Programma 'de tuinbouw in de biobased economy'

Transcriptie

1 1.1 Productschap Tuinbouw Adres Louis Pasteurlaan 6 Postbus 280, 2700 AG Zoetermeer Telefoon Fax Internet info@tuinbouw.nl Programma 'de tuinbouw in de biobased economy' Werkplan PT juni Jan Smits, Leon Mur Productschap Tuinbouw, Programmamanagement Kenniscentrum Plantenstoffen

2

3 Programma 'de tuinbouw in de biobased economy' Werkplan Auteurs Jan Smits Leon Mur Functie Programmamanager Biobased Managing director van het economy en MVO Kenniscentrum Plantenstoffen Telefoon Productschap Tuinbouw, Postbus 280, 2700 AG Zoetermeer Telefoon internet Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook zonder toestemming van de uitgever of auteur. 1

4 2

5 Inhoudsopgave 1. Visie en ambitie 4 2. Thema binnen duurzame tuinbouwketens 4 3. Innovatieopgave 5 4. Concrete actielijnen 5 5. Innovatiecontract Biobased Economy Wat wil de tuinbouw rond 2020 bereikt hebben 6 7. Waar willen we eind 2013 staan 7 8. Plan van aanpak 8 9. Budget Samenwerking Lopende projecten per actielijn Sectorale projectideeën per actielijn Waar liggen (sectoroverstijgende) vraagstukken die de basis vormen waarop biobased ketens kunnen worden ontwikkeld Aanvullende info Bijlage

6 1. Visie en ambitie De transitie naar een biobased economy is noodzakelijk voor zorgvuldig gebruik van natuurlijke grondstoffen en biedt kansen voor versterking van de concurrentiekracht van de sector. In de biobased economy wordt biomassa afkomstig van o.a. planten, bollen, paddenstoelen, bomen en algen gebruikt als groene grondstof voor geneesmiddelen, voedingssupplementen, cosmetica, geur- kleuren smaakstoffen, gewasbeschermingsmiddelen, bouw- en verpakkingsmaterialen, veevoer en energie. Ambitie zoals vastgelegd in de Uitvoeringsagenda van de Topsector Tuinbouw & uitgangsmaterialen - is dat De tuinbouw nieuwe duurzame verdiencapaciteit realiseert door o het tot waarde brengen van plantaardig (rest)materiaal o het leveren van (inhoudsstoffen uit) plantaardig materiaal waaronder paddenstoelen, bomen, algen en kroos aan biobased businesspartners in o.a. farmacie, cosmetica, voeding en voedingssupplementen, feed, chemie, papier, materialen en energie De integrale duurzaamheid (eco footprint) van tuinbouwketens verbetert door gebruik te maken van biobased grondstoffen (daarbij rekening houdend met de effecten van het valoriseren van plantaardig restmateriaal op bodemvruchtbaarheid) 2. Thema binnen duurzame tuinbouwketens Het programma De tuinbouw in de Biobased Economy past binnen de ambitie van de tuinbouwsector op het terrein van duurzame ontwikkeling. Het geeft invulling aan één van de subthema s binnen het innovatiethema Meer met minder van de Uitvoeringsagenda van de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Het programma past ook binnen de kerntaak Duurzame ketens en MVO van de gezamenlijke Productschappen. Er is samenhang met de andere programma s binnen deze kerntaak zoals de programma s voor energie (bio-energie, energie-efficiënte algenteelt), voor plantgezondheid (plantaardige gewasbeschermingsmiddelen) en voor water, bodem & bemesting (teelt van algen en kroos op drainwater of digestaat). 4

