Hoogwaardig Handhaven Werk en Inkomen. Gemeente Hattem

Transcriptie

1 Hoogwaardig Handhaven Werk en Inkomen Gemeente Hattem Gemeente Hattem Juli 2010

2 Hoofdstuk 1 Inleiding In de Wet werk en bijstand (WWB), de Wet Investeren in Jongeren (WIJ), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ), het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) hebben gemeenten aanzienlijke beleidsvrijheid, zowel voor wat betreft de inhoudelijke beleidskeuzes als de wijze van uitvoering. Daar gaat mee gepaard dat gemeenten volledig verantwoordelijk zijn voor de financiering van beide wetten. Ervoor zorgen dat alleen diegenen een uitkering of inkomensvoorziening krijgen die daar ook daadwerkelijk recht op hebben, is daarbij van groot belang. Met andere woorden: doelmatig handhaven. In dit beleidsplan wordt weergegeven welke beleidsmatige inzet de gemeente Hattem wil plegen omtrent een doelmatige handhaving. Dit beleidsplan is deels een actieplan voor de komende periode, met beschrijvingen van acties die moeten leiden tot een betere handhaafbaarheid. Daarnaast wordt in dit plan het beleidskader verwoord, dat onder andere de basis vormt voor de maatregelenverordening WWB, IOAW en IOAZ en de WIJ. 1.1 Definitie Voordat het onderwerp handhaving verder wordt uitgewerkt eerst een korte definitie. Handhaving betreft alle activiteiten van de overheid die erop zijn gericht dat regels worden nageleefd. Daarbij worden de volgende doelstellingen beoogd: Het bevorderen van spontane nalevingsbereidheid van (potentiële) cliënten; Minder bijstandsfraude; Geen onnodige strafrechtzaken; Optimale handhaafbaarheid; Maatschappelijk draagvlak hebben en houden voor de regels van sociale zaken. De hoofdvraag bij het vormgeven van beleid voor hoogwaardige handhaving is: Hoe zorgen wij ervoor dat de regels worden nageleefd?. Afgeleide vragen daarbij zijn: Hoe controleren wij of de regels worden nageleefd en Hoe reageren wij als de regels niet worden nageleefd. 1.2 Waarom Hoogwaardige Handhaving? In het geval van de WWB gaat het erom dat misbruik en oneigenlijk gebruik van de bijstand zoveel mogelijk moet worden voorkomen. De rechtmatigheid van de uitkering staat voorop. Alleen mensen die er daadwerkelijk recht op hebben, mogen een uitkering ontvangen. Hiervoor is het van belang dat alle gegevens van de (potentiële) cliënt volledig en juist voorhanden zijn. In het geval van de WIJ gaat het erom oneigenlijk gebruik van de inkomensvoorziening te voorkomen. Een goed handhavingsbeleid moet fraude minimaliseren. Fraude is het ten onrechte of tot een te hoog bedrag ontvangen van een uitkering, tegemoetkoming of vergoeding als gevolg van het verstrekken van onjuiste of onvolledige inlichtingen aan een uitvoeringsorgaan van de sociale zekerheid. Om te zorgen dat alleen degene die daadwerkelijk recht heeft op een uitkering of een inkomensvoorziening, deze ontvangt, moet fraude worden bestreden. Fraudebestrijding gebeurt zowel preventief als repressief. Het belang van fraudepreventie is tweeledig. Enerzijds dient te worden voorkomen dat gemeenschapsgelden onterecht betaalbaar worden gesteld, anderzijds heeft het niet tijdig ontdekken van fraude al gauw tot gevolg dat de terugbetaling van ten onrechte ontvangen voorzieningen problematisch wordt. Door de fraudemogelijkheden zo klein mogelijk te maken (goede voorlichting en goede validatie en verificatie bij de verstrekking) werkt de gemeente aan het voorkomen en bestrijden van fraude. Pagina 2 van 9

