Rotterdam Investment Agency Verantwoording 2012 & Ambities 2013

Transcriptie

1 Rotterdam Investment Agency Verantwoording 2012 & Ambities 2013

2 Inhoudsopgave SAMENVATTING 2 1. VERANTWOORDING Resultaten Current Investor Development Resultaten (internationale) acquisitie Resultaten Expatdesk Rotterdam Overzicht belangrijkste activiteiten AMBITIES Economische noodzaak Personeel Resultaatafspraken Current Investor Development Resultaatafspraken (internationale) acquisitie Resultaatafspraken Expatdesk Interne organisatie BIJLAGEN Verantwoording nieuwe vestigers Landenanalyse Analyse vestigingsklimaat Rotterdam

3 Investeringsprojecten 2012

4 Samenvatting Waarom Rotterdam Investment Agency? De Rotterdam Investment Agency is een strategische business partner van de Gemeente Rotterdam die optimale kansen creëert en benut voor publieke en private partijen in Rotterdam regio door hen samen te brengen en handvaten aan te reiken. Om gezamenlijk op synergetische wijze Rotterdam op economisch- en sociaal economisch gebied sterker te maken voor haar doelgroepen; nieuwe internationale vestigers, grote internationale en internationaal georiënteerde bedrijven en haar Rotterdamse beroepsbevolking. Streven is hiermee Rotterdam te positioneren als een krachtige dynamische stad en regio waar het goed leven, werken en wonen is en daarmee een onuitwisbare en krachtige positie in te laten nemen op de wereldkaart. Resultaten 2012 Figuur 1: Schematische weergave behaalde resultaten RIA 2012 Resultaatgebieden Current Investor Development Aantallen 2012 Unieke bezoeken key accounts & major accounts 220 First contact visits met major accounts Vervolggesprekken tbv casuïstiek en behoud- & uitbreidingsprojecten 40% (88) v/d bezoeken 240 Aantal afgeronde casuïstiek 14 Aantal behaalde projectinvesteringen (behoud en uitbreiding) voor Rotterdam regio 7 NOOT: Vanwege een verdiepingsslag in de administratieve opzet van Current Investor Development is het niet mogelijk om een vergelijking te trekken met

5 Resultaatgebieden acquisitie Aantal behaalde projectinvesteringen/nieuwe internationale vestigers Aantal nieuwe, behouden en uitbreidingsbanen voor Rotterdam regio Aantal nieuwe, behouden en uitbreidingsbanen voor Rotterdam regio over 3 jaar Financiële investering in Rotterdam over 3 jaar Groei in % ,7% ,9% ,3% ,6% Gemiddeld aantal pijplijnprojecten ,6% Resultaatgebieden Expatdesk Groei in % Aantal klantcontacten ,1% Aanvragen behandelde verblijfsvergunningen Nieuwe bedrijven toegevoegd aan pilot kennismigranten % ,2% Bezoeken regio Rotterdam % Evenementen % Uit bovengenoemde resultaten kan worden geconcludeerd dat de RIA in een behoefte van de stad voorziet waar het acquisitie en accountmanagement van internationale en regionale accounts en begeleiding van Expats betreft. De afgelopen 3 jaar laat de RIA een duidelijke groei zien in de behaalde resultaten. Zowel in 2010, 2011 als wel in 2012 behaalt de RIA resultaten conform target en loopt hiermee in lijn met de afgesproken Collegedoelstellingen Ambities 2013 Komend jaar wordt doorgegaan op de ingeslagen weg. Er is winst te behalen door de relatie met partners, dienstverleners, Rotterdams bedrijfsleven verder te versterken met behoud van focus en verdere professionalisering. Current Investor Development draagt komend jaar bij aan het concernbrede accountmanagement. Er wordt nog meer ingezet op het aanleveren van hoogwaardige rapportages en het gebruik van de kwalitatieve informatie over vestigingsfactoren en sectoren, die tijdens de gesprekken wordt verzameld. Target voor 2013 zijn 250 gesprekken met current investors. De acquisitie-strategie blijft zich primair richten op dezelfde landen en sectoren. Doelstelling is om in investeringsprojecten te realiseren. De Expatdesk zal in 2013 het strategisch plan voor de komende jaren verder invullen en uitwerken. Het aantal aanvragen verblijfsvergunning zal zich komend jaar naar verwachting stabiliseren. 3

6 Toekomstige ontwikkelingen: Rotterdam Partners Komend jaar zal Rotterdam Partners zijn beslag moeten krijgen. Doel is om door bundeling van de internationale marketing en acquisitie activiteiten van de stad een grotere betrokkenheid van het bedrijfsleven, binnen een verzelfstandigde organisatie meer zichtbaarheid te creëren, grotere slagkracht te krijgen en meer focus aan te brengen. Deze ontwikkeling is een belangrijke stap naar verdere professionalisering en sterkere positionering van de RIA, waarbij onafhankelijkheid, continuïteit en goede governance belangrijke randvoorwaarden zijn die komend jaar moeten worden uitgewerkt. 4

