szw Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid s-gravenhage, 4 december

Transcriptie

1 szw Aan de Voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid s-gravenhage, 4 december Inleiding Op 15 november jongstleden heb ik met u van gedachten gewisseld over fraudebestrijding in de sociale zekerheid. Ik heb toen ook de voorlopige uitkomsten van het onderzoek naar regelovertreding in de sociale zekerheid aangegeven en toegezegd deze cijfers ook schriftelijk weer te geven. Met deze brief geef ik invulling aan deze toezegging. Verder heb ik met u afgesproken op de onbeantwoorde vragen schriftelijke te reageren. In de bijlage bij deze brief treft u de vragen en antwoorden aan. 2. Voorlopige uitkomsten onderzoek naar regelovertreding Bij het onderzoek naar omvang en achtergronden van regelovertreding in de sociale zekerheid (het Randomized Response onderzoek) worden drie wetten onderzocht (WAO, WW en ABW). Van het onderzoek zijn voorlopige resultaten bekend. Voor de WW en de ABW zijn dit resultaten op basis van 75% van de benodigde respons; dit impliceert dat de resultaten voor deze wetten nog kunnen veranderen. Uit het inmiddels afgesloten deelonderzoek naar regelovertreding in de WAO blijkt het volgende. Van de ondervraagde WAO ers werkt 6% zwart, 2% werkt wit en 14% doet wel eens een klusje voor een bekende tegen een kleine vergoeding. Met betrekking tot het melden van herstel blijkt dat 16% van de ondervraagde WAO ers zich wel eens gedurende langere tijd sterker voelt en in staat is meer te werken zonder dit aan de uvi s door te geven. Voor de WW blijkt dat 8% van de ondervraagden zwart werkt; het percentage witte fraude ligt, gelijk aan het WAO-onderzoek, op 2% en 19% verricht wel eens een klein klusje. Voor de ABW liggen deze percentages hoger dan in de WW en de WAO: het percentage dat zwart werkt bedraagt 13%, witte fraude 5% en de kleinere klusjes 23%. Van de ABW ers met sollicitatieplicht zegt 40% wel eens bewust weinig te solliciteren. Bij de resultaten moet worden aangetekend dat één persoon meerdere soorten fraude kan plegen, waardoor de percentages niet opgeteld kunnen worden. Ik verwacht u de integrale uitkomsten van het onderzoek zodra deze zijn afgerond en vastgesteld eind 2000 aan te bieden. De voorlopige resultaten verstevigen alleen maar het belang van door mij in het Algemeen Overleg voorgestelde extra maatregelen. Om de aanpak van zwarte fraude te intensiveren, ga ik het aantal waarnemingen ter plaatse verdubbelen naar De aanpak van internationale fraude wil ik versterken door o.a. het toevoegen van een tweede buiten-landteam bij het GAK en de vorming van een «vliegende brigade» bij de SVB. Met het recent gestarte Bureau Buitenland voor sociale diensten, kunnen vermogen en inkomsten in het buitenland worden nagetrokken. Om het fraudebewustzijn in de uitvoering te vergroten worden opleidingen fraude-alertheid gestart. De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, J. F. Hoogervorst Bijlage is niet elektronisch beschikbaar. 1

2 BIJLAGE Lijst van vragen en antwoorden Onderstaande vragen en antwoorden zijn gerubriceerd naar de in het algemeen overleg fraude(bestrijding) sociale zekerheid van 15 november 2000 geagendeerde stukken. Als eerste worden twee algemene vragen beantwoord. Algemeen Kan de staatssecretaris in het 3e/4e kwartaal komen met een integrale frauderapportage en kan de rapportage ook een beleidsoordeel en eventuele acties omvatten? Het streven van SZW is om eind 3e, begin 4e kwartaal aan de hand van prestatie-indicatoren fraudebestrijding (naar aanleiding van de motie