Uitvoeringsplan Handhaving Werkplein Activerium 2015

Transcriptie

1 Uitvoeringsplan Handhaving Werkplein Activerium

2 Inleiding Voor u ligt het Uitvoeringsplan Handhaving Werkplein Activerium Op grond van artikel 8b van de Participatiewet heeft de gemeenteraad bij verordening regels vastgelegd voor de bestrijding van het ten onrechte ontvangen van bijstand alsmede van misbruik en oneigenlijk gebruik. In de Verordening maatregelen Participatiewet, Ioaw, Ioaz en verrekening bestuurlijke boete (vastgesteld d.d. 18 december 2014) is in artikel 20 vastgelegd dat het college jaarlijks een uitvoeringsplan Handhaving vaststelt en dit plan ter kennisname aan de gemeenteraad zendt. Met voorliggend uitvoeringsplan wordt hieraan invulling gegeven. Handhaving is van oudsher vooral gericht op bestrijding van fraude. De laatste jaren is vanuit de integrale benadering steeds meer de verbinding tussen de doelmatigheid en de rechtmatigheid gelegd. Deze ontwikkeling zet zich voort, zeker gezien de dynamiek in het sociale domein. Te denken valt aan de regionale ontwikkelingen m.b.t. het regionale werkbedrijf, de drie 3 decentralisaties en zeker ook in de uitvoering, bijvoorbeeld de sociale wijkteams. Handhaving zal aansluiten bij deze ontwikkelingen. De recente invoering van de Participatiewet en de wijzigingen die dit met zich meebrengt geeft mogelijk andere accenten voor de uitvoering in Deze zaken dienen zich komend jaar nog verder uit te kristalliseren. Na 2015 zal gekozen worden voor het ontwikkelen van een nieuw integraal meerjarig Handhavingsplan binnen het Sociaal domein. Hoogwaardig Handhaven bestaat uit een mix van preventieve én repressieve activiteiten: enerzijds klanten voorlichten en zorgen voor een optimale dienstverlening maar daarnaast ook controleren, opsporen en het bestraffen van misbruik en fraude. Vertrouwen in de klant is het uitgangspunt binnen de dienstverlening op het Activerium. Maar aanvullend worden heldere afspraken gemaakt over de wederzijdse verplichtingen tussen de gemeente en de klant, de naleving en handhaving van de regels. Klanten worden geacht zelfredzaam te zijn en verantwoordelijkheid te nemen voor de naleving van de bijstandsverplichtingen en het vinden van werk. Voor 2015 staat het concept Hoogwaardig Handhaven nog steeds centraal. Het team RISC is in samenwerking met andere teams binnen het Werkplein Activerium belast met de handhaving van de rechtmatigheid en het opsporen van fraude. Op het gebied van doelmatigheid bewaken klantmanager en accountmanager de naleving van regels. Onderhavig plan beschrijft welke inzet de gemeente Apeldoorn wil plegen voor een doelmatige en rechtmatige verstrekking van de bijstand. De prioriteiten en de aanpak hoe de resultaten te bewerkstelligen worden hierbij benoemd. 2

3 1. Wettelijk kader en belangrijke wijzigingen Participatiewet en Wet Maatregelen Wwb De invoering van de Participatiewet moet iedereen in staat stellen als volwaardig burger mee te doen en bij te dragen aan de samenleving. Het Nederlandse sociale zekerheidsstelsel is gebaseerd op solidariteit en activering. Uitstroom naar werk is het uiteindelijke doel maar zolang dit (nog) niet is gerealiseerd is een basisvoorziening ter hoogte van het sociaal minimum als vangnet aanwezig. Een bijstandsuitkering is een overbrugging voor de burger in de perioden dat hij niet in zijn bestaan kan voorzien en is dus van tijdelijke aard. Om de sociale verzekeringen en voorzieningen betaalbaar te houden is het belangrijk dat alleen de mensen die ondersteuning nodig hebben deze krijgen. Een uniforme benadering is hierbij essentieel. Vanuit handhavingsperspectief zijn een aantal belangrijke wijzigingen te benoemen: 1. Drie decentralisaties binnen het sociale domein Als gevolg van de 3 decentralisaties kan een klant mensen vanuit meerdere disciplines binnen het sociale domein bediend worden. Inkomensvoorziening vanuit het Werkplein Activerium kan bijvoorbeeld gepaard gaan met ondersteuning vanuit een zorgvraag die verstrekt wordt door de WMO. Nadere oriëntatie op regelnaleving in beide domeinen dient nog plaats te vinden. 