatie Midden Limburg en HSV de Rietvoorn te Ool. Met name grote hoeveelheden karper, paling, snoekbaars en snoek. Sinds 1979 vinden geen uitzettingen meer plaats. In de rivieren wordt normaliter nooit vis uitgezet door de sportvisserij. Door sportvisserijorganisaties worden wel vissen uitgezet in zijbeken, zoals zalm en zeeforel in de Roer (Duitse deel) en de waalse zijbeken (o.a. Ourthe). Deze vissen worden uitgezet in het kader van herstel of herintroductieprogramma s. Voor specifieke onderzoeken worden soms vissen gevangen in de Maas en gemerkte met bijvoorbeeld transponders, zoals aal, zeeprik en winde. Ook wordt momenteel een experiment met zalmsmolts uitgevoerd in de Roer. Dit experiment dient om de hoeveelheid smolts te bepalen, die de zee bereiken. Indien mogelijk, worden de verliezen per knelpunt (verlies door WKC, visserij, predatie door vogels) vastgesteld. Beroep Door het beroeps wordt geen vis uitgezet in de Zandmaas VBC Zandmaas 3-4 versie

17 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand Visonttrekking Sportvisserij Het is niet bekend hoeveel vissen er onttrokken worden in de hoofdstroom van de Zandmaas. Door de sportvisserij is vrijwillig vanuit de landelijke organisatie een voorwaarde opgenomen om in de ingebrachte wateren gevangen aal direct terug te zetten. De terugzetverplichting voor aal is per 1 januari 2009 als nieuwe algemene voorwaarde opgenomen in de Aanvulling 2009 op de Landelijke Lijst van Viswateren (pagina 1 onderaan). Voor wateren die niet in de Landelijke Lijst van Viswateren staan maar door een aangesloten vereniging of federatie worden gehuurd, staat de voorwaarde in de federatieve- of verenigingslijst van viswateren. De terugzetplicht voor aal is een voorwaarde die de visrechthebbenden zelf stellen net zoals veel visrechthebbenden een meeneemverbod voor snoek en karper als voorwaarde voor hun water hebben opgenomen. Als een sportvisser in dit geval toch paling in bezit heeft, overtreedt hij de voorwaarden van zijn schriftelijke toestemming (vergunning). Dit is een overtreding van de Visserijwet, waarop een boete van 90 euro staat. Beroep De beroepsvisserij vist met schokkers, hokfuiken, schietfuiken en electrovisapparaat op aal. In 2009 werd in totaal.. kg aal gevangen (2 maanden sluiting). In 2010 is door de broepsvisserij begonnen met onttrekkingsregistratie van aal (verplichting LNV). Bijvangsten van schubvis in de fuiken zijn gering: Van 1 beroepvisser zijn gegevens verkregen in over snoekbaars van meer dan 15 cm 11 baars van meer dan 15 cm, 1 brasem en 18 meervallen groter dan 15 cm. De beroepsvisserij heeft al jaren een verplichting om hun vangsten te registreren (vanuit LNV). Tabel 3.4 Eigen vangsten beroepsvissers (schatting van meerdere jaren in kg) Naam Snoekbaars Brasem Voorn Baars Meerval Rivierkreeft Wolhandkrab Struik X X X X x X X Vd Zande X X Slabbers x x x X X X X Nelissen X X stuks Willems 270 x 100 X x x X De meervallen werden weer teruggezet VBC Zandmaas

18 - Visplan voor de Zandmaas - Schatting van hoeveel jaren? Wat betekent x? 3.5 Vismortaliteit In de Zandmaas kunnen diverse bronnen genoemd worden van vismortaliteit. In onderstaand overzicht worden de belangrijkste redenen voor vismortaliteit genoemd in willekeurige volgorde: 1. Waterkrachtcentrales; 2. Wateronttrekking; 3. Kunstwerken; 4. Slechte waterkwaliteit; 5. Vogels en roofvis (roofblei en meerval) 6. Stroperij met beroepsvistuigen 7. Stroperij met de hengel. 1. Waterkrachtcentrales. In de Maas zijn twee waterkrachtcentrales aanwezig. In een belangrijke zijrivier, de Eifelroer, staat ook nog een centrale, de ECI centrale. Deze centrale in Roermond is in 2008 voorzien van een moderne vispassage en een visgeleidingssysteem. De waterkrachtcentrales (WKC s) bij Lith en Linne zijn wel voorzien van visoptrekmogelijkheden (bekkenvispassages), maar niet van visgeleidingssytemen bij de stroomafwaartse migratie bij deze WKC s. Doordat vissen door de waterkrachtcentrale gaan tijdens de stroomafwaartse trek (al dan niet bewust), kunnen vissen beschadigd raken door contact met bewegende delen (leidschoepen, turbinepropellers en de wand (muren)). Ook door plotseling optredende drukverschillen kunnen vissen beschadigd raken. Onderzoek naar de schade van vissen bij WKC s op de Maas is uitgevoerd bij aal en witvis. De directe schade is aan deze vissoorten is weergegeven in Tabel 3.5. Tabel 3.5 Directe sterfte bij belangrijke vissoorten WKC Linne (bron: Bakker & Gerritsen, 1992 a,b ) Vissoort Schade Vissoort Schade (%) (%) Blankvoorn cm 2,9 Snoekbaars cm 6,1 Blankvoorn > 20 cm 10,8 Snoekbaars > 40 cm 5,4 Brasem cm 3,8 Paling bij 30m 3 /s, najaar 22,8 Brasem >30 cm 19,5 Paling bij 50m 3 /s, najaar 9,9 Paling bij 100m 3 /s, najaar 5,5 De schade is bepaald als optelling van het aantal doorsnijdingen, insnoeringen, breuken en overige schade (bijvoorbeeld een ernstige ontvelling) die direct leiden tot sterfte,. De bovenstaande tabel is een gemiddelde van de directe schade bij diverse turbinedebieten in het voorjaar en najaar. In Tabel 3.5 is voor aal de schade wel voor de verschillende debieten aangegeven. Over het algemeen is voor de meeste vissoorten de schade bij een hoog debiet lager. In bepaalde perioden kan 2010 VBC Zandmaas 3-6 versie

