Over goed en kwaad. Een weerbarstig thema

Transcriptie

1

2

3 Over goed en kwaad Een weerbarstig thema 1

4 2

5 OVER GOED EN KWAAD Een weerbarstig thema ROLAND LEUNE Uitgeverij Het Punt 3

6 Eerste druk in eigen beheer : 2008 Tweede druk in eigen beheer : dec Derde druk in eigen beheer : dec Volledig herwerkte druk uitgeverij Het Punt : september 2014 ISBN-nummer : Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt 4

7 I N H O U D I. WOORD VOORAF MET DANKBETUIGINGEN blz. 11 II. INLEIDING 13 III. CRITERIA VOOR HET ONDERSCHEID TUSSEN GOED EN KWAAD 1. Asymmetrie 19 - asymmetrie van goed en kwaad in de religie 27 - asymmetrie van goed en kwaad in de filosofie Vrijheid 40 a. kiezen 41 b. goedheid & vrijheid 45 c. vrijheid en intersubjectiviteit 49 d. keuzemogelijkheid 54 e. vrijheid en noodzaak Het goede als eenheid van activiteit en receptiviteit Onthechting De complementaire eenheid van aanvaarding van het onvolmaakte en streven naar het volmaakte als teken van het goede Ambivalentie of het gebrek aan radicaliteit Eindigheid aanvaarding verwerping Bestrijding van het kwaad 141 a. de gelijkstelling van de eigen opvatting over het goede met het goede 141 b. angst als bron van kwaad 143 c. superioriteitsgevoel 150 d. de onderwerping aan het kwaad als bron van kwaad 155 5

8 e. de weigering om de conflicten aan te gaan die het onvermijdelijk gevolg zijn van de pluraliteit aan wereldbeschouwingen als bron van kwaad Het aangaan van de confrontatie met het kwaad in het eigen ik 160 a. overdrijving van eigen schuld 161 b. loochening van eigen schuld bagatellisering van het kwaad het zondebokmechanisme slachtofferschap bij daders en slachtoffers Omkering 183 a. op religieus gebied 183 b. op ethisch gebied 189 c. op gebied van kunst en cultuur 190 d. op het gebied van het denken 195 e. op relationeel gebied 197 f. op economisch gebied 200 g. op politiek gebied De eenheid van immanentie en transcendentie als kenmerk van het goede a. de eenheid van beide dimensies 213 b. de verdwijning v/d eenheid transcendentie-immanentie Kwaad en vooroordeel 242 a. begrip en ontstaan 242 b. kenmerken van vooroordelen 1) de polarisatie tussen ons en de anderen 248 2) angst 255 3) vooroordelen als middel tot zelfverheffing 259 4) vooroordeel als gebrek aan overtuiging 262 5) vooroordeel en transcendentie 265 6) essentialisme 266 7) verlies van realiteitszin 271 6

9 13. Het uiteengaan van autonomie en verbondenheid als bron van kwaad a. band mens natuur antropocentrisme reductionisme 277 b. de mens in zijn intieme verhoudingen scheidingsangst en bezitterigheid bindingsangst 300 c. solidariteit binnen de samenleving 303 d. internationale solidariteit 319 IV.SLOT 331 V. BIBLIOGRAFIE 335 7

10 8

11 The only thing necessary for the triumph of evil is that good men do nothing (Edmund Burke) 9

12 10

13 I. WOORD VOORAF MET DANKBETUIGINGEN Dit boek is geschreven voor al wie interesse heeft voor de vraag naar goed en kwaad. Ongetwijfeld zal de lezer na de lectuur van dit boek nog met heel wat vragen blijven zitten maar die zal hij dankzij dit boek misschien beter voor zichzelf kunnen formuleren. Dit boek zou niet mogelijk geweest zijn zonder de vele auteurs die ik vermeld heb ik de bibliografie. Ze hebben me bij het schrijven sterk geïnspireerd. Naar de bekende boutade ben ik de dwerg die op de schouders van reuzen heeft gestaan. - Hierbij wil ik professor Herman De Dijn en professor Jacques De Visscher van harte danken voor het nalezen van de eindversie en voor de waardevolle opmerkingen die ze hierbij hebben gemaakt. Zonder hun inspiratie zou dit boek niet kunnen zijn wat het geworden is. - Uiteraard laat ik niet na professor en oudpremier Mark Eyskens te danken voor het nalezen van de tekst. Zijn commentaar geef ik hier weer : «U hebt een hoogst merkwaardig boek geschreven dat ik met stijgende bewondering heb gelezen. Alleen reeds de keuze van uw onderwerp Goed en kwaad. Een weerbarstig thema getuigt van grote intellectuele en morele moed. Bovendien hebt u bergen literatuur verwerkt. Uw pleidooi voor een synergie van de antagonismen is innoverend en sluit ook aan bij de paradigma s en zelfs mythen die de menselijke geest hebben beroerd sedert de homo sapiens op de aarde ronddoolt. Vandaag stellen wij vast dat de kwantumfysica, de meest revolutionaire theorie gesteund op de meest bevreemdende ontdekkingen door de mens gedaan, uitgaat van het fundamentele dualisme lees de probabilistische meerdimensionaliteit van de werkelijkheid. Niels Bohr heeft het mooi samengevat : «contraria complementa sunt», een zin die aansluit bij de coïncidentia oppositorum, door u verscheidene malen geciteerd. 11

14 Uw betoog getuigt van een volgehouden Socratische wijsheid waarbij u met opeenvolgende toetsen als het ware de methode van de geestelijke verloskunde (maieutiek) toepast en de lezer brengt tot het inzicht van de noodzakelijke nuancering. De samenhang groeit uit tegenstelling en diversiteit. U behandelt alle grote thema s : leven en dood, liefde en lijden, en het menselijke streven naar het absolute, de democratie en de rol van de staat, economie, egoïsme, solidariteit, welzijn en welvaart, ontaardingen als het fundamentalisme en het terrorisme. Wat u schrijft over de markteconomie en de globalisering heeft me zeer getroffen. Ooit schreef ik een boekje : «Er zijn geen economische problemen» waarin ik mij afzette tegen het economisme. De economie de zorg voor een efficiënte behoeftebevrediging is vanzelfsprekend een belangrijk aspect van het maatschappelijk gebeuren. Maar het is maar één aspect naast het sociale, het psychologische, het juridische, het ethische, het culturele, het artistieke Door een te dominante rol toe te kennen aan de economie ontstaat een vertekend beeld van de menselijke werkelijkheid en worden foute politieke conclusies getrokken. Maar het meest werd ik geboeid door uw metafysische beschouwingen, die ook raken aan de theologie en te maken hebben met het Godsconcept en de paradox nopens een God, die geacht wordt een almachtige schepper te zijn enerzijds maar die anderzijds ook oneindig liefdevol is en er blijkbaar niet in slaagt het kwaad in de wereld, zowel het morele als het natuurlijk, te beperken, laat staan uit te roeien. Mijn hele leven lang heb ik met deze paradox geworsteld. Alvast ben ik zeer onder de indruk van uw boek. Het is werkelijk outstanding en verdient ook in andere talen te worden uitgegeven». - Tevens wil ik mijn dierbare echtgenote danken voor de vele logistieke ondersteuning bij het schrijven van dit boek en voor de lay-out waarvoor zij mij als geen ander waardevolle tips heeft gegeven. 12

15