Beleidsplan handhaving Gemeente Schiedam. Werk en inkomen

Transcriptie

1 Vastgesteld 18 mei 2004 VR2004/056 Beleidsplan handhaving 2004 Gemeente Schiedam Werk en inkomen 19 februari 2004 Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

2 Colofon Het beleidsplan handhaving 2004 is een uitgave van de Gemeente Schiedam, afdelingen Werk en Inkomen Tekst André Hartman Correspondentieadres Gemeente Schiedam Afdeling Werk Postbus AD Schiedam T (010) F (010) A.hartman@Schiedam.nl Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

3 Inhoudsopgave Pagina 1. Inleiding Vroegtijdig informeren Wegnemen van drempels 7 4. Vroegtijdig detecteren Sanctioneren 10 Samenvatting doelstellingen en activiteiten..11 Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

4 1. Inleiding In 2002 is voor de eerste keer een afzonderlijk beleidsplan handhaving gepresenteerd. De twee belangrijkste redenen hiervoor waren: Collegeakkoord en Collegewerkprogramma : intensivering van het gemeentelijk handhavingsbeleid is een belangrijk uitgangspunt; Agenda voor de Toekomst: afgesproken is dat Schiedam een hoogwaardig handhavingsbeleid realiseert. Schiedam heeft zich dan ook verplicht om met ingang van 2002 in een jaarlijks op te stellen beleidsplan kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen op te nemen voor fraudepreventie, fraudebestrijding en de terugvordering van fraudeschulden. In 2003 is hier nog een derde reden bijgekomen. In dat jaar heeft het Rijk de mogelijkheid geboden om een stimuleringsregeling hoogwaardig handhaven aan te vragen. Via deze regeling kunnen gemeenten een subsidie krijgen voor het verbeteren van de handhaving door de sociale diensten. Elke gemeente had de mogelijkheid om tot een bedrag van maximaal subsidie aan te vragen teneinde een start te maken met hoogwaardig handhaven. Schiedam heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. In augustus 2003 is een subsidieaanvraag met activiteitenplan ingediend. In dit plan is opgenomen: de resultaten van de verschillende activiteiten met betrekking tot hoogwaardig handhaven; de wijze waarop de resultaten worden gemeten; de huidige handhavingssituatie (de zogenaamde nulmeting); een evaluatie van de verschillende activiteiten eind Inmiddels is een besluit ontvangen dat de subsidie is toegekend tot een bedrag van Schiedam kan dus aan de slag! Gezien de omvang van de werkzaamheden is gekozen voor het instellen van een projectorganisatie. Deze organisatie bestaat uit een stuurgroep, een projectgroep en meerdere werkgroepen. Het project is nader uitgewerkt in het plan van aanpak hoogwaardig handhaven. Een laatste reden voor het schrijven van een beleidsplan handhaving is de inwerkingtreding van de nieuwe Wet werk en bijstand. Deze wet biedt nieuwe kansen voor handhaving. Vanaf 1 januari 2004 is de verplichting om wettelijke heronderzoeken uit te voeren komen te vervallen. Gemeenten kunnen er voor kiezen hun controleonderzoeken anders in te richten (door middel van risicosturing). Ook vanuit de kosten-baten optiek loont het voor de gemeenten om werk te maken van handhaving. Immers, de gemeente is vanaf % risicodrager voor de bijstandskosten. Het beëindigen van één onterecht verstrekte uitkering bespaart jaarlijks al gauw Omdat in dit beleidsplan veelvuldig wordt gesproken over handhaving volgt hieronder een omschrijving: Handhaving bestaat uit vier elementen die er gezamenlijk zorg voor dragen dat mensen zich spontaan aan de wet- en regelgeving houden. Het gaat erom de spontane nalevingsbereidheid van (potentiële) klanten te bevorderen. Het oogmerk is dat deze uit eigener beweging tijdig de volledige en juiste gegevens verstrekken op basis waarvan de gemeente het recht op uitkering kan bepalen1. 1 Definitie is ontleend aan "Kennisbank Hoogwaardige Handhaving Abw", uitgave van het Ministerie van SZW Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