19 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand - de sterfte aanmerkelijk hoger zijn. Indien dit een periode is, waarin een bepaalde vissoort juist stroomafwaarts trekt, is de totale schade aan deze vissoort juist heel hoog. De gemiddelde lengte van aal is sinds 1992 met ongeveer 20 cm toegenomen. Dit blijkt uit vergelijking van onderzoeken bij Linne en monitoring op de Roer (persoonlijke mededeling T. Belgers). Dit betekent dat het schadepercentage door wkc s mogelijk hoger is geworden t.o.v. 1992). In de situatie bij Linne kan berekend worden wat de schade op jaarbasis voorstelt. Als er van wordt uitgegaan dat de WKC 24 uur per dag draait (zeven dagen per week) en dat er gemiddeld in het najaar 1300 vissen (van de zeven meest gevangen vissoorten) per 24 uur door de gehele WKC passeren en in het voorjaar 2400 vissen per dag (Bakker & Gerritsen, 1992). Het aandeel blankvoorn in het najaar is 75%. Als men aanneemt dat de passage in hoogzomer en in de winter gering is (1300 vissen per dag), betekent dit altijd nog een directe sterfte van een blankvoorns groter dan 10 centimeter per jaar. Bij een visbezetting van 25 kilo blankvoorn per hectare en een gemiddeld stuksgewicht van 25 gram, betekent dit dat er 1000 vissen per hectare aanwezig zijn. De sterfte van vissen per jaar komt dan overeen met het verdwijnen van de blankvoorn op 400 hectare water! Duidelijk is dat dit een behoorlijke impact is op het visbestand in de Maas! In deze berekening is ervan uitgegaan dat de turbine 24 uur per dag gedurende het gehele jaar draait. Dit is niet geheel reëel, de WKC ligt in perioden met weinig waterafvoer stil, maar het streven van energieproducenten is natuurlijk om de centrale zo rendabel mogelijk te laten draaien. Indirecte sterfte In het onderzoek van Bakker en Gerritsen (1992 a,b) is geen rekening gehouden met de uitgestelde sterfte. Dit is sterfte die na verloop van één dag tot 14 dagen optreedt. In Nederland spoelen soms zogenaamde knakalen aan, dit zijn vissen die waarschijnlijk in Duitsland, België en in Nederland beschadigd zijn geraakt in WKC s, maar niet direct doodgaan. Na verloop van 1 tot 2 dagen gaan ze wel dood en spoelen in Nederland aan op kribvakken van de grote rivieren. De knakalen zijn voor 100% schieralen groter dan circa 60 cm. Schieralen zijn alen die geslachtsrijp worden en beginnen met de stroomafwaartse migratie. Gezien de lengte zijn deze knakalen allemaal vrouwtjes. Dit verschijnsel is al in 1957 onderzocht in Duitsland. Ook door de WKC s in de Maas ontstaat uitgestelde sterfte. Dit is aangetoond in onderzoeken van Winter et al. (2007), en Spierts et al. (2009). Ook de directe sterfte bij alen bleek hoger dan in het onderzoek van Bakker en Gerritsen (1992 a ). Van de groep alen die via de stuw van Linne passeerde werd 31% niet meer in Lith waargenomen. Oorzaak van deze toename is waarschijnlijk de toegenomen gemiddelde lengte van schieraal ( R. Gubbels,M. Belgers). Van de groep alen die het stuwcomplex van Linne via de WKC passeerde is 58% niet meer gedetecteerd in Lith. Dit verschil van 27% wordt dus veroorzaakt door die uitgestelde (of indirecte) sterfte (Spierts et al VBC Zandmaas

20 - Visplan voor de Zandmaas ). De uitgestelde sterfte levert in de nazomer dit soort afschuwelijke beelden op langs de grote rivieren. Bron: Sportvisserij Nederland De directe schade aan blankvoorn en brasem bij passage van een WKC. Bron: Bakker & Gerritsen, 1992 Naast de bestaande centrales zijn er nog plannen om bij Borgharen (en mogelijk ook nog bij Grave, Belfeld en Sambeek) een WKC te bouwen. 2. Wateronttrekking Door wateronttrekking voor koelwater of de bereiding van drinkwater wordt op zo n 60 tot 90 locaties langs de Maas water uit de Maas gebruikt Op deze plaatsen wordt water opgezogen of opgepompt. Hierbij worden ook vislarven en juveniele vissen aangezogen. In hoeverre dit een probleem vormt op de Maas is onbekend. In Nederland vindt momenteel een onderzoek plaats naar de effecten van koelwateronttrekking en de effecten daarvan op de visstand (VisAdvies, in prep.). 3. Kunstwerken De belangrijkste kunstwerken in de Maas zijn de stuwen. Door de bouw van stuwen zijn er geen goede mogelijkheden voor vis om stroomafwaarts te migreren. De vissen zullen zich laten meevoeren met de waterstroom over de stuwen of door de WKC gaan (als die aanwezig is en in bedrijf is). Benedenstrooms van de stuw is er een zone met erg turbulent water. De vissen zijn door de valhoogte vaak versuft en gedesoriënteerd. Daardoor zijn zij een gemakkelijke prooi voor roofvissen (snoek, snoekbaars, roofblei en mogelijk meerval) en vogels (meeuwen en aalscholvers). Onderzoek naar de sterfte van vissen door deze kunstwerken is nooit uitgevoerd. Gezien de vangsten van snoekbaars (door sport- en beroepsvissers) en de permanente aanwezigheid van vogels bij deze kunstwerken, mag deze vorm van vismortaliteit niet verwaarloosd worden. Hier moet echter meer onderzoek naar gedaan worden. 4. Slechte waterkwaliteit Net als de Rijn is de Maas sinds de industriële revolutie ook een afvoerput voor allerlei industrieel en huishoudelijk afval geweest. De eerste vermelding van de winning van lood- en zinkerts in het 2010 VBC Zandmaas 3-8 versie

