Integrale Rapportage Handhaving 2001

Transcriptie

1 Integrale Rapportage Handhaving 2001

2 2 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

3 Voorwoord Aandacht voor handhaving betekent aandacht voor het naleven van regels, die in een democratisch rechtssysteem tot stand zijn gekomen. Handhaving is een actueel maatschappelijk thema dat betrekking heeft op een groot aantal beleidsterreinen van SZW. Net als vorig jaar brengt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in 2002 een integrale rapportage handhaving uit, waarin de resultaten van het handhavingsbeleid in 2001 worden beschreven. In deze rapportage komt het brede karakter van handhaving sterker tot uiting dan vorig jaar. Hoewel ik nog verbeterpunten constateer, ben ik van mening dat deze rapportage tot uiting brengt dat handhaving meer is dan alleen het tegengaan van de klassieke uitkeringsof premiefraude. Bovendien zijn de verschillende terreinen waarop SZW handhaaft met elkaar verbonden door gemeenschappelijke onderwerpen, wat de samenhang van het SZW-beleid ten goede komt. Mijn streven is te komen tot concretisering van doelstellingen, zodat resultaten kunnen worden gemeten aan vooraf vastgestelde normen. Want een helder handhavingsbeleid draagt ongetwijfeld bij aan een betere naleving van wet- en regelgeving. De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, (M. Rutte) INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

4 Inhoud Samenvatting en conclusies Inleiding Waarom een integrale rapportage? Reactie Tweede Kamer en Algemene Rekenkamer Indeling van de rapportage Begrippen en actoren toegelicht Uitvoeringssituatie in 2001 en daarna Het terrein handhavingsbeleid Handhavingsbeleid gericht op financiële risico s Handhavingsbeleid gericht op risico s op de werkplek Doelstellingen en resultaten per handhavingsonderwerp Handhaving gericht op financiële risico's Kwaliteit van het uitvoeringsproces: een alerte en lerende organisatie Gegevensuitwisseling: naar schonere bestanden Bestrijding van georganiseerde fraude: doelmatig samenwerken Internationale handhaving: naar een vergelijkbaar handhavingsniveau Afdoening: tekortkomingen adequaat aanpakken Sturing handhaving: meer zicht op handhaving Handhaving gericht op risico's op de werkplek Kwaliteit van het uitvoeringsproces: versterking risicoanalysemodel Gegevensuitwisseling: samen inspecteren Internationale handhaving: deskundigheidsbevordering Afdoening: sanctiebeleid op maat Sturing handhaving: bedrijfstakgestuurde informatie Resultaten in cijfers Handhaving gericht op financiële risico s Lisv en uvi s: handhaving van werknemersverzekeringen (collecterend) Lisv en uvi s: handhaving van werknemersverzekeringen (distribuerend) SVB: handhaving van volksverzekeringen Gemeenten: handhaving van sociale voorzieningen Arbeidsinspectie: handhaving van Wav en ESF Handhaving gericht op risico s op de werkplek 69 4 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

5 Inhoud 5. Het beleid getoetst Oordelen van IWI Volksverzekeringen: oordeel over SVB Werknemersverzekeringen: oordeel over Lisv en uvi s Oordeel over trendrapportage handhaving van UWV Onderzoek Algemene Rekenkamer Tot slot 77 Bijlagen 81 B1 Vormen van uitkeringsfraude 83 B2 Resultaten per werknemersverzekering 84 B3 Resultaten per volksverzekering 85 B4 Lijst van afkortingen 86 B5 Overzicht van gebruikte rapportages 88 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

6 6 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

7 Tussenblad

8 8 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

9 Samenvatting en conclusies Inleiding SZW streeft in haar handhavingsbeleid naar een zo hoog mogelijk nalevingsniveau van wetgeving op het hele domein van werknemers- en volksverzekeringen, sociale voorzieningen, arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsmarkt. Handhaving is niet alleen van belang op het terrein van sociale zekerheid en tewerkstelling van vreemdelingen, maar ook op het terrein van subsidies van het Europees Sociaal Fonds, arbeidsomstandigheden en arbeidstijden. De rapportage over 2001 geeft een aanzet tot verbreding van de verantwoording over het handhavingsbeleid tot het hele domein van SZW. De uitbreiding met arbeidsomstandigheden en arbeidstijden betekent dat nu ook wordt ingegaan op handhavingsvraagstukken waarbij niet-naleving gevolgen kan hebben voor de gezondheid en veiligheid van werknemers op hun werkplek. De resultaten over het door SZW gevoerde handhavingsbeleid in 2001 zijn in de rapportage niet alleen weergegeven in cijfers, maar ook naar handhavingsonderwerp. De volgende onderwerpen komen aan bod: kwaliteit van het uitvoeringsproces gegevensuitwisseling bestrijding van georganiseerde fraude internationale handhaving afdoening sturing van de handhaving Voor elk van deze onderwerpen zijn doelstellingen weergegeven. Vervolgens is beschreven tot welke resultaten het handhavingsbeleid in 2001 heeft geleid en in hoeverre de doelstellingen zijn behaald. SZW streeft voor volgende verantwoordingsrapportages naar beter meetbare doelstellingen. Doelstellingen en resultaten van de handhaving gericht op financiële risico s, per handhavingsonderwerp Kwaliteit uitvoeringsproces De organisaties SVB, Lisv en uvi s hebben in 2001 aandacht besteed aan de fraudealertheid van de eigen medewerkers. Deze organisaties ontwikkelden ook risicoanalyses. Geconcludeerd kan worden dat het instrument risicoanalyse nog niet overal effectief ingezet wordt. De risicoanalyse voor het distribuerende proces bij de uvi s dient verder opgebouwd te worden. Gemeenten kunnen gebruik maken van instrumenten uit de Kennisbank waarmee zij op eigen wijze hun fraudealertheid en risicoanalyse kunnen verbeteren. De uitvoeringsorganisaties dienen permanente aandacht te besteden aan de fraudealertheid van hun medewerkers. Het instrument voorlichting is ingezet om de kennis van uitkeringsgerechtigden en uitvoeringsorganisaties over de plichten die aan een uitkering zijn verbonden te vergroten. Ook potentiële aanvragers van subsidies in het kader van het Europees Sociaal Fonds zijn in een vroeg stadium over de regels rondom de subsidieaanvraag geïnformeerd. Nu in 2001 steeds meer en betere preventieve instrumenten zijn ontwikkeld, dient de INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

