gemeente Eindhoven Memo Commissie Economie & Mobiliteit Betreft: Handhaving WWB

Transcriptie

1 gemeente Eindhoven Commissie Economie & Mobiliteit Mens & Maatschappij, Sociale Zekerheid Van mw. L. Bogaars Kamer 2.09 Telefoon (040) juni 2013 Memo Betreft: Handhaving WWB Inleiding Door de raadsleden H. Bouteibi (PvdA) en M. Punte (VVD) is het onderwerp Opsporingsdienst bijstandsfraude geagendeerd voor de vergadering van de commissie Economie & Mobiliteit op 13 augustus Op hun verzoek wordt, voorafgaand aan deze vergadering, de commissie middels deze memo geïnformeerd over de landelijke en lokale bevoegdheden rondom handhaving in de WWB, en wat het bestaande beleid/protocol in Eindhoven is. Ook is er aandacht voor de recente en toekomstige ontwikkelingen. Handhaving op grond van de WWB Het doel van handhaving in de sociale zekerheid is het bevorderen van de nalevingsbereidheid van de regelgeving door uitkeringsgerechtigden, en het zorgen voor verstrekking van de juiste uitkering aan diegenen die er recht op hebben. Handhaving zorgt ervoor dat de solidariteit en het maatschappelijk draagvlak voor de sociale zekerheid behouden blijft. Landelijk vs lokaal De landelijke politiek heeft de laatste jaren veel aandacht voor handhaving in de sociale zekerheid 1. Dit heeft geresulteerd in een aantal maatregelen in de WWB per 1 januari 2012, gericht op het aanscherpen van de toegang tot de bijstand en op meer nadruk op uitstroom en eigen verantwoordelijkheid. Per 1 januari 2013 is de wet Aanscherping en handhaving sanctiebeleid SZW-wetgeving in werking getreden. Met deze wet is onder meer de bestuurlijke boete bij schendingen van de inlichtingenplicht ingevoerd. Per 1 juli 2014 wordt de WWB verder aangescherpt, met name op het gebied van de arbeidsverplichtingen, en per 1 januari 2015 staat de Participatiewet gepland waarin de WWB wordt samengevoegd met de WSW en een deel van de Wajong. Ook dit heeft gevolgen voor handhaven. 1 Dit is door het ministerie van SZW vormgegeven in het Handhavingsprogramma

2 In de WWB legt de regering de wettelijke kaders vast, namelijk de rechten en plichten van personen met een bijstandsuitkering. De handhaving op deze verplichtingen vindt lokaal plaats, onder bevoegdheid van het college. Het college is op grond van artikel 7 WWB verantwoordelijk voor de ondersteuning bij de arbeidsinschakeling van WWB-gerechtigden, en voor de uitvoering van de WWB, waar dus ook handhaving onder valt. Het college heeft de casemanagers, buitendienstconsulenten en de sociaal rechercheurs van de Sector Werk gemandateerd tot het doen van onderzoek, het vragen en verstrekken van inlichtingen/opgaven en het nemen van besluiten in het kader van de uitvoering van de WWB en de Algemene wet bestuursrecht. Dit is vastgelegd in het mandaatregister van de gemeente Eindhoven (laatstelijk vastgesteld op 26 maart 2013). De lokale invulling van het handhavingsbeleid zit (naast de visie hoogwaardig handhaven zie hieronder) met name in de vraag welke instrumenten worden ingezet, en op welk moment. De gemeenteraad is verantwoordelijk voor het middels een verordening stellen van regels rondom verschillende WWB-onderwerpen, waaronder op handhavingsgebied het afstemmen van de hoogte van de bijstand (artikel 8 lid 1 onder b WWB). Onderdeel van deze gemeentelijke bevoegdheid is bijvoorbeeld ook het invulling geven aan het begrip (verminderde) verwijtbaarheid. Concept hoogwaardig handhaven Onder het begrip handhaving kunnen alle activiteiten geschaard worden die ervoor zorgen dat de betrokkenen zich aan de wet- en regelgeving houden. Handhavingsbeleid kan worden opgedeeld in preventief en repressief beleid. Het preventieve handhavingsbeleid richt zich op het voorkomen van misbruik en oneigenlijk gebruik, op kennis van regels (door voorlichting) en alles wat bijdraagt aan de bereidheid tot naleving van regels. Het repressieve handhavingsbeleid richt zich primair op het sanctioneren van misbruik en oneigenlijk gebruik en de terugvordering van ten onrechte uitbetaalde bedragen. In de gemeente Eindhoven wordt gewerkt volgens het concept hoogwaardig handhaven, een landelijk initiatief dat in 2003 door het ministerie van SZW werd gestimuleerd via pilots. In 2004 is dit in Eindhoven door de gemeenteraad vastgesteld (kadernota Visie op handhaven ). Hoogwaardig handhaven bestaat uit de volgende vier elementen: - voorlichting (preventie) - dienstverlening (preventie) - controle en opsporing (repressie) - sanctionering en invordering (repressie) 2