21 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand - Belgische deel van het stroomgebied van de Geul dateert uit l270 en de hoogtijdagen van de mijnbouwfaciliteiten lagen rond de periode De verontreiniging van het Maasslib met zware metalen in Zuid- Limburg bereikte in het midden van de negentiende eeuw het maximale niveau en het is voor de hand liggend dat de visstand hieronder geleden moet hebben. Reekens meldt over waterverontreiniging het volgende: "Uit een naschrift bij het Maasrapport van Dr. Hoek blijkt, dat o.a in 1911 in de Maas bij en boven Maastricht verschillende doode en halfdoode zalmen werden gevonden, die bij een door Dr. Redeke ingesteld onderzoek bleken lijdende te zijn aan een soort van furunculose, in het Badensche bij forellen en in Engeland bij zalmen bekend. Dr. Hoek meent, dat de ziekte verband houdt met de vervuiling, waaraan de Maas en sommige harer zijrivieren in België zijn blootgesteld." Niet alleen de Maas had van de vervuiling te lijden. De vele beken in het Limburgse en Brabantse land werden gebruikt als openbaar riool, waarop vrijelijk huishoudelijk en industrieel afval geloosd kon worden. Over de Roer wordt in Reekens (1916) opgemerkt: "Van de Roer schijnt het bekend te wezen, dat deze indertijd door zalmen werd bezocht, waaraan echter door het vervuilen der rivier door verschillende fabrieken een einde werd gemaakt. Ondanks het aanleggen van een meetsysteem met alarmering bij calamiteiten, is de waterkwaliteit van de Maas nog relatief slecht. In de komende jaren zal door de bouw van zuiveringsinstallaties in België daar wel verandering in komen. Zo werden in het voorjaar van 2001 regelmatig zuurstof waarden onder de 5 en zelfs 2 mg/l gemeten bij het station te Eijsden. In de Maas vinden nog steeds calamiteiten plaats, zoals in augustus Toen werd door het Belgische bedrijf Chimac-Agriphar in Ougrée, vlakbij Luik, ongeveer 64 kg chloorpyrifos en ongeveer 12 kg cypermethrin in de Maas geloosd. Hierbij kwamen zeer veel vissen om het leven. Het is onduidelijk om hoeveel aantallen/kg vis het gaat. Berichten meldden de dood van duizenden vissen en er werd gesproken over de dood van 20 tot 25 ton vis (Uit: Van Kessel et al., 2008) Ook gehaltes van chemische stoffen (herbicides zoals Roundup) in de Maas zijn periodiek te hoog (Rijkswaterstaat Waterdienst, 2007). De effecten van deze stoffen op bijvoorbeeld de algenproductie zijn onbekend. Door een verminderde algenproductie ontstaat er ook een lagere biomassa aan organismen. 5. Vogels De schade aan visstanden door aalscholvers in wateren langs de Maas (visputten) is bekend. Diverse verenigingen klagen dat na de uitzet van vissen, deze binnen één tot twee maanden verdwenen zijn door de vraat van aalscholvers. De grootte van de schade door vogels aan de visstand in de Maas is onbekend VBC Zandmaas

22 - Visplan voor de Zandmaas - 6. Stroperij met beroepsvangtuigen De totale omvang van visstroperij met beroepsvangtuigen is onbekend. Door een BOA van Midden-Nederland is in de zomer van 2010 een beroepsvisser verbaliseert wegens het in bezit hebben van ondermaatse vis, 20 kilo snoekbaars en baars en twee meervallen. 7. Stroperij met hengel Het is niet bekend hoeveel er op de Maas gestroopt wordt door hengelaars. Door regelmatig controles te houden is het aantal verbalen wel afgenomen. Door het uitgeven van voorlichtingsmateriaal in verschillende talen kan de stroperij met de hengel waarschijnlijk verder teruggedrongen worden. Het is wel duidelijk dat er illegaal vis wordt onttrokken met de hengel, maar ook met beroepsvangtuigen.. Heeft Marc/Ard info over aantal procesverbalen en waarom pv? 3.6 Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie De afgelopen jaren hebben regelmatig bevissingen plaatsgevonden in de Maas en zijwateren. De Zandmaas is sinds kort opgenomen in het MWTL programma voor wat betreft de actieve monitoring met kor en electrovisapparaat. De passieve monitoring met hokfuiken vindt al sinds 1992 plaats. Zie hiervoor 3.2. Sportvisserij Van het deel van de Zandmaas in het gebied van de Sportvisserij Zuidwest Nederland zijn hengelvangstgegevens bekend. Deze gegevens worden momenteel ingevoerd en komen op korte termijn beschikbaar. Van een aantal verenigingen zijn gegevens over de wedstrijden verzameld door Sportvisserij Limburg. Ook deze gegevens worden momenteel ingevoerd. Beroepsvisserij Beroepsvisser Nelissen levert gegevens aan voor de passieve monitoring voor het MWTL. Er is nog geen verdere monitoring opgezet voor de (bij)vangsten van de beroepsvisserij. 3.7 Regelgeving Sportvisserij De regels omtrent het sportvissen in en langs de Maas zijn vastgelegd in de Landelijke lijst van viswateren. Deze lijst is ook digitaal op Internet te vinden. Beroepsvisserij De beroepsvisserij vist volgens de bepalingen in de huurovereenkomsten 2010 VBC Zandmaas 3-10 versie

23 - Huidige situatie visserij, visserijbeheer en visstand - (HO) en schriftelijke toestemmingen (ST) met aalvistuigen. Daar waar de HO of ST vermeldt dat andere vis direct teruggezet moet worden wordt dat ook gedaan. Daar waar de HO of ST geen bepalingen hierover kent. 3.8 Controle en handhaving Sportvisserij Langs het Limburgse deel van de Maas zijn 7 BOA s actief. Bij de Federatie Midden-Nederland zijn drie BOA s actief. Bij Sportvisserij Zuidwest Nederland zijn 35 BOA s actief, een deel hiervan wordt ingezet voor controles langs de Maas. Controle op beroepsvisserij: De beroepsvisserij kent geen eigen controles. Controles vinden plaats door BOAs, KLPD en AID. Bij de visserij op wolhandkrabben met aangepaste aalvistuigen wordt voor het eerst gebruik gemaakt van door de visserij zelf ingehuurde controleurs. Sanctionering vindt plaats via het publiekrecht, de visserijwet van Bereikbaarheid en bevisbaarheid Sportvisserij Voor de bereikbaarheid en bevisbaarheid van de Maasplassen wordt verwezen naar Midden Limburgse Maasplassen (Breugel, 2005). Voor de Maas en kanalen is een rapport in voorbereiding (De Wilt, 2009). Voor het deel van de Zandmaas is een rapport uitgebracht naar de hengelsportmogelijkheden langs de Maas. In dit rapport wordt een update gemaakt van het in 1991 uitgevoerde onderzoek (De Laak & van Eck, 2010). Zie verder VBC Zandmaas