10 aandacht vooral uit te gaan naar een effectief gebruik van deze instrumenten. Aandacht voor voorlichting, fraudealertheid en risicoanalyse blijft ook in de toekomst gewenst. Gegevensuitwisseling Door gegevensbestanden te koppelen kan witte fraude opgespoord worden. Bij gemeenten moest witte fraude blijken uit de signalen die het Inlichtingenbureau genereert. De start van gegevensuitwisseling door het Inlichtingenbureau heeft drie maanden vertraging opgelopen, waardoor maar zestien gemeenten in 2001 gebruik konden maken van het systeem. De evaluatie van een instrument dat bij Lisv samenloopsignalen genereerde, de Gemeenschappelijke Verwijs Index, toont aan dat regelmatige bijsturing van het instrument noodzakelijk is. Naast de Gemeenschappelijke Verwijs Index leidt ook de screening van het bestand gedetineerden in het kader van de Wet Sociale zekerheidsrechten gedetineerden tot het genereren van signalen van samenloop met sociale verzekerings- en bijstandsuitkeringen. Ten slotte heeft de SVB de gegevensuitwisseling met de Belastingdienst voortgezet en gegevensuitwisseling met de Informatie Beheer Groep en de Gemeentlijke Basisadministratie opgestart. De verbetering van kwaliteit van de brongegevens waarvan bij gegevensuitwisseling gebruik wordt gemaakt, is onderdeel van diverse trajecten en staat hoog op de agenda. Deze trajecten zullen bijdragen aan opschoning van de gebruikte be-standen en daardoor een betere bruikbaarheid van elkaars (bron)gegevens. SZW meent dat verbetering van de huidige vormen van gegevensuitwisseling noodzakelijk is. Bovendien dienen nieuwe, tot dusver voor dit doel ongebruikte, gegevens aangeboord te worden. Misbruik komt dan sneller aan het licht. Daartoe dienen de juridische mogelijkheden verkend te worden. Georganiseerde fraude De interdisciplinaire aanpak is in 2001 voortgezet, met als gevolg dat een aanzienlijk aantal fraudegevallen is opgespoord. De samenwerking in interventieteams is in 2002 voortgezet. Vanaf mei 2002 is de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst gestart met bestrijding van complexe fraude op het terrein van de sociale zekerheid. Daarmee zal SZW meer vat krijgen op verschillende, samenhangende vormen van fraude. Identiteitsfraude kwam in 2001 veelvuldig aan het licht. Deze vorm van fraude blijkt de toegang te zijn tot andere vormen van fraude. Om identiteitsfraude aan te pakken hebben organisaties samen controles uitgevoerd. Daarnaast is begonnen met het inventariseren van misbruik van sofinummers en met het ontwikkelen van alternatieve methoden om de identiteitscontrole vorm te geven. SZW heeft identiteitsfraude voor de komende jaren als een speerpunt van het handhavingsbeleid benoemd. Internationale fraude In sommige gevallen verliep het afsluiten van de verdragen en de controle op de naleving ervan niet zoals gepland. Vooral de controle op vermogen door de sociaal attachés in Marokko in het kader van de Algemene bijstandswet heeft daardoor vertraging opgelopen. Bij allochtone uitkeringsgerechtigden bleken veel vragen te bestaan over de achtergronden van controles en rechten en plichten op dit gebied. SZW gaf daarom voorlichting aan uitkeringsgerechtigden en gemeenten. Om de controle in het buitenland te intensiveren en om meer inzicht te krijgen in handhavingsrisico s in het buitenland werden twee extra controleteams (bij SVB en Gak) opgericht. SZW onderzoekt of aanpassing van verdragen op onderdelen, zoals de inzet van sanctiemiddelen bij niet-medewerking, kan leiden tot een 10 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

11 striktere naleving van het verdrag. SZW streeft naar een met Nederland vergelijkbaar handhavingsniveau in het buitenland. Afdoening De afdoening is de laatste schakel in de handhavingsketen, het sluitstuk. Eenmaal geconstateerd misbruik dient bestraft te worden. Bovendien heeft sanctionering van overtredingen een afschrikwekkend effect voor potentiële fraudeurs. Daarmee heeft een effectieve afdoening ook een preventieve werking. Instrumenten die SZW inzet om overtredingen te bestraffen zijn de maatregel, de bestuurlijke boete en het proces-verbaal. Waar nodig werd het instrumentarium in 2001 aangepast of trad SZW in overleg met het Openbaar Ministerie om de afdoening via de strafrechtelijke weg te bespreken. Aanpassing van het instrumentarium bleek soms nodig, bijvoorbeeld vanwege een gebrek aan uniforme toepassing of een onevenredig zwaar boetebeleid. In 2001 is er de nodige aandacht geweest voor afdoening. De afdoening kan echter nog worden verbeterd. Sturing SZW beschikte in 2001 over informatie die wees op tekortkomingen bij de uitvoering van de Algemene bijstandwet in Amsterdam. Naar aanleiding van die informatie heeft SZW afspraken gemaakt met de gemeente Amsterdam. De gewijzigde fraudestatistieken geven meer inzicht in vorderingen op debiteuren, zodat SZW bij kan sturen als bijvoorbeeld de inning van vorderingen in gevaar komt. Dit neemt niet weg dat er verbeteringen nodig zijn. Zo moet de vergelijkbaarheid van het cijfermateriaal van de statistieken worden verbeterd. Naast voldoende informatie voor bijsturing, is ook van belang dat handhaving als prioritair thema wordt gezien. Illustratief voor de aandacht voor handhaving in 2001 waren de bestuurlijke afspraken met gemeenten in de Agenda voor de Toekomst en de hernieuwde aandacht voor handhaving in het kader van het Europees Sociaal Fonds. In de toekomst kan het zicht op handhaving nog worden verbeterd. Doelstellingen en resultaten van de handhaving gericht op risico s op de werkplek, per handhavingsonderwerp Bij handhaving gericht op deze risico s op de werkplek zijn vijf handhavingsonderwerpen aan de orde (exclusief georganiseerde fraude ). Kwaliteit van het uitvoeringsproces De Arbeidsinspectie kiest voor haar projectmatige inspecties een bedrijfstakgerichte benadering. De reden hiervoor is de samenhang in problematiek en de mogelijkheid om bedrijven via de bedrijfstakorganisaties te beïnvloeden. Om transparante keuzes te kunnen maken bij de prioriteitstelling van de inspectieprojecten, is in 2001 het risicoanalysemodel versterkt. Gegevensuitwisseling en internationale handhaving De Arbeidsinspectie heeft in 2001 samengewerkt met de inspectiedienst Verkeer en Waterstaat, ter ondersteuning van arbo-inspecties in het beroepsgoederenvervoer. Daarnaast was de Arbeidsinspectie in 2001 betrokken bij de ondersteuning van Arbeidsinspecties van kandidaat-eu-landen. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

