Topsector Agri & Food. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Topsector Agri & Food. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek"

Transcriptie

1 Topsector Agri & Food NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

2 Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1 Voorgestelde activiteiten Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Topsector specifieke programma s System Approaches for Food and Nutrition Partnership Programme NWO-TIFN 2 Partnership Programma NWO-CCC 2 Partnership Programma Feed for Health 2 Partnership Programma Strains/enzymes/metabolites 3 Partnership Programma Digital farming/precision phenotyping 3 Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Programma s relevant voor meerdere topsectoren Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie 3 Agri & Food/Logistiek/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen/Water Groen II Agri & Food/T&U 4 Bouwstenen van Leven Agri & Food/Chemie/HTSM/LSH/T&U 4 Enabling Technologies AgriFood/LSH/T&U 5 Maatschappelijk Verantwoord Innoveren alle TS 5 Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Internationale programma s Food & Business Applied Research Fund Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 6 Food & Business Global Challenges Programme Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 6 Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Bijdrage vanuit de NWO-instituten NIOZ 7 Publiek-private samenwerking PPS 1 Open Technologieprogramma alle TS 7 Privaat-publieke programmering PPP Topsector Internationale programma s JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems 7 JPI FACCE ERA-Net ICT-Agri Smart Farming and Food Security-Agri & Food/T&U 7 JPI HDH L LSH/Agri & Food 8 ERA-NET Cofund on Biotechnologies Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/HTSM 8 JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production Agri & Food/T&U 8 Privaat-publieke programmering PPP Bijdrage vanuit de NWO instituten Missiebudget instituut AMOLF 9 Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek 9 Vrij onderzoek gericht op de topsectoren 9 Topsector Agri & Food: concrete acties voor Contactpersoon / meer informatie 11

3 Inleiding De onderzoeksprogrammering van NWO voor Agri & Food zal de komende jaren gericht zijn op de gezamenlijke realisatie van een aantal PPS2- en PPS3-programma s. Een belangrijk deel van de PPS2-programmering richt zich op topsector-overstijgende initiatieven, waarbij twee tot vijf topsectoren zijn betrokken. Deze brede programma s zijn gericht op excellent onderzoek dat op termijn perspectief biedt voor een bijdrage vanuit de wetenschap aan maatschappelijke uitdagingen zoals de totstandkoming van een duurzame circulaire economie, een kwalitatief en kwantitatief verbeterde voedselvoorziening, duurzame gewasproductie waarvoor minder grondstoffen, energie, water en bestrijdingsmiddelen nodig zijn, net als adaptatie aan klimaatveranderingen. Ook zullen er, naast een drietal Partnership-programma s met individuele bedrijven, een aantal PPS3-programma s ontwikkeld worden in samenwerking met het Top Instituut Food & Nutrition en het Carbohydrate Competence Centre. Kennis- en Innovatieagenda De impact van Agri & Food op economie en maatschappij wordt de komende jaren groter. Doel van de vernieuwde Kennis- & Innovatieagenda blijft tweeledig; 1) het versterken van vraaggestuurd onderzoek en innovatie en 2) publiek-privaat investeren in excellente kennis en innovatie op de drie strategische kansen Meer met minder, Hogere toegevoegde waarde en Internationaal leiderschap voor economische en maatschappelijke groei. De wereld staat voor een grote uitdaging. In 2050 zullen 9 miljard mensen gevoed moeten worden, die door de stijgende welvaart steeds meer gaan consumeren, terwijl grondstoffen als water, grond en energie steeds schaarser zullen worden. Tegelijkertijd stellen zowel de consument als de maatschappij steeds meer eisen aan de kwaliteit van producten en de wijze waarop de producten worden geproduceerd. Zo staat de omvang en wijze van de dierlijke productie regelmatig ter discussie, moeten risico s van agrarische productie voor de volksgezondheid geminimaliseerd worden en moet de veiligheid van het voedsel te allen tijde gegarandeerd kunnen worden. Daarnaast levert de Agri & Food-sector een bijdrage aan welbevinden (gemak, genieten en lekker), gezondheid en maatschappelijke uitdagingen, zoals gezond ouder worden van de bevolking. Verder neemt de hoeveelheid voedsel die mondiaal nodig is drastisch toe. Dit stelt hoge eisen aan de efficiëntie van de voedselproductie; het verminderen van de uitputting van grondstoffen en emissies, en het voorkomen van voedselverspilling. De Nederlandse Agri & Food-sector wil haar bijdrage aan de voedselzekerheid in de wereld verder vergroten. De NWO onderzoeksprogrammering voor Agri & Food draagt middels fundamenteel onderzoek bij aan tal van de maatschappelijke en economische vraagstukken. Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage De NWO-bijdrage voor Agri & Food is in goed overleg met het TKI Agri & Food tot stand gekomen. Voor de topsector is een samenhangende PPS-programmering en samenwerking met andere topsectoren zeer belangrijk. Er worden daartoe sterkere verbindingen gemaakt met andere topsectoren, zoals Chemie, HTSM, Logistiek, LSH, T&U en Water. Deze krijgen vorm in verschillende topsector-overstijgende programma s. Het is van belang PPS-en tot stand te brengen waarin de wetenschappelijke kwaliteit van de toegekende aanvragen wordt gewaarborgd. Daarom is de topsector Agri & Food gevraagd om programma s in te richten met voldoende breedte, die ressorteren in voldoende aanvragen en een sterkere competitie. Met name PPS variant 2 (met een minimale cofinanciering van 10%) leent zich hiervoor. De topsector hecht veel waarde aan internationale wetenschappelijke samenwerking, vooral binnen het JPI Food Security, Agriculture and Climate Change (FACCE) en het JPI Healthy Diet for a Healthy Life (HDHL). Topsector Agri&Food 1