Örgü-Schimmel) te komen tot een integraal overzicht van prestaties. Bij de integrale rapportage zal ook een beleidsbeoordeling worden meegenomen. Verschillende rapportages zullen als input dienen voor de integrale rapportage. Deze integratie van gegevens over fraude zal niet op stel en sprong gerealiseerd zijn. Daarbij speelt ook het tijdstip waarop cijfers beschikbaar zijn een grote rol. De Lisv-trendrapportage Handhaving wordt als over het hele kalenderjaar moet worden gerapporteerd in de loop van het tweede of derde kwartaal van het jaar volgend op het verslagjaar opgeleverd. De SVB-rapportage Handhaving kan in het tweede kwartaal van het jaar volgend op het verslagjaar worden opgeleverd. Het CBS kan voor de gemeenten over het verslagjaar 1999 eerst in december 2000 cijfers leveren. Voor volgende jaren geldt evenwel dat er sprake zal zijn van een snellere levering, waarbij het CBS heeft aangegeven er naar te streven om in augustus reeds de beschikking te krijgen over de jaarrapportage van het voorafgaande jaar. Dit impliceert een belangrijke vooruitgang t.o.v. de situatie zoals deze voor dit jaar geldt. Aanvullend zal de medio van het jaar beschikbaar komende M&O-monitor van het departement worden ingezet. Hoe staat het met de handhavingsarrangementen? Op 31 oktober is het eerste handhavingsarrangement ten behoeve van de Arbeidsinspectie met het Openbaar Ministerie ondertekend. Met de SVB en het Lisv zal het OM binnenkort ook handhavingsarrangementen sluiten. Afspraken tussen het OM en de gemeenten zullen meer tijd vergen. Het is echter de bedoeling dat met de komst van een Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD) er voor de gehele opsporing op SZW-terrein één handhavingsarrangement wordt afgesloten. Trendrapportage Handhaving Lisv De trendrapportage Handhaving van het Lisv geeft aan dat de samenwerking met de Belastingdienst nog niet optimaal is. Hoe wordt de samenwerking verbeterd? Iedere twee maanden vindt landelijk overleg plaats tussen het Lisv, uvi s, Belastingdienst en de ministeries van Financiën en SZW. Hierin wordt invulling gegeven aan het samenwerkingsconvenant dat in 1997 tussen het Lisv en de Belastingdienst is gesloten. Geconstateerde knelpunten worden in dit overleg meegenomen. 2

3 Wordt bij de invoering van het nieuwe belastingstelsel winst behaald bij handhaving en fraudebestrijding? Voor de beantwoording van deze vraag is het primair van belang welke invloed het nieuwe belastingstelsel heeft op fiscale fraude; die vraag ligt evenwel op het terrein van mijn collega van Financiën. Zijn de regels over identificatie op de werkplek wel duidelijk genoeg? Wat wordt er met de knelpunten gedaan? Om de kennis over de regels bij werkgevers en werknemers op te frissen, zal de voorlichting over de Identificatieplicht worden geïntensiveerd. Per 1 november is de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) gewijzigd. Sinds die datum heeft niet alleen de formele, maar ook de feitelijk werkgever de verplichting om een Wid-administratie te voeren en om aan de hand van originele documenten de identiteit van de werknemer vast te stellen. Hieromtrent is ook de OSV 97 aangepast. Het niet voldoen aan deze verplichting door de werkgever is strafbaar gesteld in de Wet economische delicten. Daarnaast zijn er nog meer actiepunten die samenhangen met ID-fraude. De betrouwbaarheid van administraties speelt een grote rol in de fraudebestrijding. Door verbeterde elektronische uitwisseling tussen diverse administraties, zoals de Belastingdienst, wordt veel fraude ontdekt. Maar de recente daling van de rechtmatigheid