24

25 - Gewenste situatie en streefbeelden - 4 Gewenste situatie en streefbeelden Wijzigingsdatum: Visrechten en visserijgebruik Sportvisserij De visrechten voor de Zandmaas zijn weergegeven in Hoofdstuk 3. In de wateren die onder de VBC Zandmaas vallen, kunnen alle sportvissers die over de VISpas beschikken, vissen. Er zijn eenduidige en eenvoudige regels. De Europese meerval is in de visserijwet opgenomen. Op voorhand lijkt benutting van (delen van) de visstand door beroepsvisserij niet aan de orde. Het zou een goede zaak zijn indien de bezitters van Heerlijke Visrechten op de Maas zich zouden conformeren aan dit visplan. Beroepsvisserij De beroepsvisserij streeft naar een duurzaam gebruik van de gehele visstand op de Zandmaas, inclusief de kanalen en zijwateren. De beroepsvisserij streeft naar 1 visplan voor het gehele Maasgebied inclusief de kanalen, zijwateren, Maasplassen en de gebieden met heerlijke visrechten. 4.2 Visstand en viswatertype Sportvisserij De visstand is interessant voor de hengelsport. Veel Nederlandse vissoorten zijn te vangen in de Maas. Ook is de visstand van die omvang dat iedereen vis kan vangen. Er is een aantrekkelijk witvisbestand waar het hele jaar op gevist kan worden. Tijdens wedstrijden kan er overal op het parcours genoeg vis gevangen worden. Alle lengteklassen zijn vertegenwoordigd. Stroomminnende vissen als barbeel, sneep en winde zijn algemeen voorkomend en kunnen gericht bevist worden. Er is een evenwichtig bestand aan roofvis; snoek, snoekbaars en baars. Afgezien van sterke jaarklassen springen er niet bepaalde lengteklassen uit, naast ondermaatse en maatse vissen zwemt er ook genoeg grote roofvis. De palingstand is verbeterd tot op het niveau van 19xx. De meerval is een algemeen voorkomende vis die is opgenomen in de Visserijwet. Sportvissers mogen hier gericht op vissen. Door hengelvangstregistratie bestaat er een betrouwbaar beeld van de stand aan meerval. Waarschijnlijk komt de meerval in de Visserijwet. Een voorstel daarvoor is ingediend door Sportvisserij Nederland. Het zal echter zeker tot eind 2011 duren, voordat de wetswijziging vastgesteld wordt. In VBC Zandmaas

26 - Visplan voor de Zandmaas - VBC verband kan dan worden nagedacht of beroepsvissers meerval mogen oogsten onder voorwaarden. De Zandmaas en Maasplassen vormen één watersysteem waarbinnen en waaruit vis vrij kan migreren. Langs de verschillende stuwen zijn goedwerkende vistrappen aangelegd. De waterkrachtcentrales van Linne en Lith hebben een goedwerkend visgeleidingssysteem waardoor sterfte onder vissen verwaarloosbaar is. Ook de afwaterende beken zijn goed bereikbaar voor riviervis (en v.v.). De oevers zijn natuurlijk ingericht met aandacht voor de hengelsport. De oevers zijn goed bereikbaar en bevisbaar. Er zijn genoeg parkeerplaatsen en er zijn ook plekken waar minder-valide sportvissers terecht kunnen. Verdeeld over het gebied zijn verschillende grotere wedstrijdtrajecten. Deze worden ook als zodanig erkend door Rijkswaterstaat en de terreinbeheerders (zie verder 4.9). Ook voor bootvissers is de Maas goed bereikbaar. Elk stuwpand heeft minstens één vrij toegankelijke trailerhelling. Beroepsvisserij De visstand bestaat uit gezonde vissen met een goede conditie die niet in hun groei belemmert worden door voedselgebrek. De snoekbaarstand bestaat uit voornamelijk ondermaatse en maatse snoekbaars tot 65 cm. Een aantal gebieden (maximaal 10% van oppervlak) zijn aangewezen als?? wat moet hier nog staan? Het bestand aan snoekbaars is het resultaat van draagkracht van het systeem en onttrekking door beroepsvissers, sportvissers en stroperij met hengel en beroepsvistuigen. 4.3 Visuitzettingen Sportvisserij Visuitzettingen zijn geen regel. Visuitzettingen moeten wel mogelijk zijn in het kader van calamiteiten, bijzondere projecten (herintroductieprogramma s, (spiegel)karperprojecten) of in het geval van onderzoeken. Het toetsingskader van RWS geeft naar verwachting uitspraken over de streefwaarden voor bezetting en uitzetting van vissen. 4.4 Visonttrekking Sportvisserij Vanuit de sportvisserij moet er eerst een goed beeld komen van de huidige onttrekking. De huidige onttrekking door sportvissers is een gegeven en wordt niet aangepast, tenzij er uit toetsing blijkt dat er wel een aanpassing nodig is (verhogen minimummaat of aantal (roof)vissen per dag beperken). Uit onderzoeken (ATKB, 2009) en geluiden over de afname van de 2010 VBC Zandmaas 4-2 versie

27 - Gewenste situatie en streefbeelden - visstand, lijkt er op voorhand geen benutting mogelijk van schubvis. Indien benutting van de schubvis-visstand aan de orde zou komen, moet blijken hoe de hengelsport daarvoor gecompenseerd wordt. Bedacht moet worden dat de economische waarde van bijvoorbeeld een snoekbaars vele malen hoger ligt als de vis door een sportvisser wordt gevangen dan door een beroepsvisser. De sportvisser geeft voor het vangen van vis veel meer uit. Er is een evenwichtig bestand aan roofvis; snoek, snoekbaars en baars. Afgezien van sterke jaarklassen springen er niet bepaalde lengteklassen uit, naast ondermaatse en maatse vissen zwemt er ook genoeg grote roofvis. Om een beeld te krijgen van de onttrekkingen van sportvissers, van met name snoekbaars, wordt een inventarisatie gemaakt. De palingstand is dusdanig verbeterd dat er weer door sportvissers paling meegenomen kan worden. De meerval is een algemeen voorkomende vis die is opgenomen in de Visserijwet. Sportvissers mogen hier gericht op vissen. Door hengelvangstregistratie bestaat er een betrouwbaar beeld van de stand aan meerval. Nieuwkomers als de meerval en roofblei vormen geen bedreiging voor de (witvis)visstand. Mogelijk is hiervoor beheer noodzakelijk. Beroepsvisserij: 4.5 Vismortaliteit 1. Waterkrachtcentrales; 2. Wateronttrekking; 3. Kunstwerken; 4. Slechte waterkwaliteit; 5. Vogels 6. Stroperij met beroepsvistuigen 7. Stroperij met de hengel. 1 De bestaande waterkrachtcentrales zijn voorzien van goed werkende visgeleidingssystemen. Nieuwe waterkrachtcentrales worden niet meer gebouwd, bij oude centrales zal bij renovatie of verlenging van concessies, gekeken worden naar de wenselijkheid om waterkrachtcentrales in bedrijf te hebben. 2 Nader onderzoek dient aan te tonen of wateronttrekking structureel schade oplevert voor het visbestand (of delen daarvan) voor de Maas. Indien wateronttrekkingen structureel schade opleveren, dienen maatregelen te worden genomen. Gedacht kan worden aan het verplaatsen van de inlaat (zodat bijvoorbeeld minder visbroed wordt opgezogen) of het plaatsen van viswerende maatregelen VBC Zandmaas