5 De vier elementen van handhaving zijn: het beter en vroegtijdig informeren van klanten ; het wegnemen van drempels zodat de kans op spontane naleving wordt vergroot; vroegtijdige detectie en afhandeling van fraudesignalen; in geval van geconstateerde fraude daadwerkelijk sanctioneren. De hoofdstukken zijn opgebouwd aan de hand van deze vier visie-elementen. In hoofdstuk 2 komt het vroegtijdig informeren aan de orde, in hoofdstuk 3 het wegnemen van drempels, in hoofdstuk 4 de vroegtijdige detectie en in hoofdstuk 5 het sanctioneren. In de verschillende hoofdstukken worden doelstellingen geformuleerd waarbij telkens wordt aangegeven welke activiteiten nodig zijn om deze doelstellingen te kunnen realiseren. Achter in het beleidsplan is een samenvatting opgenomen. Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

6 2. Vroegtijdig informeren Als burgers weten wat hun rechten en plichten zijn, kunnen zij deze ook gemakkelijker naleven. De gemeente Schiedam wil de burger goed en tijdig informeren waarmee kan worden voorkomen dat onwetendheid tot fraude leidt. In het kader van een optimale voorlichting aan de klant worden doelgroepgerichte folders geactualiseerd en nieuwe ontworpen zoals de folders Hoeveel mag ik bijverdienen? en Mag ik samenwonen?. Dit heeft tot doel specifieke klantgroepen op maat te informeren over hun rechten en plichten waardoor de nalevingsbereidheid van de klant wordt vergroot. Deze folders worden ontwikkeld naast een algemene handhavingsfolder over rechten en plichten. Behalve door middel van folders wordt ook in het gesprek tussen de consulent en de klant aandacht besteed aan rechten en plichten. De training Dienstverlenend gesprek kan de consulent helpen om de rechten en plichten van de klant goed over te laten komen. Er is voor gekozen om op het terrein van de informatievoorziening in het kader van handhaving nauw samen te werken met het Centrum voor Werk en Inkomen en de andere Waterweggemeenten (Vlaardingen en Maassluis). In de Service Niveau Overeenkomst met het CWI (afgesloten in 2003) is vastgelegd dat het CWI de nieuwe klanten actief gaat voorlichten over rechten en plichten. Doelstelling: De gemeente Schiedam wil bereiken dat (potentiële) klanten van de afdelingen Werk en Inkomen op maat geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten. Dit betekent dat er in de loop van 2004 doelgroepgerichte folders over rechten en plichten beschikbaar moeten zijn bij het CWI en de afdelingen Werk en Inkomen. Teneinde deze doelstelling te kunnen realiseren gaat Schiedam in 2004 de volgende activiteiten uitvoeren: ontwerpen van doelgroepgerichte folders in samenwerking met het CWI en de andere Waterweggemeenten; uitvoeren training Dienstverlenend gesprek. Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

7 3. Wegnemen van drempels Onnodige procedurele belemmeringen kunnen irritatie oproepen bij de klant. Hierdoor kan de spontane bereidheid van de klant verminderen om regelgeving na te leven. Zo kan het telkenmale weer vragen om informatie die al bekend is bij de afdelingen Werk en Inkomen als zeer vervelend worden ervaren door de klant. De gemeente Schiedam wil drempels, waardoor de klant zich moeilijker aan regels houdt, wegnemen. Er leeft een duidelijke wens om in het kader van de verbetering van de dienstverlening een onderzoek te doen naar de mogelijkheid om zogenaamde statusformulieren in te voeren. Bij deze formulieren hoeft de klant alleen die gegevens in te vullen die zijn gewijzigd. Hiermee wordt voorkomen dat de klant telkenmale weer dezelfde gegevens op een formulier moet melden. De formulieren dienen ook op maat te zijn. Dit betekent dat voor verschillende klantgroepen verschillende formulieren beschikbaar moeten zijn. Immers, de informatie die de gemeente nodig heeft kan per klantgroep verschillen. Doelstelling: De gemeente Schiedam wil bereiken dat de klant spontaan de regels nakomt door het verbeteren van de dienstverlening. Dit betekent dat in de loop van 2004 formulieren op maat beschikbaar moeten zijn voor de klant. Teneinde deze doelstelling te kunnen realiseren gaat Schiedam in 2004 de volgende activiteiten uitvoeren: op maat maken van formulieren; onderzoek doen naar de mogelijkheid om statusformulieren in te voeren. Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

