Guyanismen (Guyanese Engelse leenwoorden) in het Sarnami (Hindi, Bhojpuri) in 1965 in het district Nickerie, Suriname

Transcriptie

1 Guyanismen (Guyanese Engelse leenwoorden) in het Sarnami (Hindi, Bhojpuri) in 1965 in het district Nickerie, Suriname Foto op een kerstkaart van Lions, afdeling Nickerie. Uitzicht op: Van Drimmelen polder serie D nr. 15 en omgeving omstreeks 1960 Drs. Raj Gainda rajgainda@hotmail.com website Rotterdam,

2 Inleiding De Indiase immigranten in Suriname (kantraaki's) kwamen van 1873 tot 1916 uit heel veel verschillende dorpen met hun eigen dialecten en subdialecten en dorpstalen. In de depots in Calcutta moesten ze weken en soms maanden wachten voor verscheping naar de kolonies. Ondertussen moesten ze met elkaar communiceren. Daarvoor hadden ze een gemeenschappelijke taal nodig. De Britten benoemden mensen, die ervaring hadden met contractarbeiders in de koloniën, aan als sardaars of voormannen in de depots en op de schepen. Op het schip moest een sardaar zijn groep van ongeveer 20 kantraaki's gedurende de reis voorbereiden op hun arbeid in de kolonie. Deze sardaars spraken een soort Bhojpuri en een soort pidgin Engels, afhankelijk van de Engelse kolonie waar ze gewerkt hadden. Omdat de Britten al sinds 1834 (Mauritius) contract arbeiders hadden, hadden ze veel sardaars die beide talen spraken en aangesteld konden worden als leidinggevende vanwege hun ervaring in plantage-arbeid. 1 Dit kan een van de redenen zijn dat er zoveel Engelse leenwoorden in het Sarnami zijn. Zelfs voor eenvoudige veel voorkomende dagelijkse voorwerpen en handelingen waarvoor de Bihari en Hindi dialecten al woorden hadden. Een andere reden kan zijn dat de Nederlandse planters Guyanese, Caraïbische voormannen hadden aangesteld voor de Brits Indische emigranten. In 1873 waren al Guyanese ex contractanten die in Suriname op de suikerplantages werkten. Een derde reden is dat er veel sociale en familiaire contacten waren tussen de Indiërs van Suriname en de Indiërs van Guyana. Dit vooral in het district Nickerie. In 1973 heb ik de grammatica van het Sarnami onderzocht en beschreven ( zie: De grammatica van het Surinaams Hindostaans, New Delhi, 1973). Toen had ik een woordenlijst gemaakt van Guyanismen in het Surinaams Hindostaans maar niet gepubliceerd. Deze lijst is op die oude lijst gebaseerd. Sommige woorden worden nu niet meer gebruikt of zijn vervangen door Nederlandse woorden. Er waren toen geen geschriften, noch in het Sarnami Bhojpuri noch in het Guyanese Bhojpuri, die gebruikt konden worden om de grammatica en de woordenschat te onderzoeken. Er waren toen geen woordenboeken van het Sarnami en ik heb nog steeds geen woordenboek van het Guyanese Bhojpuri, 1 Pas in 1875 is de immigratie van de Hindostanen naar Suriname begonnen. Ruim 45 jaar later! Toen waren er al honderd duizenden emigranten uit de emigratie gebieden vertrokken en gedeeltelijk teruggekeerd. Een deel van de repatrianten waren voor de 2 e of 3 e of meerdere keren als nieuwe immigranten (contract arbeiders) naar de koloniën gegaan. De bewering dat onwetende emigranten voor Suriname door de wervers massaal belazerd waren roept bij mij gegronde vraagtekens op. Volgens mijn onderzoek heeft misleiding en ontvoering indertijd niet plaats gevonden, in elk geval niet op grote schaal.

3 e thans een dode taal, gevonden. Dr. Surendra Gambhir heeft vanaf 1975 veel gepubliceerd over het Guyanese Bhojpuri. i Uit zijn publicaties blijkt dat de grammatica van het Guyanese Bhojpuri veel overeenkomsten vertoond heeft met de grammatica van het Sarnami Bhojpuri. Ik vind het aannemelijk om te stellen dat het Guyanese Bhojpuri veel heeft bijgedragen aan de vorming (vervlakking, vereenvoudiging) van het Surinaamse Bhojpuri. Dit zowel op het niveau van woordenschat als op het niveau van de grammatica. De Sarnami (Hindi, Bhojpuri) klanken en hun spelling (voor dit artikel). Ik doe geen spellingsvoorstel en volg in hoofdlijnen de spelling van de Surinaamse overheid. Naast deze lijst voor de Surinaamse lezers is tegelijk een versie gepubliceerd voor de Engelse,Indiase, e.a. lezers. De klinkers. Het Sarnami kent de volgende 6 basisklinkers (monovocalen als fonemen): Nederlands woord Sarnami woord a aa i u e o A Aa a # $ i I % ^ u Aae ae a de ab tab (geen eind a) aa aap, kas, kaas, sla aab, baap, kha (niet gespeld als aa) ie sliep, bier bieta, khier, derie [kort of lang] oe boek, boeren oe-log, doerie e dit, meer beta, derie o door bol, tor ê ऍ en, pet Leenklank uit Engels, Nederlands ô ऑ op Leenklank uit Engels, Nederlands Alle klinkers komen ook genasaliseerd voor. Nasale klanken zijn typerend voor de Hindi talen en dialecten, dus ook het Sarnami, en worden doorgaans met een tilde ( ~ ) boven de klinker gespeld. Nasalisatie zorgt voor betekenis verandering in een woord.