28 - Visplan voor de Zandmaas - 3 Zie hierboven (2). 4 Calamiteiten door lozingen komen niet meer voor. Er is een goed werkend meetnet voor de waterkwaliteit. De emissie van chemische stoffen wordt verder beperkt. 5 De schade door watervogels (met name de aalscholver) is tot aanvaardbare proporties teruggedrongen. Dit zal echter in Europees verband moeten gebeuren. 6 De controle op stroperij met beroepsvistuigen wordt gehandhaafd en indien nodig uitgebreid. 7 De controle op stroperij met sportvis-vistuigen wordt gehandhaafd en indien nodig uitgebreid. De hengelsportverenigingen hebben voldoende eigen controleurs die de opleiding hiervoor bij SVN hebben gevolgd. Door middel van voorlichtingsmateriaal in de taal van herkomst, wordt getracht het niet reglementair onttrekken van vis door buitenlanders met de hengel te beperken. 4.6 Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie Vanuit de waterbeheerder wordt in het kader van het MWTL programma, jaarlijks twee maal bemonsterd (actieve en passieve visserij in het voor/najaar). Sportvisserij Door de sportvisserij wordt een inventarisatie gemaakt van de onttrekking van snoekbaars. Door de sportvisserij wordt tijdens viswedstrijden een gestandaardiseerde vangstregistratie uitgevoerd. Een deel van de vangst zal worden doorgemeten (indien de omstandigheden dit toelaten). De HVR (hengelvangstregistratie) per individuele sportvissers zal gepromoot worden. De monitoring van de visstand (MWTL programma) moet een duidelijk beeld geven van de ontwikkeling van de meervalpopulatie. Uit figuur 9.7 (Bijlage II) is te herleiden dat op basis van de fuikvangsten de populatie tot 2000 sterk aan het toenemen was. Het is de vraag of de fuikvangsten voldoende inzicht geven in de ontwikkeling van oudere meervallen. In het kader van het MWTL programma of los daarvan, kan een gerichte inventarisatie plaatsvinden naar de omvang van deze populatie grote meervallen. Dat zou een onderzoek kunnen zijn naar hengelvangsten, merk- en terugvang onderzoek, of een onderzoek naar migratie dmv zenders of transponders. Ook naar andere vissoorten (barbeel) kan onderzoek worden uitgevoerd naar de seizoens- of dagelijkse migratie. Initiatieven voor het herstel van aalpopulatie worden in principe door de 2010 VBC Zandmaas 4-4 versie

29 - Gewenste situatie en streefbeelden - Sportvisserij gesteund. Per onderzoek kan worden bekeken of er bijvoorbeeld personele of financiële steun kan worden verleend. Beroepsvisserij Bij de reguliere bemonsteringen voor de passieve monitoring in het kader van het MWTL programma blijven de beroepsvissers betrokken. Ook bij de actieve monitoring worden beroepsvissers betrokken. Middels een najaars- of voorjaars zegenvisserij in het beheergebied wordt extra informatie verkregen over de (trend in) de visstand. Wanneer zegenvisserij toegestaan wordt dan zal het beroep ook de visserijinspanning beter in kaart moeten brengen (fuiknachten, zegentrekken, km elektro afgevist) de gegevens hiervan zijn namelijk nodig voor de evaluatie (H8). 4.7 Regelgeving Sportvisserij De regelgeving is opgenomen in de Landelijke lijst van viswateren. Sportvisserij reguleert door middel van regelgeving en controle. Beroepsvisserij Er zijn afspraken gemaakt binnen de VBC over de maximale onttrekking door beroepsvissers. Deze afspraken zijn vertaald in regels voor de visserij. 4.8 Controle en handhaving beschrijving van gewenste inzet voor controle (naar uitvoerder); een deel hiervan kan ook gezamenlijk bijv. bij een gewenste gemeenschappelijke stroperijaanpak. Het door sportvisserij en beroepsvisserij ondertekende visplan wordt door LNV goedgekeurd. Het visplan gaat dan functioneren als een contract tussen sport en beroep in de VBC-Zandmaas (een contract waarin opgenomen de CHS). Individuele sportvissers tekenen, bij het kopen van een vispas voor het VBC-Zandmaas gebied dat zij zich zullen houden aan de visplanafspraken. Beroepsvissers werkzaam binnen het VBC gebied houden zich aan gemaakte afspraken met de VBC. Sanctionering in het geval van geconstateerde overtredingen kan via een commissie van de VBC lopen (zoals in Friesland) maar zou ook aan een landelijke commissie van sport en beroep over gelaten kunnen worden (valt voor het beroep wel veel voor te zeggen, sport kan zeker ook op VBC-niveau). Er moet wel jaarlijks een rapportage zijn richting de VBC over geconstateerde overtredingen en opgelegde sancties. Iets wat ook naar de achterbannen wordt gecommuniceerd. Denkbaar is dat er ook een zwarte lijst door de federaties wordt opgesteld VBC Zandmaas