12 Nederland nam in 2001 deel aan twee werkgroepen van het Senior Labour Inspectorate Committee. De eerste hield zich bezig met het uitwisselen van informatie en coördineren van het markttoezicht op machines en arbeidsmiddelen. De tweede ging over grensoverschrijdende handhaving. De werkgroep inventariseerde problemen tussen landen bij het vervolgen, het opleggen van boeten of het horen van personen uit andere landen. Afdoening Voor de handhaving van de Arbowet wordt vanaf 1999 de bestuurlijke boete gehanteerd om zo zelf sneller overtredingen te kunnen bestraffen. Voor het versterken van de handhaving van de Arbeidstijdenwet is in 2001 besloten tot invoering van de bestuurlijke boete. In 2002 bereidt SZW hiertoe een wetsvoorstel voor. De huidige instrumenten in de Arbeidstijdenwet zijn het geven van een waarschuwing of het stellen van een eis (lichte instrumenten), het stilleggen van het werk en het opmaken van een proces-verbaal (zware instrumenten). De inzet van het instrument wordt bepaald door de ernst van de overtreding. Sturing De Arbeidsinspectie heeft zich in 2001 verder voorbereid op de invoering van een bedrijfstakgericht aansturings- en organisatiemodel voor haar projectmatige inspecties. Per cluster (industrie, bouw en dienstverlening) bepaalt de Arbeidsinspectie jaarlijks op basis van analyses welke bedrijfstakken geïnspecteerd gaan worden. Bij de selectie van bedrijfstakprojecten spelen de veronderstelde ernst van de arbo-problematiek, de ingeschatte risico s en de informatieve waarde die inspecties kunnen hebben een rol. Resultaten in cijfers Werknemersverzekeringen In 2001 zijn voor het collecterende proces nagenoeg waarnemingen ter plaatse uitgevoerd. Dit zijn controles uitgevoerd door looninspecteurs bij aselect gekozen bedrijven. Daarnaast zijn validiteitchecks uitgevoerd in voornamelijk de horeca door buitendienstmedewerkers. Geconcludeerd kan worden dat het afgesproken aantal controles bij bedrijven van in 2001 qua omvang gehaald is maar qua inhoud niet, daar validiteitchecks op onderdelen afwijken van waarnemingen ter plaatse. Het totaal aantal fraudesignalen in 2001 is, na een stijging in 2000, weer gedaald tot onder het niveau van Deze daling heeft een technische oorzaak: namelijk een aanpassing in het registratiesysteem. Bij Sfb worden reguliere controles die voorheen ten onrechte als onderzoekswaardige fraudesignalen werden geteld, niet meer als zodanig geregistreerd. Hoewel het aantal fraudesignalen is gedaald, zijn in 2001 relatief meer signalen onderzocht. In 2000 was 36% van de signalen in onderzoek genomen, in 2001 is circa 50% onderzocht. In de collecterende functie worden de meeste boeten opgelegd vanwege het overtreden van loonopgave-verplichtingen. In 2001 werden zo n administratieve boeten opgelegd. Uit gegevens van Gak, Sfb en Cadans, blijkt dat ruim boeten voortvloeiden uit overtredingen die zijn geconstateerd op basis van in totaal looncontroles. Verder werden in 2001 door de vijf uvi's in totaal boeten opgelegd voor een totaal-bedrag van ruim 1,5 miljoen voor het niet nakomen van de reïntegratie-verplichting WAO. Het aandeel non-afdoening steeg van 14% in 1999 naar 22% in Oorzaken zijn niet bekend. 12 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

13 In het distribuerende proces nam het aantal controles naar een rechtmatige verstrekking van een uitkering door uvi s in 2001 toe. Als de overtredingen die (nog) niet tot financiële schade hebben geleid buiten beschouwing worden gelaten, komen de meeste overtredingen van de inlichtingenplicht bij de WW voor. In de WW worden ook de meeste maatregelen opgelegd, vanwege het onvoldoende trachten arbeid te verkrijgen. De toename in het aantal boeten en maatregelen bij de ZW is mede te wijten aan een verscherpte controle, zoals op de identificatieplicht. Hoewel het aantal boeten en maatregelen (totaal) gelijk bleef ten opzichte van 2000, daalde het aantal aangiften opnieuw. Verhoging van de aangiftegrens en afspraken met het Openbaar Ministerie waren daarvan de oorzaak. Het geconstateerde benadelingsbedrag steeg in 2001, net als in het collecterend proces. De stijging wijst op een aangescherpt handhavingsbeleid met gerichtere controle en opsporing. Uit de gegevens van het Gak over 2001 blijkt dat slechts 43% van het totaal in te vorderen bedrag daadwerkelijk is gerealiseerd. De Tweede Kamer is daarover geïnformeerd. Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen werkt aan een verbetering van het incassotraject. Geconcludeerd kan worden dat in het algemeen de validiteit van de gegevens meer aandacht verdient, zodat meer betrouwbare cijfers over USZO (en op onderdelen ook van GUO) beschikbaar komen. Ook is de informatie over het afdoeningsproces en in het bijzonder het inningsproces tekort geschoten, waardoor de sturing op dit deel van het handhavingsproces niet optimaal kan zijn. Verbetering is nodig. Voor zover cijfers over incasso wel beschikbaar zijn, duiden deze op openstaande posten, waardoor de preventieve werking die van een effectieve afdoening uitgaat aan kracht verliest. Het invorderen van openstaande gelden verdient meer aandacht. Volksverzekeringen Naar aanleiding van gegevensuitwisseling met de Gemeentelijke Basisadministratie voerde de SVB controles uit op samenwonen bij 5000 geselecteerde klanten/adressen. Daarvan was in 2001 de helft afgerond en bleek ongeveer een kwart hiervan samen te wonen zonder dat doorgegeven te hebben aan de SVB. Geconcludeerd kan worden dat deze gegevensuitwisseling met authentieke bronnen zoals Gemeentelijke Basisadministratie een zinvolle bijdrage heeft geleverd aan de controle op naleving van de inlichtingenplicht. In 2001 registreerde de SVB alleen fraudesignalen die tot een onderzoek door de sociaal rechercheur hebben geleid. Hierdoor zijn cijfers over fraudesignalen tussen de SVB en uvi s onderling niet vergelijkbaar vanwege de voorselectie die de sociaal rechercheur gemaakt heeft. De SVB wil in 2002 een begin maken met de registratie van alle signalen van mogelijke fraude, dus ook de signalen die niet leiden tot een fraudeonderzoek. Hierdoor zal op zijn vroegst over 2003 inzicht worden verkregen in de totale werkvoorraad, doorstroom en afhandeling van alle signalen. In 2001 is het percentage vooronderzoeken dat leidde tot een opsporingsonderzoek gestegen van 23% naar 29%. Van deze opsporingsonderzoeken bleek vervolgens 94% te leiden tot aangifte bij het Openbaar Ministerie. Daaruit kan opgemaakt worden dat een kwaliteitsverbetering in de handhaving nog steeds resultaat oplevert in het traject van fraudesignaal tot sanctionering. Een nadeel van het werken met belastingsignalen is het late tijdstip waarop gegevens van de Belastingdienst beschikbaar zijn. Ondanks dit nadeel is de effectiviteit van de gegevensuitwisseling met de Belastingdienst de afgelopen jaren sterk verbeterd en blijkt de INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