baart mij zorgen. Problemen rondom actualiteit en kwaliteit van administraties zijn ten dele toe te wijzen aan fraude met persoonsidentificerende documenten: de identificatieplicht vervult immers een centrale rol in de sociale zekerheid bij toegang tot arbeid, uitkeringen en voorzieningen. De diefstal en vermissing van paspoorten neemt toe en signalen over geconstateerde vervalsingen, o.a. van de Arbeidsinspectie, nemen eveneens toe. De fraudebestendige nieuwe paspoorten, in de loop van 2001, zijn een grote stap voorwaarts. Los van deze fysieke identiteitsvaststelling zijn er problemen in de administratieve werkelijkheid, na of door vastlegging in bestanden. De vervuiling van administraties die gebaseerd zijn op het sofi-nummer noodzaakt dan ook tot actie. Ik ben daarom in overleg getreden met mijn collega s van Financiën, BZK en Justitie. Een aantal van de door mij voorgestane oplossingsrichtingen zijn: bundeling van de verschillende expertises om inzage in de omvang en verschillende soorten identiteitsfraude te verkrijgen (bijv. door een organisatorische structuur van een «expertisecentrum»), en om deze expertise breder ter beschikking te stellen; intensivering van de voorlichting aan werkgevers over de plichten die samenhangen met identificatie; intensivering van de voorlichting over de status van het sofi-nummer, met name aan werkgevers; bestrijding van voorkomende vervuilingen bij bestanden die gebruik maken van het sofi-nummer. Tot slot verwacht ik positieve resultaten van het regeringsbeleid dat er op gericht is om de kwaliteit van de verschillende overheidsregistraties, zoals de Gemeenschappelijke Basisadministratie, te waarborgen en te optimaliseren. 3

4 Rapportage Handhaving Svb Hoe verhoudt rechtmatigheid zich tot doelmatigheid bij de SVB? Het overgrote merendeel van de uitkeringsgerechtigden zal zich aan zijn verplichtingen houden. Het is derhalve niet doelmatig om iedereen te controleren. Er vindt nu reeds een groot aantal controles plaats waarbij ook de fraudealertheid van de medewerkers en externe tips een belangrijke rol spelen. Is er voldoende opsporingscapaciteit bij de SVB? Met name ten aanzien van de opsporing in het buitenland en het groeiende belang daarvan (zie de uitkomsten van het onderzoek naar fraude met kinderbijslag in Turkije dat recentelijk aan u is toegestuurd) zal de SVB uitbreiding krijgen in de vorm van een «vliegende brigade». Hierdoor ontstaat ruimte bij de opsporing om meer «binnenlandse» fraude op te sporen. Wordt er wel genoeg aandacht gegeven aan AOW-fraude? Het grootste frauderisico in de AOW is samenleeffraude. Hiervoor heeft de SVB gerichte maatregelen genomen. Zo wordt er vanaf 1999 standaard bij het GBA nagegaan of het om een gezamenlijke huishouding gaat. Zowel bij aanvraag van een AOW/ANW uitkering als gedurende een lopende uitkering. Ten aanzien van het risico van «zwart» samenwonen neemt de SVB steekproeven. Naast opsporing zijn in het bestuurlijke traject in 1999 circa AOW terugvorderingen ingesteld ter waarde van f 120 miljoen. Kan de opsporing van samenleeffraude worden geïntensiveerd? Door de uitbreiding bij de SVB met een vliegende brigade ontstaat ruimte bij de opsporing om meer «binnenlandse» fraude op te sporen. Zo komt er meer capaciteit om onder andere de controle op samenleeffraude te intensiveren. M&O-monitor gemeenten Wat denkt de staatssecretaris van het «Polismodel Tilburg»? Het betreft een project dat de gemeente Tilburg, samen met de gemeenten Leeuwarden en Apeldoorn, gezamenlijk gaat uitvoeren. In dit project, dat twee jaar zal duren, zullen nieuwe