7 3. Innovatieopgave Ontwikkelen van kennis, innovaties en producten waarmee tuinbouwondernemers Marktgericht kunnen gaan ondernemen en toegevoegde waarde leveren als partner in duurzame biobased ketens Nieuwe duurzame verdiencapaciteit kunnen realiseren op basis van ontwikkelde business- en verdienmodellen voor biobased ketens Bijdragen aan duurzame ontwikkeling, maatschappelijke positionering en de concurrentiekracht van de Nederlandse tuinbouwsector en hun (nieuwe) businesspartners. 4. Concrete actielijnen Voor het realiseren van bovenstaande ambitie wordt gewerkt aan de volgende vier actielijnen; deze komen overeen met de workpackages zoals genoemd in het Innovatiecontract Biobased Economy (zie 5.) 4.1 Teelt van groene grondstoffen Telen en tot waarde brengen van specifieke planten, inclusief geheel nieuwe teelten, voor de productie van hoogwaardige producten en inhoudsstoffen Benutten van plantaardige reststromen uit alle sectoren van de tuinbouw 4.2 Groene grondstoffen uit aquacultuur (algen en kroos) 4.3 Geïntegreerde bioraffinage Vierkantsverwaarding door isoleren van stoffen voor toepassing in farmacie, voedingssupplementen, cosmetica, veevoer, kleurstoffen, gewasbescherming, vezels en materialen Realiseren van faciliteiten voor valoriseren / benutten van biomassa in de diverse productiecentra 4.4 Bio-energie en biobased materialen Groen gas, biogas, groene warmte en de uitwisseling tussen bedrijven, groene CO2 inclusief benutting digestaat Biobased plantenpotten, gewasbeschermingsmiddelen, substraten en verpakkingsmaterialen 5. Innovatiecontract Biobased Economy Bovenstaande ambities en actielijnen van de tuinbouw sluiten aan op die van diverse andere topsectoren als chemie, energie, agrofood en life sciences. In het door zes topsectoren opgestelde Innovatiecontract Groene Groei, van biomassa naar business staat dat gezamenlijk gewerkt wordt om de omschakeling naar een biobased economy te versnellen en om hoger in de waardepiramide van groene grondstoffen nieuwe product/marktcombinaties te ontwikkelen. Om bij te dragen aan de concurrentiekracht van Nederland zullen er de komende jaren strategische allianties gesloten moeten worden tussen deze sectoren op basis van nieuwe businesskansen. 5

8 6. Wat wil de tuinbouw in 2020 bereikt hebben Er is in 2020 voor de tuinbouwbedrijven en hun businesspartners die hebben geïnvesteerd in de biobased economy aantoonbaar nieuwe verdiencapaciteit gerealiseerd. Het programma en vooral de daaruit voortvloeiende business cases van tuinbouwondernemers in de biobased economy maken onderdeel uit van het tuinbouw-nl brand en dragen bij aan de eco footprint en het maatschappelijk draagvlak van de sector. Per actielijn zijn er de volgende (concept) SMART doelstellingen 6.1 Teelt van groene grondstoffen en benutten van plantaardige reststromen Alle plantaardige reststromen worden nuttig gebruikt en zo goed mogelijk tot waarde gebracht Er is een aantal (10-20) rendabele ketenprojecten tot stand gebracht gericht op het winnen van waardevolle inhoudstoffen uit specifiek geteelde planten of plantaardig restmateriaal; zo veel mogelijk tuinbouwsectoren zijn daarbij betrokken. Het resterende deel van het plantaardig restmateriaal (dat momenteel wordt gecomposteerd) wordt benut voor energieopwekking, waaronder vergisting en de productie van biogas Nutriënten uit plantaardig restmateriaal en digestaat worden zoveel mogelijk terug gewonnen Waterkringlopen worden gesloten door leveren van gezuiverd water voor inzet bij derden 6.2 Groene grondstoffen uit aquacultuur (algen en kroos) De (glas)tuinbouw is een belangrijke speler in de teelt van algen en kroos voor hoogwaardige toepassing in voeding, voedingssupplementen en veevoer. Streefbeeld is een marktgestuurde productie van algen en kroos op een areaal van 50 ha. 6.3 Geïntegreerde bioraffinage Er zijn bouwstenen ontwikkeld waarmee in de diverse tuinbouwlocaties faciliteiten kunnen worden gerealiseerd (centraal en/of decentraal) voor het ontsluiten en benutten van plantaardig (rest)materiaal. Er is een businessmodel ontwikkeld dat bij de realisatie van valorisatie faciliteiten / parken ondersteuning geeft aan een marktgestuurde aanpak met waardecreatie voor de tuinbouwondernemers 6.4 Bio-energie en biobased materialen De tuinbouw maakt binnen economische randvoorwaarden gebruik van biobased materialen. De meerwaarde daarvan wordt in de markt tot waarde gebracht De telersverenigingen in de groente- en paddenstoelenteelt zijn nagenoeg volledig overgeschakeld op biobased consumentenverpakkingen Ook in de sierteelt zijn de gebruikte folies grotendeels biobased Voor plantenpotten wordt gebruik gemaakt van biobased materialen Het aandeel gewasbeschermingsmiddelen van natuurlijke oorsprong in het totale gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is toegenomen van tot De eco footprint van de gebruikte substraten is verbeterd De glastuinbouw maakt gebruik van bio-energie op een schaal van 800 ha (= streefbeeld van Kas als Energiebron). Hiervoor wordt gebruik gemaakt van regionale reststromen 6