4 Bij voorbeeld: daar ( giet dar ) en dããr ( takje da~r of da ~ f ) gaar ( begraaf gar ) en gããr ( kont ga~r ) bhaar ( gewicht -ar ) en bhããr ( travestiet -a~r ) bhatoewa ( die rijst -tuva ) en bhãtoewa ( die aubergine -~tuva ) Vooral bij woorden met een / h / (h) is de nasalisatie duidelijk te horen. Bijvoorbeeld: hĩa (hier), kahã (waar), hõewa of hõewã. De /a/ A is kort en komt zelden voor op het einde van een woord. Daarom wordt op het end in plaats van /aa/ een /a/ geschreven. Dus maaraa (geslagen mara) wordt als maara gespeld, om economische redenen. Het naagarie (nagri) schrift is economisch en logisch geconstrueerd: 1 teken voor 1 klank (als basisprincipe). De /i/, /u/, /e/ en /o/ is zowel kort als lang. Omdat de lengte of duur bij de klinkers in het Sarnami, volgens mij, geen betekenisverschil oplevert kunnen ze als 1 foneem beschouwd worden met allofonemen. De /aa/ Aa is in het Nederlands kort of lang (b.v. lat - laat; bas - baas; al - aal). In het Sarnami maakt ook hier de lengte niets uit, eveneens in het Hindi en het Bhojpuri. De ऑ (van Nederlands of) en ऍ (van Nederlands en) zijn klanken die van het Guyanees en Nederlands geleend zijn. Na 1960 heeft het Nederlands in toenemende mate invloed gehad op het Sarnami en worden woorden en klanken overgenomen uit het Nederlands in plaats van het Guyanees Engels. Tegenwoordig worden in het Bhojpuri van India veel Engelse woorden gebruikt en het Sarnami neemt in toenemende mate woorden uit het Nederlands over. Het Indiase Bhojpuri bloeit en het Sarnami is aan het verouderen, afsterven.

5 Spelling en uitspraak in het Nederlands Spelling; als in het woord: aa aap, baal, sla ( a op het end van een woord is een lange aa ) a t, alles, de (het Sarnami kent geen korte of lange a of andere klinkers) b bal (stemhebbende medeklinkers worden stemhebbend uitgesproken) d dal e in, min, meer (bij klinkers is de duur, lengte geen onderscheidend factor) f fiets, vier (stemhebbend en stemloos) g als in het Sranan: Gado of Engels: go (stemhebbende g) h hand ( [h] achter een medeklinker geeft aspiratie aan, b.v. kh, gh, tjh, djh) ie dier k kar l lam m maan ( de nasale medeklinkers ' [ n m komen ook geaspireerd voor) n naam o door oe boek p pak r raam s samen, zaad, meisje (het Sarnami heeft 1 foneem voor alle s-klanken) t tam ( er is geen onderscheid tussen de palatale en dentale medeklinkers) w wie 1. De klanken ê ऍ (als in en) en ô ऑ (als in kom) zijn in het Sarnami nieuwe leenklanken die overgenomen zijn uit het Engels en het Nederlands. 2. Er is in het Sarnami geen onderscheid meer tussen de t w d x n Nh (t-groep, dentalen) en de q Q f F [ {h (T-groep, palatalen, retroflexen). De retroflexe R f en Rh F zijn allofonemen van de gewone r en rh. 3. In tegenstelling tot het Hindi kent het Sarnami geen onderscheid tussen de # $ en % ^ 4. Nasalisatie van de klinkers is een wezenlijk kenmerk van het Sarnami en wordt in het schrift weergegeven door een tilde (~) boven de klinker. Bv: gaar ( begraaf ) en gããr ( bil ).

6 5. Een ander wezenlijk kenmerk van de Hindi talen en dialecten ( dus ook van het Sarnami ) is dat alle basis medeklinkers ook een geaspireerde vorm hebben. Bv: t en th; d en dh; n en nh ( t w d x n Nh ). Het Sarnami kent alleen 1 sibilant ( een s-klank) als een foneem en de rest van de sibilanten zijn allofonemen. Dus 1 s voor sh (shaantie), sj ( meisje) en z (zand). Dus ik maak geen verschil tussen de z j in Sarnami woorden. Bij Nederlandse leenwoorden kan de Nederlandse spelling gehandhaafd blijven. 6. Het Sarnami kent alleen 1 f-klank als een foneem /f/. De stemhebbende v- klank (het Nederlandse woord vier) als een allofoneem beschouwd worden en komt slechts voor in Nederlandse leenwoorden. 7. Samengevat: Ik heb het Sarnami alfabet (spelling) beperkt tot de basisfonemen en beweer niet dat de andere klanken ( de allofonemen ) in de spraak niet voorkomen. Als je danda of DaNDa ( dnda f{fa ) zegt, wordt toch hetzelfde verstaan. ii Zie o.a. Surendra K. Gambhir. Structural developments of Guyanese Bhojpuri in: Language transplanted: The Development of Overseas Hindi; Richard K. Barz en Jeff Siegel (eds); Otto Harrassowitz, Wiesbaden: 1988.