8 4. Vroegtijdige detectie De gemeente Schiedam wil een efficiëntere en effectievere controlesystematiek invoeren dan de systematiek van de periodieke heronderzoeken. Door de invoering van controle op maat wil Schiedam bereiken dat de hoogte van de terugvorderingsbedragen omlaag gaat. Schiedam wil met dezelfde tijdbesteding meer fraude ontdekken dan zij nu doet. Met de inwerkingtreding van de nieuwe Wet werk en bijstand per 1 januari 2004 zijn de gemeenten verlost van de verplicht voorgeschreven periodieke heronderzoeken met betrekking tot het recht op een uitkering. De gemeenten mogen nu zelf bepalen op welke wijze zij het recht op een uitkering willen controleren. De landelijke ervaringen met periodieke heronderzoeken waren niet zo goed. De gemeente was immers verplicht al haar klanten periodiek te onderzoeken op een rechtmatig gebruik van de uitkering, terwijl niet in alle situaties de kans op fraude even groot is. Deze reguliere controles (gericht op alle klanten) leverden vooral veel administratief werk op, de pakkans was gering. Bij hoogwaardig handhaven is er sprake van controle op maat: meer controle in situaties waar het nodig is en minder controle in situaties waarbij de kans op fraude gering is. Deze intensievere controles worden uitgevoerd op basis van fraudesignalen (signaalsturing) of naar aanleiding van een verhoogd risico op fraude (risicosturing). Risicosturing Door middel van risicoanalyse wordt onderzocht welke klantgroepen een verhoogd risico op fraude hebben. Door juist in deze situaties intensiever te controleren, wordt de pakkans vergroot. Het Ministerie van SZW gaat er van uit dat alle gemeenten uiterlijk in 2005 een risicoanalyse hebben uitgevoerd van de fraudesignalen binnen de gemeente, gericht op het vinden van risicovolle groepen, waarop extra controles kunnen worden losgelaten. De eerste resultaten van gemeenten die al werken met risicosturing zijn hoopgevend. Uit de beschikbare resultaten blijkt dat controles bij risicogroepen veel fraude aan het licht kunnen brengen2. De afschaffing van de wettelijke heronderzoeken per 1 januari 2004 geeft ook de gemeente Schiedam de mogelijkheid een experiment te starten met risicosturing. Het eerste half jaar van 2004 wordt benut om intensieve controles uit te voeren op één of meer risicovolle klantgroepen. De uitkomst van dit experiment wordt geëvalueerd en gebruikt bij het verder ontwikkelen van risicosturing. Overigens wordt ook met betrekking tot dit onderdeel van hoogwaardig handhaven samenwerking gezocht met de andere Waterweggemeenten. Signaalsturing Bij signaalsturing zijn het fraudesignalen van de eigen organisatie of van anderen die aanleiding kunnen geven om een fraudeonderzoek uit te voeren bij deze klanten. De laatste jaren worden die fraudesignalen in toenemende mate verkregen door bestandsanalyse waarbij de gegevens van klanten via het Inlichtingenbureau elektronisch worden vergeleken met de gegevens van die klant bij andere instellingen. Inconsistenties zijn aanleiding voor aanvullend fraudeonderzoek. Het signaalgestuurde fraudeonderzoek heeft een belangrijke plaats verworven binnen de afdeling Inkomen in Schiedam en zal gecontinueerd worden. Werkprocessen en fraudekompas De nieuwe systematiek van controleren, te weten controle op maat, betekent dat de huidige werkprocessen voor controle moeten worden aangepast en waar nodig verbeterd. Ook is van belang dat de nieuwe werkprocessen worden ondersteund door concrete handvatten voor de medewerkers. Een belangrijk handvat is het zogenaamde fraudekompas. Een fraudekompas is een hulpmiddel bij het herkennen en afhandelen van een fraudesignaal. In dit handboek wordt beschreven hoe een signaal herkend kan worden (bijvoorbeeld: geen afschrijvingen voor levensonderhoud op het giroafschrift) en hoe de consulent moet handelen om een dergelijk 2 zie notitie Risicosturing bijstandsfraude, een uitgave van Stimulansz, juli 2003 Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