9 7. Waar willen we eind 2013 staan Nieuwe product-markt-combinaties o Een nieuwe consumentenverpakking tomaat op basis van tomatenblad is geïntroduceerd o Een tomatendoos met tomatenvezels is geïntroduceerd / idem paprikadoos met paprikavezels o Aubergine (en andere plantaardige) vezels worden toegepast in bouwmaterialen o Er is voor champost perspectief voor een nieuwe toepassing als waardevolle bron van cellulose o Ontsappen van klasse III tomaten en paprika vruchten is operationeel. Zowel het sap als de vezels worden commercieel toegepast. Dit levert betrokken tuinbouwondernemers een aanvullende inkomstenbron o Kroosteelt in kassen op digestaat is op pilotschaal succesvol, is voor toepassing in veevoer een rendabele business case en kan worden opgeschaald o Plantaardig restmateriaal uit o.a. de glastuinbouw en de groenten- en fruit verwerkende industrie wordt op pilotschaal toegepast als veevoer o Er zijn drie BBE-project gestart met perspectief voor levering van plantaardig materiaal aan de cosmetica, de voedingsmiddelen, voedingssupplementen of farmaceutische industrie o Om te komen tot hoogwaardige toepassingen van inhoudsstoffen is een relevant gedeelte van de in Nederland aanwezige diversiteit aan inhoudsstoffen vastgelegd in een extract library. Er is een businessplan ontwikkeld voor de exploitatie en financiering is gerealiseerd. De uitvoering van dit project is in 2013 gestart o Verder aan te vullen vanuit sectoren en regio s Kennis o Er is inzicht in het volume en aanvoerpatroon van de grootste tuinbouw rest- of zijstromen o Er is inzicht in de daarin aanwezige stoffen in relatie tot marktsegmenten o Voor belangrijke marktsegmenten (farmacie, cosmetica, voedingssupplementen) is er een eerste beeld welke plantenstoffen potentieel interessant kunnen zijn o Er is een algenteeltsysteem ontwikkeld voor optimale algenteelt onder glas o Er is inzicht in welke business modellen succesvol kunnen zijn om te komen tot het valoriseren van reststromen en het produceren van hoogwaardige inhoudsstoffen met specifieke teelten Wet- en regelgeving o De toepassing van op digestaat geteeld kroos in vee- en visvoer is wettelijk toegestaan o Voor toepassing van plantaardig restmateriaal in feed zijn er voor de praktijk effectieve en werkbare GMP+ bepalingen van kracht o Wettelijke belemmeringen voor toepassing van plantaardige zijstromen in nieuwe biobased toepassingsmarkten zijn in kaart gebracht. Overleg is gestart voor het wegnemen van deze belemmeringen. 7

10 Netwerk (zie ook punt 10) o De tuinbouw is goed vertegenwoordigd in diverse overlegstructuren op het gebied van de biobased economy zoals in het Dutch Biorefinery Cluster. o De tuinbouw participeert in een samenhangend sector doorsnijdend netwerk, waarin vraag, aanbod en kennis op efficiënte manier bij elkaar worden gebracht. o Er is een landelijk overleg opgezet om de (landelijke en regionale) activiteiten op het gebied van BBE in de tuinbouw op elkaar af te stemmen. Er is een Ondernemingsplatform dat adviseert over de doelen, strategieën en acties. o Er is een business platform opgezet waar bedrijven best practices kunnen uitwisselen op het gebied van business development en in contact kunnen komen met investeerders. Bio Based Business Development Network. o Het Kenniscentrum Plantenstoffen organiseert jaarlijks een thematische conferentie. 8. Plan van aanpak Het PT / Topsector Tuinbouw programma De tuinbouw in de biobased economy wordt opgesteld en uitgevoerd in nauwe afstemming met een Ondernemingsplatform (OP). Een OP wordt samengesteld uit alle relevante en financierende ketenschakels in de sector en heeft maximaal 15 leden (ondernemers of hun werknemers). Het OP wordt gevoed met de vragen vanuit andere sectoren zoals farmacie, cosmetica, voeding, papier enz. Op basis van een visie, ambitie en doelstellingen -document wordt samen met het OP op jaarbasis en volgens onderstaande cyclus bepaald aan welke actielijnen moet worden gewerkt. Vervolgens wordt samen met het OP vastgesteld wat er per actielijn moet gebeuren update visie & strategie haalbaarheidsstudies, onderzoeksprojecten, demonstratieprojecten praktijkmonitoring communicatie: websites, folders, kennisuitwisseling subsidieregelingen activiteiten om belemmerende regelgeving aan te pakken beleidsmatige acties publiekrechtelijke wetgeving etc. 8