4 Voorgestelde activiteiten NWO zal binnen de topsector Agri & Food in samenwerking met private en publieke partners verschillende PPS en niet-pps activiteiten ontwikkelen en uitvoeren. De toekenning van projecten zal gebaseerd zijn op een voor NWO gebruikelijke, onafhankelijke selectie- en besluitvormingsprocedure, waarmee de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek gewaarborgd wordt. Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Topsector specifieke programma s System Approaches for Food and Nutrition Partnership Programme NWO-TIFN Dit Partnership Programma tussen NWO en het Top Instituut Food and Nutrition (TIFN) heeft als doel een effectieve samenwerking te stimuleren tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven op verschillende onderzoeksthema s. De industriële partners van TIFN dragen als private partners bij aan voor hen relevante onderzoeksprogramma s/ projecten. TIFN verbindt bedrijfsleven en wetenschap in de gezamenlijke ambitie om wezenlijke innovatie te realiseren op het terrein van food & nutrition, efficiëntie van het voedselsysteem en reductie van voedselverspilling. Dit maakt het mogelijk precompetitief onderzoek uit te voeren dat van groot belang is voor het bedrijfsleven, maar dat voor individuele bedrijven onmogelijk alleen is op te brengen. Er komt een open call voor projecten op nog nader te identificeren thema s. Totaal budget: 6 M (inclusief bijdrage TIFN 3 M ) Budget NWO: 3,0 M Partnership Programma NWO-CCC Het NWO-CCC Partnership programma richt zich op kennis op het gebied van koolhydraten, die een belangrijke rol bij gezonde voeding en (dier-)voedsel spelen. Het Carbohydrate Competence Center is een publiek-private consortium tussen 19 bedrijven en 6 kennisinstellingen. Het programma financiert excellent pre-competitief onderzoek met een duidelijk uitzicht op toepasbaarheid van de resultaten in de industriële praktijk van product/ingrediëntontwikkeling en procesverbetering. Er komt een open call voor projecten op nog nader te identificeren thema s. Totaal programma budget: 3 M (inclusief bijdrage CCC 1,5 M ). Budget NWO: 1,5 M Partnership Programma Feed for Health DSM / Animal Health and Nutrition en NWO hebben het Partnership-programma Feed for Health gedefinieerd. In dit programma wordt onderzoek verricht naar de kwantitatieve en kwalitatieve effecten van eiwitten in veevoeding op de darmmicroflora en de gevolgen hiervan voor de diergezondheid. Overmatige en/of onvoldoende verteerde eiwitten in het maagdarmstelsel van koeien en kippen veroorzaken onbalans in de darmflora hetgeen overmatig gebruik van antibiotica in de hand werkt. Met de resultaten van het onderzoek van het Programma wordt het mogelijk een optimale eiwitconversie te bewerkstelligen, waardoor de darmflora floreert en het gebruik van antibiotica kan worden verminderd. De duur van het programma is vier jaar. Er komt een open call voor projecten op bovengenoemd thema. Totaal programma budget: 3,0 M (inclusief bijdrage DSM 1,5 M ). Budget NWO: 1,5 M 2 NWO-bijdrage

5 Partnership Programma Strains/enzymes/metabolites Met DSM (Delft, Biotechnologie) worden besprekingen gevoerd over een Partnership-programma voor onderzoek op het terrein van strains, enzymes, metabolites. Open call voor projecten op bovengenoemde thema s. Totaal programma budget: 3,0 M (inclusief bijdrage DSM 1,5 M ) Budget NWO: 1,5 M Partnership Programma Digital farming/precision phenotyping Met Bayer/Nunhems (onderdeel Computational Life Sciences) worden besprekingen gevoerd over een Partnershipprogramma voor onderzoek op het terrein van digital farming en/of precision phenotyping. Er komt een open call voor projecten op genoemd thema. Totaal programma budget: 3,0 M (inclusief bijdrage Bayer/Nunhems 1,5 M ) Budget NWO: 1,5 M Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Programma s relevant voor meerdere topsectoren Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie Agri & Food/Logistiek/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen/Water De transitie naar een circulaire economie legt ons vanuit het perspectief van de verbindingen tussen water, voedsel, energie en biodiversiteit de opgave op om de huidige systemen om te vormen naar klimaat-robuuste en hoogproductieve systemen. Het biedt kansen voor zowel het aanpakken van grote maatschappelijke vraagstukken, zoals het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, de voorzieningszekerheid van grondstoffen, schoon water en voedsel, en de eindigheid van fossiele grondstoffen, als voor economische groei. Nieuwe ontwikkelingen moeten zonder uitzondering duurzaam zijn. De te ontwikkelen kringlopen dienen maximaal gesloten te zijn: biomassareststromen moeten worden ingezet voor het behoud van draagkracht van de bodem en het water om een stabiele gewasgroei te verzekeren. Systeemaanpak is het vertrekpunt voor het sluiten van kringlopen op verschillende schaalniveaus; vervanging fossiele grondstoffen door hernieuwbare grondstoffen en herwinning van grondstoffen, het terugvoeren van mineralen, hergebruik van afval, retourstromen, complexe netwerken, ketenregie en integratie, duurzame business modellen, andere diensten koppelen aan primaire producten, van bulk naar specialisatie. Het is cruciaal te begrijpen hoe onderdelen in een circulaire economie elkaar beïnvloeden in het geheel (het systeem), maar ook wat de relatie is van het geheel tot de onderdelen. Daarbij worden de elementen ook in relatie tot hun omgeving en in hun maatschappelijke context beschouwd. Dit programma krijgt vorm als een PPS2 met minimaal 10% cofinanciering. Het is een topsector-overstijgend programma en maakt onderdeel uit van de topsectoren Agri & Food, Logistiek, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en Water. Ook de topsector Creatieve Industrie heeft zich middels bijdragen vanuit het bedrijfsleven aan bij dit initiatief aangesloten. Bij het NRPO-SIA onderzoek loopt momenteel een programma op het gebied van circulaire economie: PROVANG. Waar mogelijk wordt aansluiting op de NWO-call Circulaire Economie gestimuleerd. Ook de topsector Energie en TNO zijn voornemens te participeren. Budget NWO: 5,0 M Topsector Agri&Food 3

6 Groen II Agri & Food/T&U Groen II is het vervolg van het succesvolle programma Groen Fundament voor duurzame productie en verwerkingsketens in land- en tuinbouw. In het eerste programma kwamen onderwerpen aan bod als duurzame bodem, planten, gezonde voeding, duurzame en robuuste ketens en bio-economy. In samenspraak met de topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zullen de thema s van het programma een grondige update krijgen en wordt er gezorgd voor goede afstemming met het programma Circulaire Economie- naar gesloten kringlopen voor schoon water, een veerkrachtige bodem en gezonde gewassen zodat beide programma s complementair zijn. Groen II is een cross-sectoraal programma voor Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Het betreft een PPS2-programma met een minimale cofinanciering van 10%. Budget NWO: 3,1 M shutterstock.com Bouwstenen van Leven Agri & Food/Chemie/HTSM/LSH/T&U Kennis van de moleculaire basis van het leven is dankzij technologische doorbraken vanuit de fysica, chemie, biologie, informatica en systeemanalyse van enorme databestanden spectaculair toegenomen. De Nederlandse wetenschap is nú in een goede positie om door bundeling van deze expertise uit verschillende wetenschapsgebieden een beslissende stap vooruit te zetten in het fundamentele begrip van cellulaire systemen vanuit de (moleculaire) bouwstenen ervan. Deze kennis biedt ons het vermogen om aangepaste, verbeterde, of nieuwe vormen van leven te creëren voor specifieke doeleinden. Uitdagende innovaties zijn te voorzien op vele belangrijke wetenschappelijke en technologische terreinen: gezondheidszorg (bijv. personalized medicine), kwalitatief en kwantitatief verbeterde voedselvoorziening, duurzame gewasproductie, hybride techno-biologische systemen, nieuwe materialen, intelligente robots gebaseerd op neuronale netwerken, organismen die onder extreme omstandigheden nieuwe taken uitvoeren, enz. Tegelijk roept deze ontwikkeling nieuwe vragen op m.b.t. de gevolgen voor de toekomstige samenleving vanwege de grote wetenschappelijke, economische en maatschappelijke impact. Nederlandse onderzoekers lopen wereldwijd voorop in de verschillende disciplines die bijdragen aan deze kennis. Voor bedrijven op vele terreinen zullen ongekende innovatieve mogelijkheden zich aandienen. Het is daarom voor onze samenleving als geheel van groot belang dat Nederland door nauwe interdisciplinaire samenwerking tussen onderzoekers en het bedrijfsleven een voortrekkersrol speelt in deze ontwikkeling. 4 NWO-bijdrage

