HET TAALGEBRUIK BIJ DE HINDOSTANEN IN SURINAME

Transcriptie

1 J. D. SPECKMANN HET TAALGEBRUIK BIJ DE HINDOSTANEN IN SURINAME De Hindostanen in Suriname zijn afkomstig uit Noord-India, met name uit de United Provinces en Bihar, provincies rond het stroomgebied van de Ganges. De meest gesproken taal is hier het Hindi, dat met het Urdu, Panjabi, Bengaals, Gujarati en Marathi tot de z.g. Indo-Arische talengroep in India behoort. Het Hindi laat zich onderverdelen in het z.g. Oostelijk- en Westelijk Hindi. Binnen deze twee taalgebieden komen vele dialecten voor. Zo spraken de Hindostaanse immigranten in Suriname vooral het Bhojpuri- en Advadhi-dialect. Behalve deze dialecten kenden de meeste Hindostanen die zich in Suriname hebben gevestigd het z.g. Hindustani, de algemene omgangstaal in Noord-India. Naast dit Hindustani wordt ook het Urdu gebruikt. De verschillen tussen deze beide talen zijn niet groot, met dien verstande, dat in het Urdu vooral veel Perzisch-Arabische woorden zijn opgenomen. Wel bestaat er een onderscheid ten aanzien van het schrift. Bij het Urdu wordt steeds de Perzisch- Arabische schriftvorm gebruikt, terwijl het Hindustani meestal in het Devanagari wordt geschreven. Welke ontwikkelingen hebben zich nu ten aanzien van de taal bij de Hindostaanse immigranten in Suriname voorgedaan? DE KLERK schrijft in zijn studie over de immigratie der Hindostanen daarover het volgende: "Door de omgang der emigranten onderling sleten in Suriname de betrekkelijk geringe verschillen van het Westelijk en Oostelijk Hindi en Biharl * geleidelijk af en zo vloeiden oorspronkelijk afzonderlijke regionale dialecten tezamen in één algemeen Hindi dialect, dat onder invloed van lectuur en later van schoolondenicht in het HindostanI of Urdu (voor Moslim kinderen) en eenvoudig Hoog-HindI (voor Hindoe kinderen) Bihari kan tot het Oostelijk Hindi worden gerekend.

2 TAALGEBRUIK BIJ DE HINDOSTANEN steeds meer op deze standaardtalen ging gelijken. Tegenwoordig is de beschaafde taal in gebruik bij toespraken, in geschriften, circulaires, etc. nagenoeg zuiver Hindustani of eenvoudig Hoog- Hindl "i Niettemin onderkent men in de spreektaal belangrijke invloeden van het Sranan-Tongo, ook wel Surinaams of Neger- Engels genoemd, terwijl in Nickerie vele Engelse termen vanuit het nabuurland Brits-Guyana zijn overgenomen. Deze ontwikkelingen zijn het gevolg geweest van het contact tussen de Hindostaanse bevolkingsgroep en de Creolen, zowel tijdens de plantageperiode als daarna. Er zijn Hindostanen, die daarom ten aanzien van de spreektaal menen, dat in Suriname een Surinaams Hindi is ontstaan. Behalve Hindi spreken vele Hindostanen het Surinaams. Vooral de mannen kunnen zich naast het Hindi redelijk in deze taal uitdrukken. In de districten viel het mij echter op, dat bij de vrouwen de kennis van het Sranan-Tongo zeer beperkt is. Zij kunnen zich tegenover Creolen op eenvoudige wijze verstaanbaar maken, maar van een goede actieve beheersing van het Surinaams is in de meeste gevallen geen sprake. De situatie verschilt overigens per gebied. Ik heb de indruk, dat in het district Suriname, waar de ruimtelijke concentratie van de Hindostaanse groep geringer is en er derhalve meer contact bestaat tussen Hindostanen en Creolen, ook al door de nabijheid van de stad Paramaribo, het Surinaams beter wordt beheerst. Bij de jongere Hindostanen in de districten registreert men over het algemeen naast het Hindi een behoorlijke kennis van het Sranan-Tongo, terwijl zij zich bovendien, in vergelijking tot de oudere generatie, zeer behoorlijk in het Nederlands kunnen uitdrukken. Binnen de familiekring evenwel wordt door deze jongeren steeds Hindi gesproken. In de stad Paramaribo, als gevolg van het intensievere interethnische verkeer, is het Surinaams bij de Hindostanen algemeen bekend en wordt in het gezin naast het Hindi ook wel het Surinaams of Nederlands gebruikt. In de hogere sociale strata van de Hindostaanse stadsbevolking doen zich gevallen voor, waar het Hindi als spreektaal niet meer wordt beheerst. Het betreft hier Hindostanen afkomstig uit gezinnen die reeds geruime tijd in 6l i C. J. M. DE KLERK C.SS.R. : Z)e /mmtgra/ie der Wiw<ios<aM«M iw Suriname, Amsterdam, 1953 (p. 52).