14 Belastingdienst een zinvolle informatiebron voor de SVB te zijn. Het percentage fraudeconstateringen na onderzoek bij de AOW steeg van 8% in 1997 tot bijna 23% in Bij de Anw is een vergelijkbare stijging waarneembaar. In 2001 heeft de SVB 27% meer overtredingen geregistreerd dan in Het overgrote deel van de geregistreerde overtredingen is zowel in 2000 als in 2001 afgedaan met een waarschuwing. In 2000 bedroeg dit 66% van alle overtredingen, in 2001 is dit gestegen naar 70% van de overtredingen. Hoewel het aantal opgelegde sancties is gestegen doordat er meer overtredingen zijn geconstateerd, zijn er verhoudingsgewijs minder boeten en maatregelen opgelegd in Slechts 1% van de overtredingen leidde in 2001 (en in 2000) tot aangifte bij het Openbaar Ministerie. Onduidelijk is of deze trends veroorzaakt zijn doordat de SVB minder streng sanctioneerde of doordat er gewoonweg veel lichte overtredingen waren die met een waarschuwing afgedaan konden worden. De meeste boeten, maatregelen en waarschuwingen worden toegepast in het kader van de AKW. De SVB gaat onderzoek doen naar de oorzaken van deze stijging. Het is van belang dat uit het SVB-onderzoek duidelijk wordt wat de oorzaak van deze trends is. De meeste opsporingsonderzoeken hebben betrekking op de Anw. Dit duidt op zwaardere overtredingen in de Anw. Signalen over leefvormfraude leiden vaker tot aangifte dan signalen over inkomensfraude, omdat de opzet bij inkomensfraude lastig is te bewijzen. In 2001 is in totaal 85 miljoen aan terugvorderingen vastgesteld bij de volksverzekeringen. Een hoog percentage (96%) is daadwerkelijk al ingevorderd. De hoge mate van incasso is bij de AOW (is 60% van totale terugvorderingsbedrag) mogelijk doordat in veel gevallen het teveel betaalde bedrag direct verrekend wordt met de lopende uitkering. Overigens is slechts een klein deel van het totale terugvorderingsbedrag het gevolg van een boeteoplegging. Er zijn geen aparte gegevens beschikbaar over het slagingspercentage van terugvorderingen van boetebedragen. Gemeenten In 2001 hebben gemeenten 8% meer fraudegevallen opgespoord dan in het jaar Het totale fraudebedrag is echter gedaald met 13%, naar een bedrag van 47 miljoen. Dit betekent dat er gemiddeld een lager fraudebedrag per fraudegeval is vastgesteld. Zowel qua aantal als qua schadebedrag maakt witte fraude een groot deel uit van het totaal aan fraudegevallen bij gemeenten. Dit aandeel wordt steeds kleiner. Gemeenten constateren dus steeds meer andersoortige fraudegevallen. In 2001 was 22 miljoen (= 47% van het totaalbedrag) en 59% van alle fraudeconstateringen aan witte fraude toe te schrijven. Zwarte fraude hoort na witte fraude en overige fraudegevallen thuis in de top drie van fraudegevallen. Zwarte fraudegevallen maken 9% uit van het totale aantal opgespoorde fraudegevallen, en waren goed voor 15% van het totaal opgespoorde fraudebedrag. Dit laatste komt neer op een bedrag van 7 miljoen. Tot slot nam het aantal boeten toe, terwijl het aantal processen-verbaal afnam. Minder fraudeconstateringen zijn onbestraft gelaten. 14 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

15 Arbeidsinspectie (Wet arbeid vreemdelingen en Europees Sociaal Fonds) De Arbeidsinscpectie constateerde in 2001 een stijging van het aantal processen-verbaal dat in het kader van de Wet arbeid vreemdelingen werd opgelegd. De meeste overtredingen bleken voor te komen in de horeca en de land- en tuinbouw. De toename van het aantal processen-verbaal wordt veroorzaakt door de inzet van het Westland Interventieteam. Op het terrein van het Europees Sociaal Fonds heeft de Arbeidsinspectie in adviezen uitgebracht die betrekking hebben op onregelmatigheidsmeldingen over de tweede helft van Bij 27 ESF-projecten is door de Arbeidsinspectie geadviseerd tot aangifte over te gaan. Op één na hebben deze adviezen geleid tot aangifte bij het Openbaar Ministerie. Arbeidsinspectie (Arbo en ATW) De Arbeidsinspectie pakt ook misstanden aan op de beleidsterreinen arbeidsomstandigheden en arbeidsverhoudingen. Door het aangescherpte handhavingsbeleid steeg het aantal boeterapporten en het bedrag aan ontvangen boeten op het terrein van de arbeidsomstandigheden in Van de overtredingen op het terrein van de arbeidsomstandigheden zijn er circa 70 afgedaan met een proces-verbaal. Op het terrein van de Arbeidstijdenwet zijn in overtredingen afgedaan met een proces-verbaal. In 2000 werden er meer zaken met een proces-verbaal afgedaan doordat in dat jaar meer inspectie-projecten Arbeidstijdenwet zijn uitgevoerd. Tot slot Nieuw beleid is opgenomen in het SZW-handhavingsprogramma, waarin de maatregelen voor de jaren worden beschreven. Organisatorisch is het een en ander veranderd in Binnen SZW zijn opgericht: Inspectie Werk en Inkomen, de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst en het Bureau Opsporingsbeleid. Door deze wijzigingen kan SZW directer sturen op het terrein van handhaving. Daarnaast zijn het Lisv en de uvi s samengegaan in Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen. Het doel is een uniforme uitvoering van werknemersverzekeringen en daardoor op termijn meer efficiëntie, ook op het terrein van handhaving. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