2. Nieuwe doelgroepen en regionale werkbedrijf De Participatiewet is één regeling voor iedereen met (gedeeltelijk) arbeidsvermogen. Dit betekent dat ten opzichte van de Wet werk en bijstand de groep die vanaf 2015 niet meer kan instromen in de Wsw of de Wajong is toegevoegd. Dit betreft een kwetsbare groep. Uiteraard gelden de regels voor een ieder maar waar nodig zal rekening worden gehouden met een specifieke beperking van een persoon. Zie tevens hoofdstuk 5. Binnen het regionale werkbedrijf zal aandacht worden geschonken aan de baanafspraken en quotumwet binnen de Participatiewet. We gaan optrekken in regionaal verband, de loonwaarde methodiek is geüniformeerd. Daarnaast zal er afstemming plaatsvinden in het intake- en diagnose proces. Het werkbedrijf focust op (de toeleiding naar) werk; het handhavend effect van reïntegratie kan in regionaal verband worden onderzocht. 3. Uniformering arbeidsverplichtingen en strenger maatregelbeleid Ten opzichte van de Wet werk en bijstand is sprake van uniformering van de arbeidsverplichtingen. Concreet betekent dit dat arbeidsverplichtingen verankerd zijn in de wet waardoor bij het niet nakomen van de genoemde verplichtingen (8 stuks totaal) de bijstand automatisch wordt verlaagd. De hoogte van de verlaging is wettelijk bepaald op 100%. De duur van de verlaging is bepaald in de afstemmingsverordening (1 maand). 4. Kostendelersnorm en omklap zittend bestand Indien een belanghebbende met één of meer meerderjarige personen in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft, is vanwege het hebben van kostenvoordelen de kostendelersnorm van toepassing. Het aantal mensen in een huishouden is bepalend voor de hoogte van de uitkering. De kostendelersnorm is vanaf 1 januari 2015 van toepassing voor nieuwe instroom en vanaf 1 juli 2015 voor het zittend bestand. Zie tevens hoofdstuk 5. 3

4 5. Tegenprestatie Van wetswege is de gemeente vanaf 2015 verplicht beleid te ontwikkelen aangaande de tegenprestatie. Tot 2015 was de tegenprestatie facultatief in de wet opgenomen. De gemeente Apeldoorn heeft tot op heden van dit instrument geen gebruik vanuit de overtuiging dat programma s zoals Direct Actief en Talent betere handvatten bieden voor het bevorderen en bijdragen aan participeren. Het college wil de mogelijkheid open houden om gebruik te gaan maken van dit instrument. Uitgangspunt is niet een brede toepassing als doel op zich, maar inzet als instrument om participatie te bevorderen. Indien in voorkomende gevallen het instrument toegepast gaat worden, dan zal handhaving hierbij een belangrijk onderdeel zijn. 6. Wet taaleis Wet werk en bijstand Op 17 maart 2015 is het wetsvoorstel in de 1 e kamer aangenomen. Uitgangspunt van deze wet is dat het beheersen van de Nederlandse taal noodzakelijk is voor het naar vermogen verkrijgen, aanvaarden en behouden van algemeen geaccepteerde arbeid. Bij onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal zal de bijstand worden verlaagd. 2. Handhaven binnen Werkplein Activerium Dienstverleningsconcept Direct Actief Een belangrijke pijler binnen het Activerium betreft het dienstverleningsconcept Direct Actief. Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk mensen aan het werk, dan wel maatschappelijk actief zijn en de klanten de juiste uitkering ontvangen. De dienstverlening is initieel gebaseerd op vertrouwen. Daarbij is veel aandacht voor voorlichting en preventie. Wederkerigheid staat centraal. De klant is op de hoogte van de regels en is ook zelf verantwoordelijk voor de naleving van de verplichtingen die verbonden zijn aan een uitkering. Klanten worden door de gemeente meer en beter ondersteund bij het nakomen van hun inlichtingenplicht en hun inspanningsverplichting om (weer) aan het werk te komen en/of te participeren. Direct Actief bevordert met name door de vele contacten met de klant naast de controle op rechtmatigheid ook de controle op de inspanningsverplichting van klanten. Ambities gemeente Apeldoorn Door uitvoering te geven aan handhaving probeert de gemeente de volgende ambities te realiseren: Zoveel mogelijk mensen aan het werk helpen; Rechtmatige uitkeringen: alleen mensen die er recht op hebben ontvangen een uitkering; Minder bijstandsfraude: misbruik tast het draagvlak en daarmee de houdbaarheid van de voorziening aan; Spontane naleving van de wet: klanten zijn zelf verantwoordelijk, maar kunnen ondersteund worden door geoptimaliseerde dienstverlening; Onrechtmatige situaties worden zo snel mogelijk gecorrigeerd waardoor de schadelast beperkt wordt gehouden voor klant en gemeente. Hiertoe hanteert de gemeente Apeldoorn het principe van het Hoogwaardig Handhaven. 3. Hoogwaardig handhaven Hoogwaardig handhaven is een visie op handhaven dat voor en met het ministerie van SZW is ontwikkeld. Het concept wordt door veel gemeenten toegepast bij uitkeringsinstanties als het gaat over de handhaving van de rechtmatigheid. Het ultieme doel van handhaving en controle is spontane regelnaleving. Dat kan door goede en breed gerichte nalevingscommunicatie en voorlichting over rechten en plichten, soepele dienstverlening maar ook door consequent handhaven en repressief optreden. Een viertal zogeheten visie-elementen staat hierbij centraal. 4

5 a. Vroegtijdig informeren Juiste en tijdige informatie is een noodzakelijke basisvoorwaarde voor een heldere handhavingspraktijk. Voorkomen moet worden dat bijstandsfraude onbewust en ongewild door onwetendheid of door een verkeerd verwachtingspatroon ontstaat. Daarom is het van belang om de klant al zo vroeg mogelijk te informeren over de rechten en plichten die aan het aanvragen en ontvangen van een bijstandsuitkering zijn verbonden. Dat informeren gebeurt bij de aanvraag: de klant krijgt direct de oproep om de voorlichting over rechten en plichten bij te wonen. Daarnaast krijgt de klant een klantenmap uitgereikt. In deze klantenmap wordt middels diverse flyers dieper ingegaan op alle rechten, plichten en voorzieningen. Ook wanneer mensen langere tijd bijstand hebben, is er aandacht voor voorlichting. Jaarlijks ontvangen klanten een mailing waarin de rechten en de plichten aan de orde worden gesteld. Daarnaast start het Direct Actief programma voor het lopend bestand met een voorlichting over rechten en plichten. Alle informatie over rechten en plichten is erug te vinden op de gemeentelijke website. b. Optimaliseren dienstverlening Het moet voor een klant gemakkelijk zijn om zich aan de regels te houden. Door een klantvriendelijke benadering en goede dienstverlening wordt bereikt dat klanten eerder bereid zijn de regels na te leven. Door het Werkplein Activerium is de laatste jaren fors ingezet op dienstverlening; de dienstverlening aan de klant staat op een hoog niveau. Bovendien moet de klant zo min mogelijk last hebben van interne werkprocessen en kwaliteitscontrolesystemen. Informatie waar de overheid over kan