9 signaal nader te onderzoeken. In het fraudekompas zijn ook de fraudeprotocollen opgenomen. Deze protocollen komen om de hoek kijken indien een fraudesignaal aanleiding geeft voor een intensieve controle. Bij een signaal omtrent zwart werk bijvoorbeeld, wordt het protocol zwart werk erbij gepakt en kan de consulent precies zien welke acties moeten worden ondernomen om zekerheid te krijgen of het hier wel of niet om fraude gaat. Op grond van het beleidsplan 2003 is al een start gemaakt met het ontwikkelen van een fraudekompas. In 2004 dient dit kompas te worden ingevoerd. Van belang hierbij is dat de medewerkers worden getraind in fraude-alertheid en het werken met protocollen. Doelstelling: De gemeente Schiedam wil bereiken dat de controle effectief en efficiënt is. Dit betekent dat er zo veel mogelijk fraude op een zo vroeg mogelijk tijdstip wordt ontdekt met een zo efficiënt mogelijke inzet van middelen. In de experimentfase (tot 1 juli 2004) worden door de inkomensconsulenten 100 controleonderzoeken naar risicogroepen uitgevoerd. Het is de verwachting dat bij deze controleonderzoeken tenminste 10% fraude wordt ontdekt. Ook de consulenten van het aanvraagteam zullen bij de behandeling van uitkeringsaanvragen gaan werken met risicogroepen (poortwachterfunctie). Deze aanpak moet er toe leiden dat het percentage van de aanvragen dat wordt afgewezen of buiten behandeling gelaten toeneemt in 2004 (was in 2003 gemiddeld 33%). De sociaal rechercheurs zullen zich vooral richten op de fraudesignalen. Het is de bedoeling dat zij in 2004 circa 90 onderzoeken gaan uitvoeren in verband met fraudesignalen (circa 30 onderzoeken per sociaal rechercheur). Deze onderzoeken zullen vooral betrekking hebben op zwarte fraude, samenwoningsfraude en fraude met verblijfadres. Het is de verwachting dat bij deze onderzoeken door de sociale recherche tenminste 50% fraude wordt ontdekt. Teneinde deze doelstelling te kunnen realiseren gaat Schiedam in 2004 de volgende activiteiten uitvoeren: ontwikkelen en invoeren van risicosturing; ontwerpen, beschrijven en invoeren van werkprocessen voor vroegtijdige detectie; op maat maken en invoeren van een fraudekompas; uitvoeren trainingen Fraude-alertheid en Werken met protocollen. Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

10 5. Sanctioneren Het sluitstuk van hoogwaardige handhaving is de feitelijke sanctionering. Indien de gemeente wil voorkomen dat fraude loont, dan zal zij niet alleen fraude moeten opsporen, maar vervolgens ook moeten bestraffen. Indien de opsporing zonder gevolgen blijft, dan zal dit een aanmoediging zijn tot meer misbruik van uitkeringen. Wil bestraffing effect hebben, dan is het van belang zo snel mogelijk na ontdekking van de frauduleuze gedraging te sanctioneren. De gemeente Schiedam wil een zichtbaar lik op stuk -beleid voeren. Daarnaast zal het beleid er ook op gericht zijn om handhaving en uitstroom hand in hand te laten gaan. Het gaat er niet om dat fraudeurs hun (niet opgegeven) baan opzeggen, maar dat hun uitkering wordt beëindigd. Om op een goede manier invulling te kunnen geven aan het lik op stuk -beleid is het van belang dat werkprocessen hier goed op aansluiten. In hoeverre dit thans al het geval is moet eerst in kaart worden gebracht. Vervolgens worden indien nodig werkprocessen aangepast en beter op elkaar afgestemd. De nieuwe Wet werk en bijstand geeft ook ruimte om een eigen invulling te geven aan het sanctiebeleid. Schiedam zal een nieuw sanctiebeleid gaan vaststellen waarbij ook aandacht zal zijn voor lik op stuk. Dit beleid wordt opgenomen in een maatregelenverordening die naar verwachting per 1 juni 2004 in werking zal treden. Doelstelling: De gemeente Schiedam wil bereiken dat in geval van geconstateerde fraude daadwerkelijk en zo snel mogelijk wordt gesanctioneerd (lik op stuk). Dit betekent dat signalen van het Inlichtingenbureau (omtrent samenloop van bijstand met andere inkomsten) binnen drie maanden na ontvangst van het signaal zijn onderzocht op fraude. De gemeente Schiedam verwacht dit jaar 1400 signalen van het Inlichtingenbureau af te handelen, waarvan 5% fraude (70 zaken). Het uiteindelijke effect wat bereikt moet worden is dat op langere termijn (2005, 2006) het gemiddelde fraudebedrag afneemt. Teneinde deze doelstelling te kunnen realiseren gaat Schiedam in 2004 de volgende activiteiten uitvoeren: screenen van de huidige werkprocessen lik op stuk beleid; op maat maken van werkprocessen lik op stuk beleid; vaststellen nieuw sanctiebeleid (is overigens een verplichting vanuit de WWB). Beleidsplan handhaving 2004, Werk en Inkomen,