11 9. Budget In de Intentieverklaring Innovatiecontract Biobased Economy d.d. 1 december 2011 heeft Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen aan de programmadirectie van het ministerie van EL&I laten weten in 2012 een bedrag in orde grootte van 1,5 miljoen te gaan besteden aan collectief gefinancierd onderzoek en innovatie voor dit subthema. Tevens is aangegeven dat er in 2013 naar verwachting eenzelfde bedrag beschikbaar is. Daarvan komt op jaarbasis 1 miljoen vanuit de collectieve heffing via het PT en 0,5 miljoen van het Kenniscentrum Plantenstoffen. Met aanvulling van de bijdragen van het ministerie van EL&I in het kader van het topsectorenbeleid zal het totaal beschikbare budget voor onderzoek en innovatie voor het programma de tuinbouw in de biobased economy circa 2,5 miljoen bedragen. 10. Samenwerking Green deals Green Deals zijn afspraken tussen bedrijven, organisaties en overheden om groene groei te versnellen. Idee daarachter is dat bedrijven zorgen dat (biobased) projecten van de grond komen, en dat de overheid hiervoor de ruimte geeft en belemmeringen uit de weg ruimt. Op 3 oktober jl. heeft het kabinet een Green Deal afgesloten met de gemeente Westland, LTO Westland en Productschap Tuinbouw voor de realisatie van een biobased park. In dit beoogde park wordt plantaardig restmateriaal uit de tuinbouw verwerkt tot waardevolle stoffen. Nieuwe Green Deals zijn in voorbereiding. Gouden driehoek Beoogd wordt de besturing en programmering van het programma De Tuinbouw in de Biobased Economy uit te voeren in nauwe samenwerking tussen bedrijfsleven / PT, overheid en kennisinstellingen. Dit volgens het succesvolle model van het programma Kas als Energiebron. Participant in ontwerp en uitvoering van het programma is ook het Kenniscentrum Plantenstoffen (KP) dat voor en met de sector een belangrijke bijdrage kan leveren aan het realiseren van de ambities. Het is wenselijk dat de directeur van het KP actief betrokken is bij vergaderingen van het OP. In tabel 1 staat aangegeven voor welke actielijnen en sectoren een leidende rol heeft. Manifest Biobased Economy Op 29 september 2011 ondertekenden 43 partijen het Manifest Biobased Economy. Vanuit de tuinbouw hebben Lans, Bunnik Plants, de Gebroeders Duijvestijn en het Productschap Tuinbouw getekend. Andere ondertekenaars vertegenwoordigen de land- en bosbouw, de chemische en papierindustrie en maatschappelijke organisaties. Met het ondertekenen van het Manifest geven partijen aan gezamenlijk te gaan bouwen aan een duurzame biobased economy. Dit gebeurt o.a. door kennisuitwisseling en het verbinden van vraag en aanbod. 9

12 Topsector Agro&Food en andere topsectoren Ook de Topsector Agro&Food heeft een biobased agenda opgesteld. De onderwerpen in die agenda komen in sterke mate overeen met die van de tuinbouw: teelt, valoriseren van zijstromen, bioraffinage, toename van de resource-efficiency in de keten en verlagen van footprints. Dit biedt aanknopingspunten voor samenwerking en synergie. Verbinding met de andere topsectoren wordt gerealiseerd door het cross sectorale Innovatiecontract Biobased economy In de gedeelde toekomstvisie van de 6 topsectoren staat dat de overgang naar de biobased economy rond 2050 voltooid moet zijn. Overige stakeholders Dit ondernemersgedreven programma werkt ook samen en legt verbindingen met diverse andere partijen zoals brancheorganisaties, de greenports, kennisinstellingen, ministeries, provincies, gemeenten, banken, toeleveranciers en innovatieplatforms. 10