7 Het doel van het programma Bouwstenen van Leven is langdurig (10 jaar) interdisciplinaire samenwerkingen in PPS-verband te vormen of te versterken om deze urgente wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen aan te gaan. Bouwstenen van Leven is een cross-sectoraal PPS-programma geïnitieerd gedragen door de participerende Topsectoren AgriFood, Chemie, HTSM, LSH en T&U. De topsector Chemie zet ook M 1 transitiemiddelen in voor Chemistry of Life. Door een verbinding met het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) zal het maatschappelijk en ethisch aspect van de uitdagende innovaties tegelijk worden onderzocht. Via andere NWOprogramma s zoals Perspectief en het Open Technologieprogramma en Partnership kunnen in 2016 en 2017 aanvullende bijdragen worden geleverd. Het ERA-NET Cofund on Biotechnologies (samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP) zal als internationale component van Bouwstenen van Leven de samenwerking in de systeembiologie en synthetische biologie als technology drivers stimuleren en zich toeleggen op downstream toepassingen in de biotechnologie. Via het Eranet EraCoSysMed dat zich richt op de toepassing van systeem biologie in de geneeskunde en een programma dat zich richt op stamcel- en gentherapie zullen ook bijdragen worden geleverd aan dit onderwerp. De eerste call voor interdisciplinaire aanvragen met een bijdrage uit het bedrijfsleven/fondsen van 10-20%. (PPS variant 2) is gepland voor het begin van Budget NWO: 9,75 M Enabling Technologies AgriFood/LSH/T&U Het hoofddoel van het programma Enabling technologies Hotels is om publiek-private onderzoeksprojecten kennis te laten maken met geavanceerde toepassingen op het gebied van life sciences en technologie, data integratie en stewardship door middel van kortlopende Hotelprojecten. Door middel van: Introduceren van geavanceerde life sciences technologieën in publiek-private onderzoekssamenwerkingen. Stimuleren van het gebruik van data stewardship en integratie principes, methoden en standaarden in onderzoeksprojecten. Faciliteren van integratie van datasets in geavanceerde multi-technologie projecten. Stimuleren van nieuwe interacties tussen groepen en organisaties. Waar mogelijk, stimuleren van open acces publicatie van onderzoeksdata De ronde is open voor (gecommiteerde publiek-private) onderzoeksprojecten die binnen Nederland uitgevoerd worden op het gebied van de Topsectoren LSH, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangs-materialen. Binnen de context van deze de oproep, zijn publiek-private onderzoekprojecten, projecten waar minimaal één publieke en één private partner contractueel een onderzoeks-samenwerking hebben. Budget NWO: 1,9 M Maatschappelijk Verantwoord Innoveren alle TS In het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) wordt al in de ontwikkelingsfase van een innovatie onderzocht welke ethische en maatschappelijke aspecten een rol spelen, en welke maatschappelijke context nodig is om de innovatie te doen slagen. Dit zorgt voor een groter maatschappelijk draagvlak en voorkomt dat innovaties onnodig stranden. Bovendien worden door dit onderzoek complexe en kostenverhogende aanpassingen achteraf voorkomen. Zo ontstaan kansen voor betere producten en diensten die beter aansluiten bij behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. De bijdrage van de topsector Agri & Food wordt specifiek ingezet voor het onderzoek naar de ethische en maatschappelijke aspecten van de toepassing van kennis die het mogelijk maakt om aangepaste, verbeterde, of nieuwe vormen van leven te ontwerpen en te creëren voor specifieke doeleinden (binnen het programma Bouwstenen van Leven). De programmering wordt in samenspraak met de topsector bepaald. Naast de programmering die gericht is op specifieke topsectoren, zal MVI ook vraagstukken programmeren die voor alle topsectoren relevant zijn. Deze vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende topsectoren. Budget NWO: 6,15 M Topsector Agri&Food 5

8 Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Internationale programma s Food & Business Applied Research Fund Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Decennialang dalende voedselprijzen hebben in ontwikkelingslanden geleid tot verwaarlozing van investeringen in de primaire productie, voedselveiligheid en het daarbij behorende onderzoek. Een groeiende wereldbevolking, veranderende diëten, klimaatverandering, een deels hieraan gerelateerde grondstoffenschaarste, evenals het besef dat zelfredzaamheid afhangt van productieve economische sectoren, hebben voedselproductie en -veiligheid terug op de agenda gezet. Ontwikkeling van lokale en regionale voedselketens kan voedselzekerheid en economische groei verhogen, en daarmee een bijdrage leveren aan armoedebestrijding. Een sterke private sector kan de economische groei stimuleren, aanmoedigen tot ondernemerschap en op deze manier bijdragen aan de zelfredzaamheid van ontwikkelingslanden. Echter, het investeringsklimaat voor het bedrijfsleven wordt vaak belemmerd door slecht functionerende (overheids-)instellingen, hoewel binnenlandse en regionale markten grote economische mogelijkheden bieden. Dit programma krijgt de vorm van een PPS-programma met een bijdrage (20%) door bedrijfsleven en/of maatschappelijke partijen. Dit programma maakt onderdeel uit van het voedselzekerheidsbeleid in het kader van de ontwikkelingsproblematiek van BuZa. Budget BUZA: 7,5 M Food & Business Global Challenges Programme Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Voedselzekerheid staat hoog op de internationale agenda. Het voedselprobleem is hardnekkig en wordt door bevolkingsgroei en dieetverschuivingen nog versterkt. Deze situatie vraagt om adequate, evidence-based beleidsreacties, maar biedt ook volop kansen en uitdagingen voor particuliere ondernemingen. Er is een dringende en groeiende behoefte aan nieuwe kennis en nieuwe inzichten m.b.t. beleid en praktijk, om de uitdagingen omtrent voedselzekerheid het hoofd te kunnen bieden. Dit programma krijgt de vorm van een PPS-programma met een bijdrage (20%) door bedrijfsleven en/of maatschappelijke partijen. Dit programma maakt onderdeel uit van het voedselzekerheidsbeleid in het kader van de ontwikkelingsproblematiek van BuZa. Budget BUZA: 7,5 M shutterstock.com 6 NWO-bijdrage