11 Samenvatting Hfd Onderwerp Doelstellingen Activiteiten 2. Vroegtijdig informeren De gemeente Schiedam wil bereiken dat (potentiële) klanten van de ontwerpen van doelgroepgerichte folders in afdelingen Werk en Inkomen op maat geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten. Dit betekent dat er in de loop van 2004 samenwerking met het CWI en de andere Waterweggemeenten doelgroepgerichte folders over rechten en plichten beschikbaar uitvoeren training Dienstverlenend gesprek moeten zijn bij het CWI en de afdelingen Werk en Inkomen. 3. Wegnemen van drempels De gemeente Schiedam wil bereiken dat de klant spontaan de regels nakomt door het verbeteren van de dienstverlening. Dit betekent dat in de loop van 2004 formulieren op maat beschikbaar moeten zijn voor klant. 4. Vroegtijdig detecteren De gemeente Schiedam wil bereiken dat de controle effectief en efficiënt is. Dit betekent dat er zo veel mogelijk fraude op een zo vroeg mogelijk tijdstip wordt ontdekt met een zo efficiënt mogelijke inzet van middelen. In de experimentfase (tot 1 juli 2004) worden door de inkomensconsulenten 100 controleonderzoeken naar risicogroepen uitgevoerd. Het is de verwachting dat bij deze controleonderzoeken tenminste 10% fraude wordt ontdekt. Ook de consulenten van het aanvraagteam zullen bij de behandeling van uitkeringsaanvragen gaan werken met risicogroepen (poortwachterfunctie). Deze aanpak moet er toe leiden dat het percentage van de aanvragen dat wordt afgewezen of buiten behandeling gelaten toeneemt in 2004 (was in 2003 gemiddeld 33%). De sociaal rechercheurs zullen zich vooral richten op de fraudesignalen. Het is de bedoeling dat zij in 2004 circa 90 onderzoeken gaan uitvoeren in verband met fraudesignalen (circa 30 onderzoeken per sociaal rechercheur). Deze onderzoeken zullen vooral betrekking hebben op zwarte fraude, samenwoningsfraude en fraude met verblijfadres. Het is de verwachting dat bij deze onderzoeken door de sociale recherche tenminste 50% fraude wordt ontdekt. 5. Sanctioneren De gemeente Schiedam wil bereiken dat in geval van geconstateerde fraude daadwerkelijk en zo snel mogelijk wordt gesanctioneerd (lik op stuk). Dit betekent dat signalen van het Inlichtingenbureau (omtrent samenloop van bijstand met andere inkomsten) binnen drie maanden na ontvangst van het signaal zijn onderzocht op fraude. De gemeente Schiedam verwacht dit jaar 1400 signalen van het Inlichtingenbureau af te handelen, waarvan 5% fraude (70 zaken). Het uiteindelijke effect wat bereikt moet worden is dat op langere termijn (2005, 2006) het gemiddelde fraudebedrag afneemt. op maat maken van formulieren. onderzoek doen naar de mogelijkheid om statusformulieren in te voeren ontwikkelen en invoeren van risicosturing ontwerpen, beschrijven en invoeren van werkprocessen voor vroegtijdige detectie op maat maken en invoeren van een fraudekompas uitvoeren trainingen Fraude-alertheid en Werken met protocollen screenen van de huidige werkprocessen lik op stuk beleid op maat maken van werkprocessen lik op stuk beleid vaststellen nieuw sanctiebeleid (is overigens een verplichting vanuit de WWB) Beleidsplan handhaving 2004,