3 1.3 Preventie Voorlichting maakt in de ogen van de gemeente een belangrijk deel uit van het preventieve gedeelte van handhaving. Pas wanneer cliënten precies weten wat hun rechten en plichten zijn, kunnen zij ook worden aangesproken op het al dan niet nakomen daarvan. Voorlichting moet plaatsvinden op een bij de cliënt passende manier. Met name in de schriftelijk voorlichting zal geïnvesteerd worden. Daarnaast is ook de mondelinge voorlichting van belang. Onnodige procedures roepen irritatie op. Ze verminderen daardoor de spontane bereidheid van cliënten om wetten en regels na te leven. De gemeente streeft naar eenvoudige regelgeving, die goed aan de cliënt is uit te leggen. Het is van belang dat er geïnvesteerd wordt in relatiebeheer met cliënten. Wanneer een goede relatie tussen consulent en cliënt ontstaat, zal de cliënt eerder bereid zijn om verplichtingen na te komen. Uitgangspunt is dat cliënten niet onnodig gegevens hoeven aan te leveren die bij de afdeling Werk, Inkomen, Zorg en Welzijn inmiddels bekend zijn. 1.4 Repressie Ondanks het preventieve effect van een goede voorlichting en een optimale dienstverlening, blijft het nodig om steeds alert te zijn op fraude. De gemeente stelt zich ten doel om fraude zo snel mogelijk op te sporen. Wanneer fraude snel wordt opgespoord kan hier ook snel een consequentie aan verbonden worden. Alleen op deze manier kan het lik-op-stuk-beleid goed worden toegepast. Wanneer opgespoorde fraude zonder gevolgen blijft, is dit naast inconsequent ook een aanmoediging tot (het voortzetten van) misbruik. De gemeente wil dit voorkomen door daadwerkelijk te sanctioneren bij geconstateerde fraude, zo spoedig mogelijk nadat de overtreding is vastgesteld. De onterecht verkregen uitkering of voorziening zal worden teruggevorderd en daarnaast zal de uitkering of inkomensvoorziening tijdelijk worden verlaagd. Dit is het afstemmen van de voorziening op de mate waarin de belanghebbende de opgelegde verplichting die verbonden is aan het krijgen van de voorziening nakomt. Pagina 3 van 9

4 Hoofdstuk 2 Voorlichting Wanneer cliënten goed geïnformeerd zijn over de wet- en regelgeving, als zij de achtergronden van bepaalde verplichtingen kennen en als zij begrijpen wat er van hen wordt verwacht, neemt de bereidheid om regels na te leven meestal toe. Cliënten die verkeerd of onvoldoende geïnformeerd zijn, kunnen een verkeerd verwachtingenpatroon op bouwen. Door vroegtijdig te informeren kan voorkomen worden dat onwetendheid tot (onbedoelde) fraude leidt. Daarbij is het de bedoeling dat cliënten informatie op maat ontvangen; informatie die is afgestemd op de behoefte en de situatie van de cliënt, begrijpelijk is en op het juiste moment wordt verstrekt. Informatie op maat betekent ook dat gecommuniceerd moet worden met de cliënten, maar soms gekozen moet worden voor een breder publiek (bijvoorbeeld alle inwoners van de gemeente). In de gemeente wordt al de nodige informatie verstrekt aan cliënten. Aandachtspunten hierbij