werkwijzen worden ontwikkeld en getest. De bedoeling is dat hierdoor de kwaliteit van de handhaving toeneemt, procedures klantgerichter worden en capaciteit gerichter wordt ingezet. Het Inlichtingenbureau (IB) is een beslissende factor in dit project: dit maakt het mogelijk dat gemeenten van alleen «termijngestuurd» naar meer «signaalgestuurd» gaan controleren zonder dat het risico op onrechtmatige uitkeringsverstrekking groter wordt. Alle drie gemeenten nemen deel aan de lopende proeven met het Inlichtingenbureau. Ik ondersteun dit project door meerjarig subsidie ter beschikking te stellen. Eind 2002 zal het project worden geëvalueerd. 4

5 Wat te doen met invorderingsproblemen in het kader van terugvordering, wet Boeten? Met invoering van de Wet herziening debiteurenbeleid is de mogelijkheid aan gemeenten en Uvi s geboden om na 5 jaar lang stringent invorderen op fraudeschulden verder van terugvordering af te zien. Indien invordering niet mogelijk blijkt, bijvoorbeeld omdat de debiteur in het buitenland verblijft, kan de vordering als dubieuze debiteur uit de administratie worden verwijderd. Op deze wijze is een efficiënt debiteurenbeleid mogelijk. In het kader van de evaluatie van voornoemde Wet vindt volgend jaar een onderzoek plaats naar de effecten van het nieuw ingezette debiteurenbeleid. Onderwerpen zoals de mate van invordering en de werking van de nieuwe terugvorderingsbepalingen in de wet worden in dit onderzoek meegenomen. Eind 2001 zult u hierover worden geïnformeerd. Hoe zit het met het landelijk vervolg van het project vermogensfraude buitenland van de gemeente Den Bosch? Er is een landelijk vervolg gegeven aan het project vermogensfraude buitenland van de gemeente Den Bosch. Via een speciaal daarvoor ingericht bureau bij de gemeente Den Bosch kunnen gemeenten onderzoek laten instellen naar verzwegen vermogen in Turkije en Marokko. Een onderzoekssignaal wordt doorgeleid naar onderzoekers ter plaatse die in het betreffende land een controle uitvoeren door raadpleging van openbare registers en waarneming ter plaatse. Diverse dossiers zijn naar de desbetreffende landen overgeheveld. De eerste resultaten worden in het voorjaar van volgend jaar verwacht. Grensoverschrijdende fraudebestrijding beperkt zich niet alleen tot Turkije en Marokko. Met Duitsland wordt overleg gevoerd over gegevensuitwisseling die het mogelijk maakt fraude te detecteren. Ook met België wordt in dit verband contact gezocht. Voor de gegevensuitwisseling is echter een wetswijziging nodig. SZW start binnenkort met de voorbereiding hiervan. Jaarrapportage Regionale Interdisciplinaire fraudeteams Wat zijn de resultaten van de Rif-onderzoeken en vallen de Rif s in de toekomst onder de SIOD? Wat wordt gedaan met uitkomsten uit het rapport Chindit? Uit de aan de Tweede Kamer toegestuurde Jaarrapportage 1999 blijkt dat de Rif s een belangrijk instrument voor de fraudebestrijding van zwarte fraude zijn. In 1999 zijn drie Rif-projecten afgerond, de kwantitatieve opbrengsten zijn substantieel. In totaal hebben deze onderzoeken namelijk bijna f 13 mln opgebracht aan belasting en sociale zekerheidsfraude. Behalve kwantitatieve opbrengsten hebben de Rif s inzicht in fraudestructuren gegeven. Deze informatie en de daarbij behorende aanbevelingen zijn neergelegd bij departementen/instanties op wiens beleidsterrein de problemen zich bevinden. Zo kan worden gemeld dat naar aanleiding van het rapport Chindit van Rif Amsterdam de aanbevelingen door het Ministerie van Justitie worden meegenomen in een algehele evaluatie van het stelsel rond de verlening van vergunningen aan beveiligers. Nog eind dit jaar zullen de voorbereidingen worden getroffen om het functioneren van de Rif s vanuit een toekomstperspectief te laten onderzoeken. De relatie met SIOD zal hierbij nadrukkelijk aan de orde komen. 5