9 Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 Bijdrage vanuit de NWO-instituten NIOZ Dit betreft NIOZ PPS-activiteiten op het terrein van zilte groenten en zeewier. Inzet NWO: 0,45 M (in-kind) Publiek-private samenwerking PPS 1 Open Technologieprogramma alle TS Het Open Technologieprogramma (OTP) is bedoeld voor projecten over de hele breedte van het technisch-wetenschappelijke onderzoek. Er zijn geen thema s in het OTP en er vindt geen oormerking vooraf plaats. Indienen van onderzoeksaanvragen kan het hele jaar door. Hoogstaande wetenschappelijke kwaliteit én utilisatie zijn de twee criteria waarop aanvragen door internationale onafhankelijke referenten worden beoordeeld. Bij elk project wordt een Gebruikerscommissie ingesteld. Het OTP leidt tot PPS-projecten variant 1 of 2. Op grond van stabiele historische verdeling kan voor grote topsectoren goed vooraf worden ingeschat hoeveel middelen per topsector besteed zullen gaan worden. Budget NWO: 36,0 M Privaat-publieke programmering PPP Topsector Internationale programma s JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems Landbouw en de agrifood sector maken integraal onderdeel uit van de Europese economie en maatschappij. Ze staan onder druk van een groot aantal externe factoren, waaronder een toenemende behoefte aan voedsel, diervoeding, brandstof en vezels, globalisering, milieuveranderingen en volksgezondheidsaspecten, en worden begrensd door een eindige beschikbaarheid van water en land. Gezien de verwachte toename van de wereldbevolking en de behoefte aan dierlijke voedselproducten en natuurlijke rijkdommen is het essentieel dat landbouw efficiënter en duurzaam wordt. Dit ERA-Net is gericht op duurzame dierlijke productie, met inbegrip van diergezondheid en welzijn, en met aandacht voor fokkerij, voedings- en productiesystemen. Dit betreft een ERA-Net Cofund in PPP-vorm. Budget NWO: 0,75 M JPI FACCE ERA-Net ICT-Agri Smart Farming and Food Security-Agri & Food/T&U De belangrijkste doelstelling van ICT-AGRI-2 is het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van een ecoefficiënte, grondstofefficiënte en concurrerende landbouw door meer en beter gebruik van ICT en robotics. De eerste call in 2016 is gericht op Farm management and information systems. In 2017 is een tweede call voorzien op een nog nader te identificeren thema. Dit betreft een ERA-Net Cofund in PPP-vorm. Budget NWO: 0,75M Topsector Agri&Food 7

10 JPI HDH L LSH/Agri & Food In het werkprogramma van H2020 voor de jaren 2016 en 2017 zijn vanuit de JPI HDHL 2 voorstellen ingediend voor ERA-NET Cofunds. De onderwerpen voor deze Cofunds zijn Nutrition & Epigenome en A knowledge platform for the intestinal microbiome. Daarnaast is het Implementatieplan voor de JPI HDHL voor de periode in ontwikkeling waarin in ieder geval joint actions worden opgenomen op het thema nutritional phenotype type data sharing (vervolg op huidige JA ENPADASI) en nutrition security (samen met FACCE-JPI als vervolg op het Grand Debate dat in mei is georganiseerd op de EXPO in Milaan). Budget NWO: 1,4 M ERA-NET Cofund on Biotechnologies Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/HTSM (samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP) internationale component van topsectoroverstijgend initiatief Bouwstenen van Leven, links met topsectoren Chemie (Chemistry of Life, Chemical Conversion, BBE), LSH, Agri & Food, T&U, HTSM Budget NWO: 1,0 M JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production Agri & Food/T&U Het doel van dit ERA-Net is om middelen en kennis samen te brengen om een duurzame productie van gewassen te ontwikkelen en te testen. Belangrijke thema s hierbij zijn veredeling, het recyclen van nutriënten, de interacties tussen bodem, plant en atmosfeer, plantgezondheid en gewasbescherming, beheermethoden en de toegevoegde waarde van land- en tuinbouwproducten. De activiteiten dragen bij aan de ontwikkeling van teeltsystemen gericht op een afname van milieuvervuiling, een verbetering van resource-use efficiëntie, en de kwaliteit van producten. Dit biedt de land- en tuinbouwsector de mogelijkheid zich aan te passen aan de verwachtte veranderingen die voortvloeien uit bijv. de toekomstige schaarste van grondstoffen, milieuveranderingen, demografie, consumentenvoorkeuren en de wereldhandel. Dit betreft een Era-Net Cofund in PPP vorm. Budget NWO: 1,0 M Sluipwesp-rups 8 NWO-bijdrage

11 Privaat-publieke programmering PPP Bijdrage vanuit de NWO instituten Missiebudget instituut AMOLF Een deel van de basisfinanciering van het FOM-instituut AMOLF draagt bij aan het niet-pps deel van de propositie voor de Topsector Agri & Food. Inzet NWO: 1,70 M Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek Een deel van de bijdrage kan komen uit investeringen in onderzoeksfaciliteiten waarvan de topsector heeft aangegeven dat deze relevant is c.q. waarbij aanvragen direct voortkomen uit de gezamenlijke programmering in TKI-verband. Daarnaast gaat het om relevante investeringen in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen die aansluiten op de gezamenlijke programmering in de topsectoren/tki s. Vrij onderzoek gericht op de topsectoren Een deel van de bijdrage komt uit brede calls voor ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek. Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije FOM-programma s en de FOM-projectruimte (m.n. HTSM, Energie, LSH en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma s zoals de Vernieuwingsimpuls. Ook projecten binnen het ALW Open programma dragen substantieel bij aan de topsector AF. Van deze investeringen wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan de innovatiecontracten. NWO zal de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda s actief monitoren en hierover op reguliere basis contact onderhouden met de topsectoren en TKI s en tevens de resultaten van de projecten actief onder de aandacht van bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiële nieuwe PPS. Topsector Agri&Food 9

12 Topsector Agri & Food: concrete acties voor Activiteit PPS Relatie met Innovatiecontract TS specifieke PPS calls System Approaches for Food and Nutrition Partnership Programme NWO-TIFN PPS 3 Food & Health, Superior Products & Processing Raakvlak met andere topsectoren NWO inzet voor A&F (M ) Partnership Programma NWO-CCC PPS 3 Food & Health 1,5 Partnership Programma Feed for Health PPS 3 Duurzame Veehouderij 1,5 Partnership Programma Strains/enzymes/ metabolites Partnership Programma Digital farming/ precision phenotyping PPS calls relevant voor meerdere TS Circulaire Economie: Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie Groen II PPS 3 Biobased Economy 1,5 PPS 3 Robuuste Plant Productie, Biobased Economy 2 Robuuste Plant Productie, Duurzame Veehouderij, Consument & Keten, Biobased Economy, Smart Agri & Food R Robuuste Plant Productie, Duurzame Veehouderij, Biobased Economy Bouwstenen van Leven Programma Bouwstenen van Leven 2-3 Robuuste Plant Productie, Duurzame Veehouderij, Food & Health, Biobased Economy Logistiek, T&U, Water, BBE 3,0 1,5 Totale NWO inzet (M ) 1,75 5,00 T&U, BBE 2,40 3,1 Chemie, HTSM, LSH, T&U 1,40 9,75 Enabling Technologies 2 TS-breed LSH, T&U 0,45 1,90 Maatschappelijk Verantwoord Innoveren TS-breed Alle TS 0,30 6,15 Internationale PPS calls Food & Business Applied Research Fund Food & Business Global Challenges Programme PPS bijdrage instituten Internationaal & Duurzame Handel Internationaal & Duurzame Handel NIOZ Biobased Economy 0,45 PPS 1 7,5 BUZA middelen 7,5 BUZA middelen Open Technologieprogramma TS-breed 36,0 PPP internationaal JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems JPI FACCE ERA-Net ICT-Agri Smart Farming and Food Security Duurzame Veehouderij 0,75 Smart Agri & Food T&U 0,75 JPI HDHL Food & Health LSH 1,4 ERA-NET Cofund on Biotechnologies JPI FACCE ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production PPP bijdrage instituten Chemie; BBE; HTSM; A&F; T&U; Energie 1,0 T&U 1,00 AMOLF 1,70 Totaal 18,95 10 NWO-bijdrage