30 - Visplan voor de Zandmaas Bereikbaarheid en bevisbaarheid Bereikbaarheid en bevisbaarheid van viswateren worden steeds vaker bedreigd door allerlei ontwikkelingen. Sportvisserij Limburg en Sportvisserij Zuidwest Nederland zijn daarom, mede in het kader van de VBC Zandmaas, een project gestart om de huidige visstekken langs de Maas, van Maasbracht tot Lith, in kaart te brengen. Naast de visstekken zullen ook wedstrijdtrajecten, kansen en knelpunten in kaart worden gebracht. De waterbeheerder, Rijkswaterstaat, vraagt ook om een dergelijke kaart. Zij wil graag rekening houden met hengelsport bij het natuurvriendelijk inrichten van oevers langs de Maas. Rijkswaterstaat weet natuurlijk niet precies wat een sportvisser wil en waar veel wordt gevist (Zie ook: Regioeditie Regio Zuidwest Nederland van Hét Visblad, nummer mei 2010). Inmiddels is een rapport van Sportvisserij Limburg en Zuidwest Nederland in de maak. Daarin zijn wensen opgenomen ten aanzien van de bereikbaarheid van de verschillende locaties. De Maas moet naast een goede bereikbaarheid, ook goed bevisbaar zijn op de locaties waar gevist kan worden. De bevisbaarheid van de Maas is op enkele plaatsen al afgenomen door de ontwikkeling van waterplanten. Met de waterbeheerder zal gekeken moeten worden naar oplossingen VBC Zandmaas 4-6 versie

31 - Voorgenomen maatregelen - 5 Voorgenomen maatregelen Wijzigingsdatum: x-x-20xx 5.1 Visrechten en visserijgebruik beschrijving van concrete maatregelen (ook: acties, activiteiten), bij voorkeur in tabelvorm 5.2 Visstand en viswatertype idem [ ook maatregelen die van derden worden gevraagd]. Voor wat betreft de eigen maatregelen vallen deze deels samen met de maatregelen onder 5.2 of 5.3. Hiernaar kan worden verwezen. 5.3 Visuitzettingen idem 5.4 Visonttrekking idem, betreft uitvoering van de visserij naar type, lokaties, perioden, evt. quota's e.d. 5.5 Vismortaliteit De schade van vogels bij kunstwerken is onbekend. Het zou onderzocht kunnen worden door vogeltellingen bij stuwen. Door een jaarrond telling (eenmaal per 2 dagen, of iedere dag) te doen bij de stuwen, krijgt men inzicht in de aantalen vogels die aanwezig zijn. Door de dieren te observeren, kan inzicht worden verkregen of deze dieren ook alle foerageren, of bijvoorbeeld rusten of aan het verzamelen zijn. Ook kan gebruik worden gemaakt van gegevens van derden (bijvoorbeeld SOVON). [ook maatregelen die van derden worden gevraagd] 5.6 Visserijkundig onderzoek, monitoring en vangstregistratie idem. 5.7 Regelgeving idem (meestal m.b.t. 5.4) VBC Zandmaas

32 - Visplan voor de Zandmaas Controle en handhaving idem 5.9 Bereikbaarheid en bevisbaarheid Wijzigingsdatum: idem [ meestal maatregelen die van derden worden gevraagd]. xx-x-20xx 6 Toetsing voorgenomen maatregelen 6.1 Voortoets 6.2 Toetsing betreft per (relevante) maatregel een voortoets. Deze wordt door of namens de gezamenlijke visrechthebbenden uitgevoerd in VBC-verband. Hierbij beoordeeld of de per visrechthebbende voorgestelde, te nemen maatregel conflicterend kan zijn met gezamenlijke doelen /streefbeelden en maatregelen van andere visrechthebbenden. Zonodig kan hierover dan eerst bijstellend overleg plaatsvinden. De VBC heeft geen besluitvormende bevoegdheid om maatregelen goed of af te keuren, wel kan de VBC een beoordeling geven en een advies aan betreffende visrechthebbende om een bepaalde maatregel bij te stellen / passend te maken.. Hierbij wordt getoetst aan vastgestelde doelen voor water- en natuurbeheerder (KRW, N2000, Aalverordening,...) betreft formele toetsing door waterbeheerder (KRW-doelen), bevoegd gezag voor N2000 doelen, minister LNV (Aalbeheer) van voorgestelde maatregelen uit de voortoets. Voorgesteld wordt hiervoor de volgende categorieën te gebruiken: maatregel heeft zeker positief effect op doelen water/natuurbeheer; maatregel heeft mogelijk positief effect, maatregel heeft geen effect of relevantie, maatregel heeft mogelijk negatief effect, maatregel heeft zeker negatief effect. Maatregelen in de laatste categorie kunnen niet worden uitgevoerd. Voor maatregelen met een mogelijk negatief effect kan eerst nader onderzoek worden gevraagd. Voor de andere categorieën geldt dat de betreffende maatregel kan worden uitgevoerd VBC Zandmaas 6-2 versie

33 - Uitvoeringsprogramma - 7 Uitvoeringsprogramma Wijzigingsdatum: xx-x-20xx betreft de (evt.) getoetste en goedgekeurde maatregelen (in tabelvorm). Deze worden aangevuld met een planning /tijdpad, actor, Wijzigingsdatum: kosten/financiering (naar wens) en eventuele bijzonderheden Diversen en overige zaken 8.1 Communicatie afspraken en uitvoering hoe het Visplan of delen daaruit zullen worden gecommuniceerd. Betreft ook toezending (incl toelichting op goedkeuring /afkeuring van betreffende maatregelen) naar verhuurder / LNV. Daarmee wordt voldaan aan de Aanwijzing of huurvoorwaarden. 8.2 Monitoring en evaluatie afspraken hoe de VBC vorm gaat geven aan het volgen van de effecten van beheermaatregelen /activiteiten en hoe de evaluatie daarvan plaatsvindt. 8.3 Divers PM [ bijv. overige afspraken], Financiering VBC Zandmaas

34

35 - Bijlagen - 9 Bijlagen Wijzigingsdatum: Bijlage I Literatuur/gebruikte informatie Bijlage II Akkoordverklaringen visplan Bijlage III Tabel visrechten Bijlage IV Kaarten VBC Zandmaas