7 1. Verantwoording Resultaten Current Investor Development In het afgelopen jaar heeft de RIA vanuit current investor development (CID) 220 unieke bezoeken afgelegd op board room niveau bij internationale en internationaal georiënteerde bedrijven in de Rotterdam regio. Elk bezoek kenmerkt zich door het bespreken van een aantal onderwerpen, zoals de diverse vestigingsfactoren die van belang zijn voor de aanwezige organisaties in de Rotterdam regio. Deze zijn bepalend voor het algehele beeld over het vestigingsklimaat in Rotterdam. Zoals de bedrijfsstrategie, hieruit kunnen leads voor een behoud- en/of uitbreidingsproject worden opgevangen. De organisatie maakt een strategische heroverweging t.o.v. de huidige huisvesting. De mate van tevredenheid van de accounts over Rotterdam en bedrijfsspecifieke problemen worden in kaart gebracht en opgelost, de zgn. casuïstiek waar een organisatie tegen aan loopt binnen Rotterdam waar de Gemeente Rotterdam een rol in kan spelen. De bedrijven die zijn bezocht in 2012 zijn enerzijds de internationale en internationaal georiënteerde bedrijven in de stad en regio, de zgn. key accounts, en zijn van groot strategisch belang voor Rotterdam, zowel op grond van aanzien, werkgelegenheid als economische spilfunctie. Anderzijds zijn diverse bezoeken afgelegd aan de zgn. major accounts, bedrijven uit bepaalde sectoren en nieuwkomers die eveneens van belang zijn voor Rotterdam. Ruim 40% van de 220 bezoeken in 2012 zijn een first contact visit geweest vanuit de Gemeente Rotterdam, dit tot grote tevredenheid van deze bedrijven. Op basis van de 220 bezochte bedrijven in 2012 gaat ruim 17% (aantal 38) van de bedrijven in 2013 en 2014 een strategische (her)overweging maken omdat het huurcontract in die periode afloopt. Deze strategische heroverweging kan leiden tot uitbreiding van de huidige vestigingslocatie, relocation (verplaatsing binnen Rotterdam regio voor grotere of kleinere huisvestiging) of heroverwegen of Rotterdam regio de juiste vestigingslocatie voor hen is. Of ze kunnen gewoon blijven waar ze nu gevestigd zijn. Overwegingen voor eventueel vertrek uit Rotterdam zijn zeer divers van aard. Hoge huur- en servicekosten kunnen een reden zijn om zich buiten Rotterdam te oriënteren, wensen van het moederbedrijf in het buitenland om te centraliseren in Europa kunnen een reden zijn of een verouderd kantoorpand. Het aflopen van een huurcontract is hiervoor dikwijls een natuurlijk moment. Ook verneemt de RIA steeds vaker dat een kantoor gevestigd op een bedrijventerrein voorkeur heeft voor een verhuizing richting het centrum van de stad. De RIA is in al deze 38 gevallen betrokken geweest om de Rotterdamse propositie goed in te vullen voor de desbetreffende bedrijven. Streven voor 2012 was 250 unieke bezoeken te brengen aan 250 verschillende bedrijven. In enge zin is dit streven net niet waargemaakt. Uiteindelijk zijn er ruim 220 unieke bezoeken afgelegd bij even zoveel verschillende bedrijven. Verklaring hiervoor is het grote aantal binnengekomen casussen en binnengekomen behoud en/of uitbreidingsprojecten van bedrijven in de Rotterdam regio. Dit heeft geleid tot een forse groei van het aantal vervolggesprekken. Een vervolggesprek wordt ingepland met een account indien er lopende casuïstiek is en/of er sprake is van een behoud- en/of uitbreidingsproject. Om de casuïstiek op te lossen voor de account of de account te helpen uitbreiden of te behouden voor de stad, 5

8 maken de accountmanagers diverse afspraken met verschillende partijen zoals het College van B&W, service providers in de stad, diverse gemeentelijke diensten en strategische netwerkpartners. Hier gaan veel arbeidsuren in zitten om deze projecten en casuïstiek succesvol af te ronden en de accounts in voldoende mate tevreden te stellen. Gemiddeld genomen vinden er 3 vervolggesprekken plaats per project en 2 vervolggesprekken per casus van het moment dat deze binnenkomen tot aan de definitieve afronding. In 2012 zijn er 69 casussen binnengekomen bij de RIA waarvan er in totaal 14 casussen zijn afgerond naar volle tevredenheid van de accounts. Casuïstiek vanuit het bedrijfsleven van Rotterdam wordt door de accountmanagers neergelegd bij de verantwoordelijke gemeentelijke diensten. Zolang deze casussen niet zijn opgelost, wordt er regelmatig door RIA gerappelleerd en staat de desbetreffende case nog niet als afgehandeld in ons administratieve systeem. Dit om er voor te zorgen dat de account niet van het kastje naar de muur wordt gestuurd. Daarnaast zijn er in totaal 45 behoud- en uitbreidingsprojecten binnengekomen in Hierdoor hebben de accountmanagers, naast de 220 unieke bezoeken aan key- & major accounts, ook nog eens 240 vervolggesprekken gevoerd in De ambitie van 250 gesprekken in ruime zin is dan ook ruimschoots behaald. Voorbeeld CID en regionale samenwerking Een bedrijf met ruim 180 arbeidsplaatsen heeft haar Europese hoofdkantoor in Rotterdam regio gevestigd. Deze organisatie heeft recent een concurrerend bedrijf overgenomen. Het hoofdkantoor van het reeds overgenomen bedrijf staat in Brussel. De strategische (her)overweging voor de organisatie is momenteel waar de totale organisatie op termijn het gezamenlijke hoofdkantoor wil gaan vestigen: in Rotterdam of in Brussel? Wanneer dit traject succesvol uitvalt voor Rotterdam regio zal het bedrijf het hoofdkantoor uitbreiden met nog eens 60 a 80 arbeidsplaatsen. Momenteel speelt er een diversiteit aan casuïstiek. Deze casuïstiek varieert van OV bereikbaarheid, parkeerproblematiek en het succesvol organiseren van de werving en selectie van personeel, indien het hoofdkantoor behouden blijft voor de regio. De rol die de RIA invult is het regisseren en coördineren van het totale (onderhandelings)proces met het bedrijf. Daarmee is de RIA de verbindende schakel tussen diverse betrokken partijen, zoals de NFIA, HbR, Rijkswaterstaat en Gemeente Rotterdam en overige betrokkenen. Op initiatief van de RIA is ook de Verkeersonderneming van Rijkswaterstaat betrokken. Rijkswaterstaat is momenteel samen met de klant een zgn. mobiliteitsscan aan het uitvoeren voor de kantoorlocatie ivm de ontsluiting van de omliggende wegen die van grote invloed zijn op het planning & logistieke proces van de organisatie. Tevens is het Concern Mobiliteitscentrum (CMC) van de Gemeente Rotterdam door de RIA nauw betrokken bij dit project ivm het adequaat kunnen anticiperen op de eventuele toekomstige personeelsbehoefte van het bedrijf. Het zal in de praktijk veelal gaan om functies op administratief -, juridisch- en personeelsgebied en logistieke planners. Recent heeft de RIA een kennismakingsgesprek georganiseerd tussen de nieuwe directeur voor Europa en het college van Capelle a/d IJssel. Huidige stand van zaken is dat er een stevige en solide zowel relationele als inhoudelijk basis is gecreëerd met het bedrijf en onze partners, en daarmee indirect met onze regio. De besluitvorming over de definitieve vestigingslocatie van het hoofdkantoor zal naar verwachting eind 2013 worden genomen. 6