13 Contactpersoon / meer informatie Drs. D.A. van der Kroef, wnd. directeur ALW E: d.vanderkroef@nwo.nl T: +31(0) Topsector Agri&Food 11

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming

Nadere informatie

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 1 Inleiding en werkwijze

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor de Topsector Agri&Food voor

NWO-bijdrage voor de Topsector Agri&Food voor NWO-bijdrage voor de Topsector Agri&Food voor 2014-2015 Inleiding NWO zal binnen de topsector Agri&Food in samenwerking met private en publieke partners verschillende PPS en niet-pps activiteiten ontwikkelen

Nadere informatie

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 1 Inleiding en werkwijze

Nadere informatie

Topsector Life Sciences & Health (LSH) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Life Sciences & Health (LSH) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Life Sciences & Health (LSH) NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage

Nadere informatie

20 June 2017, Rijtuigenloods Amersfoort

20 June 2017, Rijtuigenloods Amersfoort TOPSECTOR TUINBOUW &UITGANGSMATERIALEN symposium Co-Creation? Naturally! TKI & NWO Kees de Gooijer TKI Agri & Food José Vogelezang TKI Horticulture & Starting materials Annemieke van der Kooij NWO Life

Nadere informatie

Topsector Agri & Food. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Agri & Food. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Agri & Food NWO-bijdrage 2018-2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Enabling Technologies Hotel 2 Graduate School 2 Groen III 3 High Tech to Feed

Nadere informatie

NWO-propositie voor de Topsector Agro & Food

NWO-propositie voor de Topsector Agro & Food NWO-propositie voor de Topsector Agro & Food Concrete acties voor 2012-2013 Innovatiecontract Binnen de topsector Agro & Food zijn drie strategische speerpunten geformuleerd, te weten Meer met minder door

Nadere informatie

Topsector Chemie (incl. BBE) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Chemie (incl. BBE) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Chemie (incl. BBE) NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage

Nadere informatie

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen NWO-bijdrage 2018-2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Enabling Technologies Hotel 2 Fotosynthesis 2.0 2 Graduate

Nadere informatie

ICT binnen de topsectoren. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

ICT binnen de topsectoren. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek ICT binnen de topsectoren NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1 Voorgestelde

Nadere informatie

Topsector Water. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Water. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Water NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1 Voorgestelde

Nadere informatie

NWO bijdrage voor de Topsector Life Science and Health (LSH) voor 2014-2015

NWO bijdrage voor de Topsector Life Science and Health (LSH) voor 2014-2015 NWO bijdrage voor de Topsector Life Science and Health (LSH) voor 2014-2015 Innovatiecontract Per 1 september 2013 zal het TKI-LSH een update van het innovatiecontract indienen. De update van het innovatiecontract

Nadere informatie

Topsector Logistiek. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Logistiek. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Logistiek NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 2 Voorgestelde

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor het doorsnijdende thema ICT voor

NWO-bijdrage voor het doorsnijdende thema ICT voor NWO-bijdrage voor het doorsnijdende thema ICT voor 014-015 Inleiding Nederlandse wetenschap en innovatie behoren tot de wereldtop. Ze kunnen dan ook uitstekend bijdragen aan economische groei en helpen

Nadere informatie

SBIR Verduurzamen voedselproductie

SBIR Verduurzamen voedselproductie SBIR Verduurzamen voedselproductie Informatiebijeenkomst 16 juli 2014 Alexia Michel, Ministerie EZ Topsector Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangmaterialen Achtergrond Initiatief: topsector Agri&Food en ministerie

Nadere informatie

Update NWO-werkprogramma voor de Topsectoren

Update NWO-werkprogramma voor de Topsectoren Update NWO-werkprogramma voor de Topsectoren 2014-2015 Bijgaand overzicht geeft de stand van zaken (per begin 2015) weer van de uitvoering van het NWOwerkprogramma voor de topsectoren voor de jaren 2014-2015.

Nadere informatie

Het creëren van een innovatieklimaat

Het creëren van een innovatieklimaat Het creëren van een innovatieklimaat Bertholt Leeftink Directeur- Generaal Bedrijfsleven & Innovatie Inhoud 1. Waarom bedrijven- en topsectorenbeleid? 2. Verdienvermogen en oplossingen voor maatschappelijke

Nadere informatie

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 1 Aanvulling op Hoofdstuk 7 Financiën - Uitvoeringsagenda 2012-2016 (vanaf pagina 55) Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Vooraf De Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen streeft ernaar om in de

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor de Topsector Creatieve Industrie

NWO-bijdrage voor de Topsector Creatieve Industrie NWO-bijdrage voor de Topsector Creatieve Industrie 2014-2015 Innovatiecontract Het innovatiecontract van de Topsector Creatieve Industrie wordt in oktober 2013 voor de periode 2014-2015 opnieuw vastgesteld.