16 16 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

17 Tussenblad

18 18 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

19 1. Inleiding Voor u ligt de Integrale Rapportage Handhaving 2001, waarmee het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) verantwoording aflegt over het gevoerde handhavingsbeleid in Aandacht voor handhaving betekent aandacht voor het naleven van regels die in een democratisch rechtssysteem tot stand zijn gekomen. SZW streeft in haar handhavingsbeleid naar een zo hoog mogelijk nalevingsniveau van wetgeving op het hele domein van werknemers- 1 en volksverzekeringen 2, sociale voorzieningen 3, arbeidsomstandigheden 4, arbeidsverhoudingen 5 en arbeidsmarkt Waarom een integrale rapportage? De Tweede Kamer heeft in 2000 aangegeven de cijfers in het financiële jaarverslag onvolledig en de wijze van informatieverstrekking rondom de handhaving te versnipperd te vinden. De behoefte aan een compleet beeld sloot aan bij de behoefte van SZW een integrale rapportage voor alle handhavingstaken op te stellen. Door te kiezen voor een integrale benadering wordt het mogelijk om de onderlinge samenhang in handhaving van de verschillende SZW-wetten in kaart te brengen, eventuele tekortkomingen aan te duiden en hiervoor nieuw beleid te ontwikkelen. Vorig jaar heeft SZW voor de eerste keer de integrale rapportage handhaving aan de Tweede Kamer geleverd. Qua opzet sluit deze rapportage grotendeels aan bij de rapportage van vorig jaar. Hoewel het accent ligt op de verantwoording over 2001, zijn zoveel mogelijk ook de cijfers van 2000 en 1999 gegeven, zodat de resultaten in hun context te beoordelen zijn. De bedragen in deze rapportage zijn in euro s vermeld. In vergelijking met vorig jaar is de rapportage op onderdelen uitgebreid, om het SZWbrede karakter van de integrale handhavingsrapportage te vergroten. Naast informatie over handhaving in de sociale zekerheid (bijstand, volks- en werknemersverzekeringen) en op het gebied van tewerkstelling van vreemdelingen is informatie opgenomen over de naleving rond subsidies van het Europees Sociaal Fonds (ESF). Ook komt handhaving op het terrein van de arbeidsomstandigheden en arbeidstijden aan de orde. Daarmee wordt ingegaan op handhavingsvraagstukken, waarbij niet-naleving gevolgen kan hebben voor de gezondheid en veiligheid van werknemers op hun werkplek. Tot slot is meer dan vorig jaar het accent gelegd op alle handhavingsinspanningen, waarvan 1. Het gaat in deze rapportage om de ZW, WAO, WAZ en WW. 2. Het gaat in deze rapportage om de AOW, AKW, en Anw. 3. Het gaat in deze rapportage om de Abw, IOAW, en IOAZ. Ook de Wajong en TW zijn sociale voorzieningen. Deze worden echter uitgevoerd door de uvi s. Resultaten over deze twee wetten zijn daarom opgenomen onder werknemersverzekeringen. 4. Het gaat in deze rapportage om de Arbowet. Daarnaast heeft de Arbeidsinspectie nog taken in oa. de Kernenergiewet (KEW), Bestrijdingsmiddelenwet (BMW) en de Wet Gevaarlijke werktuigen (WGW). 5. Het gaat in deze rapportage om de ATW. 6. Het gaat in deze rapportage om de Wav en ESF. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

20 fraudebestrijding een onderdeel is. Niet elke overtreding (bijvoorbeeld onvoldoende solliciteren of een uitkering te laat aanvragen) staat gelijk aan het plegen van fraude. In deze rapportage gaat handhaving over het voorkómen en bestrijden van fraude en andere overtredingen. Dit jaar wordt voor het laatst op deze wijze verantwoording afgelegd over het handhavingsbeleid. In het vervolg zal verantwoording over het handhavingsbeleid integraal onderdeel worden van de reguliere algemene verantwoordingsrapportages. Zowel voor SZW als voor de uitvoeringsorganisaties UWV en SVB geldt het SZW-handhavingsprogramma als leidraad voor de verantwoording. De VBTB-uitgangspunten worden daarbij inachtgenomen. De aan de Tweede Kamer in het Algemeen Overleg van 27 februari 2002 toegezegde verbeteringen (uitbreiding prestatie-indicatoren en concretisering doelstellingen) zullen in de reguliere rapportages worden doorgevoerd. 1.2 Reactie Tweede Kamer en Algemene Rekenkamer De Tweede Kamer gaf in het Algemeen Overleg van 27 februari 2002 aan, het integrale beeld over handhaving in 2000 te waarderen. Zowel de Tweede Kamer als de Algemene Rekenkamer gaven een aantal verbeterpunten 7 aan. Gezien het moment waarop het Algemeen Overleg heeft plaatsgevonden, was het niet meer mogelijk om alle verbeterpunten voor de handhavingsrapportage 2001 doorgevoerd te krijgen. Met uitzondering van de opsporing 8 is voor de handhavingsdoelstellingen concretisering vanaf het jaar 2003 mogelijk, omdat het beleid voor het jaar 2001 en 2002 al geformuleerd was. Voor de vergelijkbaarheid van cijfers geldt in grote lijnen hetzelfde. Registratiesystemen en statistieken zijn niet met terugwerkende kracht aan te passen, zodat verbeteringen op dit punt met ingang van 2003 doorgevoerd kunnen worden. Waar mogelijk heeft SZW in deze verantwoordingsrapportage over 2001 cijfers op een vergelijkbaar niveau gebracht, dan wel duidelijk aangegeven welke cijfers wel en niet vergelijkbaar zijn. Inmiddels heeft SZW actie ondernomen om te komen tot het stroomlijnen van handhavingsdefinities. Stroomlijning is noodzakelijk om de kwantitatieve informatie van de diverse instanties binnen de sociale zekerheid op een zinvolle wijze te kunnen vergelijken. Ook het verder ontwikkelen van prestatie-indicatoren is gestart. De overige verbeterpunten zijn zoveel mogelijk in de huidige rapportage doorgevoerd. 1.3 Indeling van de rapportage De rapportage volgt de lijn van de beleidscyclus. In hoofdstuk 2 komen het handhavingsbeleid aan de orde. De doelstellingen voor 2001 voor een zestal handhavingsonderwerpen en de bijbehorende resultaten zijn te vinden in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 en bijlage 2 en 3 7. Samengevat komen deze verbeterpunten op het volgende neer: 1) zorg voor eenduidige fraudedefinities zodat de cijfers onderling vergelijkbaar zijn, 2) geef de cijfers weer per wet in plaats van per SZW-terrein, zodat het informatiegehalte van de gegevens behouden blijft, 3) probeer het ontbreken van cijfers zoveel mogelijk te voorkomen en verbeter de prestatie-indicatoren, 4) geef meer concrete, meetbare doelstellingen aan, waardoor de inzet van middelen beter kan worden afgezet tegen het resultaat, 5) geef meer inzicht in de opbrengst van de fraudebestrijding, uitgedrukt in hoogte van boeten, teruggevorderde bedragen en stopgezette uitkeringen. 8. Voor de opsporing is in 2001 reeds gestart met de concretisering van doelstellingen, wat geleid heeft tot een opsporingsbeleidsplan en handhavingsarrangementen met het Openbaar Ministerie (OM). 20 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