9 Totaal aantal projectinvesteringen behouden voor Rotterdam In 2012 heeft de RIA 7 grote internationaal georiënteerde en toonaangevende organisaties behouden en helpen uitbreiden in de Rotterdam regio. Hiermee zijn in totaal ruim 1400 arbeidsplaatsen gemoeid. Dit heeft positieve gevolgen voor het behouden van de werkgelegenheid in Rotterdam en tegelijkertijd ook de uitstraling van Rotterdam als grote dynamische en toonaangevende wereldstad. Ook dit jaar is weer gebleken dat accountmanagement een integraal onderdeel uitmaakt van het acquisitieproces. Ten eerste blijkt uit CID-gesprekken met een zekere regelmaat dat het betreffende bedrijf overweegt te vertrekken of uit te breiden, waarna dit investeringsproject door RIA wordt opgepakt. Ten tweede worden belangrijke accounts vaak ingezet als testimonials om potentiële nieuwe investeerders te informeren over hun ervaringen. En ten derde brengen deze bedrijven de RIA op de hoogte van ontwikkelingen in de sector, in landen of bij bepaalde bedrijven waar de RIA vervolgens direct op kan anticiperen. Sectorale ontwikkelingen Rotterdam 2012 op basis van CID gesprekken Sector HIC De sector HIC is sterk vertegenwoordigd in Rotterdam met een groot aantal internationale bedrijven, zowel in de haven als in de stad. Het Havenbedrijf heeft relaties met de bedrijven in het havengebied. De toegevoegde waarde van RIA is bij deze bedrijven vooral de verbinding met de stad, het bespreken en het verder brengen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, quality of life, bereikbaarheid, belastingen en overige vestigingsfactoren. Factoren die het vestigings- en ondernemersklimaat beïnvloeden en versterken. Bedrijven in het havengebied noemen bereikbaarheid en het vinden van technisch personeel als knelpunten. In Rotterdam zijn alle vervoersmodaliteiten sterk vertegenwoordigd: vervoer over water, door de lucht, per spoor en over de weg. De hele logistieke sector heeft in 2012 een moeilijk jaar achter de rug. Uit gesprekken met bedrijven uit de Transport & Logistiek sector komt naar voren dat het vervoer over de weg last heeft van de sterk gestegen brandstofprijzen én de toenemende concurrentie van transportbedrijven uit Oost Europa, die tegen fors lagere tarieven werken. Het spoorvervoer is redelijk stabiel met een lichte groei op Duitsland. De binnenvaart heeft te kampen met overcapaciteit, waardoor de prijzen en de marges onder druk staan. Dat geldt ook voor de zeevaart. De verwachting is dat Maasvlakte 2 de gehele sector een enorme impuls zal geven. Zakelijke Dienstverlening Elk bedrijf ervaart zware druk op de omzet door de huidige economische crisis. Een aantal bedrijven kan door aanpassing van zijn focus, bijvoorbeeld meer aandacht voor sales, het aanboren van nieuwe markten en diversifiëren van producten, de stagnerende omzet opvangen. Andere bedrijven teren in op reserves, zijn genoodzaakt mensen te ontslaan en hopen dat ze de organisatie door de crisis heen kunnen loodsen. Met name de banken hebben enorm last van de crisis, de verzekeringsbranche idem, maar weet tot op heden aardig de broek op te houden. Ook in de advocatuur en accountancy wordt de crisis zwaar gevoeld. Klanten gaan zich meer richten op prijs in plaats van oude bestaande relaties. De crisis is vooral hard ingeslagen in de vastgoed- en de bouwsector. Bijna alles ligt stil en er zijn al veel mensen ontslagen in de afgelopen jaren. Dit heeft ook gevolgen voor alle branches die gerelateerd zijn aan vastgoed en de bouw, bijvoorbeeld leveranciers zoals technische installateurs. Er zijn verschillende internationale, toonaangevende en snelgroeiende ICT bedrijven gevestigd in Rotterdam. Hier zijn vaak hoogwaardige kennisbanen bij, vooral voor jongeren zijn dit aantrekkelijke bedrijven (innovatieve open jonge bedrijfscultuur). 7

10 Tegelijkertijd verneemt de RIA uit de markt dat de creativiteit en het klimaat daarvoor goed is, maar er bijna geen programmeurs en softwaredevelopers zijn te vinden in Rotterdam regio en de rest van Nederland. De verzekering/assurantiën branche is in Rotterdam een belangrijk onderdeel van de sector zakelijke dienstverlening. Veel kantoren hebben er voor gekozen hun hoofdkantoor in Rotterdam te vestigen. Hier is veel werkgelegenheid mee verbonden in Rotterdam. De RIA onderzoekt waar deze branche specifiek behoefte aan heeft en hoe de Gemeente Rotterdam hen verder kan ondersteunen. Dit heeft tot doel Rotterdam meer te positioneren als het centrum van de verzekeringsbranche in Nederland. De RIA verbindt de verschillende bedrijven aan elkaar met als doel de verzekeringsbranche te verankeren in de stad. Dit wordt gedaan door mee te denken over een betere aansluiting van opleiding op de behoefte van de bedrijven in de verzekeringsbranche. Medisch De medische bedrijvigheid in Rotterdam is relatief beperkt. Samen met Erasmus MC en enkele bedrijven hebben een aantal gesprekken en verkenningen plaatsgevonden hoe we meer medische bedrijvigheid naar Rotterdam kunnen halen. De opening van de Rotterdam Science Tower is een interessante toevoeging en een duidelijke versterking van de Rotterdamse propositie voor het medische cluster. De aansluiting op Medical Delta krijgt steeds meer vorm en inhoud. De RIA is samen met het Rotterdamse bedrijfsleven bezig om via een best practice voorbeeld (Boston) de internationale kansen voor Rotterdam te onderzoeken. Dit initiatief wordt gesteund door het College van B&W. Creatief Er zijn afgelopen jaar met een beperkt aantal bedrijven uit de creatieve sector gesprekken gevoerd. Veel bedrijven uit de sector zijn MKB-bedrijven en niet internationaal georiënteerd. Met de Rotterdam Media Commission is regelmatig overleg over de focus die binnen deze sector in Rotterdam wordt aangebracht. De grotere bedrijven die RIA heeft gesproken zijn internationaal actief en doen het over het algemeen goed. Zij zijn tevreden over het vestigingsklimaat in Rotterdam. Vestigingsklimaat Rotterdam 2012 op basis van de CID gesprekken De mate van tevredenheid bij current investors in Rotterdam over het vestigingsklimaat is gemeten aan de hand van de 9 vestigingsindicatoren. Ieder kwartaal levert de RIA een CID rapportage op aan diverse stakeholders en beleidsmakers binnen het concern Rotterdam. In de bijlage staat een uitgebreide beschrijving op basis van de gesproken accounts in Onderstaand volstaan we met een korte weergave: Het fiscale klimaat van Nederland wordt als gunstig ervaren en de houding van de belastingdienst wordt geprezen; er zijn goede afspraken met de belastingdienst te maken en het feit dat zij gevestigd zijn in Rotterdam wordt bijzonder geapprecieerd. Over het algemeen is het (inter)nationale bedrijfsleven tevreden over de kwaliteit en kwantiteit van de infrastructuur in en rondom Rotterdam. Ongeveer 60% van de respondenten geeft aan de infrastructuur een goede beoordeling te geven. Vooral de bedrijven die zich rondom Rotterdam Centraal en Alexanderpolder geven aan tevreden te zijn. Daarentegen zijn bedrijven gevestigd op bedrijfsterreinen aanzienlijk minder tevreden over de bereikbaarheid. Bedrijven in het havengebied noemen de huidige situatie op de A15 als knelpunt. De arbeidsmarkt wordt door de respondenten als goed beoordeeld. Nederland wordt geprezen om het relatief hoge opleidingsniveau en meertaligheid van de bevolking en specifiek Rotterdam staat goed bekend om de echte 8