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor de Topsector Energie voor 2014-2015

NWO-bijdrage voor de Topsector Energie voor 2014-2015 NWO-bijdrage voor de Topsector Energie voor 014-015 Inleiding Funderend energieonderzoek bestrijkt vrijwel het hele spectrum van wetenschappelijke disciplines. Daardoor vragen veel onderwerpen binnen de

Nadere informatie

Onderwijs en Kennisoverdracht

Onderwijs en Kennisoverdracht Onderwijs en Kennisoverdracht Ontwikkelingen in de duurzame landbouw in Suriname Prof. Tiny van Boekel, Decaan voor Onderwijs/Vice-rector, Wageningen University & Research Centre, NL Inhoud lezing Ontwikkelingen

Nadere informatie

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s: primair

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s:

Nadere informatie

Duurzame kennis door publiek-private samenwerking. Annet Zweep Directie Agrokennis

Duurzame kennis door publiek-private samenwerking. Annet Zweep Directie Agrokennis Duurzame kennis door publiek-private samenwerking Annet Zweep Directie Agrokennis Opbouw van mijn verhaal 1. Introductie van mijzelf 2. Topsector en proces 3. Per PPS van vandaag: doel, opzet en wijze

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor het dwarsdoorsnijdende thema Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) voor

NWO-bijdrage voor het dwarsdoorsnijdende thema Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) voor NWO-bijdrage voor het dwarsdoorsnijdende thema Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) voor 2014-2015 Inleiding In samenhang met, en ondersteunend aan, de economische topsectoren heeft NWO de Sociale Infrastructuur

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor de Topsector Logistiek voor

NWO-bijdrage voor de Topsector Logistiek voor NWO-bijdrage voor de Topsector Logistiek voor 2014-2015 Inleiding De NWO-bijdrage aan de Topsector Logistiek bestaat voor een groot deel uit het nieuwe programma Duurzame logistiek. Dit programma komt

Nadere informatie

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1 Voorgestelde activiteiten

Nadere informatie

Innovatiethema s. Pagina! 1 van! 5

Innovatiethema s. Pagina! 1 van! 5 Innovatiethema s MIT 2016 Pagina 1 van 5 Innovatiethema s MIT 2016 Innovatieve MKB-ers kunnen subsidie aanvragen binnen de MKB Innovatiestimuleringsregeling Topsectoren (MIT). Daarin zijn de volgende instrumenten

Nadere informatie

Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie. Samen naar de top!

Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie. Samen naar de top! Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie Samen naar de top! Drs. G.M. Landheer Directeur Topsectoren en Industriebeleid

Nadere informatie

Uitnodiging Werkconferentie Logistiek in een Circulaire Economie 31 oktober :00-17:30

Uitnodiging Werkconferentie Logistiek in een Circulaire Economie 31 oktober :00-17:30 Uitnodiging Werkconferentie Logistiek in een Circulaire Economie 31 oktober 2018 13:00-17:30 Beste genodigde, Een urgenter vraagstuk dan de toekomst van onze planeet is er niet. Daarom is er ook geen urgentere

Nadere informatie

Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen

Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen DG Onderzoek en Innovatie mei 2013 Inhoud presentatie Opzet toekomstig Europees R&I beleid Hoofdlijnen Horizon 2020 Waar staan we nu? Kansen voor hogescholen in Horizon

Nadere informatie

1 Inhoud Toelichting Algemene gegevens Betrokkenen (aanvragende) hogeschool Betrokkenen extern Overige informatie...

1 Inhoud Toelichting Algemene gegevens Betrokkenen (aanvragende) hogeschool Betrokkenen extern Overige informatie... 1 INHOUD 1 Inhoud...1 2 Toelichting...1 3 Algemene gegevens...2 4 Betrokkenen (aanvragende) hogeschool...3 5 Betrokkenen extern...5 6 Overige informatie...8 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat kerngegevens

Nadere informatie

Bron voor Groene Economie

Bron voor Groene Economie Bron voor Groene Economie Productiewaarde sierteelt: 7,1 miljard / groente en fruit: 3,5 miljard. Aandeel in totale agrarische productiewaarde: 40% Exportwaarde sierteelt en groente & fruit: 17,8 miljard

Nadere informatie

Verbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie

Verbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie Verbinden van wetenschap en samenleving NWO-strategie 2019-2022 Verbinden van wetenschap en samenleving Dit strategisch plan beschrijft de koers van NWO voor de jaren 2019 tot en met 2022. NWO legt hierin

Nadere informatie

Topsectoren. Hoe & Waarom

Topsectoren. Hoe & Waarom Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van

Nadere informatie

Aanvraagformulier KIEM-hbo, indieningsronde 2019

Aanvraagformulier KIEM-hbo, indieningsronde 2019 1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen aanvragende hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 8 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat

Nadere informatie

Nederlands Kennis-en Innovatiecontract d.d. 11 december 2017

Nederlands Kennis-en Innovatiecontract d.d. 11 december 2017 Nederlands Kennis-en Innovatiecontract 2018-2019 d.d. 11 december 2017 Toelichting Kennis- en Innovatiecontract 2018-2019 Voor u ligt het nieuwe Kennis- en Innovatiecontract voor de jaren 2018 en 2019.

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017 DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische

Nadere informatie

Indien anders gewenst, hier omschrijving geven: (max. 20 tekens incl. spaties)

Indien anders gewenst, hier omschrijving geven: (max. 20 tekens incl. spaties) Het aanvraagformulier bevat kerngegevens van het postdocvoorstel en de hogeschool. NB Zonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen. Algemene gegevens

Nadere informatie

Symposium Groene chemie in de delta

Symposium Groene chemie in de delta DPI Value Centre als onderdeel van TKI SPM en het valorisatienetwerk 2.0 Symposium Groene chemie in de delta A. Brouwer, 12 November 2012 TKI Smart Polymeric Materials Topresearch in polymeren 5-10 jaar

Nadere informatie

Optimaliseren van Impact door

Optimaliseren van Impact door Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Wifi: CongresAlfaGamma Wachtwoord: Impact2016 Optimaliseren van

Nadere informatie

Aanvraagformulier KIEM-ce, indieningsronde 2019

Aanvraagformulier KIEM-ce, indieningsronde 2019 1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen (aanvragende) hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 8 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat

Nadere informatie

Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl

Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Het CMI NEN wordt opgericht door drie initiatiefnemers: UT, Siemens en UMCG/RUG Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Matchmaking Event Prof.

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

Het aanvraagformulier bevat kerngegevens van de aanvrager (hogeschool of onderzoeker aangesloten bij een universiteit).

Het aanvraagformulier bevat kerngegevens van de aanvrager (hogeschool of onderzoeker aangesloten bij een universiteit). 1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Algemene gegevens aanvrager - hogeschool... 2 5 Algemene gegevens aanvrager - universitaire onderzoeker... 3 6 Betrokkenen extern...

Nadere informatie

Meer grip op klimaatbeleid

Meer grip op klimaatbeleid Meer grip op klimaatbeleid Klimaatbeleid voeren is complex. Het is interdisciplinair en omgeven met onzekerheid. Hoe zorg je als overheid dat je klimaatbeleid aansluit bij je ambities? En waarmee moet

Nadere informatie

Agriculture De uitdagingen van een Biobased Economy voor het onderwijs

Agriculture De uitdagingen van een Biobased Economy voor het onderwijs Agriculture De uitdagingen van een Biobased Economy voor het onderwijs Tuinbouw Kennisdag 2012 Bleiswijk 27 november 2012 Transitie naar Duurzame Samenleving Van lineair naar circulair Triple P bottom-line

Nadere informatie

Aanvraagformulier RAAK-mkb indieningsronde maart 2019

Aanvraagformulier RAAK-mkb indieningsronde maart 2019 1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen (penvoerende) hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 7 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat

Nadere informatie

Zonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen.

Zonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen. 1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen penvoerende hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 6 2 TOELICHTING Dit aanvraagformulier is geldig

Nadere informatie

1. Ambitie, doelstellingen, acties

1. Ambitie, doelstellingen, acties 1. Ambitie, doelstellingen, acties Van Nederlandse distributie naar Nederlandse ketenregie Uitvoering van het Nationaal Innovatieprogramma Logistiek en Supply Chain Management 1 Agri-Food Chemie Hightech

Nadere informatie

Bijlage 2. Human Capital Agenda s

Bijlage 2. Human Capital Agenda s Bijlage 2 Capital s De topsectoren gaan een human (onderwijs en scholing) voor de langere termijn opstellen en zullen onderwijsinstellingen hierbij betrekken. De s bevatten o.a. een analyse van de behoefte

Nadere informatie

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2018-2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Sociale Infrastructuur Agenda 1 Future of Work 2 Human Capital / Onderwijs

Nadere informatie

Big Science for Business Erik Prins

Big Science for Business Erik Prins Big Science for Business 2012 Erik Prins Even voorstellen Ambitie om iets te veranderen Krediet & Banken crisis Leiderschap crisis Schulden crisis Welvaart ongelijkheid We need a more sustainable economy

Nadere informatie

DUURZAME INNOVATIES VANUIT DE NEDERLANDSE DIERVEREDELING. Erwin Koenen

DUURZAME INNOVATIES VANUIT DE NEDERLANDSE DIERVEREDELING. Erwin Koenen DUURZAME INNOVATIES VANUIT DE NEDERLANDSE DIERVEREDELING Erwin Koenen PROGRAMMA 1. Dierveredeling en Breed4Food 2. Bijdrage Breed4Food aan de ambities Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij 3. Wat kunnen

Nadere informatie

Koersen langs inhoudelijke lijnen

Koersen langs inhoudelijke lijnen Chemische Wetenschappen Koersen langs inhoudelijke lijnen een nieuwe koers voor de chemie bij NWO 2015-2018 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek CW kiest in de komende strategische periode

Nadere informatie

FLEVO CAMPUS. Feeding the City

FLEVO CAMPUS. Feeding the City GO GREENER FLEVO CAMPUS Feeding the City In 2022 organiseert Almere de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade, een podium voor innovaties op het gebied van verstedelijkingsvraagstukken voor de toekomst.

Nadere informatie

NWO-bijdrage voor de Topsector Chemie voor

NWO-bijdrage voor de Topsector Chemie voor NWO-bijdrage voor de Topsector Chemie voor 2014-2015 Inleiding In 2012-2013 is de inzet van NWO in de Topsector Chemie verlopen via het TKI NCI, grotendeels via het Fonds NCI, waarbij ook is samengewerkt

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van

Nadere informatie

werk maken van een groene economie

werk maken van een groene economie Groen onderwijs 2013 2011 VMBO groen 34.472 MBO 30.060 8.891 WO 6.456 onderwijsgroep CONTACT Wilt u meer weten over het groene onderwijs? Neem dan contact op met de Groene Kennis Coöperatie, het innovatieplatform

Nadere informatie

BETROKKENHEID EN FINANCIERING PUBLIEK PRIVATE KATAPULT NETWERKEN

BETROKKENHEID EN FINANCIERING PUBLIEK PRIVATE KATAPULT NETWERKEN BETROKKENHEID EN FINANCIERING PUBLIEK PRIVATE KATAPULT NETWERKEN TEKST EN ANALYSE DR. HENK DE POOT (NOBIS) NOVEMBER 2017 Betrokkenheid en financiering Publiek Private Katapult Netwerken 1 INHOUD 1 Betrokken

Nadere informatie

Topsector Creatieve Industrie. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Creatieve Industrie. NWO-bijdrage 2016-2017. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Creatieve Industrie NWO-bijdrage 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Kennis- en Innovatieagenda 1 Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage

Nadere informatie

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

innovatie agenda 2016 2019

innovatie agenda 2016 2019 Topsector Agri & Food innovatie agenda 2016 2019 Facts, Figures & Ambitions Ontwikkelingen in de wereld Onze wereld en de Agri & Food sector staan voor enorme uitdagingen. In 2050 moeten 9 miljard mensen

Nadere informatie

Realisatie NWO-bijdrage aan de Topsectoren 2012-2013

Realisatie NWO-bijdrage aan de Topsectoren 2012-2013 Realisatie NWO-bijdrage aan de Topsectoren 2012-2013 Mei 2014 Begin april 2012 heeft NWO het Kennis- en innovatiecontract voor de topsectoren voor de jaren 2012-2013 mede ondertekend. In dit contract zijn,

Nadere informatie

NWO bijdrage topsectoren Inhoudelijke plannen

NWO bijdrage topsectoren Inhoudelijke plannen NWO bijdrage topsectoren 2014 2015 Inhoudelijke plannen Den Haag, 2 oktober 2013 NWO-bijdrage voor de Topsector Agri&Food voor 2014-2015 Inleiding NWO zal binnen de topsector Agri&Food in samenwerking

Nadere informatie

Het perspectief van de agrarische sector in Nederland

Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Agroconnect-symposium 19 november 2009 Dr.ir. Huib Silvis Hoofdpunten Toekomst agrarische sector Betekenis technologie Strategie LEI Wageningen UR

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Life Sciences & Health TKI 2015

Life Sciences & Health TKI 2015 Life Sciences & Health TKI 2015 TKI LSH Match regeling voor publiek-private samenwerking Oproep tot het indienen van aanvragen voor de TKI- regeling voor de Topsector Life Sciences & Health 1. Regeling

Nadere informatie

Navigatie topsectoren

Navigatie topsectoren Navigatie topsectoren Beleidsthema s en - doelen Beleid in cijfers Beleidsinstrumentarium 1 Versie oktober 215 Beleidsthema s en doelen topsectoren Specifiek beleid, ondersteunend aan doelen Bedrijvenbeleid:

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

ROADMAP LOGISTIEK VOOR DE FOODSECTOR VAN DE MRA

ROADMAP LOGISTIEK VOOR DE FOODSECTOR VAN DE MRA ROADMAP LOGISTIEK VOOR DE FOODSECTOR VAN DE MRA Melika Levelt (m.levelt@hva.nl) Kees-Willem Rademakers (k.w.j.f.rademakers@hva.nl) Dick van Damme (d.a.van.damme@hva.nl) Masterclass Kennis DC Logistiek

Nadere informatie

Datum 4 september 2015 Betreft Beantwoording vragen over toekenning DLO-gelden via de topsectoren

Datum 4 september 2015 Betreft Beantwoording vragen over toekenning DLO-gelden via de topsectoren > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Agro en Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC

Nadere informatie

Een Groene Generatie met Energie voor de Toekomst. René Wijffels

Een Groene Generatie met Energie voor de Toekomst. René Wijffels Een Groene Generatie met Energie voor de Toekomst René Wijffels Inhoud Wat is Biobased Economy? De bio-economy in de VS Behoefte aan professionals in bio-based economy Een groene generatie met energie

Nadere informatie

klimaatverandering en voedsel

klimaatverandering en voedsel klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.