3 62 J. D. SPECKMANN Paramaribo woonachtig zijn. De ouders behoorden in vele gevallen op grond van hun functie reeds voor de oorlog tot de stedelijke middenklasse. Het kwam voor, dat in die gezinnen door de vader uitdrukkelijk het Nederlands als voertaal in de huiselijke kring werd ingevoerd om op die wijze de kinderen vertrouwd te maken met de taal, waarin het schoolonderwijs in Suriname wordt gegeven. Merkwaardig is het te constateren hoe vooral na de tweede wereldoorlog hier en daar een omgekeerde tendenz kan worden waargenomen. Er zijn Hindostanen, die zich thans veel moeite getroosten het Hindi weer machtig te worden, terwijl ik in Paramaribo Hindostaanse gezinnen heb ontmoet, die de kinderen nu stimuleren thuis Hindi te spreken. Dit verschijnsel kan, naar het mij voorkomt, aan twee factoren worden toegeschreven. In de eerste plaats leeft, als gevolg van de sterke sociale veranderingen binnen de Hindostaanse gemeenschap, met name na 1940, in bepaalde kringen in Paramaribo het besef dat men zich tegen het verlies van de eigen taal, ruimer gesteld van de eigen cultuur, dient te verzetten. In de tweede plaats is er sprake van een reactieverschijnsel op de emancipatie van het Surinaams. Verschillende Creoolse nationalisten hebben vooral na de oorlog getracht de discriminatie die ten aanzien van het Surinaams vooral in de Creoolse middenklasse, als gevolg van een sterke oriëntering op het Nederlandse cultuurpatroon, bestond, weg te werken. Dit streven is niet zonder succes geweest. Het is in dit verband tekenend, dat in het Surinaamse volkslied behalve een couplet in de Nederlandse taal, ook een gedeelte in het Surinaams werd opgenomen. Ditzelfde feit gaf bij de Hindostaanse bevolkingsgroep aanleiding tot critische reacties. Men erkende, dat het Sranan-Tongo naast het Nederlands voor het onderlinge verkeer tussen de bevolkingsgroepen, vooral in de lagere sociale strata, van betekenis is, maar meende toch dat de positie van de eigen taal, het Hindi, hierdoor zou kunnen worden benadeeld. Deze reactie moet vooral begrepen worden uit een algemeen bestaande vrees voor een zowel politieke als culturele overheersing door het Creoolse bevolkingsdeel. Bij mijn - met wosuna-steun uitgevoerd - sociologisch onderzoek onder de Hindostaanse bevolkingsgroep in de jaren 1959 en i960 heb ik mij onder meer de vraag gesteld in hoeverre men in staat is Hindi of Urdu te lezen. Zowel in de districten Nickerie en Saramacca als in de stad Paramaribo is daarover in het kader van

4 TAALGEBRUIK BIJ DE HINDOSTANEN 63 een uitgebreide enquête cijfermateriaal verzameld, waarbij ik mij in dit verband beperkt heb tot de mannen. Hierbij kwam aan het licht, dat ongeveer 30 procent van de ondervraagden niet in staat waren een tekst in Devanagari of Perzisch-Arabisch schrift te lezen. In Paramaribo was het beeld over het algemeen iets gunstiger dan in de districten. Een verklaring voor dit verschil moet vooral gezocht worden in het feit dat in de stad, in vergelijking tot de districten waar het grootste deel van de bevolking in de agrarische sector werkzaam is, het ontwikkelingspeil relatief hoger ligt. Een differentiatie naar leeftijd - wij hebben ons daarbij beperkt tot een onderscheid in de groepen 34 jaar en jonger en ouder dan 34 jaar - bleek zowel in de districten als in de stad tot geen noemenswaardige verschillen aanleiding te geven. Men zou verwachten dat vooral bij de jongere generatie de beheersing van het Hindi, met name doordat het schoolonderwijs in de Nederlandse taal wordt gegeven, geringer is. Daar staat evenwel het feit tegenover, dat buiten de schooluren de jongeren voor het merendeel onderricht krijgen in Hindi of Urdu onder leiding van een Hindoepriester of maulvi. Hoewel dit onderwijs in vele opzichten gebrekkig mag worden genoemd - zo zijn onder meer de leermiddelen bepaald ontoereikend - krijgt de jeugd op deze wijze toch wel enige kennis van het schrift. In Paramaribo hebben wij het materiaal gedifferentieerd in twee groepen, te weten de categorie die zelf voor het eerst vanuit de districten naar Paramaribo trok en de interviewees, waarvan de vader of grootvader zich reeds in de stad had gevestigd. De veronderstelling daarbij was dat de eerste groep, kortheidshalve aangeduid als Gi (jongere generatie), een betere leesvaardigheid zou vertonen dan de oudere stadsbevolking, de G2 groep (oudere generatie). In onderstaande Tabel zijn de uitkomsten opgenomen. LEESVAARDIGHEID IN HINDI EN URDU BIJ DE HINDOSTANEN IN PARAMARIBO NAAR STADSGENERATIE, IN I960 Mate 1/. /eest;.a. Gi groep G2 groep Onfceftewd 7~o/aa/ Goed Matig tot gebrekkig Kan het schrift niet lezen Totaal % n = IOO n = IOO n = IOO n = 282