beschikken wordt niet uitgevraagd en de klant wordt zo min mogelijk belast met controles. De Wet eenmalige uitvraag vraagt dit ook van de overheid. Tenslotte zijn voor de klanten meerdere communicatiekanalen beschikbaar zodat er verschillende manieren zijn om eenvoudig relevante informatie te melden. Mutaties kunnen bijvoorbeeld digitaal worden doorgegeven. c. Controle op maat Hoe eerder fraude wordt opgespoord hoe beter het is voor beide partijen. Dit begint met het element vroegtijdige opsporing. Handhaving behoort toe aan alle medewerkers met klantcontacten. De medewerkers van het team RISC zijn de specialisten en worden gevoed door alle medewerkers met klantcontacten. Door de administratieve controle is team RISC in staat om zeer snel te kunnen reageren op mutaties bij de klant. Via bestandskoppelingen middels het Inlichtingenbureau wordt veel informatie ontsloten. Voorts komen dagelijks de meldingen vanuit de DDS-koppeling (koppeling GBA GWS) waarbij mutaties op het adres van de klant worden gesignaleerd. d. Daadwerkelijk sanctioneren Bij fraude vindt correctie plaats. Altijd zal de teveel betaalde uitkering worden teruggevorderd en een boeteonderzoek zal worden opgestart. De hoogte van de boete (100%, 75%, 50% of 25% van het terugvorderingsbedrag) wordt gemaakt op basis van een individuele beoordeling en is afhankelijk van de mate van verwijtbaarheid en persoonlijke omstandigheden. In het kader van lik-op-stuk-beleid is het van groot belang dat de sanctie zo snel mogelijk op de overtreding volgt. 5

6 Risicosturing Alle klanten controleren is niet alleen onmogelijk, maar zeker ook onwenselijk. Landelijk maar ook binnen de eenheid wordt er risicogestuurd gewerkt. Daar waar de kans op fraude het hoogst is, daar vindt de strengste controle plaats. Op basis van ervaringen uit eigen fraudeonderzoeken en op basis van landelijke gegevens kunnen risicoprofielen worden ingezet om zo efficiënt mogelijk te controleren. Door bewust om te gaan met uitkomsten van onderzoeken worden risico s in beeld gebracht. Deze kunnen aanleiding geven om bijvoorbeeld nieuwe themacontroles uit te voeren. Misdragingen tegenover medewerkers Misdragingen worden niet getolereerd. In de maatregelenverordening is opgenomen dat agressie van klanten tegen de medewerkers van het Werkplein Activerium kan leiden tot een maatregel(overweging). In voorkomende gevallen zal correctie plaatsvinden, enerzijds door een maatregel(overweging) en anderzijds middels een ordegesprek. 4. Aanpak RISC Team RISC verricht de volgende activiteiten ten behoeve van de uitvoering van handhaving: 1. Voorlichting/preventie, 2. Controle aan de poort 3. Controle in het bestand 4. Constatering van fraude 1. Voorlichting/preventie Het belang van preventie en voorlichting is groot omdat onterecht verkregen uitkeringsgelden altijd, en met boetes moeten worden teruggevorderd. Klanten worden binnen Direct Actief groepsgewijs voorgelicht over rechten en plichten en er worden jaarlijks mailings verstuurd waarin de rechten en de plichten aan de orde komen. Bij een bijstandsaanvraag worden de rechten en plichten ook mondeling toegelicht door de inkomensadviseur of de medewerker handhaving. Op deze manier worden zowel mensen die een uitkering aanvragen als ook het bestaande klantenbestand voorgelicht. Onbedoeld frauderen wordt op deze wijze voorkomen. 