zijn veelal de voorzieningen waarvan cliënten gebruik kunnen maken (zoals bijzondere bijstand, activiteitenbijdrage en dergelijke). Voorlichting met betrekking tot rechten en plichten wordt uitgebreid gedaan bij nieuwe cliënten. Zij krijgen ook een map met informatie aangeboden. Aandachtspunt voor de komende jaren is deze voorlichting te blijven geven. Door middel van nieuwsbrieven willen we onze cliënten blijven informeren. In deze nieuwsbrieven kunnen wijzigingen gemeld worden en de diverse minimaregelingen van de gemeente onder de aandacht worden gebracht. Daarnaast zullen ook publicaties in de lokale krant en folders in onze loketten gebruikt worden om mensen te blijven informeren. Het betreft dan niet alleen bestaande cliënten die geinformeerd worden, maar ook potentiële cliënten en in het algemeen onze inwoners van Hattem. 2.1 Welke informatie verstrekken? De cliënt moet voldoende op de hoogte zijn van alle rechten en plichten die hij/zij heeft. Zowel de WWB, WIJ, IOAW, IOAZ als de BBZ verbinden de volgende verplichtingen aan het krijgen van een uitkering of inkomensvoorziening: Het tonen van voldoende besef van verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan. Dit houdt voor de WWB in dat de cliënt niet door eigen toedoen in de uitkering komt of blijft. Dit geldt zowel voor de periode voorafgaand aan als tijdens de uitkeringsperiode. Hetzelfde geldt voor jongeren die aanspraak maken op een werkleeraanbod, eventueel aangevuld met een inkomensvoorziening. De plicht tot arbeidsinschakeling. Deze plicht kan worden onderverdeeld in de plicht om naar vermogen algemeen geaccepteerde arbeid te aanvaarden en de plicht gebruik te maken van een aangeboden voorziening gericht op ondersteuning bij de arbeidsinschakeling. De informatieplicht, wat inhoudt dat de cliënt uit eigen beweging en/of gevraagd alle feiten en omstandigheden waarvan voor de cliënt redelijkerwijs duidelijk kan zijn dat deze van invloed kunnen zijn op arbeidsinschakeling en het recht op uitkering. In de voorlichting aan de cliënt moet duidelijk worden uitgelegd welke feiten en omstandigheden gemeld moeten worden (samenwonen, inkomsten et cetera). De medewerkingsplicht. Daarbij gaat het om de plicht alle medewerking te verlenen die redelijkerwijs nodig voor het goed uitvoeren van de WWB, WIJ, IOAW, IOAZ en BBZ. Het kan hierbij gaan om bijvoorbeeld het toestaan van huisbezoek of het meewerken aan een psychologisch onderzoek. Aanvullende verplichtingen die de gemeente kan opleggen, bijvoorbeeld verplichtingen die strekken tot arbeidsinschakeling of die verband houden met de aard en het doel van een bepaalde vorm van bijstand of voorziening. Hieronder valt onder meer het aanvragen van kinderalimentatie of heffingskorting, ermee akkoord gaan dat noodzakelijk kosten voor het bestaan rechtstreeks door de gemeente worden voldaan, het onder behandeling stellen van een deskundige voor het oplossen van problemen van medische, psychische of andere aard. Pagina 4 van 9