21 geven in cijfers weer welke resultaten de uvi s, SVB, gemeenten en Arbeidsinspectie (AI) hebben geboekt als het gaat om preventie, controle, opsporing en afdoening. In hoofdstuk 5 is het oordeel van IWI over het handhavingsbeleid van Lisv, de uvi s en SVB opgenomen. Bovendien wordt in dat hoofdstuk het rapport van de Algemene Rekenkamer (ARK) over inspectiediensten beschreven. De rapportage is afgesloten met een korte vooruitblik op ontwikkelingen op het SZW-handhavingsterrein (hoofdstuk 6). Tot slot, deze rapportage is gebaseerd op rapporten van diverse instanties die belangwekkende zaken hebben gemeld over de opzet, werking, resultaten en effecten van handhaving in De belangrijkste resultaten en conclusies zijn in deze rapportage opgenomen. Gedetailleerde informatie is te vinden in de rapporten zelf (voor een overzicht zie bijlage 5). 1.4 Begrippen en actoren toegelicht In deze rapportage komen de begrippen uitvoering, handhaving, handhavingsketen, controles en inspecties, opsporing en toezicht aan de orde. Al deze begrippen hebben met elkaar te maken, liggen in elkaars verlengde of overlappen elkaar. De overeenkomsten en verschillen worden hieronder uitgelegd. Tevens wordt vermeld welke organisaties betrokken zijn bij het uitvoeren van wetten, het handhaven ervan en het toezicht daarop. Op het SZW-beleidsterrein waren in het jaar 2001 meerdere partijen belast met de uitvoering van wetten: de gemeenten voerden de (meeste) sociale voorzieningen uit en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) de volksverzekeringen. De uitvoeringsinstellingen (uvi s) voerden de werknemersverzekeringen (en twee sociale voorzieningen) uit in opdracht van het Landelijk instituut sociale verzekeringen (Lisv). De Arbeidsvoorzieningsorganisatie (Arbvo) voerde tot april 2001 de regelingen in het kader van ESF uit, waarna het Agentschap SZW de uitvoering overnam. Deze organen 9 waren ook belast met de handhaving van de wetten en regelingen die zij uitvoerden. Bij de Wet arbeid vreemdelingen (Wav), de Arbeidstijdenwet (ATW) en Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) ligt de situatie iets anders. De uitvoering van de Wav was in 2001 belegd bij Arbvo, terwijl de AI (als onderdeel van SZW) was belast met de handhaving van deze wet. De uitvoering van de ATW en Arbowet is niet belegd bij een specifiek orgaan: werkgevers behoren in hun bedrijfsvoering rekening te houden met de ATW en Arbowet, werknemers behoren zich eveneens aan de ATW en Arbowet te houden. De AI controleert de naleving van deze twee wetten. Handhaving is een verzamelbegrip voor alle activiteiten in de privaatrechtelijke, bestuursrechtelijke of strafrechtelijke sfeer, die de bevordering van de naleving van algemeen geldende rechtsregels en individuele voorschriften tot doel hebben. Handhaving is dus het bevorderen dat wetten en regelingen in overeenstemming met hun doel en strekking worden benut en toegepast. Hieronder vallen activiteiten in de preventieve sfeer, maar ook activiteiten in de repressieve sfeer. Te denken valt aan het uitvoeren van controles en het verrichten van 9. De Arbeidsvoorzieningsorganisatie was belast met de uitvoering van ESF. De handhaving gebeurde sinds medio 2000 grotendeels door de AI, die een fraudesignalerende en een adviserende taak richting Arbvo had. Ook voerde de AI de opsporingsonderzoeken naar ESF-fraude uit. Per 1 januari 2002 is de fraudesignalerende en adviserende taak overgegaan naar het Agentschap SZW. De opsporingstaak is per 1 januari 2002 in z n geheel overgegaan van de AI naar de SIOD. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

22 opsporingsonderzoeken. De schakels preventie, controle, opsporing en afdoening vormen samen de handhavingsketen. Preventie is het voorkomen van misbruik en stimuleren van juist gebruik. Dit gebeurt bijvoorbeeld door voorlichting, door de zichtbare aanwezigheid van een controleur en door fraudealertheid van uitvoeringsbeambten. Ook van controle- en opsporingsactiviteiten gaat een preventieve werking uit. Controles uitvoeren en inspecties verrichten zijn begrippen voor dezelfde soort handhavingsactiviteiten. In alle gevallen gaat het om het vaststellen of de regels zijn nageleefd. Opsporing ligt vooral in het verlengde van uitkomsten van controles. Opsporen is het hanteren van opsporingsbevoegdheden om te komen tot opheldering van een vermoedelijk gepleegd strafbaar feit. Controle en inspectie enerzijds en opsporing anderzijds hebben dus betrekking op een bepaald deel van de handhavingsketen. Het sluitstuk in de handhavingsketen is de afdoening. Afdoening bestaat uit het terug- en invorderen van onterecht betaalde (uitkerings-)bedragen en ten onrechte niet betaalde premies, het opleggen en innen van boeten en maatregelen of het strafrechtelijk vervolgen van overtreders. Toezicht is het onafhankelijk van de uitvoerder toetsen of de uitvoering voldoet aan de (wettelijke) eisen. In dat kader hield het College van toezicht sociale verzekeringen (Ctsv) in 2001 toezicht op de uitvoering van wetten door uvi s, Lisv en de SVB. SZW was verantwoordelijk voor het uitoefenen van het toezicht op de sociale voorzieningen, de uitvoering van Wav, ATW, Arbowet en op de uitvoering van ESF. Tabel 1 geeft schematisch weer welke organen in 2001 wetten uitvoeren, zorgen voor de handhaving en het toezicht. tabel 1: Overzicht van uitvoerders, handhavers en toezichthouders op SZW-terreinen Uitvoering door Handhaving door Toezicht door Werknemersverzekeringen Volksverzekeringen Sociale voorzieningen Wav ATW en Arbowet ESF Lisv/uvi s Lisv/uvi s Ctsv SVB SVB Ctsv Gemeenten Gemeenten SZW Arbeidsvoorziening Arbeidsinspectie (SZW) SZW Werkgevers en werknemers Arbeidsinspectie (SZW) SZW Tot april 2001: Arbeidsvoorziening Tot april 2001: controle door SZW Arbeidsvoorziening Vanaf april 2001: Agentschap SZW Vanaf april 2001: controle door Agentschap SZW opsporing door Arbeidsinspectie (SZW) 22 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

23 1.5 Uitvoeringssituatie in 2001 en daarna Het jaar 2001 is het laatste jaar waarin de uitvoering van de werknemersverzekeringen opgedragen was aan het Lisv, dat de uitvoering gemandateerd had aan vijf uvi s (Gak, GUO, Sfb, Cadans en USZO). Vanaf 1 januari 2002 zijn de vijf uvi s samengegaan in Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Het Lisv is per 1 januari 2002 deels opgegaan in SZW en deels in UWV. Verder is de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) in 2002 operationeel geworden. Deze neemt de zware, kolomoverstijgende fraudezaken over van de AI, UWV, de gemeenten en SVB. Met de wijzigingen in de uitvoering en handhaving van wetten is ook het toezicht gewijzigd. In 2002 is de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) opgericht, ontstaan uit een fusie van SZW en Ctsv. Hierdoor is het toezicht op de uitvoering van respectievelijk de sociale voorzieningen en de werknemers- en volksverzekeringen in één organisatie ondergebracht. Vanaf 2002 beschikt de minister van SZW over meer directe sturingsmogelijkeden richting de uitvoering van met name 10 de volks- en werknemersverzekeringen. Voor zover deze rapportage de situatie in 2001 weergeeft, worden de termen Lisv en uvi s gebruikt. Waar deze rapportage vooruitkijkt naar 2002 en verder, wordt uitgegaan van de nieuwe situatie en de bijbehorende benamingen. 10. Richting gemeenten is er sprake van een medebewindrelatie. De invoering van de wet SUWI per 1 januari 2002 heeft daarin geen verandering gebracht. Sturingsmogelijkheden bestaan uit het vaststellen van de rijksvergoeding voor gemeenten en het maken van bestuurlijke afspraken (zoals de Agenda voor de Toekomst). INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