11 aanpakmentaliteit de zgn. Can do mentality. Door de crisis worden er over het algemeen weinig mensen aangenomen. Daarnaast is het voor veel bedrijven lastig om goed gekwalificeerd personeel te vinden. Dit probleem is bekend bij de kennisinstellingen, waar de instroom voor bijvoorbeeld technische studies erg mager is. Tegelijkertijd speelt de vergrijzingproblematiek in steeds grotere mate een rol, vooral voor bedrijven met technisch personeel. De komende 5 à 10 jaar wordt een grote uitstroom van personeel verwacht vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd van het personeel. Veel Nederlandse en buitenlandse bedrijven merken op dat Rotterdam de laatste jaren aantrekkelijker is geworden door het gevarieerde aanbod van culturele voorzieningen en festivals, goede restaurants, de internationale oriëntatie van de stad en de fysieke toegankelijkheid. Toch ook wat punten van kritiek: nog steeds wordt de binnenstad in de avond als te weinig levendig ervaren. Er is ook een duidelijke perceptie van te weinig groen in de binnenstad. De vele werkzaamheden zorgen voor een rommelig straatbeeld. Nog niet alle bedrijven zijn op de hoogte van de services die de Expatdesk aanbiedt. Die bedrijven die wel ervaring hebben met de Expatdesk zijn zéér tevreden over de snelheid van handelen en de pro actieve houding. Dat vindt men niet altijd van de IND. De algemene regelgeving vanuit het kabinet tbv Expats en kennismigranten wordt soms als onduidelijk ervaren. Steeds meer bedrijven incorporeren duurzaamheid en borgen het zorgen voor de omgeving in hun bedrijfsprocessen en cultuur. Niet alleen om ideële doeleinden, maar juist omdat dit steeds meer een vereiste is van klanten en opdrachtgevers. Bovendien blijkt uit verschillende onderzoeken dat bedrijven die duurzaam werken op langere termijn meer rendement genereren en winstgevender zijn. Over het algemeen is te zien dat bedrijven niet alleen met technische innovatie bezig zijn, maar ook veelal inzetten op procesinnovatie. Door de crisis en de lagere marges leiden deze procesinnovaties tot een grotere efficiency en leveren daarmee een kostenbesparing op voor de bedrijven. Nederland wordt verder ervaren als een representatief testland. 9

12 Push- & pullfactoren Pushfactoren zijn factoren die door bedrijven als negatief worden ervaren en kunnen leiden tot een vertrek uit het gebied en/of de regio. Pullfactoren zijn daarentegen de positieve factoren die bedrijven aantrekken om zich te gaan vestigen in een bepaald gebied en/of regio en dragen er toe bij bedrijven te behouden en te doen laten uitbreiden in het gebied en/of de regio. Concluderend op basis van de gesprekken met current investors zijn de belangrijkste pullfactoren voor Rotterdam de infrastructuur (de relatief goede autobereikbaarheid van de binnenstad), de gunstige m2 prijs voor kantoorruimte, de beschikbaarheid van voldoende kantoorpanden en het internationale business climate voor zakendoen wordt als zeer positief ervaren, mede door de aanwezigheid van veel internationale bedrijven en de zakelijke netwerken in Rotterdam. De mentaliteit van aanpakken en het gunstige Nederlandse belastingklimaat worden ook als positieve punten genoemd. Verder wordt opgemerkt dat het gemeentelijk apparaat en het college goed toegankelijk is voor bedrijven en ondernemers. De snelheid van schakelen en handelen wordt hierin het meest opvallend gezien. De pushfactoren die door bedrijven worden genoemd zijn de arbeidsmarkt; met name het lastig vinden van technisch personeel en de relatief grote arbeidsrechtelijke bescherming die werknemers in Nederland genieten. Bij de kwaliteit van leven wordt huisvesting voor Expats als mager punt genoemd. Doorvragend blijkt dan vaak dat het meer om perceptie en onbekendheid met het aanbod gaat. Overigens is het belangrijk te melden dat push en pull factoren voor ieder bedrijf en voor iedere business case weer verschillend zijn, het blijft lastig om algemene conclusies te trekken. Het knelpunt met betrekking tot het aantrekken van voldoende gekwalificeerd technisch personeel is reeds door het gemeentebestuur opgepakt en krijgt speciale aandacht in verschillende programma s zoals de Sectoragenda Techniek (onderdeel van het programma Arbeidsmarkt), het Nationaal Programma Zuid, waarin jongeren verleid worden een baan of studie in de techniek te kiezen, Rotterdam Carrierestad, Gave Haven, Rotterdam World ICT. Ook zijn er intensieve contacten met de Regionale Opleidingencentra (ROC s) en bedrijfsvakscholen, zoals Goflex en KEI. Mede vanwege het inzicht dat current investor development bij de key en major accounts op heeft geleverd over het investeringsklimaat in Rotterdam, en hoe de bedrijven tegen de gemeente aankijken, is het acccountmanagement tot een van de leidende principes binnen het concern Rotterdam verklaard. Vertrekpunt is de wijze waarop daar in de afgelopen paar jaar door de RIA vorm aan is gegeven. Vanuit de RIA is dit jaar pro actief meegedacht over de uitrol en invulling voor de rest van het concern en een goede aansluiting op en aanpassing van de bestaande werkwijze bij de RIA. In 2012 is een start gemaakt met het vergroten van de betrokkenheid van de afzonderlijke concerndirecteuren door met hen bedrijfsbezoeken te organiseren, naast de bezoeken die reeds met wethouders en burgemeester worden afgelegd. 10