13 11. Lopende projecten per actielijn 11.1 Programmalijn Teelt van groene grondstoffen Praktijkproject Emmen voor de teelt van medicinale kruidenplanten in de glastuinbouw voor gegarandeerde en optimale concentraties plantenstoffen DLV-project Steviateelt 11.2 Groene grondstoffen uit aquacultuur (algen en kroos) PT Algenteeltsystemen voor de tuinbouw leren van huidige systemen bij telers PT Integraal ontwerp duurzame algenteeltsystemen voor de tuinbouw PT telersgroep Ondersteunen opzet marktgestuurde ketenprojecten en algen keten coöperatie Praktijkproject Kroosteelt op digestaat in kringloopproject tuinbouw veehouderij vergisting 11.3 Programmalijn geïntegreerde bioraffinage PT Winnen van natuurlijke biociden uit tomaten- en paprikaloof PT Waarde champost voor biobased PT Compost als bouwmateriaal of biomassa PT Ontwikkelen van consumentenverpakkingen uit tomatenblad KP-project Zijstromen uit de tuinbouw als grondstof voor papier; verpakken tomaten in tomatendoos met tomatenvezels Praktijkproject / Green Deal in voorbereiding: Plantenvezels voor bouwmateriaal KP Zijstromen uit de paprikateelt in de feed-keten 11.4 Programmalijn bio-energie en biomaterialen PT Bio-energie in de glastuinbouw EL&I Verkenning biomassa vergassing in de glastuinbouw Praktijkproject champost voor energievoorziening 11.5 Programmalijn overstijgend PT Kenniscentrum Plantenstoffen Green Deal Ontwikkeling Biobased Valorisatiepark Westland Green Deal fosfaatkringloop 11

14 12. Sectorale project-ideeën per actielijn; waar liggen aanknopingspunten voor quick wins en goede praktijkvoorbeelden? Glasgroenten Glasbloemen Vollegronds- Groenten (incl. gr en fr verw. Industrie) Fruit Bollen Bomen Paddenstoelen Hoveniers Teelt groene grond-stoffen Valoriseren rest-stromen Teelt van digitalis voor farmaceutische toepassing Tomatenblad voor tomatentray Aubergine vezels in bouwplaten Sap en voedingsvezels uit klasse III tomaten en paprika Paprika en tomaten vezels tbv papier & karton Kruidenteel t Teelt Stevia Uienreststroom tbv winnen van quercitine Wortelsap en bietensap uit klasse II Eiwitten uit peulvruchten klasse II Zetmeel en suikers uit gr en fr verw. Industrie voor derden Klasse III fruit voor sappen & bio-ethanol & inhoudsstoffen Energieopwekking uit hout Narcis voor Glanthamine? Inhoudsstoffen reststromen bollenbroei (o.a. tulp) Aangroei Taxus voor Paclitaxel Energieopwekking uit snoeihout Champost in bouwplaten Champost in karton en papier Inhoudsstoffen champignon voetjes Energieopwekki ng uit snoeihout Valoriseren rest-stromen II In kaart brengen Reststromen (soort, hoeveelheid, patroon) inclusief de reststroom digestaat De daarin aanwezige vezels, inhoudsstoffen en mineralen (met koppeling naar potentiële afnemers) en energiewaarde Workshops met ondernemers, experts en marktpartijen voor ontwerpen business cases Ondersteunen praktijkpilots 12

15 Aquacultuur Algen en kroos Ontwikkeling teeltsystemen Opzet algen keten coöperatie Kroosteelt op digestaat voor veevoer Geïntegreerde bioraffinage Biobased materialen Winnen biociden uit tomaten- en paprikaloof Diverse technische mogelijkheden; kostprijs is belemmering Ontwikkelen biosubstraat Biobased onkruidfolie Biobased onkruidfolie Biobased potten Bio-substraat Compost is Biobased Voor dekaarde zijn veenvervangers een must Bio-energie Houtketel, hout-wkk (local4local) Vergisting i.s.m. veehouderij Vergassing riet / bermgras Snoeihout voor hout-ketel, hout-wkk Zie glas Zie fruit Energie uit champost Groene reststromen omzetten in bioenergie (zie fruit) 13