36 - Visplan voor de Zandmaas - Bijlage I Literatuur/gebruikte informatie ATKB, Visstandbemonstering hoofdstroom en zijwateren Zandmaas. Projectnummer: In opdracht van: VBC Zandmaas. ATKB, Geldrmalsen, juli Bakker, H.D. & J.J. Gerritsen, 1992 a. Schade aan vis als gevolg van passage door de waterkrachtcentrale in de Maas bij Linne, Deel I: Aal. KEMA, Arnhem, 1 juli 1992, rapport MOB Bakker, H.D. & J.J. Gerritsen, 1992 b. Schade aan vis als gevolg van passage door de waterkrachtcentrale in de Maas bij Linne, Deel II: Schubvis. KEMA, Arnhem, 17 augustus 1992, rapport MOB De Laak, G.A.J., Herstelprogramma Zalm in Rijn en Maas. Stand van zaken Deelrapport 1: Inventarisatie. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB rapport nummer: OND00134 deel 1 (van 3), 67 pp. De Laak, G.A.J., Rapport Visserijkundig onderzoek Midden Limburgse Maasplassen, Sportvisserij Nederland, Bilthoven in opdracht van Hengelsportfederatie Limburg. De Laak, G.A.J. & G. van Eck, Hengelsportmogelijkheden langs de Maas Sportvisserij Nederland, Bilthoven in opdracht van Sportvisserij Limburg. De Leeuw, J., E. Winter & T. Buijse, Riviervis terug in de rivieren. De Levende natuur, 103 e jaargang, nummer 1, januari p De Wilt, R.S., Enquête Sportvisserij Maasplassen. Sportvisserij Nederland, Bilthoven in opdracht van Hengelsportfederatie Limburg. De Wilt, R.S., Overzicht knelpunten sportvisserijgebruik Maas, Maasplassen en Maaskanalen. Knelpunteninventarisatie Hengelsportfederatie Limburg. Project AVE RWS, Programma Rivieren en Kanalen. Waterbeheer 21e eeuw, Kaderrichtlijn Water en Natura Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren ontwerp. Ministerie van Verkeer en Waterstaat, december Reekens, F.J.M.A., A.A. Nengerman en H.F. Nlerstrasz (1916). Verslag van de Staatcommissie voor het zalmvraagstuk; dl 1, Algemeene Landsdrukkerij, s'gravenhage, 91 pp. Rijkswaterstaat Waterdienst, Calamiteiten op de Maas. Ecologische gevolgen van incidentele lozingen en extreem lage afvoer in Rapport Schouten, W.J., Visstandbeheerplan Gestuwde Maas Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein, in opdracht van Samenwerkingsverband Visstandbeheer en Sportvisserij Maas. Spierts, I.L.Y., H.Vis & F.T. Vriese, Migratiegedrag van schieraal in de Maas: najaar VisAdvies BV, Nieuwegein. Projectnummer VA2008_55, 35 pag. STOWA, Handboek Visstandbemonstering. Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer. Rapport 2002/07. STOWA, Utrecht VBC Zandmaas 9-2 versie

37 - Bijlagen - Van Kessel, N., M. Dorenbosch, F. Spikmans, J. Kranenbarg & B. Crombaghs. Samenstelling van de visstand in de grote rivieren gedurende het winterhalfjaar Jaarrapportage Actieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren. Natuurbalans -Limes Divergens BV & Stichting RAVON, Nijmegen. Werkgroep Visstandbeheer, Vissen met verstand.: Richtlijnen aanpak benutting van visstanden voor Visserijbeheercommissies (VBC s). Nieuwegein, maart Wijmans, P.A.D.M., Visserijkundig onderzoek Mookerplas, Mook. Sportvisserij Nederland, Bilthoven in opdracht van Hengelsportfederatie Midden-Nederland. Winter, H. V., Jansen, H. M., and Breukelaar, A. W., Silver eel mortality during downstream migration in the River Meuse, from a population perspective. ICES Journal of Marine Science, 64: International Council for the Exploration of the Sea. Zoetemeyer, R.B., & B.J. Lucas, Basisboek visstandbeheer. Sportvisserij Nederland, Bilthoven VBC Zandmaas

38 - Visplan voor de Zandmaas - Bijlage II Recente onderzoeken Tabel 9.6 Samenvatting visstandgegevens zijwateren Maas (ATKB 2009) Tabel 9.7 Samenvatting visstandgegevens hoofdstroom Maas (ATKB 2009) Tijdens de bemonsteringen in het voorjaar van 2009 zijn concentraties vis (met name brasem) gevangen. Deze vissen waren of nog in een winterconcentratie, of zij waren zich aan het verzamelen voor de paai. Het visbestand in de zijwateren wordt geschat op 94 kilo/ha. De biomassa vis op de hoofdstroom wordt geschat op 20 kilo per hectare (12,8 kilo 2010 VBC Zandmaas 9-4 versie

39 - Bijlagen - brasem, 4,7 kilo blankvoorn, 1,2 kilo snoekbaars). In 2007 heeft een bemonstering met staand want plaatsgevonden in vier zijwateren (zandwinplassen) van de Maas in de omgeving van Roermond (de Laak, 2008). Tijdens dit onderzoek zijn de vissoorten brasem, blankvoorn, snoekbaars, snoek, kolblei en hybriden aangetroffen. Opmerkelijk was dat al deze vissoorten op alle vier de zandwinplassen werden gevangen en geen andere soorten. Ook was het hoge aandeel hybriden (circa 3 tot 7% van de aantallen en gewicht) opmerkelijk. Vanwege het gebruikte vangtuig is geen uitspraak over de biomassa van vis op de zandwinplassen te geven. In de Mokerplas is een visserijkundig onderzoek door Sportvisserij Nederland in De gevangen diversiteit was vrij laag. De gevangen vissoorten waren alver, baars, brasem, blankvoorn, aal/paling, snoekbaars, snoek en vetje. De biomassa was extreem laag, slechts 2,3 kilogram per hectare, en 21 vissen per hectare. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het voedselarme water, aalscholver-predatie en het gebrek aan paai- en opgroeigebieden en het tijdstip van bemonsteren (Wijmans, 2008). In het kader van de monitoring van de Rijkswateren worden sinds 1993 de grote rivieren in Nederland jaarlijks bemonsterd. De visstandmonitoring is een onderdeel van het MWTL programma ( Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands ). In het najaar van 2007 is een bemonstering uitgevoerd in de Zandmaas in het kader van deze jaarlijkse vismonitoring (Van Kessel et al., 2008). Op basis van de bevissingen kan een CPUE (Catch per Unit of Effort) schatting gemaakt worden. Dit is een schatting op basis van een standaard inspanning per vangtuig die omgerekend wordt naar aantallen en kilogrammen vis per hectare. De bemonstering wordt uitgevoerd met passieve vangtuigen (fuiken, 2 maal 6 weken in het voorjaar en het najaar) en door een bemonstering met de kor (soort kuil van 3 meter) en het elektrovisapparaat. De resultaten van de bemonsteringen worden jaarlijks gerapporteerd, maar een analyse van de gegevens naar trends en veranderingen heeft nog niet plaatsgevonden. Een analyse van gegevens over een dergelijke tijdreeks kan belangrijke trends opleveren. Door de Leeuw et al. (2002) is een analyse gemaakt van gegevens over 1993 tot De auteurs stellen dat in de korte onderzoeksperiode opvallend veel positieve trends zijn. In onderstaande figuur is ook te zien dat voor de Maas voor tenminste de soorten barbeel, kopvoorn, sneep, roofblei, fint forel, meerval en kroeskarper een positieve trend gesignaleerd kan worden in de fuikvangsten. De trend voor alver is minder uitgesproken, de aantallen fluctueren sterk door de jaren. Voor aal is een negatieve trend waarneembaar. Sinds 2000 is er weer een negatieve trend in de hengelvangsten geconstateerd. De alvervangsten met de hengel zijn in vergelijking met de vangsten van eind vorige eeuw fors terug gelopen (pers. mededeling T. Belgers) VBC Zandmaas