2. Controle aan de poort In 2009 is in Apeldoorn de DAG-1 procedure in het aanvraagproces ingevoerd. Werk is leidend, we werken op basis van vertrouwen en vragen niet zomaar bewijsstukken op. Gaandeweg zijn er aanpassingen geweest, o.a. door aanpassing van wetgeving, maar de filosofie van destijds staat nog overeind. In 2013 is dit dienstverleningsconcept aangevuld met Direct Actief. Afhankelijk van de situatie zijn we in staat om aanvragen in 1 dag af te handelen. Bij uitkeringsaanvragen vindt gericht controle plaats. Steekproef in de groene stroom: Op basis van informatie die over een klant beschikbaar is en een gesprek wordt een uitkering bij een klant toegekend, zonder het inzien van bewijsstukken (aanvraag groene stroom). Op deze toegekende uitkeringen vindt achteraf steekproefsgewijze controle plaats. Controle rode stroom: Bij aanvragen waarbij een verhoogd frauderisico wordt ingeschat, volgt volledige gegevensuitvraag en indien noodzakelijk wordt er nader onderzoek gedaan bij de klant. Kamerbewoning / inwoning Bij kamerbewoning/inwoning wordt steekproefsgewijs en risico-gestuurd huisbezoek afgelegd. 6

7 3. Controle in het bestand Inlichtingenbureau Door middel van bestandskoppelingen worden periodiek controles uitgevoerd op het volledige uitkeringsbestand op het gebied van de rechtmatige verstrekking van de uitkeringen. Samenloopsignalen (van het UWV, dienstverbanden, Rijksdienst voor het Wegverkeer, detentiesignalen en signalen van DUO) worden maandelijks ontvangen en gecontroleerd. Twee keer per jaar worden vermogenssignalen van de belastingdienst ontvangen en gecontroleerd. Alle signalen worden onderzocht en beoordeeld. DDS-koppeling Dagelijks worden mutaties op het woonadres van klanten gecontroleerd door middel van de zogenaamde DDS-koppeling tussen het uitkeringssysteem en de gemeentelijke basis administratie. Als gevolg van de kostendelersnorm is het belang van een goede beoordeling van de DDS-meldingen nog groter geworden. Fraudesignalen Langs verschillende wegen worden er signalen van vermoedelijke fraude afgegeven. Interne signalen komen via de medewerkers die vermoedens van fraude rechtstreeks melden. Daarnaast komen fraudesignalen door meldingen van ketenpartners en van het publiek. Fraudemeldingen van het publiek worden telefonisch, schriftelijk maar ook via internet gedaan. Alle fraudesignalen worden onderzocht en beoordeeld. Themacontroles Door middel van themacontroles vindt er controle in het uitkeringsbestand plaats op de naleving van de bijstandswetgeving. Deze controles worden op initiatief van het team uitgevoerd en verschillen van thema. De controles vinden risico-gestuurd plaats. 4. Constatering van fraude Indien uit het verrichte onderzoek blijkt dat er sprake is van fraude (schending van de inlichtingenverplichting waardoor teveel uitkering is ontvangen) dan wordt er in alle gevallen opgetreden. De teveel ontvangen uitkering wordt teruggevorderd en er volgt een boeteonderzoek. Indien het fraudebedrag onder de bedraagt, dan volgt bestuursrechtelijke afhandeling. Indien dit bedrag wordt overschreden dan volgt strafrechtelijke afhandeling van fraudeonderzoeken. Hiervoor wordt door de sociale recherche de aanwijzing sociale zekerheidsfraude gevolgd. 5. Accenten Handhaven 2015 Voor 2015 zijn de volgende accenten te benoemen: 1. Opleggen boetes/boetebesluit Op 24 november 2014 heeft de CRvB uitspraak gedaan over de Fraudewet in de sociale zekerheid en het hierop gebaseerde Boetebesluit sociale zekerheidswetten. Als gevolg van deze uitspraak zal de gemeente Apeldoorn, zolang de wet- en regelgeving niet in overeenstemming is uitgebracht met de uitspraak van de CRvB, naar beste weten handelen overeenkomstig het nieuwe beleidskader. Ook de nationale ombudsman heeft recent een onderzoek verricht naar de Fraudewet en tevens aanbevelingen gedaan. Deze komen voor een deel overeen met de uitspaak van de CRvB. Indien in 2015 verdere wijzigingen plaatsvinden, dan zal overeenkomstig de nieuwe richtlijnen (wet- en regelgeving) worden gehandeld. 2. Uitvoeren van meer controles in het bestand In voorgaande jaren heeft de nadruk op de toestroom van nieuwe aanvragen gelegen. Eerst de poort bewaakt en daarna pas de controles in het zittende bestand. In 2015 is het streven meer controles in het bestand uit te voeren. 7