13 1.2. Resultaten (internationale) acquisitie Jaar Richtlijn aantal te behalen investeringsprojecten Behaalde investeringsprojecten 2009* / * Totaal *Behaalde resultaten in 2009 tellen niet mee voor Collegetarget Projectinvesteringen Acquisitie 2012 Eind 2012 zijn over de gehele Collegeperiode van 3 jaar in totaal 72 investeringsprojecten succesvol afgerond van het Collegetarget van 100 nieuwe vestigers door de RIA. De RIA realiseerde 28 investeringsprojecten in Voor gedetailleerde informatie zie de bijlage. Het totaal aantal arbeidsplaatsen is ten opzichte van 2011 met ruim 100% gestegen tot 1867 arbeidsplaatsen na drie jaar, een verdubbeling. De totale financiële investering die de nieuwe bedrijven doen in Rotterdam is met ruim 248,5% gestegen t.o.v tot ruim 193 miljoen Euro na drie jaar. In de voorgaande Collegeperiode , voor de oprichting van de RIA, zijn in totaal gedurende de gehele Collegeperiode van 4 jaar, 55 projectinvesteringen behaald. Wanneer telt de RIA een investeringsproject? De RIA telt een investeringsproject tot haar behaalde resultaten indien er voldaan wordt aan 2 onderdelen, respectievelijk: 1. Het betreffende bedrijf wordt geregistreerd bij de Kamer van Koophandel in Rotterdam. 2. Het bedrijf bevestigt zelf via een zogenaamde confirmation letter (CL) dat het zich met hulp van de RIA in de Rotterdamse regio gevestigd heeft. De RIA is bij diverse projecten betrokken geweest die in bovenstaand schema niet worden meegerekend, omdat niet aan alle formaliteiten (KVK uittreksel en ondertekende CL) is voldaan. Zo heeft de RIA bijvoorbeeld geassisteerd bij een groot investeringsproject in Alblasserdam (met significante effecten op de regionale arbeidsmarkt en economie), maar wordt dit project niet meegerekend omdat Alblasserdam niet binnen het RIA-gebied valt. Een ander voorbeeld is een project dat in Rotterdam geland is door toedoen van de RIA, maar bij de Kamer van Koophandel in Delft staat geregistreerd, omdat een van de lokale managers daar woonachtig is, vanuit huis begonnen is en het bedrijf nog niet heeft overgeschreven. Ook gebeurt het soms dat bedrijven die, met tussenkomst van de RIA, geland zijn in de Rotterdam regio, de confirmation letter niet ondertekenen vanwege het prijsgeven van gevoelige strategische bedrijfsinformatie die wordt gevraagd in de CL. Zo zijn er ieder jaar diverse voorbeelden 11

14 van investeringsprojecten die de RIA niet meerekent in het totaal aantal behaalde resultaten, maar RIA wel inspanningen heeft geleverd. Landen van herkomst Op basis van de laatst uitgevoerde landenanalyse, november 2011, heeft de RIA volledige focus gehad op de volgende 8 landen in 2012, respectievelijk: Verenigde Staten, China Turkije, Brazilië India Verenigd Koninkrijk Duitsland Frankrijk Duitsland, Frankrijk en het VK zijn in 2012 voor het eerst opgepakt vanuit een current investor development aanpak. Met diverse strategische partners zijn de banden aangehaald zoals de ambassade en consulaten en eveneens met service providers in Rotterdam regio. Ook zijn er diverse netwerkgelegenheden bezocht en zijn current investors vanuit deze landen uitgenodigd voor diverse netwerkgelegenheden. In 2012 zijn in totaal 22 bezoeken aan current investors gedaan vanuit Frankrijk, Duitsland en VK. Naast bovenstaande (top)prioriteitslanden zijn er een aantal landen die de RIA met meer dan gemiddelde aandacht heeft gevolgd als bron voor potentiële vestigers. Dit betrof Zuid-Korea, Japan, Singapore, Taiwan, de golfregio en Rusland. Naar een drietal van deze landen heeft in 2012 een verkennende missie plaatsgevonden. Uit de door bedrijven zelf ondertekende Confirmations Letter s (CL s) blijkt dat de RIA 15 CL s uit de prioriteitslanden heeft weten te halen. In totaal zijn 3 investeringsprojecten van Nederlandse bedrijven. Er zijn in totaliteit 7 behoud en uitbreidingsprojecten gerealiseerd. Net als in 2011 komen de meeste investeringsprojecten in 2012 uit China (7). Wat opvalt is dat uit het speerpuntland Verenigd Koninkrijk er geen nieuwe vestigers zijn geland in de Rotterdamse regio. Uit Duitsland is er 1 projectinvestering behaald. Uit recent uitgevoerde landenanalyses (november 2011 en 2012) blijkt dat de FDI (Foreign Direct Investment) vanuit VK en Duitsland naar de hele wereld sterk is afgenomen. Daarentegen is de FDI vanuit VS juist toegenomen. De RIA is er t.o.v in geslaagd om de netwerken in de VS beter te mobiliseren. In 2012 zijn er 3 projectinvesteringen vanuit de VS in Rotterdam geland. De verwachting is reëel dat in 2013 en het jaar daarop het aantal projectinvesteringen vanuit de VS zal toenemen in Rotterdam. Opvallend is dat uit elk speerpuntland en een deel van de landen waarop een verkenning is gedaan in 2012 minimaal 1 projectinvestering in Rotterdam regio is geland. Alle speerpuntsectoren zijn dit jaar vertegenwoordigd. De meeste investeringen zijn op een of andere manier havengerelateerd: energie, scheepvaart, logistiek, handel. Er is een enkel bedrijf uit de medische sector en uit de creatieve sector. En ook zijn er verscheidene dienstverleners bij de gerealiseerde investeringsprojecten. 12