3 De essentie is om deze vier elementen in samenhang uit te voeren, zodat ze elkaar wederzijds versterken en er een goede balans wordt gevonden tussen preventie en repressie. Hoogwaardige handhaving wordt met andere woorden efficiënter en effectiever naar mate uitkeringsgerechtigden met betrekking tot de elementen: - goed geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten (voorlichting); - de regels en de controlepraktijk die daaruit voortvloeit accepteren. Dit wordt vergemakkelijkt als de gemeente zo min mogelijk organisatorische of procedurele drempels opwerpt (dienstverlening); - de pakkans bij overtreding als hoog ervaren (controle en opsporing); - voldoende worden afgeschrikt door opgelegde en ook daadwerkelijk uitgevoerde maatregelen (sanctioneren en invorderen). Handhaven in de praktijk Het hoogwaardige handhaven wordt door de medewerkers van Sector Werk toegepast. De casemanagers dragen zorg voor goede voorlichting en dienstverlening, signaleren en controleren opvallende zaken, en bij onrechtmatigheden leggen ze sancties op en/of beëindigen ze het recht op uitkering. Als het gaat om verdergaande opsporing van oneigenlijk gebruik en misbruik van de WWB, komt de afdeling Bijzonder Onderzoek in beeld. Hier werken buitendienstconsulenten en sociaal rechercheurs die bevoegd zijn om strafrechtelijke onderzoeken in te zetten. Signalen en themacontroles De medewerkers van de afdeling Bijzonder Onderzoek verrichten hun onderzoeken op basis van binnenkomende signalen van casemanagers, burgers, en in- en externe (handhavings)partners. Daarnaast wordt op projectbasis een keer in de twee jaar onderzoek gedaan naar cliënten met een verhoogd frauderisico. Dit gebeurt met behulp van het programma Xpertklant aan de hand van een zevental indicatoren (persoon, opleiding, ambacht, leefsituatie, historie, schuldpositie en attitude). Op basis daarvan worden cliënten ingedeeld in de categorieën groen, oranje en rood. Voor cliënten met een profiel rood die niet eerder zijn gecontroleerd wordt een intensief controletraject opgestart. Dit bestaat uit een uitgebreid dossieronderzoek, overleg met de casemanager inkomen en de casemanager werk, verifiëren van gegevens, opvragen van informatie bij belanghebbende, en het inwinnen van relevante informatie bij derden. Afhankelijk van de bevindingen kunnen ook waarnemingen, een spreekkamergesprek met belanghebbende of een (on)aangekondigd huisbezoek deel uitmaken van het intensieve controletraject. Naast bovengenoemde controle naar aanleiding van een verhoogd frauderisico, worden ook andere themacontroles uitgevoerd. Bijvoorbeeld gericht op partiële inkomsten, energie- en waterverbruik, RDW (kentekens op naam) en vermogen in het buitenland. 3