8 3. Werkwijze onwillige klanten ( Verder tussen de vangrails ) Doel van de werkwijze is door middel van intensieve begeleiding de klant bewust te maken dat het hebben van een uitkering betekent dat men full-time beschikbaar dient te zijn voor sollicitatieactiviteiten. De klant wordt minimaal 1 keer per week gesproken met het doel gedragsverandering te bewerkstelligen. Werkstages vormen een belangrijk instrument teneinde de werkhouding te bepalen en de werknemersvaardigheden goed in kaart te brengen. Het niet meewerken aan de gemaakte afspraken heeft direct gevolgen voor de uitkering. Gedurende 2014 zijn 35 onwillige klanten in het project opgenomen. De resultaten zijn bemoedigend (bijna de helft is uitgestoomd uit de bijstand) en in 2015 krijgt het project een vervolg. Vanuit het strakkere Participatiewet regime zal nog meer geïnvesteerd worden op handhaven. 4. Joint Social Fraud Gegevensuitwisseling met politie Doel van het JSF team is de informatie-uitwisseling tussen de politie en de Sociale Recherche afdelingen van de gemeenten in de Eenheid Oost-Nederland te stimuleren en het misbruik van uitkeringen terug te dringen. Gedurende de projectduur van 1 jaar (2015) heeft het team zich de volgende doelen gesteld: - het JSF-team krijgt vanuit de Politie Eenheid Oost-Nederland minimaal 200 meldingen over mogelijke uitkeringsfraude; - het JSF-team verstrekt minimaal 100 keer informatie over mogelijke uitkeringsfraude aan afdelingen van de sociale recherche van gemeenten in de Eenheid Oost-Nederland (81 gemeenten). In 2015 zullen diverse bijeenkomstem voor politiemensen en sociaal rechercheurs van de gemeenten in Oost-Nederland worden georganiseerd die tot doel hebben de kennis te vergroten over uitkeringsfraude. 5. Kostendelersnorm en omklap zittend bestand De verwachting is dat er als gevolg van nieuwe wetgeving meer verhuisbewegingen te zien zullen zijn binnen het zittend bestand. Het risico op woonfraude is groter geworden vanwege de financiële gevolgen die de kostendelersnorm met zich meebrengt. Op dit moment valt hier nog niet veel over te zeggen, daar de omklap van het zittend bestand (beoordeling woonsituatie in verband met de kostendelersnorm) gedurende de periode mei/juni 2015 zal plaatsvinden. De verwachting is dat mogelijke gevolgen de 2 de helft 2015 zichtbaar worden. 6. Nieuwe doelgroepen (Wsw en Wajong) In 2015 zal ervaring worden opgedaan met mensen met beperkingen. In de praktijk zal nog moeten blijken wat deze nieuwe groepen voor impact hebben op de handhavingspraktijk. Er wordt geen nieuw beleid voorzien, de rechtmatige verstrekking van de uitkering blijft centraal staan en hiertoe volstaat de huidige werkwijze. Van belang is de wijze van benadering, de wijze van communiceren en uitleggen. Ook valt te denken aan aangepaste communicatie ter voorkoming van fraude, gericht aan de cliënt maar ook aan de omgeving (begeleiding) van de cliënt. 5. Doorkijk 2016 Gedurende het 1 e kwartaal 2016 zal een nieuw integraal meerjarig Handhavingsplan binnen het Sociaal domein worden vervaardigd. Dit plan zal expliciet aandacht schenken aan de rol van handhaven in relatie tot de verbinding tussen de 3 D s en de ontwikkelingen binnen de (arbeidsmarkt-) regio. Vanuit een herijkte visie in lijn met de ambities uit de kadernota zullen specifieke doelen worden geformuleerd. 8