15 Verdeling nieuwe vestigers naar leadsources Aantal Percentage RIA 17 61% RIA CID accounts 5 18% RIA Strategische partners 3 11% RIA Service providers 9 32% NFIA 11 39% NFIA HQ 3 11% NFIA Asia/China 4 14% NFIA -USA 1 4% NFIA Korea 2 7% NFIA- Japan 1 4% % Meer dan de helft (61%) van de nieuwe vestigers in 2012 is voortgekomen uit ons eigen netwerk in Rotterdam regio; serviceproviders, CID gesprekken met accounts in Rotterdam regio en onze strategische netwerkpartners. Iets minder dan de helft (39%) komt voort uit onze contacten en relaties met de diverse NFIA area directors in het buitenland. Voorbeeld Acquisitie Een groot Chinees bedrijf heeft zich dit jaar met een kantoor in Rotterdam gevestigd. De organisatie is beursgenoteerd en is actief in 76 landen. Het bedrijf werkte voorheen met een lokale agent in Nederland, maar dit verliep voor de organisatie niet naar volle tevredenheid. Mede hierdoor was de aanleiding gecreëerd voor de organisatie om de strategische investeringsmogelijkheden te onderzoeken voor permanente vestiging in West Europa. In de laatste fase van de besluitvorming van de organisatie lag Rotterdam in zware concurrentie met Antwerpen. De RIA heeft deze concurrentieslag met Antwerpen uiteindelijk gewonnen door de propositie van Rotterdam, samen met haar strategische netwerkpartners, adequaat en op maat gesneden naar behoeften van deze potentiële klant in te vullen. Voorbeelden van het invullen van deze Rotterdamse propositie zijn respectievelijk; het bezoeken van hun hoofdkantoor in China, het introduceren van het bedrijf bij onze strategische netwerkpartners zoals het Havenbedrijf, het inschakelen en introduceren van onze lokale netwerk (service providers) in Rotterdam, het aanleveren van informatie over diverse kantoorlocaties en panden conform hun specifieke wensen en een goede voorlichting geven over het proces van de verblijfsvergunningsaanvragen voor Expats en de totale begeleiding door de RIA voor Expats op het gebied van wonen, studeren, werken en vrije tijdsbesteding. Verder zijn zowel in Rotterdam als China afspraken georganiseerd met de burgemeester die zijn steun aan dit project heeft verleend, heel belangrijk voor dit Chinese bedrijf. Dit resulteerde uiteindelijk in de overtuiging en de definitieve beslissing van de organisatie dat 13

16 Rotterdam de enige juiste vestigingslocatie in West Europa is om hun Europese activiteiten verder uit te breiden. Op korte termijn zal daarnaast een grote bedrijfs-/ productieruimte in de Haven worden betrokken. Samenwerking met partners en bedrijfsleven De RIA heeft afgelopen jaar geïnvesteerd in een intensievere samenwerking met haar netwerk van partners en bedrijfsleven. Door er voor te zorgen dat het netwerk goed geïnformeerd blijft over de mogelijkheden in Rotterdam en de kansen in het buitenland, werden deze netwerken en de daar aanwezige kennis steeds beter gebruikt. Eind 2011 is de Raad van Advies RIA opgericht. De Raad van Advies bestaat uit een zestal managers uit de top van het Rotterdams bedrijfsleven die verschillende sectoren vertegenwoordigen. De Raad van Advies gaf strategisch advies over de strategie en plannen, maar ook heel praktisch over lopende investeringsprojecten, de aanpak voor current investor development en de uitvoering op de Expatdesk. Waar mogelijk heeft de Raad van Advies haar uitgebreide netwerk binnen het bedrijfsleven ingeschakeld om projecten een stap verder te helpen. Om de samenwerking met het bedrijfsleven nog verder te versterken (en de internationale marketing en acquisitie van de stad te bundelen) heeft het College aan het eind van de zomer besloten om Rotterdam Partners op te richten, indien de toegevoegde waarde en haalbaarheid kan worden aangetoond. Met haar uitgebreide kantorennetwerk in het buitenland blijft de NFIA een van de belangrijkste partners voor de RIA. De buitenkantoren van de NFIA identificeren potentiële investeerders en kunnen daarmee makkelijk in contact blijven vanwege hun lokale aanwezigheid. Het is essentieel dat de NFIA-kantoren goed op de hoogte zijn en blijven van de investeringsmogelijkheden in Rotterdam, omdat zij een belangrijke rol spelen in welke regionale partners bij de verdere uitvoering van een project betrokken worden. Voor de oprichting van de RIA was er nauwelijks sprake van samenwerking met de NFIA. Rotterdam was een witte vlek voor de NFIA. Net als voorgaande jaren heeft de RIA afgelopen jaar veel energie gestoken in een goede relatie met de NFIA en dat begint steeds meer vruchten af te werpen, bijvoorbeeld in China, waar samen met NFIA verschillende events zijn georganiseerd en waar Rotterdam naar voren werd geschoven bij de nieuwe acquisitie-activiteiten in Chongqing. Het NFIA zelf heeft haar tevredenheid uitgesproken over hoe de relatie met de RIA zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. De samenwerking met het Havenbedrijf is in 2012 steeds intensiever geworden. Eenmaal per twee maanden werden lopende investeringsprojecten met elkaar afgestemd en werd samen opgetrokken waar Havenbedrijf en stad elkaar versterken. In het kader van current investor development werd voorafgaand aan een bezoek aan een havengerelateerd bedrijf met het Havenbedrijf afgestemd wat de lopende issues waren. Bij organisatie van evenementen in binnen- en buitenland werd bekeken waar het zinvol was om ons als stad en haven samen te presenteren, hetgeen steeds vaker gebeurd is. Er is een start gemaakt met de ontwikkeling van een gezamenlijke strategie voor het aantrekken van maritieme dienstverleners. En in bepaalde individuele projecten werd een gezamenlijke propositie van haven en stad gepresenteerd, waaraan ook het Rotterdams bedrijfsleven een bijdrage heeft geleverd. Regionale samenwerking De samenwerking met de WFIA en Science Port Holland heeft stap voor stap meer inhoud gekregen. Het overleg en de afstemming zijn het afgelopen jaar gecontinueerd. Zo eens per twee maanden komen betrokken partijen bij elkaar om ervaringen te delen, grensoverschrijdende projecten af te stemmen en te kijken waar gezamenlijk opgetrokken wordt, met name bij de marketing en acquisitie van Medical Delta en Clean Tech Delta. Zo hebben we elkaar vertegenwoordigd op een tweetal grote buitenlandse 14