24 24 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

25 Tussenblad

26 26 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

27 2. Het terrein handhavingsbeleid Handhaving is een ruim begrip. Handhaving is het bevorderen dat wetten en regelingen in overeenstemming met hun doel en strekking worden benut en toegepast. Om dit te bereiken zijn samenhangende activiteiten nodig op het gebied van preventie, controle, opsporing en afdoening. SZW streeft er naar dat wetgeving niet alleen uitvoerbaar en toezichtbaar, maar ook handhaafbaar is. Het uitvoeren van een toets op handhaafbaarheid is dan ook onderdeel van het ontwerp van nieuwe wetgeving. Is wet- en regelgeving eenmaal van kracht, dan voert SZW een handhavingsbeleid om te stimuleren dat wetten worden nageleefd. Gevallen van niet-naleving dienen zo snel mogelijk gesignaleerd en indien nodig bestraft te worden. De hoofdlijnen van het SZW-handhavingsbeleid voor 2001 vloeien voort uit de rijksbrede nota Intensivering Fraudebestrijding In deze fraudenota komen de handhavingsthema s aan bod die specifieke aandacht vragen. Op basis van deze thema s heeft SZW zes onderwerpen benoemd, waaruit het integrale karakter van de inspanningen op het gebied van handhaving blijkt: kwaliteit van het uitvoeringsproces, gegevensuitwisseling, bestrijding van georganiseerde fraude, internationale handhaving, afdoening en sturing 11. Daarnaast zijn uitgangspunten voor het handhavingsbeleid te vinden in de memorie van toelichting bij de Wet Boeten en maatregelen, terug- en invordering sociale verzekeringen (Wet Boeten) en de Coördinatiewet SV. Voor de AI is het beleid uiteengezet in haar jaarplan. Twee typen handhavingsbeleid Het SZW-handhavingsbeleid is in twee typen op te splitsen. In het ene type staat het voorkomen van financiële schade centraal, bij het andere type gaat het om de bescherming van de werknemer zodat hij zijn werk gezond en veilig kan verrichten. Deze tweedeling wordt ook in deze rapportage aangehouden. Per type handhavingsbeleid (financiële risico s en risico s op de werkplek) wordt aangegeven welke doelstellingen voor elk van de zes handhavingsonderwerpen geformuleerd zijn en welke resultaten over 2001 zijn behaald. 2.1 Handhavingsbeleid gericht op financiële risico s SZW besteedt aandacht aan handhavingsvraagstukken waarbij niet-naleving directe financiële gevolgen heeft of kan hebben. Bijvoorbeeld, als mensen onterecht een uitkering of subsidie ontvangen of werkgevers mensen betalen zonder premies af te dragen. Bij frauderen staat het overtreden van de inlichtingenplicht centraal. Behalve het plegen van fraude kunnen andere overtredingen ook leiden tot financiële schade. SZW wil door middel van de uitvoering van het handhavingsbeleid alle vormen van misbruik voorkomen en bestraffen, omdat misbruik financiële schade oplevert voor de overheid en indirect ook voor de belastingbetaler. 11. De fraudenota noemt vier kernthema s op het gebied van fraudebestrijding (kwaliteitsverbetering fraudebestrijding, samenwerking, gegevensuitwisseling en internationale fraudebestrijding). Deze thema s zijn in de Integrale Rapportage 2000 uitgesplitst naar zes onderwerpen (de onderwerpen sturing en afdoening zijn toegevoegd). Deze zes onderwerpen zijn nu ook in de rapportage over 2001 opgenomen. Daarbij is het onderwerp internationale fraudebestrijding uitgebreid tot internationale handhaving. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

28 Misbruik maken van een uitkering Bij frauderen staat het overtreden van de inlichtingenplicht centaal. Bij uitkeringsfraude is een aantal subcategorieën te onderscheiden. Afhankelijk van de wijze waarop een mogelijk financieel voordeel wordt behaald, is er sprake van identiteitsfraude, inkomstenfraude, vermogensfraude of leefvormfraude (zie bijlage 1). Het bestraffen van het overtreden van de inlichtingenplicht bestaat uit een bestuurlijke boete of het ingaan van het strafrechtelijke traject. Financieel voordeel kan ook behaald worden door het overtreden van andere voorschriften dan de inlichtingenplicht. Enkele voorbeelden hiervan zijn: een uitkeringsgerechtigde solliciteert onvoldoende waardoor het beroep op een uitkering te lang voort bestaat; iemand wordt verwijtbaar werkloos waardoor een onterecht beroep op een uitkering ontstaat; iemand verschijnt niet op het spreekuur van de arts zonder geldige reden, waardoor de dienstverlening van het uitvoeringsorgaan belemmerd wordt en niet vastgesteld kan worden of het recht op uitkering nog van kracht is. Indien deze vormen van misbruik geconstateerd worden, kan het uitvoeringsorgaan een maatregel opleggen. Misbruik maken van een subsidie De meest voorkomende vorm van misbruik met subsidies is het ontvangen van subsidie voor kosten die niet gemaakt zijn, of voor kosten die volgens de regelgeving niet voor een subsidie in aanmerking komen. Bijvoorbeeld, er worden kosten gedeclareerd voor fictieve deelnemers of voor deelnemers die niet tot doelgroep van het project behoren waar de subsidie voor gereserveerd is. Ook is sprake van misbruik als teveel (overhead)kosten worden doorbelast aan activiteiten waaraan subsidie is toegekend. Overtredingen gepleegd door werkgevers Hierbij gaat het om overtredingen in het kader van de loonopgave-verplichting en reïntegratieverplichting WAO. Een deel van deze overtredingen is te betitelen als premiefraude, bijvoorbeeld als een werknemer arbeid verricht en de werkgever hem hiervoor (deels) zwart betaalt. In deze gevallen worden geen of te weinig premies afgedragen, wat tot oneerlijke concurrentie leidt en het sociale zekerheidsstelsel onder druk zet. Illegale tewerkstelling 12 Er is sprake van illegale tewerkstelling als werkgevers, zonder dat zij over de daarvoor benodigde tewerkstellingsvergunning beschikken, werknemers van buiten de Europese Unie (EU) arbeid laten verrichten. Deze werkgevers betalen vaak te weinig loon en dragen geen belastingen en premies af, waardoor zij tegen lagere kostprijs hun producten op de markt kunnen brengen. 2.2 Handhavingsbeleid gericht op risico s op de werkplek Het tweede type SZW-handhavingsbeleid is gericht op de bescherming van de werknemer. Zowel werkgevers als werknemers kunnen overtredingen begaan. Voorbeelden hiervan zijn werknemers die op onveilige hoogte moeten werken of blootgesteld worden aan gevaar- 12. Hoewel handhavingsbeleid op het gebied van tewerkstelling van vreemdelingen ook relaties heeft met risico s op de werkplek, ligt het zwaartepunt bij het financiële nadeel. Daarom is in deze rapportage gekozen om het onderwerp onder te brengen bij het handhavingsbeleid gericht op financiële risico s. 28 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