Nadere informatie

Agri Investment Fund. Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015. Marc Rosiers Nicolas De Lange

Agri Investment Fund. Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015. Marc Rosiers Nicolas De Lange Agri Investment Fund Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015 Marc Rosiers Nicolas De Lange Inhoudstafel 1. Agri Investment Fund 2. Actiedomeinen FromFarm tofood Smart Farming Sustainable Farming Biobased

Nadere informatie

Advies Uitvoeringsprogramma OP Zuid Internationaal Topcluster Agrifood en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Advies Uitvoeringsprogramma OP Zuid Internationaal Topcluster Agrifood en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Advies Uitvoeringsprogramma OP Zuid Internationaal Topcluster Agrifood en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Inleiding De agrifood sector (incl. tuinbouw en uitgangsmaterialen, verder te noemen agrifood ) is

Nadere informatie

Kennisrapportage Robotica in agrofood

Kennisrapportage Robotica in agrofood Kennisrapportage Robotica in agrofood Kennisrapportage Let s meet! Innoveins Innoveins is een initiatief van de drie Limburgse ondernemingen Botany, Blue Engineering en Bluehub, in samenwerking met de

Nadere informatie

Food Tech Brainport...

Food Tech Brainport... Metropoolregio Eindhoven- Regionaal Platform Heeze, 12 april 2017 Food Tech Brainport... Food Tech Brainport is een internationaal expertisecluster voor technologie, product- en marktinnovaties. Het centrum

Nadere informatie

Bedrijfsadvies aan de keukentafel

Bedrijfsadvies aan de keukentafel Nederland: de koploper in agrifood, hoe houden we stand? Bedrijfsadvies aan de keukentafel Bedrijfsadvies aan de keukentafel Elies Lemkes-Straver (Algemeen Directeur ZLTO) Conferentie Agrivaknet, 3 februari

Nadere informatie

Het Productschap Tuinbouw. 13 november 2012 / Agnes van Ardenne

Het Productschap Tuinbouw. 13 november 2012 / Agnes van Ardenne Het Productschap Tuinbouw 13 november 2012 / Agnes van Ardenne Inhoud Productschap Tuinbouw (PT) Kerncijfers tuinbouw Trends Opdracht tuinbouw / PT Waarde van groen Conclusies Productschap Tuinbouw (PT)

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

Innovatieagenda. Topsector Energie. Wind op Zee. Gas en groen gas. Energiebesparing in de Gebouwde Omgeving. Energiebesparing in de industrie

Innovatieagenda. Topsector Energie. Wind op Zee. Gas en groen gas. Energiebesparing in de Gebouwde Omgeving. Energiebesparing in de industrie op Zee B de Industrie De Nederlandse industrie is relatief energie-intensief en levert een belangrijke bijdrage aan ons Bruto Nationaal Product en de werkgelegenheid. op Zee Reductie van energieverbruik

Nadere informatie

De definitieve opzet van Horizon 2020

De definitieve opzet van Horizon 2020 De definitieve opzet van Horizon 2020 11 december 2013 Auteur: Martin Bakker (onder verantwoordelijkheid van Davy Pieters) INLEIDING Sinds 2 december 2013 is het wetgevingstraject van Horizon 2020 afgerond.

Nadere informatie

AGRI FOOD MONI TOR Ede Wageningen HIGHLIGHTS 2018

AGRI FOOD MONI TOR Ede Wageningen HIGHLIGHTS 2018 AGRI FOOD MONI TOR HIGHLIGHTS 2018 Voorwoord Gemeente, gemeente en provincie werken nauw samen met kennisinstellingen en bedrijven. Met als doel: blijvende werkgelegenheid en betere voedingsproducten.

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2014 2015 34 000 XIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) en de Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2015

Nadere informatie

28753 Publiek-private samenwerking Bedrijfslevenbeleid. Brief van de minister van Economische Zaken

28753 Publiek-private samenwerking Bedrijfslevenbeleid. Brief van de minister van Economische Zaken 28753 Publiek-private samenwerking 32637 Bedrijfslevenbeleid Nr. 33 Brief van de minister van Economische Zaken Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 4 april 2014 Hierbij

Nadere informatie

Logistieke uitdagingen en kansen binnen Horizon 2020

Logistieke uitdagingen en kansen binnen Horizon 2020 Logistieke uitdagingen en kansen binnen Horizon 2020 Martin Bakker, november 2013 Samenvatting Het nieuwe kaderprogramma voor onderzoek & innovatie van de Europese Unie, Horizon 2020, geeft een breed scala

Nadere informatie

KvK dienstverlening topsectoren

KvK dienstverlening topsectoren MIT regeling 2014 KvK dienstverlening topsectoren Bon Uijting senior adviseur KvK 15 mei 2014 KvK verzorgt vele MKB loketten topsectoren Telnr MKB Loket MKB loketten topsectoren MKB loket Agro Food 088-585

Nadere informatie

TOPSECTOR Wereldoplossingen voor werelduitdagingen

TOPSECTOR Wereldoplossingen voor werelduitdagingen TOPSECTOR TUINBOUW & UITGANGSMATERIALEN Wereldoplossingen voor werelduitdagingen Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Topsector met topcijfers De Nederlandse sector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen behoort

Nadere informatie

WORKSHOP CIRCLE SCAN. Door Wouter-Jan Schouten

WORKSHOP CIRCLE SCAN. Door Wouter-Jan Schouten WORKSHOP CIRCLE SCAN Door Wouter-Jan Schouten WOUTER-JAN SCHOUTEN Doctoraal Bedrijfskunde, Erasmus Universiteit 21 jaar bij the Boston Consulting Group - Partner & Managing Director - Leider van NL Consumer

Nadere informatie

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie

Nadere informatie

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012 Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale

Nadere informatie

Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland

Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland Samenvatting Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland 2014-2020 Inzet op innovatie en een koolstofarme economie In het Europa van 2020 wil Noord-Nederland zich ontwikkelen en profileren als een regio

Nadere informatie

3/12/13. Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen

3/12/13. Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen 3/12/13 Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Mieke Houwen Horizon 2020 : klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Agenda n Horizon 2020 algemeen n

Nadere informatie

Uw business case voor energiebesparing TKI-ISPT. RvT maart 2013

Uw business case voor energiebesparing TKI-ISPT. RvT maart 2013 Uw business case voor energiebesparing TKI-ISPT RvT maart 2013 Het topsectorenbeleid Overheid, Rijksdient voor ondernemend Nederland Tenders voor Demo, pilot en Early adapter projecten Topcluster voor

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Bijpraten Raadsleden Vlissingen, 10 april 2017 Agenda > Welkom: Harry van der Maas (voorzitter stuurgroep) > Stand

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta BZW Bijeenkomst Middelburg, 4 april 2017 Inhoudsopgave 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken

Nadere informatie