17 medische beurzen, waarmee een significante efficiencyslag werd gemaakt. Clean tech delta is nog minder ver, omdat nog gezocht wordt naar goede inhoudelijke propositie en structuur. Verder zijn de contouren voor een gezamenlijke brochure met de economische vestigingsvoordelen van de metropoolregio geschetst en worden verder uitgewerkt. Het merendeel van de internationale bedrijven is sterk op Rotterdam gefocust, maar er zijn altijd bedrijven die vanwege uiteenlopende redenen beter op hun plaats zijn in de randgemeenten. Ook deze bedrijven worden door de RIA bediend. Met Capelle aan de IJssel en Vlaardingen zijn inmiddels samenwerkingsovereenkomsten gesloten, met de andere randgemeenten worden op dit moment nog afspraken gemaakt waarbij het regionale belang van een vestiging voorop staat Resultaten Expatdesk Rotterdam Het totaal aantal ten doel gestelde verblijfsvergunningen voor 2012 staat op 500 aanvragen. In 2012 heeft de Expatdesk in totaal 500 verblijfsvergunningaanvragen voor de kennismigrantenpilot ontvangen. Het target is hiermee gehaald. Daarnaast zijn er 39 aanvragen behandeld door de Expatdesk die buiten de pilot vallen en 55 aanvragen van EU burgers. In totaal zijn er 44 nieuwe bedrijven vanuit Rotterdam regio in 2012 toegetreden tot de pilot kennismigranten. Soorten aanvragen Behaalde resultaten 2012 Kennismigranten pilot 500 EU Burgers 55 Buiten de pilot aantal kennismigranten 39 Totaal 594 Toelichting soorten aanvragen Een kennismigrant is iemand die van buiten de EU naar Nederland komt om te wonen en werken. Deze kennismigrant moet aan bepaalde salariseisen voldoen. Een kennismigrant dient zich na aankomst in Nederland in te schrijven in de gemeentelijke basisadministratie en zich te melden bij de IND voor het ophalen van de verblijfsvergunning. De Expatdesk adviseert bedrijven m.b.t. diverse procedures inzake de kennismigranten en hun eventuele partners en kinderen. Daarnaast begeleidt de Expatdesk expats bij de registratie in de GBA en de IND en allerhande andere informatie en praktische problemen zoals het aanvragen van bankrekeningnummer en burgerservicenummer. EU Burgers zijn burgers van de Europese Unie die in Nederland komen wonen en werken. Indien zij langer dan 4 maanden in NL blijven, dienen zij zich in te schrijven in de gemeentelijke basisadministratie en zich te melden bij de IND voor de zogenaamde EU sticker. Die laatste is een sticker in het paspoort waarop de datum staat dat zij in Nederland zijn gekomen. De Expatdesk regelt de afspraken voor de registratie van de EU burgers en helpt hen met allerhande andere vragen/praktische problemen. Buiten de kennismigranten pilot ontvangt de Expatdesk aanvragen van kennismigranten die bij het IND loket in Rijswijk hun verblijfsvergunning ophalen. Zij vragen geen verblijfsvergunning aan via de pilot, maar via de reguliere weg in Rijswijk, hetgeen een 15

18 andere route is en een ander tijdsbestek. Deze kennismigranten dienen zich echter wel in te schrijven in de GBA en daarvoor maakt de Expatdesk de afspraken. De Expats binnen en buiten de kennismigrantenpilot komen totaal uit 57 verschillende landen. De landen die naar verhouding het meest vertegenwoordigd zijn: China, Verenigde Staten, Japan, Zuid Korea en India. De groep overig bestaat o.a. uit Brazilië, Singapore, Turkije en EU landen zoals Italië, Duitsland en Noorwegen. Top 5 nationaliteiten Expats Rotterdam regio 2012 Het aantal klantcontacten in 2012 (2006) is licht afgenomen t.o.v (2137) en zal naar verwachting ook de komende jaren nog meer gaan dalen. Het afgelopen jaar is de website van de Expatdesk zodanig verbeterd dat Expats ook hier aan hun informatie kunnen komen. Het aantal bezoeken van 24 bedrijven in 2012 en de organisatie van 1 evenement tbv het bedrijfsleven in Rotterdam regio en 1 evenement voor Expats dragen eveneens bij aan een steeds betere informatievoorziening, zowel van de bedrijven als aan de Expats zelf. Er is afgelopen jaar gekeken naar mogelijkheden voor verbreding van de dienstverlening en de opzet van een partnerprogramma waarbij commerciële partners in de Expatdesk participeren. In afwachting van de landelijke ontwikkelingen voor standaardisering van de Expatdesks en in afwachting van de ontwikkeling van Rotterdam Partners zijn deze activiteiten voor dit moment on hold gezet. Halverwege 2012 heeft de Expatdesk samen met Publiekszaken een aantal projecten afgerond. Bijvoorbeeld het aanbrengen van een Engelstalige optie in het telefonische informatienummer van de gemeente (14010) en het beschikbaar stellen van de belangrijkste gemeentelijke formulieren in het Engels. Het derde project betrof de inschrijving in de gemeentelijke basisadministratie van de randgemeenten, zodat de Expat gebruik kan maken van een one-stop-shop. Dit bleek in de praktijk erg lastig, er is voor een tussenoplossing gekozen waarbij inschrijving plaatsvindt in de betreffende randgemeente maar de Expatdesk wel de aanvraag verblijfsvergunning in Rotterdam kan afhandelen. De wisselwerking tussen de Expatdesk en de acquisiteurs en accountmanagers is goed. Via de Expatdesk komen regelmatig leads van nieuwe vestigers binnen bij de acquisiteurs. Tijdens fact finding trips wordt vrijwel altijd een bezoek gebracht aan de Expatdesk. In geval van vestiging wordt dan ook vaak de Expatdesk ingeschakeld. De accountmanagers brengen op hun beurt de Expatdesk onder de aandacht van potentiële klanten tijdens hun bezoeken in de stad. Zichtbaar resultaat hiervan is dat een groot aantal kennismigranten vanuit de focuslanden komt. Ook voor een partner als het Havenbedrijf heeft de dienstverlening van de Expatdesk grote toegevoegde waarde waardoor we investeringen in de haven kunnen faciliteren en de link naar de stad kunnen 16