5 64 J. D. SPECKMANN De cijfers wijzen uit dat de kennis van de eigen taal, in het bijzonder de leesvaardigheid bij degenen, die reeds één of twee generaties in Paramaribo woonachtig zijn, significant geringer is dan bij de z.g. G2 groep. Een duidelijke indicatie voor het feit, dat bij de stadshindostaan de eigen taal aan betekenis verliest. Nog duidelijker spreekt de afnemende belangstelling voor het Hindi in Paramaribo uit onze uitkomsten met betrekking tot de mate, waarin Hindi- of Urdu-lectuur wordt gelezen. Wij hebben hiervoor aan onze informanten de vraag gesteld met welke frequentie zij literatuur in de eigen taal gesteld, ter hand nemen. In onderstaande tabel zijn de gegevens zowel voor de districten als de stad opgenomen. LEESFREQUENTIE IN HINDI EN IN DE DISTRICTEN EN IN Lees/reftmilM. JDisA-tcfen Vaak Soms Nooit Totaal n = 246 URDU BIJ DE PARAMARIBO, Paramaribo n = 282 HINDOSTANEN IN i960 To/aa/ n = 528 Bleek eerder, dat in de districten Nickerie en Saramacca de leesvaardigheid over het algemeen geringer is, op grond van bovenstaande cijfers mag worden geconcludeerd, dat in de stad in feite minder wordt gelezen dan in de districten. Een opsplitsing van het materiaal op basis van het onderscheid in een Gi en G2 groep geeft voor de categorie, waarvan de vader of grootvader reeds in de stad woonachtig was, een lagere leesfrequentie te zien, maar de verschillen blijken statistisch gezien zwak significant te zijn. Bij een differentiatie naar de leeftijdsgroepen 34 en jonger en ouder dan 34 jaar komen in de districten nauwelijks verschillen voor, terwijl in Paramaribo daarentegen de jongeren een duidelijk geringere belangstelling voor de lectuur in de eigen taal aan de dag leggen. 15 Procent van de jonge generatie in de stad leest vaak in de 'eigen' taal, terwijl bij de ouderen dit percentage 24 procent bedraagt. Bijna de helft van de groep 34 jaar en jonger leest nooit Hindi of Urdu. De verschillen tussen de uitkomsten voor de leesfrequentie in

6 TAALGEBRUIK BIJ DE HINDOSTANEN 65 de districten en in Paramaribo hangen nauw samen met het stedelijke leefmilieu van de stadshindostaan, dat zich kenmerkt door een nauwer contact met de andere bevolkingsgroepen, waardoor men veelal genoodzaakt is zich van het Surinaams te bedienen. In de stad ook wordt veel meer Nederlands gesproken dan in de districten en ook deze situatie is van invloed op het taalgebruik van de Hindostaanse gemeenschap in Paramaribo. De sterke urbanisatie in en na de tweede wereldoorlog leidt er toe, dat dit verschijnsel zich bij een steeds grotere groep van Hindostanen voordoet. Het komt mij voor, dat de uitkomsten eveneens samenhangen met de toenemende ambitie voor schoolondenvijs, met name voortgezet onderwijs, bij de jonge Hindostaan in Paramaribo, hetgeen tot gevolg heeft dat men een goede beheersing van het Nederlands steeds meer op prijs gaat stellen. Eén van onze informanten merkte in dit verband op: "In Paramaribo wordt door de jongeren onderling steeds minder Hindi gesproken. Men begrijpt dat het voor de eigen toekomst van belang is, dat men goed Nederlands kent. Velen denken ook, dat voor een goede beheersing van het Nederlands, men daarnaast geen tweede taal moet gebruiken." De aandacht, die men aan het Nederlands besteedt, wordt vooral ook gestimuleerd door een toenemende ambitie voor studie in Nederland. Er zijn Hindostanen, die voor verdere studie - en ik denk dan met name aan universitair onderwijs - naar India vertrekken, maar in de meeste gevallen beperkt de opleiding zich daar tot het kandidaatsexamen om op deze wijze toegang te krijgen tot een Nederlandse universiteit. Gelet op deze ontwikkelingen mag in het algemeen worden geconcludeerd dat bij de Hindostaanse bevolkingsgroep in Suriname de moedertaal aan betekenis inboet.