16 13. Waar liggen ( sectoroverstijgende) vraagstukken die de basis vormen waarop biobased ketens kunnen worden ontwikkeld Glasgroenten Glasbloemen Vollegronds- Groenten incl gr en fr verw indu Fruit Bollen Bomen Paddenstoelen Hoveniers Teelt groene grondstoffen Valoriseren reststromen Aquacultuur Algen en kroos Geïntegreerde bioraffinage Biobased materialen Zijn er vanuit de farmaceutische, cosmetica, voedingssupplementen en veevoeder industrie concrete vragen naar plantenstoffen? Welke? Hoe kunnen we op een structurele wijze de in de Nederlandse Tuinbouw aanwezige inhoudsstoffen op bioactiviteit testen. Basis is nodig voor het initiëren van hoogwaardige teelten. Kwantificeren van de verdiencapaciteit van de tuinbouw in de biobased economy. Welke verdienmodellen zijn succesvol? Hoe financieren we risicovolle productontwikkelingstrajecten. Betrekken van investeerders, ontwikkelingsmaatschappij? Voorbereiden ondersteunend beleid voor risico afdekking en ondersteuning van onrendabele top in opstartfase. Opzet biobased revolving fund. Hoe zorgen wij ervoor dat er samenhang en synergievoordelen ontstaat tussen de biobased activiteiten in de regio s. Opstellen businessplan voor opzetten library met brede collectie inhoudsstoffen. Screenen op bioactiviteit door afnemende sectoren Verkenning beperkingen in wet- en regelgeving voor toepassing plantenstoffen in food en feed Voor welke inhoudsstoffen van algen / kroos (eiwitten, vetzuren, anti-oxidanten, kleurstoffen) is er marktvraag en welke specificaties zijn van belang Zijn er beperkingen in wet- en regelgeving Formuleren voorwaarden voor het realiseren van biobased valorisatieparken met aandacht voor Kwantificeren van de verdiencapaciteit voor de tuinbouwsector en de ondernemers daarbinnen Opzetten van een vraaggestuurde organisatie Eigendomsstructuur Voor welke biobased materialen (verpakkingen, meststoffen, substraten, gewasbeschermingsmiddelen) is er conceptueel meerwaarde in de markt te realiseren Welke (logistieke) knelpunten moeten worden opgelost voordat sectorbrede toepassing mogelijk is 14

17 Bio-energie Oplossen beperkingen in wet- en regelgeving covergisting en vergisting van dierlijke mest 15

18 14. Aanvullende info Routekaart Tuinbouw in de Biobased Economy: zie PT site Groene Groei Van biomassa naar business zie Uitvoeringsagenda Bron voor Groene Economie zie sectoren.nl/tuinbouw/sites/default/files/documents/uitvoeringsagenda_ _tuinbouw_en_uitgangsmaterialen_(december_2011)%201%20.pdf 16

19 Bijlage 1 Matrix actielijnen en sectoren Actieve rol Kenniscentrum Plantenstoffen Glasgroenten Glasbloemen Vollegronds- groenten Fruit Bollen Bomen Paddenstoelen Teelt groene grondstoffen Valoriseren reststromen Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja (vanaf 2013) Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja (vanaf 2013) Aquacultuur Algen en kroos Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Ja vanaf 2013** Geïntegreerde bioraffinage Biobased materialen Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja (vanaf 2013) Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Bio-energie Nee* Nee* Nee* Nee* Nee* Nee* Nee* * Hier geldt dat het kenniscentrum niet actief projecten gaat initiëren/ondersteunen. Wel is het van belang dat vergisting (bio-energie) als toepassing meegenomen wordt in alle programma s van het KCP waarbij voornamelijk de uiteindelijke vergistingswaarde van het restmateriaal (na bv bio raffinage of persen) zal worden berekend en meegenomen moet worden in de ontwikkeling van de business modellen. ** Hier zal de rol van het KCP meer zijn om te helpen de verbindingen te leggen met de afnemende sectoren. 17

20 18

21

22 Productschap Tuinbouw Adres Louis Pasteurlaan 6 Postbus 280, 2700 AG Zoetermeer Telefoon Fax Internet info@tuinbouw.nl