19 leggen. De Expatdesk heeft de eerste aanzet gemaakt van een strategisch plan met een visie voor de komende jaren. Dit plan wordt in 2013 verder ingevuld en uitgewerkt Overzicht belangrijkste activiteiten De acquisiteurs en accountmanagers van de RIA bezoeken diverse zakelijke netwerkgelegenheden. Daarnaast organiseert en benut de RIA ook zelf (hospitality)evenementen. Onderstaand een schematische weergave hiervan. Activiteiten 2012 Fact Finding Trips 63 Aantal bezochte netwerkgelegenheden 178 Aantal evenementen 21 Aantal bestuurlijke reizen met acquisitie activiteiten 5 Fact finding trips Internationale bedrijven bezoeken tijdens het selectieproces voor een investeringsbeslissing meestal een keer de kandidaat-steden. Tijdens het bezoek willen zij een indruk krijgen van de mogelijkheden in een stad en van gedachten wisselen met potentiële partners en klanten. Onze fact finding trips zijn een uitgelezen moment om de stad te presenteren en het besluitvormingsproces te beïnvloeden. Ze duren over het algemeen tussen een halve dag en twee dagen, afhankelijk van de informatiebehoefte van de klant. De fact finding trips bestaan meestal uit het bezichtigen van potentiële locaties, introducties bij dienstverleners, het bezoeken van potentiële partners en bedrijven die zich reeds hier gevestigd hebben, een presentatie van de RIA over vestigingsvoordelen van Rotterdam en een bezoek aan de Expatdesk. In totaal organiseerde de RIA in fact finding trips. Bezochte netwerkgelegenheden Door het bijwonen van netwerkgelegenheden in en buiten Rotterdam bouwen de RIAmedewerkers hun netwerken op. Het gaat hierbij vaak om inhoudelijke seminars over bepaalde thema s, maar ook om netwerkborrels in de meest uiteenlopende vormen. Zo komen zij potentiële investeerders en investeringsplannen op het spoor. Sinds begin 2010 brengt de RIA deze netwerkgelegenheden in kaart en stemt het team onderling af waar de RIA acte de présence geeft. De aanwezigheid bij de diverse netwerkgelegenheden wordt geregistreerd. De RIA evalueert wat de toegevoegde waarde van deze bijeenkomsten is. Deze informatie helpt ons bij de selectie van toekomstige bijeenkomsten waar de RIA niet kan en mag ontbreken. In 2012 bezocht de RIA in totaal 178 netwerkgelegenheden. Georganiseerde en benutte evenementen Gaat het bij netwerkgelegenheden om het uitbouwen van het netwerk en het opdoen van nieuwe contacten, bij evenementen nodigt de RIA zelf bestaande en/of nieuwe contacten uit om ze met elkaar in contact te brengen en/of bepaalde kennis over een bepaald thema of onderwerp over te dragen. De RIA organiseert diverse evenementen zelf en 17

20 benut ook evenementen die anderen organiseren waarbij de RIA zelf relaties uitnodigt. Het is dus een interne definitie die de RIA hanteert: bij netwerkgelegenheden is de RIA de gast en bij evenementen is de RIA gastheer. Evenementen worden zowel in binnenland als buitenland opgezet. Het gaat in het buitenland bijvoorbeeld om een investeringsseminar in China en Turkije of een netwerkreceptie tijdens een dienstreis van de burgemeester of wethouder. In Rotterdam gaat het om evenementen voor current investors, zoals een Red Carpet Diner of een thematische lunch op het stadhuis. In 2012 hebben de RIA en Shell als business partners een Powering Progress Together Business Forum georganiseerd tijdens de 1 e Shell Eco Marathon in Rotterdam Ahoy. Voorafgaand aan dit evenement is er een international leadershipsdinner georganiseerd waarbij diverse internationale global CEO s van bijzonder toongevende internationale organisaties, zoals Philips, Siemens, IBM, Shell VAE en het World Economic Forum werden verbonden met het bedrijfsleven in Rotterdam regio. Dit diner is een groot succes gebleken en tot op de dag van vandaag vinden er nog steeds netwerkgesprekken onderling plaats met als doel elkaar internationaal sterker te maken. Streven is om in mei 2013 dit succes te prolongeren. Contacten met dienstverleners De RIA werkt vaak en intensief samen met de dienstverleners in de stad: makelaars, projectontwikkelaars, belastingadviseurs, bedrijfsjuristen, arbeidsrechtdeskundigen en recruitment agencies. Enerzijds introduceren wij klanten bij specifieke dienstverleners; anderzijds introduceren dienstverleners hun klanten bij ons, als het gaat om vragen die buiten hun eigen expertiseveld liggen. Wederzijds helpen dienstverleners en de RIA elkaar aan leads. Er is dan ook veelvuldig contact met elkaar. In 2012 hebben er minimaal 150 gesprekken plaatsgevonden tussen medewerkers van de RIA en de dienstverleners. Bestuurlijke reizen met acquisitie activiteiten Verschillende bestuurlijke reizen stonden geheel of ten dele in het tekend van acquisitie. Tijdens deze reizen hebben de bestuurders een bezoek gebracht aan current investors en potentiële nieuwe investeerders en/of hebben gesproken op investeringsseminars of CEO roundtables. Afgelopen jaar betrof dit reizen naar de Verenigde Staten, China, de Golfregio, Rusland en Turkije. Resultaten interne organisatie Het afgelopen jaar heeft de RIA zich intern gericht op het ontwikkelen en neerzetten van een stevig fundament voor het verder bouwen en het doorontwikkelen van integrale bedrijfsvoeringprocessen. Streven is met de backoffice de gehele interne en externe bedrijfsvoering effectief en efficiënt te organiseren en in te richten met als doel de frontoffice te laten excelleren. Alle werkprocessen en werkwijzen binnen de RIA zijn het afgelopen jaar gestroomlijnd en er is een verdiepingsslag in gemaakt. Hierdoor is het in deze eindejaarsrapportage mogelijk om meer diepgaande managementinformatie op te leveren en analyses te maken. Voorbeelden hiervan zijn het steeds meer kunnen vergelijken van resultaten met voorgaande jaren en het opleveren van kwalitatieve en kwantitatieve diepte informatie zoals de weergave van de resultaten over het vestigingsklimaat van alle gesproken accounts. Hetzelfde geldt voor de begroting en financiën van de RIA. Deze zijn up to date en direct opvraagbaar. Ook in 2012 zijn de evenementen, waar de RIA nauw bij betrokken is, kritisch onderzocht en geëvalueerd. Welke evenementen dragen daadwerkelijk bij aan het behalen van de gewenste resultaten en effecten. Vervolgens is er een start gemaakt met strategisch uitnodigingsbeleid (doelgroepenbeleid) en CRM, zowel systeemtechnisch als qua methodiek. 18