29 lijke stoffen tijdens het werk, of geen helm dragen op de bouwplaats. Ook het onvoldoende of niet naleven van voorgeschreven arbeidstijden kan leiden tot ongewenste situaties, doordat werknemers langer werken dan is toegestaan, structureel nachtarbeid verrichten of te jong zijn om bepaalde arbeid te mogen verrichten. De missie van de AI is het aanpakken van misstanden 13 en het leveren van politiek relevante beleidsinformatie. Het aanpakken van misstanden vertaalt zich in een handhavingsbeleidsplan 14. Handhaving door de AI is gericht op het bestrijden van overtredingen, op de aanpak van achterliggende oorzaken daarvan en daarmee op het opheffen van tekortkomingen in de uitvoering van arbobeleid 15. Daarnaast is ook handhaving van de ATW een taak van de AI. De AI controleert de naleving van de (wettelijke) normen, via een mix van preventief en repressief optreden. De normen ontleent de AI aan de wet, maar ook aan beleidsregels en aan normen die in een bedrijfstak als algemeen geldend worden beschouwd. De controle op naleving van de ATW en Arbowet vindt plaats via actieve inspecties (uitsluitend landelijk en projectmatig) en reactieve inspecties (naar aanleiding van klachten, ongevallen en aanvragen van vergunning). Aanspreekpunten van de AI voor naleving van de Arbowet zijn uitsluitend de werkgever en de werknemer (en bijvoorbeeld niet een arbodienst). Zowel werkgevers als werknemers hebben een eigen verantwoordelijkheid. Werknemers moeten op het werk de nodige zorgvuldigheid in acht nemen en instructies opvolgen om gevaren te vermijden. Bij constatering van overtredingen zullen vooral de werkgevers worden aangesproken op naleving van de wet, aangezien zij (als primair verantwoordelijk voor de bedrijfscultuur) de werknemers op hun verantwoordelijkheid dienen aan te spreken. De ATW moet voorkómen dat de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemer gevaar lopen. De AI controleert of normen voor de ATW niet worden overtreden en sanctioneert indien nodig. 13. De AI spreekt in haar handhavingsbeleid niet over misbruik, maar over overtredingen en misstanden. 14. Handhavingsbeleid Arbeidsomstandighedenwet 1998, uitgangspunten, procedures en achtergronden bij handhaving van de wet, Arbeidsinspectie. 15. Arbeidsinspectie jaarplan 2001, SZW/Arbeidsinspectie. INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING

30 30 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

31 Tussenblad

32 32 INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING 2001

33 3. De doelstellingen en resultaten per handhavingsonderwerp Wat wenste SZW in 2001 te bereiken? En hebben de activiteiten die SZW ondernam geleid tot de gewenste resultaten? In dit hoofdstuk worden de doelstellingen en resultaten weergegeven van handhaving gericht op financiële risico s (3.1) en risico s op de werkplek (3.2). De resultaten zijn weergegeven volgens de in hoofdstuk 2 benoemde handhavingsonderwerpen. 3.1 Handhaving gericht op financiële risico s Deze paragraaf heeft betrekking op handhavingsvraagstukken waarbij niet-naleving directe financiële gevolgen heeft of kan hebben Kwaliteit van het uitvoeringsproces: een alerte en lerende organisatie Een hoogwaardige uitvoering is een eerste vereiste voor adequate handhaving. Het doel is het ontwikkelen van een alerte en lerende organisatie, die misbruik snel en adequaat onderkent en pro-actief inspeelt op nieuwe ontwikkelingen. Om overtredingen te voorkomen, is aandacht voor voorlichting en fraudealertheid belangrijk. SZW stelde zich de afgelopen jaren ten doel om gemeenten, SVB, Lisv, uvi s en de AI hiervoor instrumenten te laten ontwikkelen. De volgende stap is dat deze instellingen de instrumenten goed inzetten. De inzet van instrumenten wordt nog effectiever als er inzicht is in de risico s, kenmerken en omvang van fraude en misbruik. Voortdurende ontwikkeling fraudealertheid Om overtredingen te voorkomen en snel te detecteren moeten medewerkers in de uitvoering signalen daarvan zo vroeg mogelijk opvangen. In 2000 onderzocht de SVB hoe een betrouwbaar beeld kan worden verkregen van de ontwikkeling van fraudealertheid. De SVB heeft besloten alle fraudesignalen te gaan registreren en periodiek enquêtes uit te voeren naar de fraudealertheid van medewerkers. In 2001 hield de SVB bij wijze van pilot een enquête naar de fraudealertheid van medewerkers. Vanaf 2002 zal op alle vestingen het niveau van de fraudealertheid onderzocht worden, zodat een beeld kan ontstaan van de ontwikkeling in de fraudealertheid en het causaal verband tussen de activiteiten ter bevordering van fraudealertheid en de daadwerkelijke fraudealertheid. Op basis daarvan kan de SVB beoordelen hoe effectief de ondernomen activiteiten zijn. Voor 2001 had het Lisv twee speerpunten op het terrein van fraudealertheid. Ten eerste awareness campagnes, training fraudealertheid & interne communicatie en ten tweede het genereren van fraudesignalen. Aanwijzingen voor een verbetering van de fraudealertheid zijn de afnemende gemiddelde duur van overtredingen en een toename van het aantal interne fraudesignalen. De verhoging van de fraudealertheid van medewerkers blijft een aandachtspunt. Verder achtte het Lisv de controle op de identiteit van werknemers en uitkeringsgerechtigden voor verbetering vatbaar. Klant beter voorlichten Om overtredingen te voorkomen, moeten Lisv, uvi s, SVB en gemeenten hun klanten goed op de hoogte brengen van hun rechten en plichten. Uit het in 2000 gehouden randomized INTEGRALE RAPPORTAGE HANDHAVING