6 Halfjaarrapportage Westland Interventie team Ziet het Westland Interventie Team kans om het aantal fraudeurs van de tuinders terug te brengen? Het halfjaarverslag van het Westland Interventie team (WIT) maakt melding van diverse geconstateerde overtredingen bij tuinbouwbedrijven in het Westland. Naast belasting-, premie,en uitkeringsfraude komt hierbij ook illegale tewerkstelling nadrukkelijk in beeld. Uit de controles komt naar voren dat circa 25% van de tuinbouwondernemingen de Wet arbeid vreemdelingen overtreedt. Het WIT heeft gekozen voor een strategie die verder gaat dan symptoombestrijding op korte termijn. Door een stapsgewijze werkwijze moet de gelegenheidsstructuur met zijn mogelijkheden om te frauderen worden ontmanteld, waardoor uiteindelijk een normalisering van de concurrentieverhoudingen en arbeidsverhoudingen in het Westland wordt bewerkstelligd. Dit kost tijd. Duidelijk wordt dat de malafide ondernemers, zowel inleners als uitleners, door de onderzoeken van het WIT steeds nadrukkelijker in beeld komen. Door het opleggen van boetes en naheffingen en het verbaliseren van de overtredingen worden deze ondernemers ook daadwerkelijk met de neus op de feiten gedrukt. Tevens wordt in de nabije toekomst ook de aanpak van de georganiseerde fraude door middel van goed voorbereide strafzaken mogelijk. Op termijn moet dit leiden tot het terugdringen van het aantal tuinders dat bij haar bedrijfsactiviteiten gebruik maakt van illegaal tewerkgesteld personeel. Sociale inlichtingen en opsporingsdienst Hoe wordt de gemeentelijke verantwoordelijkheid onder SIOD gedefinieerd? Houden de sociale rechercheurs wel genoeg bevoegdheden over? De knip tussen de verantwoordelijkheden tussen de verschillende deelnemers en de knip tussen criteria voor overdracht aan de SIOD zijn niet helder geformuleerd. Met aanbieding van de brief dd. 10 november 2000 aan de Tweede Kamer is een nadere invulling van het Kabinetsstandpunt met betrekking tot RA 98 «transparantie in de bijzondere opsporing» voor het departement van SZW gegeven. Het betreft slechts een invulling op hoofdlijnen, waarvan de verdere uitwerking op korte termijn moet gaan plaatsvinden. Deze hoofdlijnen zijn in overleg met de uitvoering tot stand gekomen en bieden voldoende basis om tot verdere invulling over te gaan. De SIOD zal de zwaarste fraudezaken afdoen. De overige zaken zullen door de opsporing bij de uitvoering worden afgedaan. De SIOD stuurt daarbij de opsporing bij het UWV, de SVB, de AI en de gemeenten op hoofdlijnen beleidsmatig en beheersmatig aan. Bij de verdere uitwerking van het model zal bijzondere aandacht worden besteed aan de positie van gemeenten in relatie tot onderwerpen als centrale aansturing van de bij de gemeenten achterblijvende opsporing, soort zaken die door SIOD zullen worden afgedaan en de wijze waarop zaken vanuit de uitvoering aan SIOD zullen worden overgedragen. Afhankelijk van de soort zaken die gemeenten zelf blijven afhandelen worden de concrete bevoegdheden op basis van art. 142 van het Wetboek van Strafvordering nader bezien. In ieder geval zal ervoor worden gezorgd dat het detecteren van fraudezaken vanuit de uitvoering optimaal kan blijven plaatsvinden. De verdere uitwerking zal tezamen met de uitvoering plaatsvinden. De verwachting is dat hierover begin volgend jaar meer duidelijk gegeven kan worden. 6