40 - Visplan voor de Zandmaas - Opmerkelijk is dat in geen van de recente onderzoeken barbeel, karper en roofblei is gevangen. Tabel 9.8 Aantalsverloop van een aantal vissoorten in de Rijkswateren op basis van fuikvangsten (bron: De Leeuw et al., 2002) Het zou voor de VBC Zandmaas en andere VBC s op rijkswateren, interessant zijn om een trendanalyse te maken vanaf 1993 tot heden, waarbij ook algemene soorten als brasem en blankvoorn en dus ook de gegevens van de kor/elektrovisserijen meegenomen worden. Brasem Hoofdstroom ATKB, 2009 Brasem Zijwater: Paesplas ATKB, 2009 Op de meeste zijwateren werd in 2009 geen kleine brasem aangetroffen (zie rechterfiguur). In de haven van Roermond, de Gouden Ham en Steenfabriek Milsbeek werd wel kleine brasem aangetroffen VBC Zandmaas 9-6 versie

41 - Bijlagen - Bijlage III Akkoordverklaringen visplan Bijlage IV Kaarten visrechten Overzicht visrechtenpercelen Maas 0-21 km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Overzicht visrechtenpercelen Maas km. Bijlage V Kaarten 1) Kaart plangebied VBC Zandmaas

42 - Visplan voor de Zandmaas - 2) Kaart visrechten 3).. Bijlage VI Beleid en beheer Watersysteem Internationaal Beneluxbesluit Analoog aan de discussie over de verbetering van het ecosysteem Rijn heeft er al tientallen jaren discussie plaatsgevonden tussen de landen waar de Maas door stroomt. Dit heeft echter pas in 1994 geleid tot de instelling van een internationale commissie die bezig gaat met het herstellen van het ecosysteem Maas. Nederland heeft zich op 8 juni 1982 geconformeerd aan het Beneluxbesluit M(96)S artikel 2 lid 2 m.b.t. het vrijmaken van de migratieweg naar de Ourthe vóór 2002': In dit verdrag is ook overeengekomen dat de betrokken partijen zich inzetten voor het geheel optrekbaar maken van de Maas inclusief zijbeken voor Het verdrag is recentelijk herzien. Op 26 april 1994 werd het Verdrag inzake de Bescherming van de Maas ondertekend. Dit verdrag regelt de internationale samenwerking bij de verbetering van de kwaliteit van de Maas, met name door de instelling van de Internationale Commissie voor de Bescherming van de Maas (ICBM). De Commissie is in 1995 met haar werkzaamheden begonnen. Europese Aalverordening In 2009 is de Europese aalverordening in Nederland vertaald in een Nederlands Aalbeheerplan dat in oktober 2009 goedgekeurd is door de Europese Commissie. Landelijk Ruimte voor de rivieren Het programma Ruimte voor de rivieren heeft twee doelstellingen. Ten eerste is het belangrijk overstromingen te voorkomen en ten tweede moet het rivierengebied mooier en aantrekkelijker worden. Enkele belangrijke maatregelen (ruimtevoorderivier.nl) die in dit kader worden uitgevoerd zijn: Niet meer bouwen in uiterwaarden, tenzij ; Waar mogelijk creëren van overloopgebieden/ontpolderen; Afgraven en verruimen (dijkverlegging) uiterwaarden; Maken van hoogwatergeulen; Kribverlaging en het verwijderen van obstakels. KRW Op europees niveau is besloten om de oppervlaktewateren en het grondwater in de Europese Unie te beschermen en te verbeteren en het duurzaam gebruik van water te bevorderen. De doelstellingen van de 2010 VBC Zandmaas 9-8 versie

43 - Bijlagen - KRW moeten in 2015 zijn bereikt. Onder voorwaarden kan deze periode met 2 maal 6 jaar verlengd worden. De Maas is een van de vier hoofdstroomgebieden in Nederland, naast de Rijn, Schelde en de Eems. Het stroomgebied van de Maas is in Nederland verdeeld over zeven deelgebieden, die overeenkomen met de stroomgebieden van grote zijbeken. Voor de Maas zelf In het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) is de samenwerking tussen diverse partijen (waterschappen, gemeentes en provincies) vastgelegd. De uitvoering van de KRW valt ook onder dit bestuursakkoord. Tabel 9.1 Overzicht van de relaties tussen het Programma voor de Rivieren en kanalen en andere beleidsprogramma s (RWS, 2008) Vogel en habitatrichtlijn De Maas zelf valt niet onder de Vogel- en Habitatrichtlijn (Natura 2000 gebieden). Aangrenzende delen, zoals de Grensmaas, het Swalmdal en de Oeffelter Meent vallen hier wel onder. Nationaal aalherstelplan Belangrijke onderdelen uit dit nationale aalherstelplan zijn: Een gesloten tijd voor het gebruik van aalvistuigen in de periode september november. Een registratieplicht voor aalvangsten door beroepsvissers. Een terugzetverplichting voor aal voor sportvissers op privaatrechtelijke basis. Het ministerie van LNV ondersteunt de beroepsvisserij bij het zoeken naar alternatieven voor de gesloten tijd van 3 maanden. Alternatieven die een beter effect hebben op het aalherstel en mogelijk een minder negatieve impact op de visserij VBC Zandmaas