4 Protocollen en instrumenten Bij het onderzoek dat door de afdeling Bijzonder Onderzoek wordt uitgevoerd staat integriteit en zorgvuldigheid hoog in het vaandel. De afdeling heeft daartoe een gedragscode (bijlage 1), en voor de in te zetten middelen en methodes zijn veelal protocollen opgesteld om de proportionaliteit en subsidiariteit te borgen. Hieronder volgen de meest ingezette instrumenten, met daarbij de wijze waarop de borging plaatsvindt. b Gegevensuitwisseling. De toegang tot databases met persoonsgevoelige informatie (bijvoorbeeld Suwinet, Kamer van Koophandel, Kadaster) is voorbehouden aan daartoe aangewezen ambtenaren, die alleen naslag mogen doen in het kader van hun onderzoek. Deze naslagen worden gelogd, waardoor ze altijd achteraf inzichtelijk zijn, en worden gecontroleerd door een security officer. b Internet-onderzoek. Internetonderzoek vindt uitsluitend plaats in open bronnen. De afdeling volgt nauwlettend de ontwikkelingen op het gebied van internetrecherche, zowel op juridisch gebied als ook op technisch gebied. Het RCF 2 neemt hierbij landelijk het voortouw door met voorstellen voor protocollen en werkwijzen te komen. b Waarnemingen. Voor de uitvoering van waarnemingen wordt grotendeels aangesloten bij de in 2007 door Stimulansz opgestelde procesbeschrijving heimelijke waarnemingen, waarin proportionaliteit en subsidiariteit zijn geborgd, en ook zaken als notificatieplicht zijn vastgelegd (zie bijlage 2). b Huisbezoeken. Voor (al dan niet aangekondigde) huisbezoeken is een toestemmingsformulier dat cliënt moet ondertekenen, en er is een werkprotocol waar de consulent en rechercheur zich aan moeten houden (bijlage 3 en 4). Dit werkprotocol is in lijn met het recent door het RCF opgestelde voorbeeldprotocol huisbezoek (bijlage 5). Voor huisbezoeken aan risicovolle adressen bestaat een memo met een werkbeschrijving die is afgeleid van KluwerSchulinck (bijlage 6). Tevens is er een (gemeentebreed) agressieprotocol waarin is vastgelegd hoe te handelen als medewerking geconfronteerd wordt met agressie. In Eindhoven wordt gewerkt met de landelijke protocollen die het RCF, maar ook adviesorganisaties als Stimulansz en KluwerSchulinck opstellen. Op enkele punten na (denk bijvoorbeeld aan risicovolle adressen die specifiek voor Eindhoven gelden) is er geen sprake van bijzonder of afwijkend beleid. 2 Negen RCF s - Kenniscentrum Handhaving (voorheen Regionale Coördinatiepunten Fraudebestrijding) vormen samen een landelijk dekkend kennisnet voor gemeenten en andere handhavende instanties in de keten werk, inkomen en zorg en de fiscaliteit. De RCF's leggen verbindingen tussen gemeenten onderling en tussen gemeenten en (keten)partners met als doel expertise en ervaring te delen. 4

5 Bij de uitvoering van de WWB (e.a. wetgeving) wordt gebruik gemaakt van privacygevoelige gegevens. De gemeente Eindhoven houdt hierbij uiteraard rekening met de Wet bescherming persoonsgegevens (WBP). Zorgvuldigheid De verschillende onderzoeken, en met name huisbezoeken, kunnen impact hebben op de belanghebbenden. Door te werken volgens afgesproken protocollen en werkwijzen, wordt geborgd dat de onderzoeken zorgvuldig plaatsvinden. Na huisbezoeken wordt bijvoorbeeld altijd duidelijk gecommuniceerd wat de uitkomst is. Als er geen gevolgen zijn voor het recht op uitkering, wordt dat meteen aan de belanghebbende medegedeeld. Zijn er wel gevolgen, dan wordt (voor zover mogelijk) aangegeven wat die inhouden. In principe is er geen verdere nazorg na een huisbezoek. De afdeling Bijzonder Onderzoek krijgt ook zelden signalen binnen (opmerkingen of klachten) waaruit blijkt dat belanghebbenden de bejegening tijdens een huisbezoek of ander onderzoek als onzorgvuldig hebben ervaren. Als een belanghebbende het inhoudelijk niet eens is met de uitkomst van een onderzoek, staat natuurlijk altijd bezwaar en beroep tegen de beslissing open. Vervolg De wijzigingen in de WWB per 1 juli 2014 (met name aanscherpingen van de arbeidsverplichtingen) en de komst van de Participatiewet die is aangekondigd voor 1 januari 2015, zullen gevolgen hebben voor de wijze waarop we handhaven. In de beleidsnota rondom de Participatiewet zal dan ook het handhavingskader worden geactualiseerd en wij zullen de raad daar van in kennisstellen. Op dit moment is, de planning, gezien de onzekerheid rondom de invoering en de vormgeving van de nieuwe wetgeving, dat wij u in het najaar 2013 kunnen informeren. In ieder geval blijven de principes van hoogwaardig handhaven leidend, en zal veel aandacht zijn voor samenwerking met (keten)partners. Ook de lokale ontwikkelingen rondom WIJeindhoven en de vorming van een sociaal domein hebben invloed op de wijze van handhaven. Handhaving is geen doel op zich, maar wordt een integraal onderdeel van het beleid binnen het sociaal domein, gericht op de economische en maatschappelijke zelfredzaamheid van personen. lbo/qg