5 De identificatieplicht. De cliënt moet informatie verstrekken over zijn identiteit, voor zover dit redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van de WWB, WIJ, IOAW, IOAZ en BBZ. Het moet voor alle cliënten duidelijk zijn wat de gevolgen zullen zijn van het niet nakomen van bovenstaande verplichtingen. In de voorlichting moet het handhavingsbeleid op een simpele en begrijpelijke manier worden uitgelegd. Hoe wordt het recht op uitkering vastgesteld, gecontroleerd en welke verplichtingen brengt dat met zich mee voor de cliënt en voor de dienst? Op al deze vragen moet een duidelijk antwoord zijn. Er zal worden uitgelegd dat controle door de gemeente in de meeste gevallen niet uit wantrouwen gebeurt, maar iets is dat bij elke cliënt voorkomt. Aan cliënten wordt de basis voor het normbedrag van hun uitkering of inkomensvoorziening verklaard. Daarbij wordt uitgelegd dat in principe alle inkomsten worden verrekend. Tot slot wordt ook aangegeven welke dienstverlening de cliënt van de gemeente kan verwachten, op het gebied van de bijstandsuitkering, participatie, minimabeleid en overige zaken die relevant kunnen zijn. Pagina 5 van 9

6 Hoofdstuk 3 Dienstverlening Een goede dienstverlening is niet alleen prettig voor cliënten, maar draagt ook bij aan het behalen van de doelstellingen van Hoogwaardige Handhaving. In de WWB, WIJ, IOAW, IO- AZ en BBZ zijn geen voorschriften opgenomen over de inrichting van de administratie en over het uitvoeren van heronderzoeken, debiteurenonderzoeken en beëindigingonderzoeken. Dit biedt de mogelijkheid om deze procedures zowel voor de cliënt als voor de organisatie zo effectief en efficiënt mogelijk in te richten. Uitgangspunt is dat de cliënt zo min mogelijk informatie hoeft te verstrekken, terwijl toch gecontroleerd kan worden of de cliënt voldoet aan alle opgelegde verplichtingen. Op verschillende momenten worden de gegevens van de cliënten gecontroleerd. Hierbij is onderscheid te maken in: controle bij de aanvraag, onderzoek bij lopende voorzieningen en onderzoek bij beëindiging van de voorziening. Bij aanvang van de uitkering of het werkleeraanbod wordt er onderzocht of hetgeen door de cliënt wordt gesteld, juist is. Indien een uitkering is toegekend of een werkleeraanbod gedaan is, moet er ook worden onderzocht of de cliënt aan de opgelegde verplichtingen voldoet. Naast de onderzoeken waarbij de cliënt direct betrokken is (aanvraag, beëindiging, tussentijds onderzoek) vinden er ook onderzoeken plaats waarbij de cliënt niet direct betrokken is, tenzij er vragen rijzen naar aanleiding van deze onderzoeken. Belangrijkste systemen hierbij zijn SUWI-net en het Inlichtingenbureau. In deze systemen kan informatie op cliëntniveau worden geraadpleegd. Er kunnen daarnaast andersoortige signalen bij de gemeente binnenkomen, die onderzocht moeten worden. Gedacht kan worden aan tips van inwoners in Hattem. 3.1 Onderzoeken bij aanvang van de voorziening en gedurende de looptijd Als een inwoner van Hattem een beroep doet op een voorziening uit de WWB, WIJ, IOAW, IOAZ of BBZ dan dient hij een aanvraag in met daarbij allerlei bewijsstukken. Deze bewijsstukken worden door de consulenten Werk en Inkomen gecontroleerd. Controle vindt onder andere plaats door gebruik te maken van het systeem SUWI-net. Gedurende de uitkering of voorziening wordt de rechtmatigheid continu getoetst. De cliënt dient namelijk maandelijks een rechtmatigheidsformulier (ROF) in te dienen. Hierop worden alle gegevens gevraagd die van belang zijn voor het toetsen van de rechtmatigheid. Doordat er maandelijks een contactmoment is op het onderwerp rechtmatigheid, is er een laagdrempelige manier voor cliënten om vragen te stellen en voor consulenten om informatie te geven. Onderzoeken worden momenteel alleen gedaan op het moment dat daartoe aanleiding bestaat. Deze aanleiding kan het gevolg zijn van een signaal zijn vanuit het Inlichtingenbureau of het Regionaal Coördinatiepunt Fraudebestrijding (RCF). Hierover in het volgende hoofdstuk meer. Vastgestelde momenten voor onderzoeken kennen we in Hattem momenteel dus niet. Dit is in het kader van de WWB ook niet langer verplicht. Toch is het voornemen om weer te starten met deze periodieke heronderzoeken. We willen onze cliënten namelijk vaker spreken over de rechtmatigheidskant van uitkeringen. Op deze manier kan meer aandacht besteed worden aan voorlichting over de rechten en plichten en kunnen we samen met de cliënt uitgebreider stilstaan bij de controle van zijn gegevens. Er is dan ook de mogelijkheid om meer informatie in te winnen dan de gevraagde gegevens op het ROF. Er wordt gedacht aan een frequentie van één keer per jaar. Pagina 6 van 9

7 Hoofdstuk 4 Fraudesignalen Wil het handhavingsbeleid succesvol zijn dan moeten cliënten ook het gevoel hebben dat er een grote pakkans aanwezig is. Daarbij geldt tevens dat hoe eerder fraude wordt opgespoord, hoe effectiever het handhavingsbeleid is. Daarom is het van belang fraude vroegtijdig op te sporen en af te handelen. De rechtmatigheidcontroles die zijn beschreven in het vorige hoofdstuk zijn hierbij van belang. Daarnaast maakt de gemeente gebruik van andere opsporingsmogelijkheden. 4.1 Controle van signalen van het Inlichtingenbureau Om optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden die het Inlichtingenbureau biedt, zullen maandelijks de signalen van het Inlichtingenbureau worden opgehaald en beoordeeld. Wanneer hiertoe inderdaad aanleiding blijkt te bestaan wordt het signaal verwerkt en wordt passende actie ondernomen. In eerste instantie zal het signaal van het Inlichtingenbureau door een consulent van de afdeling Werk en Inkomen worden beoordeeld. Wanneer er een aanwijzing is voor mogelijke fraude kan er overdracht plaatsvinden aan sociale recherche. Afhankelijk van de aanwijzing kan de consulent de cliënt hier ook direct mee confronteren. 4.2 Signaalsturing Om na te gaan of cliënten (nog) voldoen aan alle opgelegde verplichtingen, is niet alleen informatie van de cliënt zelf nodig, maar kan ook op andere manieren informatie worden verkregen. Naast het Inlichtingenbureau, kan ook SUWI-net hiervoor worden gebruikt. De afdeling Werk en Inkomen zal actie ondernemen wanneer er op welke wijze dan ook een signaal van mogelijk onrechtmatig handelen van de cliënt binnenkomt. Daarbij kan het gaan om signalen van het Inlichtingenbureau, UWV Werkbedrijf, een re-integratiebedrijf, (anonieme) tips, informatie die de cliënt zelf geeft tijdens gesprekken en in overhandigde documenten (inkomstenverklaring, status- en mutatieformulier inclusief eventuele bijlagen). De cliënt wordt in die gevallen in de gelegenheid gesteld om toelichting te geven. Waar nodig wordt de sociale recherche ingezet. 4.3 Doelgroepen controles of themacontroles Bij doelgroepencontroles of themacontroles worden belanghebbenden gecontroleerd op bepaalde kenmerken. Dergelijke doelgroepencontroles worden voor de gemeente Hattem gedaan door het Regionaal Coördinatiepunt Fraudebestrijding (RCF). 4.4 Taakverdeling consulent en sociale recherche Zowel bij de aanvraag van de voorziening als bij een periodiek heronderzoek kan de sociaal rechercheur een rol spelen. In de gevallen waarin twijfel bestaat over de juistheid van de door de cliënt opgegeven feiten en omstandigheden schakelen we de sociaal rechercheur in. Het is afhankelijk van de situatie en naar de inschatting van de consulent of de cliënt eerst met het vermoeden van fraude wordt geconfronteerd. In principe zal de sociale recherche worden ingezet op het moment dat er sprake is van een redelijk vermoeden van het plegen van een strafbaar feit. De sociaal rechercheur kan in dergelijke gevallen als doorvrager fungeren en zo nodig meegaan op huisbezoek om ter plekke te controleren en/of de feiten met de cliënt te bespreken. Bij het vermoeden van fraude moet de sociale recherche snel in actie (kunnen) komen nadat een consulent dit geval heeft gemeld. Dit in verband met het lik-opstuk principe. Hiertoe zijn afspraken gemaakt met de sociale recherche te Zwolle. 4.5 Taakverdeling BBZ Zelfstandige ondernemers die in een uitkeringsituatie terecht komen, worden begeleid door het Regionaal Bureau Zelfstandigen (RBZ) in Zwolle. Het RBZ handelt de aanvragen en heronderzoeken in het kader van de IOAZ en BBZ af. Deze begeleiding van zelfstandigen Pagina 7 van 9

8 vraagt dusdanige specifieke kennis dat deze taak is uitbesteed aan het RBZ. Hiermee is de handhavingstaak voor deze doelgroep ook grotendeels neergelegd bij het RBZ. Fraudesignalen worden door het RBZ doorgegeven aan de consulenten werk en inkomen. De consulent zal vervolgens handelen conform de hierboven beschreven stappen. 4.6 Sanctionering Laatste element bij effectief handhavingsbeleid is de sanctionering. Handhaving zonder sanctionering is weinig effectief. De effecten van sanctionering kunnen worden versterkt wanneer sprake is van een soort lik-op-stuk beleid. Snelle opsporing, snelle afhandeling en sanctionering zijn hierbij van essentieel belang. De hoofdlijnen van het beleid over het opleggen van maatregelen zijn vastgelegd in de maatregelenverordening en nader uitgewerkt in de beleidsregel debiteuren. Ook de hoofdlijnen voor terugvordering zijn geregeld in de beleidsregel debiteuren. Deze zijn opgenomen in het digitale handboek WWB (Schulinck). Pagina 8 van 9

9 Hoofdstuk 5 Tot slot In dit beleidsplan is beschreven hoe de gemeente aankijkt tegen het handhavingsbeleid omtrent de WWB, WIJ, IOAW, IOAZ en BBZ. De uitgangspunten van de gemeente zijn op hoofdlijnen geformuleerd, daarnaast zijn activiteiten aangekondigd die ondernomen gaan worden om beleidsuitgangspunten in de praktijk te brengen. Dit handhavingsbeleid is een reflectie van en aanvulling op het beleid verwoord in andere documenten. Het gaat om de volgende documenten: Maatregelenverordening Beleidsregels Schulinck, inclusief beleidsregels debiteuren. De belangrijkste activiteiten die verder nog voortvloeien uit dit plan zullen in het jaar 2010 worden gestart en de komende 4 jaar worden uitgevoerd. Hieronder de belangrijkste activiteiten: Verbetering voorlichting: nieuwe folders, nieuwsbrieven en persberichten. Invoering periodieke heronderzoeken Aanpassing diverse documenten zoals brieven en beschikkingen. Pagina 9 van 9